{[['
']]}
']]}
Εστιάζοντας στην Ανδρο, καταγράφουμε τη σύνδεση της λατρείας του αρχαίου θεού με εκείνη του Χριστού
Mια από τις αγαπημένες θεότητες των αρχαίων Ελλήνων ήταν δίχως αμφιβολία ο Διόνυσος. Παρά το γεγονός ότι δεν ανήκε στις κύριες θεότητες του .ολύμπιου πανθέου, οι γιορτές προς τιμήν του σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια αποτελούσαν σημαντικά θρησκευτικά δρώμενα. Στο σύντομο αυτό άρθρο θα σταθούμε στη λατρεία του Διονύσου στο νησί της Ανδρου, κάνοντας αναφορά σε ένα ιδιαίτερο θαύμα που λάμβανε χώρα στις αρχές Ιανουάριου.
Στη συνέχεια, παραμένοντας στο νησί θα μιλήσουμε για το πώς η παράδοση αυτή επηρέασε τους καλλιτέχνες της Αναγέννησης, όπως και για τη μυθικιστική αναβίωση του διονυσιακού θαύματος κάτω από την επιρροή του Ιησού αυτήν τη φορά.
Ιστορικές και αρχαιολογικές μαρτυρίες του 4ου και του 3ου προχριστιανικού αιώνα φανερώνουν πέραν πόσης αμφιβολίας τη σημαντικότατη θέση που κατείχε η λατρεία του Διονύσου στο κυκλαδίτικο νησί. Μάλιστα οι ειδικοί υποστηρίζουν πως ο θεός λατρευόταν στην
Ανδρο από τα κλασικά χρόνια. Ιδιαίτερη μνεία στις σχετικές παραδόσεις κάνουν ακόμη και Ρωμαίοι ιστορικοί και περιηγητές που την επισκέφτηκαν κατά τον πρώτο μεταχριστιανικό αιώνα.
Η διονυσιακή λατρεία και το θαύμα της Ανδρου
Εδώ θα σταθούμε στα όσα αναφέρει στο έργο του ο Γάιος Αικίνιος Μουκιανός, επιφανής Ρωμαίος που έγινε τρεις φορές ύπατος και παρ’ ολίγον να διαδεχτεί τον Νέρωνα στον αυτοκρατορικό θρόνο. Το έργο του δεν υπάρχει σήμερα αυτούσιο, διασώθηκε όμως από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο (23-79 μ.α.χ.χ. ·).
Ο Μουκιανός, λοιπόν, κάνει λόγο για την ανδριώτικη γιορτή της Θεοδοσίας. Αυτή λάμβανε χώρα στον εκεί ναό του Διονύσου, όπου κάθε χρόνο στις 5 Ιανουαρίου το νερό που ανάβλυζε από την πηγή του βωμού έπαιρνε τη γεύση του κρασιού.
Σύμφωνα με άλλη παράδοση, που επίσης διασώζει ο Μουκιανός, κατά τη διάρκεια των επταήμερων εορτασμών του Διονύσου στο νησί (τα Κατ’ Αγρούς Διονύσια γιορτάζονταν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας από τα τέλη Δεκεμβρίου έως τις αρχές Ιανουαρίου) το νερό της πηγής του μετατρεπόταν σε κρασί, παρ’ όλα αυτά έχανε τις θαυματουργικές του ιδιότητες μόλις μεταφερόταν σε σημείο όπου δεν είχε πλέον επαφή με τον βωμό του θεού.
Μια έμμεση αναφορά στο συγκεκριμένο θαυματουργικό γεγονός κάνει και ο σοφιστής Φιλόστρατος στο έργο του «Εικόνες». Σε μια από τις διαλέξεις του κάνει λόγο για έναν πίνακα Ανδριωτών: «Το θέμα του πίνακα είναι το ρεύμα από κρασί που βρίσκεται στο νησί της Ανδρου και οι Ανδριώτες που έχουν μεθύσει στο ποτάμι. Διότι από τον Διόνυσο η γη των Ανδρίων έχει γεμίσει με κρασί και σκάει και τους το φέρνει στην επιφάνεια σαν ποτάμι [...]. [...] θα συναντήσουμε στο τέλος Τρίτωνες στις εκβολές του που μαζεύουν το κρασί με κοχύλια. Πίνουν αρκετό και το άλλο το φτύνουν ψηλά και κάποιοι από τους Τρίτωνες έχουν μεθύσει και χορεύουν. Καταφτάνει και ο Διόνυσος με καράβι στο γλεντοκόπι της Ανδρου και το καράβι του έχει πιάσει ήδη στο λιμάνι» (μτφρ. του Δημήτρη Πλάντζου).
Διόνυσος και Ιησούς: μια μυθικιστική σχέση
Στο mythikismos.gr μπορείτε να βρείτε πολλές πληροφορίες αναφορικά με τη σχέση που συνδέει τον Διόνυσο και τον Ιησού, καθώς επίσης και τον ρόλο που κατείχε το σύμβολο της αμπέλου στη λατρεία τους. Εδώ θα αρκεστούμε να αναφερθούμε στις χαρακτηριστικές φράσεις δύο σημαντικών προσωπικοτήτων του πρώτου μεταχριστιανικού αιώνα.
Πρώτος ο Πλούταρχος, ο οποίος αναφέρει πως η μεγαλύτερη γιορτή των Ιουδαίων της εποχής του έμοιαζε με τις αντίστοιχες προς τιμήν του Διονύσου και δεύτερος ο Ρωμαίος ιστορικός Τάκιτος που σημειώνει πως «το γεγονός ότι οι Εβραίοι ιερείς έψελναν τους ύμνους τους συνοδεία αυλού και τυμπάνων στεφανωμένοι με κισσό και το ότι βρέθηκε στον Ναό ξανθός οίνος οδήγησαν μερικούς να φανταστούν πως ο θεός που λάτρευαν ήταν ο Διόνυσος» («Historiae» 5.5).
Αργότερα, στα χρόνια του Μεσαίωνα ο σταυρός εικονιζόταν από τους καλλιτέχνες της εποχής ως άμπελος, ενώ τον 16ο αιώνα ακόμη και ο ίδιος ο Ιησούς αναπαρίστατο σε πίνακες με τη μορφή αμπέλου (βλ. Lorenzo Lotto).
Ενας αναγεννησιακός μαΐστορας -και ο κόκκινος ποταμός
Οι αιώνες πέρασαν, η Ανδρος εκχριστιανίστηκε και το θαύμα της μετατροπής του νερού σε κρασί ξεχάστηκε. Ολα αυτά μέχρι τα χρόνια της Αναγέννησης, όταν το έντονο ενδιαφέρον των Λατίνων περιηγητών για την ελληνική Ιστορία ζωντάνεψε και πάλι τις αρχαίες παραδόσεις.
Το 1503 εκδόθηκαν στη Βενετία οι «Εικόνες» του Φιλόστρατου από τον Αλδο Μανούτιο. Το γεγονός αυτό έκανε γνωστό στην αναγεννησιακή Ιταλία το αρχαίο διονυσιακό θαύμα.
Εμπνεόμενος από τις σχετικές αναφορές, ο δημοφιλής ζωγράφος Τιτσιάνο (1485-1576) δημιούργησε ένα από τα έργα που έμελλε να τον κάνουν πασίγνωστο σε όλη την οικουμένη, τον πίνακα με τίτλο «Η βακχική εορτή των Ανδριωτών». Στον πίνακα του ο καλλιτέχνης αναπαριστά τα περισσότερα από τα στοιχεία που αναφέρει ο Φιλόστρατος στο έργο του, με το ανέρωτο -κόκκινο από το κρασί- ποτάμι να κυλά και τους νέους να χορεύουν μεθυσμένοι και στεφανωμένοι από κισσό, ενώ στο βάθος διακρίνεται το πλοίο του Διονύσου που καταφτάνει.
Στις αρχές του 20ού αιώνα ο Γαβριήλ Φ. Προβιλέγγιος, ένας καθολικός εφημέριος στον ναό της Παναγίας Φανερωμένης στη Σύρο, συνέγραψε διάφορα έργα για την ιστορία της καθολικής παράδοσης στις Κυκλάδες. Ενα από αυτά ήταν και το «Ανάλεκτα περί της καθολικής εκκλησίας εν Ανδρω», πηγή του οποίου αποτέλεσαν αρχεία και χειρόγραφα της Καθολικής Επισκοπής της Τήνου.
Στα «Ανάλεκτά» του ο Προβιλέγγιος αναφέρεται στον Δομήνικο Δελαγραμμάτικα, γεννημένο στην Ανδρο το 1600, καταγόμενο από αρχοντική οικογένεια και μετέπειτα επίσκοπο του νησιού (1634): «Δομένικος Δε Γραμμάτικα, πεφημισμένης αγιοσύνης ανήρ, περί ου μάλιστα αναφέρουσι διάφοροι χρονολόγοι ότι κατά την ημέραν των Θεοφάνιων κατά την ιεροτελεστίαν πηγή τις ύδατος εν Ανδρω ήρχισε να όζη οίνου, και όπερ φαινόμενον εξηκολούθησεν επαναλαμβανόμενον, ως λέγεται, κατ’ έτος εν τη ημέρα των Θεοφάνιων επί σειρά ετών. Ως θαύμα εννοείται υποτιθέμενον, δεν είναι πρωτάκουστον εν τη εκκλησιαστική ιστορία τοιούτον συμβεβηκός, διότι και ο άγιος Επιφάνειος αναφέρει παρόμοιον τι επί το ημερών αυτού, εις ανάμνησιν, ως λέγει ούτος, του κατά το τοιαύτην επέτειον ημέρα διαπραχθέντος υπό του Ιησού θαύματος της μετατροπής του ύδατος εις οίνον εν τω εν Κανά της Γαλιλαίος γάμω».
Οπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο καθηγητής Δημήτρης Κυρτάτας στο έργο του «Ο Διόνυσος στην Ανδρο ή οι μεταμορφώσεις ενός μύθου» (Εκδόσεις Αγρα) «η εορτή των Θεοφανείων σχεδόν συμπίπτει ημερολογιακά με την αρχαία διονυσιακή ημέρα της Θεοδοσίας στην Ανδρο. Αυτό δεν μπορεί να είναι τυχαίο. Ούτε είναι τυχαία η αναβίωση του θαύματος σε ένα καθολικό περιβάλλον. Στην Ανατολική παράδοση, όπως παραμένει καθιερωμένη, κατά τα Θεοφάνεια τιμάται η βάπτιση του Ιησού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Στη Δυτική παράδοση, αντιθέτως, στην εορτή αυτή τιμάται η προσκύνηση των μάγων και το εν Κανά θαύμα της μετατροπής του ύδατος σε οίνο».
Με λίγα λόγια, έχουμε μια πρώτης τάξεως μυθικιστική αναβίωση ενός αρχαίου ελληνικού θαύματος μέσα από έναν καθαρά χριστιανικό μανδύα, αιώνες αργότερα. Στο βιβλίο του Δ. Κυρτάτα θα βρείτε περισσότερες πληροφορίες για τη φημολογούμενη θέση του αρχαίου ιερού του Βάκχου στην Ανδρο, καθώς επίσης και για τον ρόλο που έπαιξε ο μεγάλος φιλόσοφος και διαφωτιστής Θεόφιλος Καΐρης (1784-1853) στην εγκαθίδρυση της άποψης ότι ο αρχαίος ναός βρίσκεται κάτω από σύγχρονο χριστιανικό.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Δημοσίευση σχολίου