']]} Οργανωτική διάρθρωση της Στενής Αυτοάμυνας
Αυτό είχε αποτέλεσμα όταν πιάστηκε ο Διογένης Ελευθεριάδης να ξηλωθεί όλη η οργάνωση, εφόσον αυτός είχε έρθει σε επαφή με τα περισσότερα πρόσωπα της Αυτοάμυνας. Οι μόνες που κατάφεραν να διαφύγουν ήταν οι ομάδες Ντεπώ και Πυλαίας υπό τον Νικηφόρο Καλλίνικο, που πραγματοποίησαν κάποιες αποστολές στο βουνό. Διέφυγαν και κάποια μεμονωμένα άτομα. Το κράτος στις πόλεις ήταν πια οργανωμένο και οι αστυνομικοί έλεγχοι ήταν παντού ασφυκτικοί. Κατάφερε να διαφύγει και ο αρχηγός Τάσος Γουσόπουλος, στον οποίο θα αναφερθούμε στο τέλος.
Αλλες σημαντικές δίκες στη Θεσσαλονίκη του Εμφυλίου αλλά και μετά τη λήξη του ήταν:
• Η δίκη των αρτεργατών, Ιούλιος 1946
• Δίκη της «Λαϊκής Φωνής» και του Εαμικού Τύπου (Σεπτέμβριος 1946
– Αύγουστος 1947)
• Δίκη των «στρατολόγων», Γενάρης 1947
• Δίκη της ΜΛΑ 25 Νοέμβρη, 11 Δεκέμβρη 1947
• Αλλες μικρές δίκες της ΟΠΛΑ, Νοέμβρης 1947
• Δίκη των «βομβιστών» της Θεσσαλονίκης, Φλεβάρης 1948
• Δίκη των «οικονομικών στελεχών», Μάρτης 1948
• Δίκη των «κατασκόπων» Απρίλης 1948.
• Δίκη 170 μαχητών απ’ τα Πιέρια, Μάης – Ιούνης 1948
• Δίκη των «λαϊκών εκδικητών», Σεπτέμβρης 1948
• Δίκη των «αεροπειρατών», 20 Οκτώβρη 1948
• Δίκη της ΚΟΘ του ΚΚΕ, Νοέμβρης 1948
• Δίκη των «σαμποτέρ», Γενάρης 1949
• Δίκη της ΕΠΟΝ, Γενάρης 1949
• Δίκη των ανταρτών της Χαλκιδικής, Φλεβάρης 1951.
Μαζί τους εκτελέστηκε και ο αγωνιστής της ειρήνης Νίκος Νικηφορίδης.
Φυσικά υπήρξαν και άλλες μικρότερες και μεμονωμένες δίκες που έστειλαν στα εκτελεστικά αποσπάσματα και άλλα άτομα.
Οι πρώτες εκτελέσεις του Εμφυλίου στη Θεσσαλονίκη
Μέσα στα κελιά της απομόνωσης του Γεντί Κουλέ υπάρχει ακόμη το όνομα Σαπρανίδης, που χαράχτηκε απ’ τον ίδιο λίγες ώρες προτού τον πάρουν για εκτέλεση. Δίκη των «στρατολόγων».
Η εμπλοκή του ΟΗΕ
Η δίκη των «στρατολόγων» ξεκίνησε στις 23 Ιανουαρίου 1947 και κράτησε επτά μέρες. Το όνομα αυτό όπως μας το είπε σε τηλεφωνική συνέντευξη στις 19/4/2025 ο βασικός κατηγορούμενος της υπόθεσης
Κώστας Πασχαλούδης και όπως αναφέρεται και στο βιβλίο του το έδωσε η Ασφάλεια. Η βασική κατηγορία ήταν ότι οι οργανώσεις πόλης του ΚΚΕ διοχέτευαν άντρες στην ύπαιθρο για να ενταχθούν στον ΔΣΕ.
Το στρατοδικείο έγινε στην πρώην Ιταλική Σχολή Θεσσαλονίκης με βασιλικό επίτροπο τον αιμοσταγή Θεμιστοκλή Ταμβακά, ο οποίος στη δίκη ζήτησε τη θανατική ποινή για επτά κατηγορούμενους, μαζί και για την Πασχαλούδη. Ευτυχώς όμως, οι κατηγορούμενοι στάθηκαν τυχεροί και οι θανατικές καταδίκες μετατράπηκαν τελικά σε ισόβια.
Τον Γενάρη της ίδιας χρονιάς φτάνει στην Ελλάδα η επιτροπή του ΟΗΕ για να εξετάσει τις κατηγορίες που απηύθυνε η ελληνική κυβέρνηση απέναντι στις χώρες της Γιουγκοσλαβίας, της Βουλγαρίας και της Αλβανίας για την άμεση εμπλοκή τους στη βοήθεια προς τον ΔΣΕ.
Η Εθνική Αλληλεγγύη της πόλης ζήτησε να εξεταστούν άμεσα οι κατηγορούμενοι της δίκης των «στρατολόγων» απ’ την επιτροπή του ΟΗΕ, πράγμα που τελικά έγινε. Ο Πασχαλούδης, που μίλησε μαζί της, ανέφερε: «Εμείς δεν είμαστε αντάρτες και δεν στέλνουμε άντρες για κατάταξη στον ΔΣΕ. Προωθούσαμε ανθρώπους στην επαρχία απλά και μόνο για να σωθούν».
Δίκη και εκτέλεση της Κούλας Ελευθεριάδου
Τον Ιανουάριο του 1947 συλλαμβάνεται ξανά απ’ τον Παρθενίου, που την κατηγορεί ότι δρα ως στρατολόγος με το ψευδώνυμο «Μαρία». Η ίδια, χωρίς να φοβηθεί, τον καταγγέλλει μέσα απ’ το στρατοδικείο ως παλιό συνεργάτη των Γερμανών που συνεχίζει το έργο του.
Στη δίκη ο βασιλικός επίτροπος Ταμβακάς τη βρίζει χυδαία και την προτρέπει να καταδώσει κάποιους που βρίσκονται πιο ψηλά απ’ αυτή για να σώσει τη ζωή της. Η Κούλα Ελευθεριάδου αρνείται! Υπερασπίζεται το ΚΚΕ και όλες τις αριστερές οργανώσεις. Καταδικάζεται σε θάνατο και εκτελείται μαζί με τον συνεπώνυμό της Γρηγόρη Ελευθεριάδη στις 6 Μαΐου 1947. Το μνήμα της βρίσκεται στα παλιά κοιμητήρια του Αγίου Παύλου και είναι ίσως το μόνο που έχει απομείνει σήμερα στην πόλη της Θεσσαλονίκης απ’ την εποχή του εμφύλιου πολέμου.
Η δίκη της ΜΛΑ ξεκίνησε στις 25 Νοέμβρη και τελείωσε στις 12 Δεκέμβρη 1947. Εγινε στον χώρο της παλιάς Διεθνούς Εκθεσης Θεσσαλονίκης και περιλάμβανε 73 κατηγορούμενους. Η ΜΛΑ δρούσε απ’ το 1945 και αναλάμβανε «τη φύλαξη γραφείων, μαζικών εκδηλώσεων και προστασία πολιτικών στελεχών». Στα μέσα περίπου του 1947, όπως αναφέρει κι ο επικεφαλής της Γιώργης Παπαθανασίου στο βιβλίο του, μετά την εξάρθρωση της Στενής Αυτοάμυνας, όταν οι συνθήκες απαιτούσαν ένοπλο αγώνα στις πόλεις σε συνδυασμό με το βουνό, η ΜΛΑ προσπάθησε να παίξει τον ρόλο του Δημοκρατικού Στρατού Πόλης. Το κράτος όμως ήταν δυνατό κι οργανωμένο στις πόλεις και κατάφερε να την εξαρθρώσει χωρίς αυτή να καταφέρει να
πραγματοποιήσει κάποιο χτύπημα.
Δίκη της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας (ΜΛΑ)
Στα εδώλια των κατηγορουμένων για τη Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα δεν κάθονταν οι Γιώργος Παπαδόπουλος, τομεάρχης του κεντρικού τομέα της ΜΛΑ, και ο Παύλος Σαράφης, υπεύθυνος στον ανατολικό τομέα, γιατί πιο πριν είχαν εκτελεστεί ως μέλη και της Στενής Αυτοάμυνας. Ενα άλλο στέλεχος της οργάνωσης, ο Γιώργος Κεσίδης, αυτοκτόνησε ή πέθανε απ’ τα βασανιστήρια και το στέλεχος Θύμιος Ιωαννίδης έσπασε, κατέδωσε ό,τι ήξερε στην Ασφάλεια και έγινε έμμισθος συνεργάτης της.
Το κατηγορητήριο ήταν λίγο πολύ ίδιο με αυτό της Στενής Αυτοάμυνας.
«…Απόσπαση μέρους της Επικρατείας, παράνομη οργάνωση κ.λπ.», χωρίς όμως να περιλαμβάνει ανθρωποκτονίες. Παρ’ όλα αυτά, το στρατοδικείο καταδίκασε σε θάνατο 30 αγωνιστές και εκτελέστηκαν τελικά οι 19 σε δύο γκρουπ.
Τα ονόματα όπως τα δίνει η εφημερίδα «Ελληνικός Βορράς» στις 16 Δεκέμβρη 1947 είναι οι δέκα: Βασίλης Παπάζογλου, Α. Ωρολογάς, Ευάγγελος Δαμασκηνίδης, Βασίλης Μαλίγκος, Δημήτρης Πυρετής, Βασίλης Δημητριάδης, Νίκος Μητσόπουλος, Κώστας Βιζουκίδης, Αχιλλέας Καρακαλπάκης και Θανάσης Παπαργύρης.
Δύο μέρες μετά στις 18/12 οι Δημήτρης Σιδηράκης, Σταύρος Ιωαννίδης, Αστέριος Νάτσιος, Δημήτρης Στεφάνου, Αναγνώστης Νόστης, Στ. Καστούρας, Κώστας Σιδηρόπουλος, Νίκος Κυριακίδης, Σταύρος Κελάδης και κάποιος ακόμη που αναφέρεται σαν «συμμορίτης σαμποτέρ» με το όνομα Αριστοτέλης Πουλακίδης.
Ο Παπαθανασίου την περίοδο της Κατοχής ήταν ένας απ’ τους τρεις στρατιωτικούς διοικητές του ΕΛΑΣ πόλης. Στη δίκη της ΜΛΑ σήκωσε όλο το βάρος, αναλαμβάνοντας την πολιτική ευθύνη. Τελικά δεν εκτελέστηκε γιατί είχε έναν αδελφό υψηλόβαθμο στρατιωτικό της πολεμικής αεροπορίας, που πήρε την πρωτοβουλία, παρά τη θέληση του θανατοποινίτη, να κάνει τα πάντα για τη σωτηρία του. Ολα μπορούν να συμβούν στη ζωή ακόμη κι αυτό. Η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια και έμεινε 17 χρόνια στη φυλακή. Αποφυλακίστηκε το 1964. Συμμετείχε σε όλες τις απεργίες πείνας των πολιτικών κρατουμένων που έγιναν το 1948-49 με κύριο αίτημα τον τερματισμό των εκτελέσεων.
Ο ίδιος είχε δεχτεί κατηγορίες από συντηρητικούς κύκλους της πόλης, όπως ήταν ο δικηγόρος και υπουργός Μόδης, που τον κατηγορούσε για κατάδοση των συντρόφων του με αντάλλαγμα τη σωτηρία του. Αυτό ήταν κάτι που δεν ίσχυε, γιατί ο Παπαθανασίου παρέμεινε μέλος του ΚΚΕ ως το τέλος της ζωής του. Είχαμε την τύχη να τον συναντήσουμε το καλοκαίρι του 2008 στην Αχαΐα.
Δίκη Λαϊκών Εκδικητών. Σωτηρία εξ αντανακλάσεως
Μια ακόμη υπόθεση ήταν η δίκη των Λαϊκών Εκδικητών το 1948, της οργάνωσης στην οποία συμμετείχε και ο Χρόνης Μίσσιος. Διεξήχθη στο διάστημα 21-28 Σεπτέμβρη με 23 κατηγορούμενους.
Οι κατηγορίες ήταν λίγο πολύ οι ίδιες. Οπως αναφέρει μέσα απ’ τα βιβλία του ο Μίσσιος, επρόκειτο για κάποιες παρακολουθήσεις σε χαφιέδες και κάποιους πυροβολισμούς που έπεσαν έξω από αστυνομικά τμήματα, όπως της Ανω Πόλης. Παρόλο που δεν υπήρξαν θύματα, αυτό δεν εμπόδισε τους στρατοδίκες να μοιράσουν την ποινή του θανάτου για έντεκα κατηγορούμενους, μέσα σ’ αυτούς και ο Μίσσιος, όπως και η θεωρούμενη υπαρχηγός της οργάνωσης Σεβαστή Θεοφανίδου.
Σ’ αυτά τα κελιά ο Μίσσιος γνώρισε αργότερα και τον Μανόλη Αναγνωστάκη, που του έμαθε γραφή και ανάγνωση.
Δίκη των «αεροπειρατών»
Η υπόθεση έχει να κάνει με έξι νεαρούς Θεσσαλονικείς (17-23 ετών), που στις 12 Σεπτέμβρη 1948 κατέλαβαν αεροπλάνο απ’ το αεροδρόμιο της Αθήνας και κατευθύνθηκαν στη σημερινή Βόρεια Μακεδονία.
Κάποιοι απ’ αυτούς σε λίγο καιρό θα έπρεπε να καταταγούν στον στρατό. Η σκέψη και μόνο ότι θα μπορούσαν να βρεθούν στο κολαστήριο της Μακρονήσου ή ακόμη χειρότερα να αναγκαστούν να πολεμήσουν απέναντι στους συντρόφους τους τους οδήγησε σε αυτή την παράτολμη ενέργεια.
Ετσι, τηρώντας όλους τους συνωμοτικούς κανόνες, επιβιβάζονται στο αεροπλάνο και με τρία μπουκάλια γκαζόζα, έναν σουγιά κι ένα κλειστό δέμα που έμοιαζε με βόμβα πραγματοποιούν επιτυχημένα την πρώτη αεροπειρατεία στην Ιστορία της Ελλάδας. Το 1931 είχε καταγραφεί η πρώτη αεροπειρατεία στον κόσμο που έγινε στο Περού.
Οι τέσσερις που επέζησαν επαναπατρίστηκαν τη δεκαετία του ’80. Ο Βογιάζος σπούδασε σκηνοθεσία στη Σοβιετική Ενωση. Στην Ελλάδα εργάστηκε ως σκηνοθέτης και ως μεταφραστής ρωσικών έργων. Αφησε πίσω του ένα ολοκληρωμένο έργο 18 ντοκιμαντέρ «Το χρονικό της Εθνικής Αντίστασης», παραγωγή του 1987, όπου και εξιστορεί όλη την ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Ελλάδα.
Η ιστορία των έξι αεροπειρατών έχει γίνει και ταινία απ’ τον σκηνοθέτη Κώστα Κουτσομύτη με τίτλο «Ο κλοιός».
Η δίκη της ΚΟΘ του ΚΚΕ και η δίκη των «σαμποτέρ»
Η μεγάλη αυτή δίκη ξεκίνησε στη Θεσσαλονίκη στις 22 Νοέμβρη 1948.
Στο εδώλιο βρέθηκαν 67 κατηγορούμενοι, μέλη και στελέχη του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ με επικεφαλής τον Αρίστο Βασιλειάδη.
Οι κατηγορίες πάντα οι ίδιες. «Η απόσπαση μέρους της επικράτειας με σκοπό να την παραδώσουν στους Σλάβους». Καταδικάστηκαν σε θάνατο δέκα κατηγορούμενοι και εκτελέστηκαν στις 7 Δεκέμβρη οι Αρίστος Βασιλειάδης, Γραμμένος Στίνης, Γιώργος Μερτζάνης και Γιάννης Τσακανίκας και τρεις μέρες μετά, στις 10 Δεκέμβρη, οι Χρυσούλα Στεφάνου, Σοφία Πεσεξίδιδου, Μαγδαληνή Δημητρίου, Μαγδαληνή Ευσταθίου, Κατερίνα Πισσά και η δεκαεπτάχρονη Ευπραξία Νικολαΐδου. Κάτι που κάνει ακόμη πιο τρομακτική την κατάσταση είναι ότι σε αυτήν τη δίκη ο αριθμός των εκτελεσμένων γυναικών ξεπερνά τον αριθμό των αντρών!
Τις πρώτες μέρες του Γενάρη του 1949 ξεκινάει η δίκη των «σαμποτέρ». όπως ονομάστηκε απ’ την Ασφάλεια. Κατηγορούμενοι ήταν δώδεκα νέοι άνθρωποι, ανάμεσά τους και κάποιος με το όνομα Λεωνίδας Μυτιληναίος που είχε ήδη εκτελεστεί το προηγούμενο διάστημα. Απ’ τους κατηγορούμενους καταδικάστηκαν σε θάνατο οι πέντε και εκτελέστηκαν στον συνήθη χώρο πίσω απ’ το Επταπύργιο στις 19 του Γενάρη οι παρακάτω τρεις: Γιώργος Κορδέλης, Δημήτρης Μαριόγλου και Γιώργος Καμπάς.
Η δίκη της ΕΠΟΝ. Οταν «ξεθύμαναν» οι εκτελέσεις
Από τις 14 έως τις 29 Γενάρη 1949 διεξήχθη μια ακόμη μεγάλη δίκη, γνωστή ως δίκη της ΕΠΟΝ με 69 κατηγορούμενους. Ηταν οι εποχές που ακόμη και μια προκήρυξη να μοίραζε κάποιος κινδύνευε και με εκτέλεση.
Ανάμεσα στις κατηγορούμενους ήταν ο μετέπειτα ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης που καταδικάστηκε σε θάνατο και 25 κοπέλες που ο Τύπος της εποχής δεν έχανε την ευκαιρία να τις προσβάλλει και να τις υποτιμά με σεξιστικά σχόλια. Σχεδόν όλοι οι κατηγορούμενοι ήταν πολύ νεαρής ηλικίας, κάποιοι ακόμη και μαθητές γυμνασίου.
Εντέλει, καταδικάστηκαν σε θάνατο εννιά άντρες και τρεις γυναίκες. Δεν εκτελέστηκε όμως κανείς. Οι ποινές τους μετατράπηκαν σε ισόβια και σχετικά γρήγορα αποφυλακίστηκαν. Η εξήγηση που δόθηκε μετέπειτα από πολλούς είναι ότι σαφώς το κατηγορητήριο ήταν αρκετά σαθρό για να σταθεί ακόμη και σε τέτοιο στρατοδικείο. Υπάρχουν όμως και κάποια ακόμη στοιχεία: το εμφυλιακό καθεστώς είχε ξεθυμάνει απ’ τις μεγάλες εκτελέσεις του 1947-48. Οι Αμερικανοί έβλεπαν το τέλος του πολέμου και ήθελαν να περάσουν σταδιακά σε έναν λιγότερο αιματηρό πολιτικό βίο, για να προωθήσουν καλύτερα τα συμφέροντά τους. Το 1949 άρχισαν να περιορίζονται οι εκτελέσεις, εκτός βέβαια απ’ τις ομάδες αυτοκτονίας που εισέρχονταν στην Ελλάδα απ’ τις σοσιαλιστικές χώρες. Γι’ αυτές το κράτος ήταν αμείλικτο.
Ολες οι μαρτυρίες για τον Τάσο Γουσόπουλο
Στην Κατοχή, εκτός απ’ τον αγώνα για την απελευθέρωση της χώρας, ο Γουσόπουλος αγωνίστηκε επιπλέον για ίσα αλλά και μειονοτικά δικαιώματα του λαού του. Μετά την εξάρθρωση της Στενής Αυτοάμυνας ο Γουσόπουλος φυγαδεύτηκε στο βουνό.
Ο Στράτος Παγιαβλάς, ένας από τους αθωωθέντες, που μετά τη δίκη βρισκόταν στην πόλη μάς έδωσε τη μαρτυρία ότι ο Γουσόπουλος μέχρι τα τέλη του 1948 παρέμεινε στη Θεσσαλονίκη και ήταν αυτός που στις 21 Δεκέμβρη, όταν τον περικύκλωσαν αστυνομικά όργανα, πυροβόλησε και σκότωσε τον ανθυπομοίραρχο Παναγιώτη Μαράτο και κατάφερε τελικά να εξαφανιστεί.
Ο ιστορικός Γιώργος Σανίδας αναφέρει ότι «... αυτός που βγήκε απ’ τη γιάφκα στη διασταύρωση των οδών Αγίου Δημητρίου και Μακεδονικής Αμύνης και εκτέλεσε τον Μαράτο ήταν ο Κώστας Μπουρλούκας, σύνδεσμος του αρχηγείου Μπέλες...» κι αυτό το τεκμηριώνει απ’ την έκθεση της ΚΕ του ΚΚΕ το έγγραφο 62499 του Πόλυ Αργυρόπουλου για τα χτυπήματα στην ΚΟΘ.
Μετά τη λήξη του Εμφυλίου γίνονταν αποστολές: μεταφορές εντύπου υλικού, πομπών ή ασυρμάτων, αλλά κυρίως στελεχών απ’ τη Ρουμανία στην Ελλάδα. Μια τέτοια αποστολή ήταν και του Γουσοπούλου στη Θεσσαλονίκη για τη δημιουργία ΚΟ το καλοκαίρι του 1954.
Τρεις μήνες μετά –κι εδώ συγκλίνουν όλες οι πηγές – ο Γουσόπουλος συλλαμβάνεται και η Ασφάλεια του προτείνει: «Ή γίνεσαι δικός μας και σε χρησιμοποιούμε για να μας δίνεις πληροφορίες τι γίνεται πάνω στη Ρουμανία ή σε εξαφανίζουμε». Αυτός είτε «λυγίζει με την πρώτη γιατί δεν είχε γνωρίσει πρωτύτερα τη δοκιμασία στην ασφάλεια» είτε γιατί η γυναίκα του ήταν έγκυος και βρέθηκε σε στιγμή αδυναμίας είτε «έσπασε στα βασανιστήρια».
Συγκεκριμένα, ο Γουσόπουλος επέστρεψε και τους είπε: «Επειδή οι κομματικές οργανώσεις στην Αθήνα έχουν σμπαραλιαστεί, σκέφτονται να φέρουν το κέντρο στη Θεσσαλονίκη. Να φτιαχτεί εκεί τυπογραφείο που θα εκτυπώνει τη “Λαϊκή Φωνή” και άλλα έντυπα του ΚΚΕ». Ετσι, ο Ζαχαριάδης φέρεται να είπε: «Και θα κυκλοφορούν άφοβα τις ιδέες μας και θα μαθαίνουμε ποιοι πραγματικά είναι οι χαφιέδες». Η Ασφάλεια δέχτηκε και στήνεται το τυπογραφείο.
Φαίνεται ότι κάποιοι προσπάθησαν να επαναλάβουν την παλιά ιστορία με τον Μανιαδάκη και κάποιοι άλλοι να πάρουν τη ρεβάνς. Ολα τα παραπάνω έγιναν ώσπου το 1956 αλλάζει η ηγεσία του ΚΚΕ, καθαιρείται ο Ζαχαριάδης και ο Γουσόπουλος δεν ξαναστέλνεται σε ανάλογη αποστολή στην Ελλάδα. Μάλιστα, μία απ’ τις κατηγορίες που εκτόξευαν οι εσωκομματικοί αντίπαλοι στον Ζαχαριάδη για τυχοδιωκτισμό βασιζόταν στην υπόθεση Γουσόπουλου.
Δημοσίευση σχολίου