']]}
Του Τάσου Κατσαρού
Ιστορικού ερευνητή, συγγραφέα - Documento
Η Θεσσαλονίκη ήταν πάντα μια πόλη των αντιθέσεων, των πολέμων και των σφαγών. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία για τους σκελετούς που βρέθηκαν πίσω απ’ τις φυλακές του Γεντί Κουλέ, σκελετούς χωρίς ταυτότητα, ανοίγει ξανά μια συζήτηση για τους εκτελεσμένους κομμουνιστές του Εμφυλίου που πετάχτηκαν τότε σε λάκκους, απαγορεύοντας στους συγγενείς τους ακόμη και να τους θάψουν. Στη γύρω περιοχή βρίσκονται θαμμένα γύρω στα 400 πτώματα, όπως λένε και τα περισσότερα στοιχεία.
Μια πόλη διάσπαρτη με τάφους αντιστασιακών
Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής η πόλη θρήνησε δεκάδες χιλιάδες νεκρούς. Σύμφωνα με το άρθρο του «Ριζοσπάστη» αλλά και με στοιχεία της εφημερίδας «Ελευθερία», συνολικά την περίοδο της Kατοχής εκτελέστηκαν στη Θεσσαλονίκη 749 αγωνιστές και θάφτηκαν στα νεκροταφεία της Ευαγγελίστριας, απέναντι απ’ το στρατόπεδο του Παύλου Μελά εκεί που βρίσκεται το μνημείο, στην περιοχή των Σφαγείων, στο «κόκκινο σπίτι», σημερινό Θέατρο Γης, στην περιοχή της Γουμένισσας, στην Αξιούπολη, σε κάποιες περιοχές της Πιερίας και οι περισσότεροι –212 το σύνολο– αμέσως μετά την είσοδο στον παλιό δρόμο προς Κιλκίς, δεξιά στα 300 μέτρα. Αυτή είναι μια πληροφορία που μας την έδωσε ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης Κώστας Πασχαλούδης. Εκεί έγινε μια πραγματική εκατόμβη στη Θεσσαλονίκη το καλοκαίρι του 1944, όταν τα Τάγματα Ασφαλείας του Δάγκουλα δολοφόνησαν 103 αγωνιστές. Αυτό το στοιχείο αξίζει πλέον να διερευνηθεί διότι εκεί βρίσκονται θαμμένοι πάνω από 200 άνθρωποι και η περιοχή δεν έχει χτιστεί καθόλου. Είναι ευκαιρία ο Δήμος Εχεδώρου, όπου ανήκει η περιοχή, να κινήσει τις όποιες διαδικασίες για την αναζήτηση των οστών.
Η υπόθεση της Στενής Αυτοάμυνας και γενικότερα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) πρέπει να διερευνηθεί μέσα απ’ το οικονομικό,πολιτικό και γεωστρατηγικό πλαίσιο της εποχής. Η Ελλάδα είχε βγει λαβωμένη έπειτα από τριπλή κατοχή, η χειρότερη που υπήρξε στην Ευρώπη, ίσως και με περισσότερους από 405.000 νεκρούς. Ο παλιός πολιτικός κόσμος είτε είχε φύγει απ’ τη χώρα είτε συνεργάστηκε με τους ναζί είτε αδιαφόρησε γι’ αυτήν τη γενοκτονία που υπέστη ο ελληνικός λαός.
Αυτός ο παλιός κόσμος επέστρεψε μετά την Απελευθέρωση, ενωμένος, για να ξαναπάρει την εξουσία· και αυτήν τη φορά με τη βοήθεια των ξένων. Το μικρό κομμουνιστικό κόμμα, όπως είχε πει κι ο Τσόρτσιλ, που έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στον αντιφασιστικό αγώνα, διωκόταν τώρα απ’ τους παλιούς συνεργάτες των Γερμανών που τώρα έγιναν συνεργάτες των Αγγλων και των Αμερικανών.
«Δικαιοσύνη» με δύο μέτρα και δύο σταθμά
Ο αιματηρός απολογισμός στον έναν χρόνο απ’ τη Συμφωνία της Βάρκιζας ως τον Φλεβάρη του 1946 ήταν: νεκροί 1.192, τραυματίες 6.414, συλληφθέντες 7.500, βιασμένες γυναίκες 165, επιδρομές σε γραφεία 572, καταδιωκόμενοι δημοκρατικοί πολίτες 100.000 ενώ 166 μοναρχοφασιστικές συμμορίες δρούσαν στη χώρα. Κι ενώ υποτίθεται ότι η Ελλάδα θα περνούσε σε ομαλό πολιτικό βίο, θα γινόντουσαν ελεύθερες εκλογές και θα δικάζονταν οι δωσίλογοι, όπως έγινε λίγο πολύ σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες.
Ποια όμως ήταν η απάντηση της «Δικαιοσύνης»; Δεν άγγιξε καθόλου τους οικονομικούς δωσίλογους, αυτούς που θησαύρισαν κάνοντας μπίζνες με τους Γερμανούς και ουσιαστικά χρηματοδότησαν τα Τάγματα Ασφαλείας. Οσον αφορά τους πολιτικούς δωσίλογους, η «Δικαιοσύνη» άφησε ελεύθερους τους κατοχικούς υπουργούς και πρωθυπουργούς που ευθύνονταν για εκατοντάδες χιλιάδες θύματα.
Ο αριθμός των εκτελέσεων που έκανε το μετακατοχικό καθεστώς σύμφωνα και με τον Δημ. Κουσουρή δεν ξεπερνούσε τις 25 (!). Ο μόνος υψηλόβαθμος στρατιωτικός που εκτελέστηκε απ’ το καθεστώς ήταν ο εγκληματίας πολέμου Γεώργιος Πούλος.
Η ίδια αυτή «Δικαιοσύνη» δεν δίστασε να εξοντώσει τον ανθό της ελληνικής νεολαίας. Την περίοδο 1946-55 ο αριθμός των εκτελεσμένων από στρατοδικεία και κακουργοδικεία πιθανότατα ξεπέρασε και τις 4.000. Είναι μια έρευνα που ακόμη συνεχίζεται.
Ενα καινούργιο στοιχείο που προέκυψε σύμφωνα με τον κατάλογο 375 ονομάτων που δημοσίευσε το ΚΚΕ στις 18/4/2025 είναι ότι η τελευταία εκτέλεση στην Ελλάδα ήταν του τελευταία εκτέλεση στην Ελλάδα ήταν του Νίκου Καρδαμήλα απ’ το χωριό Βαθύλακκος Θεσσαλονίκης, στις 29 Αυγούστου του 1955.
Η δημιουργία της Στενής Αυτοάμυνας
Τον Φλεβάρη του 1946 η 2η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ πήρε την απόφαση να προετοιμάσει τις δυνάμεις της για ένοπλο αγώνα. Η απόφαση αυτή αρχικά είχε κρυφτεί απ’ τα πρακτικά, γιατί εκείνη την περίοδο το ΚΚΕ και οι αντιστασιακές οργανώσεις ήταν ακόμη νόμιμες.
Η παραμονή των Αγγλων στη χώρα ήταν κάτι που περιέπλεκε ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Μερικά χρόνια αργότερα, όταν ξεκαθάρισαν τα πράγματα, δόθηκε στη δημοσιότητα και το κομμάτι της
απόφασης που είχε αποκρυφτεί. Εως τότε τις όποιες επιθέσεις από παρακρατικούς και χαφιέδες αντιμετώπιζε η Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα (ΜΛΑ), υπερασπίζοντας τα μέλη, τις οργανώσεις και τα γραφεία των αριστερών εφημερίδων. Οταν όμως η κατάσταση πέρασε στα έκτακτα στρατοδικεία και στο οργανωμένο κράτος, δόθηκε η εντολή απ’ το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ στον Τάσο Γουσόπουλο «Αλέκο» ή «Χοντρό» να δημιουργήσει αντάρτικο πόλης μέσα στη Θεσσαλονίκη, τη
Στενή Αυτοάμυνα.
Ο ΔΣΕ δεν μπορούσε ακόμη να κατέβει στην πόλη και το σχέδιο ήταν να δημιουργηθεί μια κατάσταση παρενόχλησης στον κυβερνητικό στρατό, που αργότερα θα μπορούσε να πάρει τον χαρακτήρα της ένοπλης εξέγερσης. Αυτό μας διαβεβαίωσαν τα τρία μέλη της Στενής Αυτοάμυνας, οι Μιχάλης Λίλης, Στράτος Παγιαβλάς και Αγγελος Κατσαρός.
Ο Γουσόπουλος χώρισε την πόλη σε τρεις τομείς και βρήκε τρεις τομεάρχες. Τον Ακίνδυνο Αλβανό στον ανατολικό τομέα, τον Θανάση Κατραούζο στον κεντρικό, τον Διογένη Ελευθεριάδη στον δυτικό και τον Ανδρέα Παπαγεωργίου γενικό συντονιστή τους. Αυτοί όρισαν κάποιους ομαδάρχες και δημιούργησαν συνήθως τριάδες ανά περιοχή: Ομάδα Κορδελιού, Επταλόφου, Ρήγα Φεραίου, Νεάπολης, Καλλιθέας και συνοικισμού Κολοκοτρώνη στις δυτικές συνοικίες. Ομάδα Ανω, Κάτω και Κεντρικής πόλης στον κεντρικό τομέα και ομάδα Πανεπιστημίου, Αγίας Τριάδας, Ανω και Κάτω Τούμπας, Αλλατίνη, Πυλαίας και Ντεπώ στον ανατολικό τομέα.
Τα πρόσωπα που προτάθηκαν και δέχτηκαν να μπουν στην οργάνωση ξέκοψαν αμέσως απ’ τις πολιτικές οργανώσεις που τότε ήταν νόμιμες και οι καθοδηγητές τους είπαν: «Αν είναι δυνατόν να φαίνεται ότι πέρασαν ακόμα και στο άλλο στρατόπεδο». Οι παραπάνω ομάδες είχαν και διάφορους άλλους βοηθούς που η Ασφάλεια στον χάρτη που εμφάνισε στο στρατοδικείο τούς ονόμασε τεχνικούς. Τέτοιοι ήταν: οδηγοί ταξί, παράνομοι μεταφορείς, πληροφοριοδότες, οπλουργοί, λογιστές, καθηγητές και σύνδεσμοι.
Οι έντεκα επιθέσεις. Χωροφύλακες, στρατοδίκες
Οι επιθέσεις της οργάνωσης ήταν έντεκα. Απέναντι σε αστυνομικά όργανα, παρακρατικούς και στρατιωτικούς στόχους. Οι σημαντικότερες ενέργειες ήταν η εκτέλεση του μοίραρχου Κωφίτσα απ’ τον Γιώργο Σταυρόπουλο στις 6 Οκτωβρίου 1946, η συμπλοκή με αστυνομική περίπολο την 1η Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς, με αποτέλεσμα τον θάνατο του χωροφύλακα Χρήστου Παγώνη και του αντάρτη πόλης Χαράλαμπου Νικολαΐδη. Ο τελευταίος ήταν σημαντικό στέλεχος που έδρασε μέσα και απ’ την κατοχική Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα (ΟΠΛΑ).
Αλλη επίθεση ήταν αυτή που έγινε με χειροβομβίδα στο αστυνομικό τμήμα του Ντεπώ στις 3 Δεκέμβρη, ως απάντηση για μεσαιωνικά βασανιστήρια που γίνονταν στο συγκεκριμένο τμήμα απ’ τους χωροφύλακες του Παπατσώρη.
Η τελευταία και σοβαρότερη επίθεση της οργάνωσης έγινε στις 30 Απρίλη 1947 όταν οι αντάρτες Ιορδάνης Σαπουντζόγλου, Κοσμάς Εξεζίδης και Απόστολος Πατσιάς επιτέθηκαν με δύο χειροβομβίδες σε στρατιωτικό λεωφορείο της αεροπορίας. Η επίθεση αυτή έγινε ως απάντηση για τους αδιάκριτους βομβαρδισμούς της Βασιλικής Αεροπορίας απέναντι σε δημοκρατικά χωριά της Θεσσαλίας και της Στερεάς Ελλάδας. Κατά την επίθεση σκοτώνονται τέσσερις στρατιωτικοί και τραυματίζονται άλλοι επτά. Τις πληροφορίες για το δρομολόγιο του λεωφορείου είχε δώσει ο αρχηγός της οργάνωσης Τάσος Γουσόπουλος και την επίβλεψη είχε κάνει ο Αλβανός. Μετά την επίθεση οι δράστες έτρεξαν να μπουν σε ένα δικό τους ταξί που τους περίμενε λίγες εκατοντάδες μέτρα πιο πέρα. Το ταξί όμως δεν έπαιρνε
μπρος και οι τρεις δράστες έφυγαν προς διαφορετικά σημεία.
Αμέσως μετά συλλαμβάνεται ο οδηγός του ταξί Νικόλαος Τομπουλίδης, που, παρά τα όσα πέρασε στην Ασφάλεια, δεν έβγαλε λέξη. Μίλησε όμως ο ιδιοκτήτης του οχήματος που γνώριζε και αποκάλυψε τον Διογένη Ελευθεριάδη, τον επικεφαλής του δυτικού τομέα της οργάνωσης. Αυτός είπε ό,τι ήξερε στην Ασφάλεια και σε λίγες μέρες βρέθηκαν 67 κατηγορούμενοι να δικάζονται στο Εκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης.
Η δίκη έγινε στην οδό Αγίας Σοφίας 3, στον τελευταίο όροφο στις παλιές σχολές Βαλαγιάννη, όπου μετά στεγαζόταν η Βιομηχανική Σχολή και όπου σήμερα λειτουργεί διαγνωστικό κέντρο. Η δίκη ξεκίνησε στις 28 Αυγούστου 1947 και κράτησε 18 μέρες.
Οι κατηγορούμενοι δικάστηκαν με το Γ΄ Ψήφισμα «Περί εκτάκτων μέτρων αφορώντων στην δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν» με τις κατηγορίες: κατάρτιση ομάδων με σκοπό την απόσπαση μέρους της επικρατείας, κατοχή όπλων, παράνομη οπλοφορία, ανθρωποκτονίες κ.λπ.
Αποσύνδεση του κόμματος, ανάληψη ευθύνης από ΔΣΕ
Την υπεράσπιση της οργάνωσης ανέλαβαν οι δύο κομμουνιστές Αλβανός και Παπαγεωργίου, που γνώριζαν καλά την πολύ δύσκολη θέση στην οποία βρίσκονταν, διότι σε καμιά περίπτωση δεν έπρεπε να εμπλέξουν το κόμμα που ήταν ακόμη νόμιμο. Επρεπε να υπερασπιστούν την οργάνωση σαν ένα κομμάτι του Δημοκρατικού Στρατού Πόλης. «Εμείς δεν είμαστε το κόμμα αλλά ο Δημοκρατικός Στρατός Πόλης» διακηρύσσουν στις απολογίες τους οι δύο παραπάνω αγωνιστές απέναντι στη λυσσαλέα επίθεση των στρατοδικών που πίεζαν για μια ομολογία ανάληψης ευθύνης απ’ την πλευρά του κόμματος.
Θυμίζουμε ότι στις 18 Οκτώβρη 1947 βγαίνει το τελευταίο φύλλο του «Ριζοσπάστη» και την επόμενη
μέρα κλείνουν όλες οι εφημερίδες του ΚΚΕ. Στις 27 Δεκέμβρη κηρύσσονται παράνομα το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και η Εθνική Αλληλεγγύη.
Ζέρβας».
Η δολοφονία του Ζέβγου είναι λίγο πολύ γνωστή σήμερα. Υπάρχει όμως και η λιγότερο γνωστή περίπτωση, στις 30 Μαρτίου 1947, όταν ακροδεξιοί επιτέθηκαν με αυτόματα στις εγκαταστάσεις της αριστερής εφημερίδας «Αγωνιστής», δολοφονώντας τρεις τυπογράφους και τραυματίζοντας άλλους επτά. Τα ονόματα των νεκρών ήταν: Γιώργος Βουτσάς, Μιχάλης Διακάκης και Σταύρος Μαγουλάς. Εννοείται πως οι δράστες έφυγαν ανενόχλητοι, χωρίς να τους αναζητήσει ποτέ η αστυνομία.
Κάποιες ακόμη σημαντικές στιγμές της απολογίας του Αλβανού: «Οι δύο φυλακίσεις μου δεν προήλθαν απ’ την προσπάθεια να ευνοήσω το άτομό μου αλλά γιατί πάλευα για την καλυτέρευση της ζωής της τάξης που υπηρετεί το συμφέρον του λαού, γιατί έτσι θα βελτίωνα και το ατομικό μου συμφέρον... παίρνω εντολή να χτυπήσω εν λευκώ την αεροπορία, με ό,τι τρόπο μπορώ για να ανακουφίσουμε τον πληθυσμό και να σκεφτούν ότι για όλες φορές που χτύπησαν τον κόσμο αδιάκριτα, όπου να ’ναι θα τιμωρηθούν ακόμη και μέσα στη Θεσσαλονίκη».
Τραγουδώντας μπρος στο εκτελεστικό απόσπασμα
Το στρατοδικείο καταδίκασε απ’ τους 67 κατηγορούμενους τους 52 σε θάνατο. Τελικά εκτελέστηκαν οι 47 σε τρία γκρουπ.
Στις 17 Οκτώβρη εκτέλεσαν τους πρώτους δέκα με επικεφαλής τον Αλβανό και τους Νικόλαο Γαβατόπουλο, Σωκράτη Γκαντινά, Τριαντάφυλλο Κομνηνό, Σταύρο Μαρκάκη, Απόστολο Κατσαμάνη, Ανδρέα Παπαγεωργίου, Θανάση Κατραούζο, Δημήτριο Κεραμιτζή και Ιωάννη Σκευοφύλακα.
Ο Αλβανός του επιτίθεται με τη χειροπέδη και με μια κίνηση του βγάζει το μάτι. Ηταν η τελευταία αντάρτικη πράξη που έκανε αυτός ο άνθρωπος!
Οι εκτελέσεις του δεύτερου γκρουπ των δεκατριών της Στενής
Αυτοάμυνας έγιναν τέσσερις μέρες μετά, στις 21 Οκτώβρη. Αυτοί είναι οι Γιώργος Ανθομελίδης, Παναγιώτης Διαμαντίδης, Γιώργος Μουτσάκης, Κωνσταντίνος Λεφάκης, Περικλής Στεφανίδης, Γιάννης Χατζηεμμανουηλ, Δημήτρης Χατζηβασιλείου, Γιώργος Μακράς, Παύλος Σαράφης, Μιχαήλ Αυχιανός, Ιορδάνης Σενόγλου, Νικόλαος Τερζόπουλος και Γιώργος Σταυρόπουλος.
Εδώ αξίζει να ειπωθεί κάτι για τις τέσσερις εφημερίδες της πόλης («Ελληνικός Βορράς», «Μακεδονία», «Νέα Αλήθεια» και «Φως») που δεν έχαναν την ευκαιρία να κανιβαλίζουν και να ειρωνεύονται τους ανθρώπους ακόμη και στις τελευταίες τους στιγμές. Η Πατσιά πάντως φαίνεται να τους είπε: «Θα κάνουμε ΟΠΛΑ και στον Αδη».
Τα ονόματα των τελευταίων εκτελεσμένων εκτός απ’ την Ευθυμία Πατσιά είναι: Αντώνης Αντωνιάδης, Γιώργος Βοναπάρτης, Σπύρος Γεωργόπουλος, Αντώνης Δασκαλάκης, Παντελής Ζεμπέογλου, Στέλιος Ηλιάδης, Παναγιώτης Ησαϊάδης, Διονύσης Κοιλιαρίδης, Ιάκωβος Κουνοπίδης,
Γιώργος Κοσμάς, Δημήτρης Μαρκουλάκης, Κωνσταντίνος Μαυρίδης, Χρήστος Μπογιάς, Γρηγόρης Νικλής, Γιώργος Παπαδόπουλος, Γιάννης Τοπουζίδης, Νίκος Τομπουλίδης, Μιχαήλ Τριανταφυλλίδης, Πελοπίδας
Τσερουλής, Βασίλης Φασόλας, Τηλέμαχος Βασδέκης, Παναγιώτης Ευαγγελίδης και ο δεκαεπτάχρονος Σωκράτης Ψύλλος.
Πρέπει, τέλος, να αναφέρουμε ότι πολλά απ’ τα νέα αυτά παιδιά δεν είχαν άμεση εμπλοκή με την οργάνωση. Καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν γιατί είχαν έρθει σε επαφή με κάποιο μέλος της οργάνωσης ή είχαν πιάσει στα χέρια τους κάποιο σκουριασμένο πιστόλι. Το πολιτικό κλίμα των ημερών, όμως, ήταν τέτοιο που οι κυβερνήσεις της εποχής, κεντρώες και δεξιές, πόνταραν στη σκληρή και άγρια τρομοκράτηση του πληθυσμού.
Δημοσίευση σχολίου