{[['
']]}
']]}
Κι αν η αυστηρή μονογαμία είναι το αποκορύφωμα κάθε αρετής, τότε το βραβείο ανήκει στην ταινία, που σε καθεμιά από τις 50-200 προγλωττίδες της ή τμήματα του κορμιού της, έχει έναν πλήρη θηλυκό και αρσενικό γεννητικό μηχανισμό και περνάει όλη της τη ζωή συνουσιαζόμενη με τον εαυτό της στο καθένα από τα τμήματα της. Αν περιοριστούμε όμως στα θηλαστικά, βρίσκουμε όλες τις μορφές της γενετήσιας ζωής: Σχέσεις χωρίς κανένα κανόνα, σημάδια του ομαδικού γάμου, πολυγαμία, μονογαμία. Λείπει μονάχα η πολυανδρία, αυτή μονάχα οι άνθρωποι μπορούσαν να τη δημιουργήσουν.
Ακόμα και οι πιο κοντινοί μας συγγενείς, οι τετράχειρες, μας δείχνουν όλες τις δυνατές ποικιλίες στο ζευγάρωμα του αρσενικού και του θηλυκού. Κι αν χαράξουμε ακόμα στενότερα όρια και παρατηρήσουμε μόνο τους τέσσερις ανθρωπόμορφους πίθηκους, τότε ο Λετουρνό ξέρει μονάχα να μας πει ότι πότε είναι μονογαμικοί, πότε πολυγαμικοί, ενώ ο Σοσίρ, κατά τον Ζιρό-Τελόν, υποστηρίζει ότι είναι μονογαμικοί.*
Ακόμα και οι νέοι ισχυρισμοί που διατύπωσε ο Βέστερμαρκ (The history of human marriage, Λονδίνο 1891), ότι επικρατεί η μονογαμία στους ανθρωπόμορφους πιθήκους, δεν αποτελούν καθόλου αποδείξεις. Κοντολογίς, οι πληροφορίες είναι τέτοιες που ο τίμιος Λετουρνό ομολογεί: «Αλλωστε, στα θηλαστικά δεν υπάρχει καμιά αυστηρή σχέση ανάμεσα στο βαθμό της πνευματικής ανάπτυξης και τη μορφή της σεξουαλικής σχέσης.»**
Ακόμα και οι νέοι ισχυρισμοί που διατύπωσε ο Βέστερμαρκ (The history of human marriage, Λονδίνο 1891), ότι επικρατεί η μονογαμία στους ανθρωπόμορφους πιθήκους, δεν αποτελούν καθόλου αποδείξεις. Κοντολογίς, οι πληροφορίες είναι τέτοιες που ο τίμιος Λετουρνό ομολογεί: «Αλλωστε, στα θηλαστικά δεν υπάρχει καμιά αυστηρή σχέση ανάμεσα στο βαθμό της πνευματικής ανάπτυξης και τη μορφή της σεξουαλικής σχέσης.»**
Κι ο Εσπινάς (Des societes animales, 1877) λέει ανοιχτά: «Η αγέλη είναι η ανώτερη κοινωνική ομάδα, που μπορούμε να παρατηρήσουμε στα ζώα. Φαίνεται πως αποτελείται από οικογένειες, ωστόσο από την αρχή κιόλας βρίσκονται σε ανταγωνισμό η οικογένεια και η αγέλη, αναπτύσσονται αντιστρόφως ανάλογα.»***
Όπως δείχνουν τα παραπάνω, δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα το συγκεκριμένο για τις οικογενειακές και τις άλλες κοινωνικές ομάδες των ανθρωπόμορφων πιθήκων. Οι πληροφορίες αντιφάσκουν άμεσα μεταξύ τους. Κι αυτό δεν είναι περίεργο. Πόσο είναι αντιφατικές, πόσο χρειάζεται να ελεγχθούν και να κοσκινιστούν κριτικά ακόμα και οι πληροφορίες που έχουμε για άγριες φυλές των ανθρώπων! Αλλά ακόμα πιο δύσκολο και από τις ανθρώπινες κοινωνίες είναι να παρατηρήσουμε τις κοινωνίες των πιθήκων. Για την ώρα λοιπόν πρέπει να απορρίψουμε κάθε συμπέρασμα από τέτοιες απόλυτα αναξιόπιστες εκθέσεις.
Αντίθετα, η φράση του Εσπινάς που αναφέραμε μας προσφέρει καλύτερη βάση. Η αγέλη και η οικογένεια στα ανώτερα ζώα δεν συμπληρώνουν η μια την άλλη, αλλά αποτελούν αντιθέσεις. Ο Εσπινάς αναφέρει πολύ ωραία πως η ζήλια των αρσενικών τον καιρό του οργασμού χαλαρώνει ή διαλύει προσωρινά κάθε κοινωνικό δεσμό στην αγέλη.
«Εκεί όπου η οικογένεια είναι σφιχτοδεμένη, μόνο σε σπάνιες εξαιρέσεις σχηματίζονται αγέλες. Αντίθετα, εκεί όπου κυριαρχούν ελεύθερες σεξουαλικές σχέσεις ή πολυγαμία, αναπτύσσεται σχεδόν αυτόματα η αγέλη... Για ν' αναπτυχθεί μια αγέλη, πρέπει να έχουν χαλαρώσει οι οικογενειακοί δεσμοί και το άτομο να έχει ξαναγίνει ελεύθερο. Γι' αυτό βρίσκουμε τόσο σπάνια οργανωμένα σμήνη στα πουλιά...
Στα θηλαστικά, αντίθετα, βρίσκουμε κάπως οργανωμένες κοινωνίες, ακριβώς γιατί εδώ το άτομο δεν διαλύεται μέσα στην οικογένεια... Το αίσθημα της κοινότητας της αγέλης στη γένεση του δεν μπορεί λοιπόν να έχει άλλον πιο μεγάλο εχθρό από το αίσθημα της κοινότητας της οικογένειας. Ας μη διστάσουμε να το πούμε: αν αναπτύχθηκε μια κοινωνική μορφή ανώτερη από την οικογένεια, αυτό μπόρεσε να γίνει μονάχα γιατί απορρόφησε οικογένειες που είχαν υποστεί μια ριζική αλλαγή, πράγμα που ακριβώς γι' αυτό δεν αποκλείει οι οικογένειες αυτές να βρήκαν αργότερα τη δυνατότητα να συγκροτηθούν ξανά μέσα σε άπειρα πιο ευνοϊκές συνθήκες.» (Εσπινάς, Ι.c, αναφέρεται από τον Ζιρό-Τελόν, Origines du mariage et de la famille , 1884, σελ. 518-20).
Απ' αυτά φαίνεται ότι οι κοινωνίες των ζώων έχουν βέβαια κάποια αξία, όταν πρόκειται να βγάλουμε συμπεράσματα για τις ανθρώπινες κοινωνίες — αλλά μονάχα αρνητική. Το ανώτερο σπονδυλωτό ζώο γνωρίζει, απ' ό,τι ξέρουμε, μονάχα δυο μορφές οικογένειας: την πολυγαμία και το ατομικό ζευγάρωμα. Και στις δυο επιτρέπεται μονάχα ένα ενήλικο αρσενικό, μονάχα ένας σύζυγος. Η ζήλια του αρσενικού, ταυτόχρονα δεσμός και φραγμός της οικογένειας, φέρνει την οικογένεια των ζώων σε αντίθεση με την αγέλη. Με τη ζήλια του αρσενικού, η αγέλη, η ανώτερη μορφή κοινωνικότητας, αλλού γίνεται αδύνατη, αλλού χαλαρώνει ή διαλύεται την εποχή του οργασμού, και στην καλύτερη περίπτωση εμποδίζεται η παραπέρα εξέλιξη της. Αυτό και μόνο φτάνει για ν' αποδείξει ότι η οικογένεια των ζώων και η ανθρώπινη πρωτόγονη κοινωνία είναι πράγματα ασυμβίβαστα, ότι οι πρωτόγονοι άνθρωποι που προσπαθούν να βγουν από τη ζωώδη κατάσταση είτε δεν γνώριζαν καθόλου οικογένεια, ή το πολύ-πολύ είχαν μια οικογένεια που δεν υπάρχει στα ζώα.
Ένα τόσο άοπλο ζώο, όπως ο διαμορφωνόμενος άνθρωπος, θα μπορούσε ίσως να τα βγάλει πέρα σε μικρό αριθμό, ακόμα και στην απομόνωση που η ανώτατη της κοινωνικότητα είναι το ατομικό ζευγάρωμα, σαν αυτό που αποδίδει ο Βέστερμαρκ στο γορίλα και το χιμπατζή, σύμφωνα με πληροφορίες που προέρχονται από κυνηγούς.
Για να βγει ο άνθρωπος στην εξέλιξη του από τη ζωώδη κατάσταση, για να κάνει τη μεγαλύτερη πρόοδο που έχει να παρουσιάσει η φύση, χρειαζόταν ένα παραπέρα στοιχείο: Χρειαζόταν ν' αντικαταστήσει την έλλειψη της αμυντικής ικανότητας του ατόμου με την ενωμένη δύναμη και συνεργασία της αγέλης. Από συνθήκες σαν κι αυτές όπου ζουν σήμερα οι ανθρωπόμορφοι πίθηκοι, θα ήταν ολότελα ανεξήγητο το πέρασμα στην κατάσταση του ανθρώπου. Οι πίθηκοι αυτοί δίνουν περισσότερο την εντύπωση ότι είναι παραστρατημένες πλάγιες γραμμές, που σιγά-σιγά εξαφανίζονται και που οπωσδήποτε βρίσκονται σε παρακμή.
Αυτό μονάχα αρκεί για να απορρίψουμε κάθε συμπέρασμα παραλληλισμού των μορφών της δικής τους οικογένειας με τις μορφές οικογένειας των πρωτόγονων ανθρώπων.
Η αμοιβαία λοιπόν ανοχή των ενήλικων αρσενικών και η απαλλαγή τους από τη ζήλια ήταν ο πρώτος όρος για να σχηματιστούν τέτοιες μεγαλύτερες και διαρκέστερες ομάδες, όπου μονάχα μπορούσε να γίνει η εξανθρώπιση του ζώου. Και πραγματικά, τι βρίσκουμε σαν την πιο παλιά, αρχική μορφή της οικογένειας που μπορούμε αδιάψευστα να την αποδείξουμε με την ιστορία, και που σήμερα ακόμα μπορούμε να τη μελετήσουμε εδώ κι εκεί; Τον ομαδικό γάμο, τη μορφή όπου ολόκληρες ομάδες από άντρες και ολόκληρες ομάδες από γυναίκες κατέχουν αμοιβαία η μια την άλλη και που αφήνει πολύ λίγο τόπο για ζήλια. Κι ακόμα βρίσκουμε σε κατοπινή βαθμίδα εξέλιξης σαν εξαίρεση τη μορφή της πολυανδρίας, που χτυπά περισσότερο κατάμουτρα όλα τα αισθήματα της ζήλιας και γι' αυτό είναι άγνωστη στα ζώα. Οι γνωστές όμως σ' εμάς μορφές ομαδικού γάμου συνοδεύονται από τόσο ιδιόμορφα μπερδεμένους όρους που αναγκαστικά μας παραπέμπουν σε παλιότερες, απλούστερες μορφές των σεξουαλικών σχέσεων και έτσι, σε τελική ανάλυση, σε μια περίοδο σχέσεων χωρίς κανένα κανόνα που αντιστοιχεί στο πέρασμα από την κατάσταση του ζώου στην κατάσταση του ανθρώπου. Γι' αυτό οι παραπομπές στους γάμους των ζώων μας ξαναφέρνουν ακριβώς στο σημείο απ' όπου μια και καλή έπρεπε να μας αποτραβήξουν.
Τι θα πει, όμως, σεξουαλικές σχέσεις χωρίς κανόνα; Θα πει ότι δεν ίσχυαν τότε οι απαγορευτικοί φραγμοί που ισχύουν τώρα ή που ίσχυαν σε προηγούμενη εποχή. Το φραγμό της ζήλιας τον είδαμε κιόλας να πέφτει. Αν υπάρχει κάτι το
βέβαιο, είναι ότι η ζήλια είναι ένα αίσθημα που αναπτύχθηκε σχετικά αργά. Το ίδιο ισχύει και για την αντίληψη της αιμομιξίας. Όχι μονάχα ο αδερφός και η αδερφή ήταν αρχικά άντρας και γυναίκα μεταξύ τους, αλλά και οι σεξουαλικές σχέσεις ανάμεσα σε γονείς και παιδιά επιτρέπονται ακόμα και σήμερα σε πολλούς λαούς.
βέβαιο, είναι ότι η ζήλια είναι ένα αίσθημα που αναπτύχθηκε σχετικά αργά. Το ίδιο ισχύει και για την αντίληψη της αιμομιξίας. Όχι μονάχα ο αδερφός και η αδερφή ήταν αρχικά άντρας και γυναίκα μεταξύ τους, αλλά και οι σεξουαλικές σχέσεις ανάμεσα σε γονείς και παιδιά επιτρέπονται ακόμα και σήμερα σε πολλούς λαούς.
Ο Μπάνκροφτ (The native races of the Pacific of North America, 1875, τόμ. 1) το βεβαιώνει αυτό για τους Καβιάτ του Βερίγγειου Πορθμού, τους Καντιάκ της Αλάσκας και τους Τίνες του εσωτερικού της βρετανικής Βόρειας Αμερικής. Ο Λετουρνό δίνει πληροφορίες για το ίδιο γεγονός για τους Ινδιάνους Τσιπεβε, τους Κούκου της Χιλής, τους Καραΐβες, τους Κάρεν της Ινδοκίνας, για να μην αναφέρουμε για τις αφηγήσεις των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων για τους Πάρθους, τους Πέρσες, τους Σκύθες, τους Ούνους κλπ.
Προτού επινοηθεί η αιμομιξία (και είναι επινόηση και μάλιστα πολυτιμότατη), οι σεξουαλικές σχέσεις ανάμεσα σε γονείς και παιδιά δεν μπορούσε να είναι πιο αποκρουστικές απ' ό,τι είναι ανάμεσα σε άλλα πρόσωπα που ανήκουν σε διαφορετικές γενιές, και αυτό συμβαίνει σήμερα και στις πιο φιλισταϊκές χώρες, χωρίς να προκαλεί μεγάλη φρίκη. Ακόμα και «γεροντοκόρες» πάνω από τα 60, παντρεύονται κάποτε, όταν είναι αρκετά πλούσιες, νέους άντρες, τριαντάρηδες. Αν αφαιρέσουμε όμως από τις πιο πρωτόγονες μορφές της οικογένειας που γνωρίζουμε τις παραστάσεις για αιμομιξία που συνδέονται μαζί τους —παραστάσεις που είναι ολότελα διαφορετικές από τις δικές μας και που συχνά αντιφάσκουν άμεσα μ' αυτές— τότε φτάνουμε σε μια μορφή σεξουαλικών σχέσεων που μπορεί να χαρακτηριστούν μονάχα σαν μορφή χωρίς κανόνα.
Χωρίς κανόνα με την έννοια ότι δεν υπήρχαν ακόμα οι περιορισμοί που επέβαλαν αργότερα τα έθιμα. Απ' αυτό όμως δεν βγαίνει καθόλου ότι η καθημερινή πράξη ήταν υποχρεωτικά ένα παρδαλό ανακάτωμα. Ατομικά ζευγαρώματα για ορισμένο διάστημα δεν αποκλείονται καθόλου, όπως και στον ίδιο τον ομαδικό γάμο αποτελούν τώρα την πλειοψηφία των περιπτώσεων. Κι αν ο νεότατος αρνητής μιας τέτοιας πρωτόγονης κατάστασης, ο Βέστερμαρκ, χαρακτηρίζει γάμο κάθε κατάσταση όπου τα δυο φύλα μένουν ζευγαρωμένα ως τη γέννηση του παιδιού, πρέπει να πούμε ότι αυτού του είδους ο γάμος μπορούσε πολύ καλά να παρουσιάζεται την εποχή των σχέσεων χωρίς κανόνα, χωρίς αυτό να αντιφάσκει στην έλλειψη κανόνα, δηλαδή στην απουσία των φραγμών που έβαλε το έθιμο στις σεξουαλικές σχέσεις.
Ο Βέστερμαρκ ξεκινάει, βέβαια, από την αντίληψη ότι «η έλλειψη κανόνα περιλαμβάνει την καταστολή της ατομικής κλίσης», έτσι που «η πορνεία είναι η πιο γνήσια της μορφή».**** Εμένα μου φαίνεται απεναντίας πως είναι αδύνατο να κατανοήσουμε την πρωτόγονη κατάσταση, όσο την κοιτάμε μέσα από τα ματογυάλια των μπορντέλων. Θα ξαναγυρίσουμε σ' αυτό το σημείο, όταν θα μιλήσουμε για τον ομαδικό γάμο.
Κατά τον Μόργκαν, απ' αυτή την πρωτόγονη κατάσταση των χωρίς κανόνα σχέσεων αναπτύχθηκε πιθανώς πολύ νωρίς:
1) Η οικογένεια με βάση τη συγγένεια εξ αίματος, η πρώτη βαθμίδα της οικογένειας. Εδώ, οι ομάδες γάμου χωρίζονται κατά γενιές. Όλοι οι παππούδες και οι γιαγιάδες μέσα στα όρια της οικογένειας είναι μεταξύ τους άντρας και γυναίκα, το ίδιο και τα παιδιά τους, δηλαδή οι πατέρες και οι μητέρες, όπως και τα παιδιά τους, που με τη σειρά τους αποτελούν έναν τρίτο κύκλο κοινών συζύγων, και τα παιδιά των τελευταίων, τα δισέγγονα των πρώτων, έναν τέταρτο κύκλο. Σ' αυτή, λοιπόν, τη μορφή οικογένειας υπάρχουν μονάχα πρόγονοι και απόγονοι, γονείς και παιδιά αποκλείονται από τα δικαιώματα και τα καθήκοντα (όπως θα λέγαμε εμείς) του γάμου μεταξύ τους. Αδερφοί και αδερφές, ξάδερφοι και ξαδέρφες πρώτου, δεύτερου και μακρύτερου βαθμού είναι όλοι αδερφοί και αδερφές ανάμεσα τους και ακριβώς γι' αυτό είναι άντρας και γυναίκα μεταξύ τους. Σ' αυτή τη βαθμίδα, η σχέση αδερφού και αδερφής περικλείνει από μόνη της την άσκηση των αμοιβαίων σεξουαλικών σχέσεα)*****
1) Η οικογένεια με βάση τη συγγένεια εξ αίματος, η πρώτη βαθμίδα της οικογένειας. Εδώ, οι ομάδες γάμου χωρίζονται κατά γενιές. Όλοι οι παππούδες και οι γιαγιάδες μέσα στα όρια της οικογένειας είναι μεταξύ τους άντρας και γυναίκα, το ίδιο και τα παιδιά τους, δηλαδή οι πατέρες και οι μητέρες, όπως και τα παιδιά τους, που με τη σειρά τους αποτελούν έναν τρίτο κύκλο κοινών συζύγων, και τα παιδιά των τελευταίων, τα δισέγγονα των πρώτων, έναν τέταρτο κύκλο. Σ' αυτή, λοιπόν, τη μορφή οικογένειας υπάρχουν μονάχα πρόγονοι και απόγονοι, γονείς και παιδιά αποκλείονται από τα δικαιώματα και τα καθήκοντα (όπως θα λέγαμε εμείς) του γάμου μεταξύ τους. Αδερφοί και αδερφές, ξάδερφοι και ξαδέρφες πρώτου, δεύτερου και μακρύτερου βαθμού είναι όλοι αδερφοί και αδερφές ανάμεσα τους και ακριβώς γι' αυτό είναι άντρας και γυναίκα μεταξύ τους. Σ' αυτή τη βαθμίδα, η σχέση αδερφού και αδερφής περικλείνει από μόνη της την άσκηση των αμοιβαίων σεξουαλικών σχέσεα)*****
Η τυπική μορφή μιας τέτοιας οικογένειας θα αποτελείτο από τους απόγονους ενός ζευγαριού, όπου πάλι οι απόγονοι του κάθε βαθμού είναι αδερφοί και αδερφές και ακριβώς γι' αυτό άντρες και γυναίκες μεταξύ τους.
Η οικογένεια με βάση τη συγγένεια εξ αίματος έχει εξαφανιστεί. Ακόμα και οι πιο ακαλλιέργητοι λαοί που αναφέρει η ιστορία, δεν δίνουν κανένα αποδεικτικό παράδειγμα γι' αυτήν. Ότι όμως πρέπει να έχει υπάρξει, αυτό μας αναγκάζει να το παραδεχτούμε το σύστημα συγγένειας της Χαβάης, που ισχύει ακόμα και σήμερα σ' όλη την Πολυνησία και που εκφράζει βαθμούς συγγένειας εξ αίματος που μπορούν να δημιουργηθούν μονάχα σ' αυτή τη μορφή οικογένειας. Μας το επιβάλλει η όλη παραπέρα εξέλιξη της οικογένειας, που καθορίζει σαν αναγκαία προβαθμίδα εκείνη τη μορφή.
Η οικογένεια με βάση τη συγγένεια εξ αίματος έχει εξαφανιστεί. Ακόμα και οι πιο ακαλλιέργητοι λαοί που αναφέρει η ιστορία, δεν δίνουν κανένα αποδεικτικό παράδειγμα γι' αυτήν. Ότι όμως πρέπει να έχει υπάρξει, αυτό μας αναγκάζει να το παραδεχτούμε το σύστημα συγγένειας της Χαβάης, που ισχύει ακόμα και σήμερα σ' όλη την Πολυνησία και που εκφράζει βαθμούς συγγένειας εξ αίματος που μπορούν να δημιουργηθούν μονάχα σ' αυτή τη μορφή οικογένειας. Μας το επιβάλλει η όλη παραπέρα εξέλιξη της οικογένειας, που καθορίζει σαν αναγκαία προβαθμίδα εκείνη τη μορφή.
2) Η πουναλονανή οικογένεια. Αν η πρώτη πρόοδος της οργάνωσης ήταν ότι απέκλεισε τις σεξουαλικές σχέσεις ανάμεσα σε γονείς και παιδιά, η δεύτερη ήταν ν' αποκλείσει τις σεξουαλικές σχέσεις ανάμεσα σε αδερφή και αδερφό. Εξαιτίας της μεγαλύτερης ομοιότητας στην ηλικία, η πρόοδος αυτή ήταν άπειρα πιο σπουδαία, αλλά και πιο δύσκολη από την πρώτη. Έγινε σιγά-σιγά, αρχίζοντας ίσως με τον αποκλεισμό των ομομήτριων αδερφών (δηλαδή των αδερφών που είχαν την ίδια μητέρα), από τις σεξουαλικές σχέσεις, πρώτα σε ξεχωριστές περιπτώσεις, ώσπου έγινε βαθμιαία κανόνας αυτός ο αποκλεισμός (στη Χαβάη υπήρχαν ακόμα και αυτό τον αιώνα εξαιρέσεις), ώσπου κατέληξε στην απαγόρευση του γάμου ακόμα και ανάμεσα σε αδερφό και αδερφή από πλάγια συγγένεια, δηλαδή σύμφωνα με τη δική μας ονομασία ανάμεσα σε παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα αδερφών. Αυτό αποτελεί, κατά τον Μόργκαν, «ένα περίφημο παράδειγμα για το πώς δρα η αρχή της φυσικής επιλογής».
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι φυλές, όπου μ' αυτήν την πρόοδο περιοριζόταν η αιμομιξία, θα έπρεπε να εξελιχθούν γρηγορότερα και πληρέστερα από τις φυλές όπου ο αδερφικός γάμος έμενε κανόνας και εντολή. Και πόσο έντονα αισθητή ήταν η επίδραση αυτής της προόδου, το αποδείχνει το σύστημα του γένους (gens), που βγήκε άμεσα απ' αυτή και που ξεπερνάει πολύ το σκοπό της. Το γένος αποτελεί τη βάση της κοινωνικής διάρθρωσης των περισσότερων, αν όχι όλων, των βάρβαρων λαών της γης, απ' την οποία στην Ελλάδα και στη Ρώμη περνάμε άμεσα στον πολιτισμό.
Κάθε πρωτόγονη οικογένεια έπρεπε το αργότερο ύστερα από μερικές γενιές να διασπαστεί. Το πρωτόγονο κομμουνιστικό κοινό νοικοκυριό, που επικρατεί χωρίς εξαίρεση ως βαθιά στη μέση βαθμίδα της βαρβαρότητας, καθόριζε τα ανώτερα όρια της οικογενειακής κοινότητας, που άλλαζε ανάλογα με τις συνθήκες, αλλά που σε κάθε μέρος ήταν αρκετά ορισμένο. Μόλις γεννήθηκε η αντίληψη ότι δεν επιτρέπεται να έχουν σεξουαλικές σχέσεις ανάμεσα τους τα παιδιά μιας μητέρας, έπρεπε να εκδηλωθεί η επίδραση της σε τέτοιες διασπάσεις παλιών οικιακών κοινοτήτων και στην ίδρυση νέων (που ωστόσο δεν αντιστοιχούσαν αναγκαστικά με την οικογενειακή ομάδα). Μια ή περισσότερες σειρές από αδερφές γίνονταν ο πυρήνας της μιας οικιακής ομάδας και οι από μητέρα αδερφοί τους ο πυρήνας της άλλης. Έτσι ή παρόμοια ξεπήδησε από την οικογένεια με βάση τη συγγένεια εξ αίματος η μορφή που ο Μόργκαν ονομάζει πουναλουανή οικογένεια.
Κατά το έθιμο της Χαβάης, μια σειρά αδερφές, πραγματικές ή πιο μακρινές (δηλαδή ξαδέρφες πρώτου, δεύτερου ή πιο μακρινού βαθμού), ήταν από κοινού γυναίκες των κοινών τους αντρών, από τους οποίους όμως αποκλείονταν οι αδερφοί των γυναικών. Αυτοί οι άντρες τώρα αναμεταξύ τους δεν λέγονταν πια αδέρφια, όπως δεν ήταν και ανάγκη να είναι, αλλά «πουναλούα», δηλαδή στενοί σύντροφοι, σαν να λέμε συνέταιροι. Το ίδιο μια σειρά πραγματικοί ή πιο μακρινοί αδερφοί είχαν μια σειρά γυναίκες, όχι τις αδερφές τους, σε κοινό γάμο και αυτές οι γυναίκες λέγονταν ανάμεσα τους «πουναλούα». Αυτή είναι η κλασική μορφή ενός οικογενειακού σχηματισμού, που αργότερα επέτρεψε μια σειρά παραλλαγές, και που το ουσιαστικό του χαρακτηριστικό ήταν: αμοιβαία κοινότητα των αντρών και των γυναικών μέσα σ' ένα ορισμένο οικογενειακό κύκλο, από τον οποίο όμως αποκλείονταν οι αδερφοί των γυναικών, πρώτα οι πραγματικοί, αργότερα και οι πιο μακρινοί και αντίστοιχα επίσης οι αδερφές των αντρών.
Αυτή η μορφή της οικογένειας μας δίνει τώρα με την πιο μεγάλη ακρίβεια τους βαθμούς συγγένειας, όπως τους εκφράζει το αμερικανικό σύστημα. Τα παιδιά των αδερφάδων της μητέρας μου εξακολουθούν να είναι παιδιά της, το ίδιο τα παιδιά των αδερφών του πατέρα μου είναι επίσης παιδιά του, και όλα αυτά είναι αδέρφια μου. Τα παιδιά όμως των αδερφών της μητέρας μου είναι τώρα ανιψιοί της και ανιψιές της, τα παιδιά των αδερφάδων του πατέρα μου είναι ανιψιοί του και ανιψιές του, και όλοι αυτοί ξάδερφοι μου και ξαδέρφες μου. Γιατί, ενώ οι άντρες των αδερφάδων της μητέρας μου εξακολουθούν να είναι άντρες της και το ίδιο οι γυναίκες των αδερφών του πατέρα μου είναι και γυναίκες του—νομικά, αν όχι πάντα πραγματικά — η κοινωνική προγραφή των σεξουαλικών σχέσεων ανάμεσα σε αδέρφια χώρισε σε δυο κατηγορίες τα παιδιά των αδερφών και αδερφάδων που ως τώρα θεωρούνταν χωρίς διάκριση αδέρφια: η μια κατηγορία μένουν, όπως και πρώτα (πιο μακρινοί) αδερφοί και αδερφές, η άλλη, τα παιδιά του αδερφού εδώ και της αδερφής εκεί, δεν μπορούν πια να είναι αδέρφια, δεν μπορούν πια να έχουν κοινούς γονείς, ούτε πατέρα, ούτε μητέρα, ούτε και τους δυο και γι' αυτό για πρώτη φορά εδώ γίνεται αναγκαία η κατηγορία των ανιψιών και των ξαδέρφων, που μέσα στο προηγούμενο οικογενειακό σύστημα θα ήταν παράλογη.
Το αμερικανικό σύστημα συγγένειας, που σε κάθε οικογενειακή μορφή βασισμένη σε οποιοδήποτε είδος ατομικού γάμου φαίνεται ολότελα παράλογο, εξηγείται λογικά με την πουναλουανή οικογένεια ως τις παραμικρές του λεπτομέρειες και αιτιολογείται φυσικά. Στο βαθμό που είχε διαδοθεί αυτό το σύστημα συγγένειας, στον ίδιο ακριβώς βαθμό τουλάχιστον θα πρέπει να είχε υπάρξει και η πουναλουανή οικογένεια ή μια παρόμοια της μορφή.
Γι' αυτή τη μορφή της οικογένειας, που η πραγματική ύπαρξη της αποδείχτηκε στη Χαβάη, θα είχαμε ίσως πληροφορίες απ' όλη την Πολυνησία, αν οι ευσεβείς ιεραπόστολοι, λόγου χάρη οι παλιοί ισπανοί καλόγεροι στην Αμερική, θα μπορούσαν να δουν σ' αυτού του είδους τις αντιχριστιανικές σχέσεις κάτι παραπάνω από απλή «φρίκη».******
*.0 Ζιρό-Τελόν αναφέρει αυτή τη δήλωση του Σοσίρ στο βιβλίο του Les origines du mariage et de la familie, Γενεύη και Παρίσι 1884, σελ. XV (σημ. γερμ. συντ.).
** Ch. LLetourneau, L 'evolution du mariage et de la famille Παρίσι 1884, σελ. 41 (σημ. γερμ. σύντ.).
***.0 Ένγκελς αναφέρει την περικοπή του Εσπινάς σύμφωνα με το βιβλίο του Ζιρό-Τελόν, σελ. 518, όπου περιέχεται σαν παράρτημα ένα κομμάτι αυτής της μελέτης (σημ. γερμ. σύντ.).
****. Ε. Α. Westermarck, The history of human marriage, ό.π., σελ. 70-71 (σημ. γερμ. σύντ.).
*****. Σ' ένα γράμμα που έγραψε την άνοιξη του 1882, ο Μαρξ εκφράζεται με τις πιο έντονες εκφράσεις για την ολοκληρωτική παραποίηση της πρωτόγονης εποχής στο βαγκνερικό κείμενο των Νιμπελούνγκεν. «Ακούστηκε ποτέ ο αδερφός ν' αγκαλιάζει σαν σύζυγο την αδερφή;» Σ' αυτούς τους «θεούς της ασέλγειας» του Βάγκνερ, που ακολουθώντας το συρμό κάνουν τις ερωτοδουλειές τους πιο πικάντικα με λιγάκι αιμομειξία, απαντάει ο Μαρξ: «Στην πρωτόγονη εποχή η αδερφή ήταν σύζυγος κι αυτό ήταν ηθικό.» Στην έκδοση του 1884 τελειώνει εδώ η σημείωση του Ένγκελς).
Ένας γάλλος φίλος και θαυμαστής του Βάγκνερ δεν συμφωνεί μ' αυτή τη σημείωση και παρατηρεί ότι στην παλιότερη κιόλας «Έντα» (Η «Έντα» (Εdda) είναι συλλογή νορβηγικών μυθολογικών ασμάτων. Οι Αζοι και οι Βάνοι είναι θεοί της βορειοευρωπαϊκής μυθολογίας. Η «Ίνγκλινγκα-Ζάγγα» είναι ο θρύλος των σκανδιναβών βασιλιάδων Ίνγκλινγκα — σημ. μετ.), απ' όπου ξεκινά ο Βάγκνερ στην «Εγκισντρέκα», ο Λόκι μαλώνει τη Φρέγια με τα λόγια: «Μπρος στους θεούς αγκάλιασες τον αδερφό σου.» Ο γάμος μεταξύ αδερφών απαγορευόταν λοιπόν τάχα από τότε. Η «Εγκισντρέκα» είναι έκφραση μιας εποχής, όπου είχε σπάσει ολότελα η πίστη στους παλιούς μύθους. Είναι μια σάτιρα για τους θεούς εντελώς στο στιλ του Λουκιανού. Αν ο Λόκι σαν Μεφιστοφελής μαλώνει γι' αυτό τη Φρέγια, αυτό μάλλον μιλάει κατά του Βάγκνερ. Ο Λόκι, λίγους στίχους πιο κάτω, λέει ακόμα στον Νιέρντρ: «Με την αδερφή σου έφτιαξες έναν (τέτοιο) γιο» (vidh systur thinni gaztu slikan mog). Ο Νιέρντρ δεν είναι βέβαια Αζος, αλλά Βάνος, και λέει στην «Ίνγκλινγκα-Ζάγγα» ότι ο γάμος μεταξύ αδερφών συνηθίζεται στη χώρα των Βάνων, πράγμα που δεν συμβαίνει στους Αζους. Αυτό τάχα σημαίνει ότι οι Βάνοι είναι παλιότεροι θεοί από τους Αζους. Οπωσδήποτε ο Νιέρντρ ζει ανάμεσα στους Αζους σαν όμοιος τους και έτσι η «Εγκισντρέκα» είναι μάλλον απόδειξη ότι τον καιρό που δημιουργούνταν οι νορβηγικοί μύθοι για τους θεούς, ο γάμος αδερφών δεν προκαλούσε φρίκη, τουλάχιστον ανάμεσα σε θεούς. Αν θέλαμε να δικαιολογήσουμε τον Βάγκνερ, θα ήταν ίσως καλύτερο, αντί για την «Έντα» να επικαλεστούμε τον Γκαίτε που στην μπαλάντα του θεού και της μπαγιαντέρας κάνει ένα ανάλογο λάθος σχετικά με τη θρησκευτική έκδοση των γυναικών και την παρομοιάζει πάρα πολύ με τη νεότερη πορνεία (σημείωση του Ένγκελς στην τέταρτη έκδοση).
Ένας γάλλος φίλος και θαυμαστής του Βάγκνερ δεν συμφωνεί μ' αυτή τη σημείωση και παρατηρεί ότι στην παλιότερη κιόλας «Έντα» (Η «Έντα» (Εdda) είναι συλλογή νορβηγικών μυθολογικών ασμάτων. Οι Αζοι και οι Βάνοι είναι θεοί της βορειοευρωπαϊκής μυθολογίας. Η «Ίνγκλινγκα-Ζάγγα» είναι ο θρύλος των σκανδιναβών βασιλιάδων Ίνγκλινγκα — σημ. μετ.), απ' όπου ξεκινά ο Βάγκνερ στην «Εγκισντρέκα», ο Λόκι μαλώνει τη Φρέγια με τα λόγια: «Μπρος στους θεούς αγκάλιασες τον αδερφό σου.» Ο γάμος μεταξύ αδερφών απαγορευόταν λοιπόν τάχα από τότε. Η «Εγκισντρέκα» είναι έκφραση μιας εποχής, όπου είχε σπάσει ολότελα η πίστη στους παλιούς μύθους. Είναι μια σάτιρα για τους θεούς εντελώς στο στιλ του Λουκιανού. Αν ο Λόκι σαν Μεφιστοφελής μαλώνει γι' αυτό τη Φρέγια, αυτό μάλλον μιλάει κατά του Βάγκνερ. Ο Λόκι, λίγους στίχους πιο κάτω, λέει ακόμα στον Νιέρντρ: «Με την αδερφή σου έφτιαξες έναν (τέτοιο) γιο» (vidh systur thinni gaztu slikan mog). Ο Νιέρντρ δεν είναι βέβαια Αζος, αλλά Βάνος, και λέει στην «Ίνγκλινγκα-Ζάγγα» ότι ο γάμος μεταξύ αδερφών συνηθίζεται στη χώρα των Βάνων, πράγμα που δεν συμβαίνει στους Αζους. Αυτό τάχα σημαίνει ότι οι Βάνοι είναι παλιότεροι θεοί από τους Αζους. Οπωσδήποτε ο Νιέρντρ ζει ανάμεσα στους Αζους σαν όμοιος τους και έτσι η «Εγκισντρέκα» είναι μάλλον απόδειξη ότι τον καιρό που δημιουργούνταν οι νορβηγικοί μύθοι για τους θεούς, ο γάμος αδερφών δεν προκαλούσε φρίκη, τουλάχιστον ανάμεσα σε θεούς. Αν θέλαμε να δικαιολογήσουμε τον Βάγκνερ, θα ήταν ίσως καλύτερο, αντί για την «Έντα» να επικαλεστούμε τον Γκαίτε που στην μπαλάντα του θεού και της μπαγιαντέρας κάνει ένα ανάλογο λάθος σχετικά με τη θρησκευτική έκδοση των γυναικών και την παρομοιάζει πάρα πολύ με τη νεότερη πορνεία (σημείωση του Ένγκελς στην τέταρτη έκδοση).
_______________________________________________________
******. Τα ίχνη των χωρίς καμιά διάκριση σεξουαλικών σχέσεων, η κατά τον Μπάχοφεν λεγόμενη «τεκνοποίηση του βούρκου», που νόμιζε πως τα βρήκε αυτός, ανάγονται στον ομαδικό γάμο. Το γάμο αυτό δεν μπορεί πια να τον αμφισβητήσουν. «Αν ο Μπάχοφεν βρίσκει "άνομους" αυτούς τους πουναλουανούς γάμους, τότε ένας άνθρωπος της εποχής εκείνης θα έβρισκε αιμομικτικούς τους περισσότερους τωρινούς γάμους ανάμεσα σε κοντινά και μακρινά ξαδέρφια από πατρική ή μητρική πλευρά, θα τους θεωρούσε, δηλαδή, γάμους ανάμεσα σε αδέρφια εξ αίματος.» (Μαρξ, σημείωση του Ένγκελς).
Δημοσίευση σχολίου