{[['
']]}
']]}
Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Ο Μόργκαν, που πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του ανάμεσα στους Ιροκέζους που και σήμερα ακόμα είναι εγκαταστημένοι στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης και που τον υιοθέτησε μια από τις φυλές τους (η φυλή των Σενέκα), βρήκε να ισχύει σ' αυτούς ένα σύστημα συγγένειας που βρισκόταν σε αντίφαση με τις πραγματικές τους οικογενειακές σχέσεις. Επικρατούσε σ' αυτούς εκείνος ο ευκολοδιάλυτος κι από τις δυο πλευρές γάμος, που ο Μόργκαν ονομάζει «ζευγαρωτή οικογένεια».
Οι απόγονοι ενός τέτοιου είδους συζυγικού ζευγαριού ήταν λοιπόν γνωστοί σ' όλο τον κόσμο και αναγνωρισμένοι απ' όλους. Δεν μπορούσε να υπάρχει καμιά αμφιβολία για τον ποιον έπρεπε να ονομάζουν πατέρα, μητέρα, γιο, κόρη, αδερφό, αδερφή. Όμως, η πραγματική χρήση αυτών των εκφράσεων αντιφάσκει σ' αυτό. Ο Ιροκέζος δεν ονομάζει μονάχα τα δικά του παιδιά, αλλά και τα παιδιά των αδερφών του γιους και κόρες του, κι εκείνα τον λένε πατέρα. Τα παιδιά των αδερφάδων του, αντίθετα, τα λέει ανιψιούς και ανιψιές και αυτά τον λένε θείο.
Αντίστροφα, η Ιροκέζα, πλάι στα δικά της παιδιά, λέει γιους της και κόρες της τα παιδιά των αδερφάδων της και αυτά τη λένε μητέρα. Τα παιδιά των αδερφών της, αντίθετα, τα λέει ανιψιούς κι ανιψιές, κι η ίδια λέγεται θεία τους. Επίσης τα παιδιά δυο αδερφών ονομάζονται μεταξύ τους αδερφοί και αδερφές, το ίδιο τα παιδιά των αδερφάδων. Τα παιδιά, αντίθετα, μιας γυναίκας και τα παιδιά του αδερφού της, ονομάζονται μεταξύ τους ξαδέρφια και ξαδέρφες. Κι αυτά δεν είναι απλά κενά ονόματα, αλλά εκφράσεις για αντιλήψεις που πραγματικά ισχύουν για τον κοντινό και το μακρινό συγγενή, για την ισότητα και την ανισότητα της εξ αίματος συγγένειας.
Και οι αντιλήψεις αυτές χρησιμεύουν για βάση ενός ολότελα επεξεργασμένου συστήματος συγγένειας, που είναι σε θέση να εκφράζει πολλές εκατοντάδες διαφορετικές σχέσεις συγγένειας ενός και μόνο ατόμου. Κάτι παραπάνω. Το σύστημα αυτό δεν ισχύει μονάχα πέρα για πέρα σ' όλους τους Ινδιάνους της Αμερικής (ως τώρα δεν βρέθηκε καμιά εξαίρεση), αλλά ισχύει επίσης σχεδόν αμετάβλητο στους πρώτους κατοίκους της Ινδίας, στις δραβιδικές φυλές στο Ντεκάν και στις φυλές των Γκάουρα στο Ινδουστάν.
Οι εκφράσεις για τη συγγένεια των νοτιοϊνδών Ταμίλ και των Σενέκα-Ιροκέζων στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης συμπίπτουν και σήμερα, για πάνω από διακόσιες διαφορετικές σχέσεις συγγένειας. Και σ' αυτές επίσης τις ινδικές φυλές, όπως και σ' όλους τους Ινδιάνους της Αμερικής, οι σχέσεις συγγένειας που πηγάζουν από τη σημερινή μορφή της οικογένειας βρίσκονται σε αντίφαση με το σύστημα συγγένειας.
Πώς να το εξηγήσουμε τώρα αυτό; Με τον αποφασιστικό ρόλο που παίζει η συγγένεια για το κοινωνικό καθεστώς σ' όλους τους άγριους και τους βάρβαρους λαούς, δεν μπορεί κανείς να παραμερίσει με λόγια τη σημασία αυτού του συστήματος που είναι τόσο πλατιά διαδεδομένο. Ένα σύστημα, που στην Αμερική ισχύει γενικά, που υπάρχει επίσης στην Ασία σε λαούς μιας ολότελα διαφορετικής φυλής, που στην Αφρική και την Αυστραλία βρίσκουμε λιγότερο ή περισσότερο παραλλαγμένες άφθονες μορφές του, ένα τέτοιο σύστημα χρειάζεται να εξηγηθεί ιστορικά, δεν μπορεί να το ξεπερνάμε με μερικά λόγια, όπως λόγου χάρη προσπάθησε να κάνει ο Μακ Λέναν*.
Οι χαρακτηρισμοί πατέρας, παιδί, αδερφός, αδερφή δεν είναι απλώς τιμητικοί τίτλοι, αλλά φέρνουν μαζί τους τελείως καθορισμένες, πολύ σοβαρές αμοιβαίες υποχρεώσεις, που το σύνολο τους αποτελεί σημαντικό μέρος της κοινωνικής συγκρότησης των λαών εκείνων.
Και η εξήγηση βρέθηκε. Στα νησιά Σάντουιτς (Χαβάη) υπήρχε ακόμα στο πρώτο μισό αυτού του αιώνα μια μορφή της οικογένειας, που είχε ακριβώς τέτοιους πατέρες και μητέρες, αδερφούς και αδερφές, γιους και κόρες, θείους και θείες, ανιψιούς και ανιψιές, όπως τους απαιτεί το αμερικάνικο-παλαιοϊνδικό σύστημα συγγένειας. Μα τι περίεργο! Το σύστημα συγγένειας που ίσχυε στη Χαβάη πάλι δεν ανταποκρινόταν στη μορφή της οικογένειας που υπήρχε πραγματικά εκεί. Εκεί, δηλαδή, όλα τα παιδιά αδερφών και αδερφάδων είναι χωρίς εξαίρεση αδερφοί και αδερφές και θεωρούνται κοινά παιδιά, όχι μονάχα της μητέρας τους και των αδερφάδων της ή του πατέρα τους και των αδερφών του, αλλά παιδιά όλων των αδερφών και των αδερφάδων των γονιών τους χωρίς καμιά διάκριση.
Αν λοιπόν το αμερικανικό σύστημα συγγένειας προϋποθέτει μια πιο πρωτόγονη μορφή οικογένειας που δεν υπάρχει πια στην Αμερική, που όμως τη βρίσκουμε πραγματικά ακόμα στη Χαβάη, τότε από την άλλη πλευρά το σύστημα συγγένειας της Χαβάης μας παραπέμπει σε μια ακόμα πιο πρωτόγονη μορφή οικογένειας, που δεν μπορούμε βέβαια πουθενά πια να αποδείξουμε ότι υπάρχει, που όμως πρέπει να έχει υπάρξει, γιατί αλλιώς δεν θα μπορούσε να έχει δημιουργηθεί το αντίστοιχο σύστημα συγγένειας.
«Η οικογένεια», λέει ο Μόργκαν, «είναι το ενεργό στοιχείο, δεν είναι ποτέ στάσιμη, αλλά προχωράει από μια κατώτερη σε μια ανώτερη μορφή, στο βαθμό που η κοινωνία εξελίσσεται από μια κατώτερη σε μια ανώτερη βαθμίδα. Τα συστήματα συγγένειας, αντίθετα, είναι παθητικά. Μονάχα σε μεγάλα διαστήματα καταγράφουν τις προόδους που έκανε η οικογένεια στο πέρασμα του χρόνου, και αλλάζουν ριζικά τότε μονάχα, όταν έχει αλλάξει ριζικά η οικογένεια.»
«Και», προσθέτει ο Μαρξ, «το ίδιο συμβαίνει με τα πολιτικά, τα νομικά, τα θρησκευτικά, τα φιλοσοφικά συστήματα γενικά.» Ενώ η οικογένεια ζει και εξελίσσεται, το σύστημα συγγένειας αποστεώνεται, κι ενώ το σύστημα συγγένειας εξακολουθεί να υπάρχει με τη δύναμη της συνήθειας, η οικογένεια αναπτύσσεται και ξεφεύγει από τα πλαίσια του. Με την ίδια σιγουριά, όμως, που ο Κιουβιέ μπόρεσε να συμπεράνει από τα μαρσίπια οστά ενός σκελετού που βρέθηκε κοντά στο Παρίσι, ότι αυτά ανήκαν σ' ένα μαρσιποφόρο ζώο και ότι εκεί ζούσαν κάποτε μαρσιποφόρα που έχουν πια εξαφανιστεί, με την ίδια σιγουριά μπορούμε να συμπεράνουμε από ένα ιστορικά κληρονομημένο σύστημα συγγένειας ότι έχει υπάρξει η αντίστοιχη του μορφή οικογένειας που έχει πια εξαφανιστεί.
Τα συστήματα συγγένειας και οι μορφές της οικογένειας, που μόλις αναφέραμε, διαφέρουν από τα συστήματα και τις μορφές που επικρατούν τώρα στο ότι κάθε παιδί έχει πολλούς πατέρες και πολλές μητέρες. Στο αμερικανικό σύστημα συγγένειας που σ' αυτό αντιστοιχεί η οικογένεια της Χαβάης, ο αδερφός και η αδερφή δεν μπορούν να είναι πατέρας και μητέρα του ίδιου παιδιού, το σύστημα συγγένειας όμως της Χαβάης προϋποθέτει μια οικογένεια όπου αυτό, αντίθετα, αποτελούσε τον κανόνα.
Μεταφερόμαστε εδώ σε μια σειρά από οικογενειακές μορφές που αντιφάσκουν άμεσα στις μορφές που ως τώρα θεωρούσαμε συνήθως ότι ισχύουν αποκλειστικά. Η πατροπαράδοτη αντίληψη γνωρίζει μονάχα τη μονογαμία και, πλάι σ' αυτή, την πολυγαμία ενός άντρα, το πολύ-πολύ ακόμα και την πολυανδρία μιας γυναίκας, και αποσιωπά εδώ, όπως αρμόζει στον ηθικολόγο φιλισταίο, ότι η πράξη σιωπηρά, μα ανενόχλητα, ξεπερνάει τα όρια αυτά που βάζει η επίσημη κοινωνία. Η μελέτη της προϊστορίας, ωστόσο, μας παρουσιάζει καταστάσεις, όπου οι άντρες ζουν σε πολυγαμία και οι γυναίκες τους σύγχρονα σε πολυανδρία, και γι' αυτό τα κοινά παιδιά τα θεωρούν ότι ανήκουν σ' όλους από κοινού, καταστάσεις που κι αυτές με τη σειρά τους περνάνε από μια ολόκληρη σειρά αλλαγές, ώσπου να διαλυθούν τελικά μέσα στη μονογαμία. Αυτές οι αλλαγές είναι τέτοιου είδους, που ο κύκλος που περιλαμβάνει ο κοινός γαμήλιος δεσμός και που αρχικά ήταν πολύ ευρύς, στενεύει όλο και περισσότερο, ώσπου στο τέλος αφήνει μονάχα το ατομικό ζευγάρι, που επικρατεί σήμερα.
Αποκαθιστώντας μ' αυτό τον τρόπο σε αντίστροφη τάξη την ιστορία της οικογένειας, ο Μόργκαν, σε συμφωνία με την πλειονότητα των συναδέλφων του, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι υπήρξε μια πρωτόγονη κατάσταση, όπου μέσα σε μια φυλή επικρατούσαν σεξουαλικές σχέσεις χωρίς κανένα περιορισμό, έτσι που κάθε γυναίκα ανήκε σε κάθε άντρα και επίσης κάθε άντρας σε κάθε γυναίκα. Για μια τέτοια πρωτόγονη κατάσταση μιλάνε κιόλας από τον περασμένο αιώνα, αλλά μόνο με γενικές φράσεις. Πρώτος ο Μπάχοφεν, και πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες υπηρεσίες που πρόσφερε, την πήρε στα σοβαρά και ζήτησε να βρει ίχνη αυτής της κατάστασης στις ιστορικές και θρησκευτικές παραδόσεις.**
Ξέρουμε σήμερα ότι τα ίχνη που βρήκε δεν μας οδηγούν καθόλου σε μια κοινωνική βαθμίδα σεξουαλικών σχέσεων χωρίς κανόνα, αλλά σε μια πολύ πιο κατοπινή μορφή, στον ομαδικό γάμο. Εκείνη η πρωτόγονη βαθμίδα της κοινωνίας, αν υπήρξε πραγματικά, ανήκει σε μια τόσο παλιά εποχή που δύσκολα μπορούμε να περιμένουμε ότι θα βρούμε άμεσες αποδείξεις για την ύπαρξη της στο παρελθόν, σε κοινωνικά απολιθώματα και σε καθυστερημένους άγριους. Η αξία του Μπάχοφεν είναι ακριβώς ότι έθεσε το πρόβλημα αυτό στο προσκήνιο της έρευνας.***
Τελευταία έγινε της μόδας ν' αρνούνται την αρχική αυτή βαθμίδα της σεξουαλικής ζωής των ανθρώπων. Θέλουν ν' απαλλάξουν την ανθρωπότητα απ' αυτή την «ντροπή». Και επικαλούνται μάλιστα, εκτός από την έλλειψη κάθε άμεσης απόδειξης, ιδίως το παράδειγμα του υπόλοιπου ζωικού κόσμου. Απ' αυτόν ο Λετουρνό (L 'evolution du mariage et de la famille, 1888) συγκέντρωσε πολυάριθμα γεγονότα, που σύμφωνα μ' αυτά κι εδώ επίσης οι ολωσδιόλου χωρίς κανόνα σεξουαλικές σχέσεις πρέπει ν' ανήκουν σε μια κατώτερη βαθμίδα.
Απ' όλα όμως αυτά τα γεγονότα μπορώ να βγάλω μονάχα το συμπέρασμα ότι δεν αποδείχνουν απολύτως τίποτα για τον άνθρωπο και τις πρωτόγονες συνθήκες ζωής του. Τα ζευγαρώματα για κάμποσο χρονικό διάστημα στα σπονδυλωτά εξηγούνται αρκετά από φυσιολογικά αίτια, για παράδειγμα στα πουλιά από την ανάγκη βοήθειας που έχει το θηλυκό τον καιρό που κλωσάει. Τα παραδείγματα πιστής μονογαμίας που βλέπουμε σε πουλιά, δεν αποδείχνουν τίποτα για τους ανθρώπους, μια και δεν κατάγονται από τα πουλιά.
________________________________________________
*. Ο Ένγκελς χρησιμοποίησε για την εργασία του τα εξής βιβλία του Μακ Λέναν: Primitive marriage. An inquiry into the origin of the form of capture in marriage ceremonies Εδιμβούργο 1865, Studies in ancient history comprising a reprint of "Primitive marriage. An inquiry into the orgin of the form of capture in marriage ceremonies", Λονδίνο 1876. Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της 4ης έκδοσης του βιβλίου Η καταγωγή της οικογένειας... (1892) μελέτησε ανάμεσα στ' άλλα και τις νέες εκδόσεις του 1886 του τελευταίου αυτού βιβλίου του Μακ Λέναν στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη (σημ. γερμ. σύντ.).
**. Βλέπε Bachofen, Das Mutterrecht. Eine Untersuchung lider die Gynaikokratie der alten Welt nach ihrer religiosen Natur,, Στουτγάρδη 1861 (σημ. γερμ. σύντ.).
***. Πόσο λίγο ο Μπάχοφεν καταλάβαινε τι είχε ανακαλύψει ή μάλλον τι είχε μαντέψει, το αποδείχνει το γεγονός ότι χαρακτηρίζει αυτή την πρωτόγονη κατάσταση σαν εταιριαμό. Οι Έλληνες, όταν εισήγαγαν τη λέξη εταιρισμός, εννοούσαν μ' αυτήν τις σχέσεις αντρών ανύπαντρων ή αντρών που ζούσαν σε μονογαμία με ανύπαντρες γυναίκες. Ο εταιρισμός προϋποθέτει πάντα μια ορισμένη μορφή γάμου, που έξω απ' αυτόν υπάρχει αυτή η σχέση και περικλείνει κιόλας, τουλάχιστον σαν δυνατότητα, την πορνεία. Με άλλη έννοια δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ η λέξη, και μ' αυτή την έννοια τη μεταχειρίζομαι κι εγώ μαζί με τον Μόργκαν. Τις εξαιρετικά σπουδαίες ανακαλύψεις του Μπάχοφεν τις μυστικοποιούν παντού απίστευτα, ξεκινώντας από την αυταπάτη του, ότι οι ιστορικά δημιουργημένες σχέσεις ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα πηγάζουν από τις κάθε φορά θρησκευτικές παραστάσεις των ανθρώπων και όχι από τις πραγματικές συνθήκες της ζωής τους (σημ. του Ένγκελς).
Δημοσίευση σχολίου