Η ΣΤΕΝΗ ΑΥΤΟΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΚΕΛΕΤΟΙ ΧΩΡΙΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ (Μέρος 2ο)

Συνέχεια από εδώ

 Οργανωτική διάρθρωση της Στενής Αυτοάμυνας

Από τη συνολική έρευνα που έγινε στην υπόθεση της Στενής Αυτοάμυνας προέκυψε ότι η θωράκιση της οργάνωσης ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Ψευδώνυμο είχαν μόνο τα πέντε σημαντικότερα μέλη της, ενώ οι συναντήσεις των μελών γίνονταν ακόμη και στους χώρους εργασίας τους. Υπήρξαν ακόμη αρκετές περιπτώσεις που οι τριάδες των ομάδων αλληλοεμπλέκονταν. 

Αυτό είχε αποτέλεσμα όταν πιάστηκε ο Διογένης Ελευθεριάδης να ξηλωθεί όλη η οργάνωση, εφόσον αυτός είχε έρθει σε επαφή με τα περισσότερα πρόσωπα της Αυτοάμυνας. Οι μόνες που κατάφεραν να διαφύγουν ήταν οι ομάδες Ντεπώ και Πυλαίας υπό τον Νικηφόρο Καλλίνικο, που πραγματοποίησαν κάποιες αποστολές στο βουνό. Διέφυγαν και κάποια μεμονωμένα άτομα. Το κράτος στις πόλεις ήταν πια οργανωμένο και οι αστυνομικοί έλεγχοι ήταν παντού ασφυκτικοί. Κατάφερε να διαφύγει και ο αρχηγός Τάσος Γουσόπουλος, στον οποίο θα αναφερθούμε στο τέλος.

Αλλες σημαντικές δίκες στη Θεσσαλονίκη του Εμφυλίου αλλά και μετά τη λήξη του ήταν:

• Η δίκη των αρτεργατών, Ιούλιος 1946

• Δίκη της «Λαϊκής Φωνής» και του Εαμικού Τύπου (Σεπτέμβριος 1946
– Αύγουστος 1947)

• Δίκη των «στρατολόγων», Γενάρης 1947

• Δίκη της ΜΛΑ 25 Νοέμβρη, 11 Δεκέμβρη 1947

• Αλλες μικρές δίκες της ΟΠΛΑ, Νοέμβρης 1947

• Δίκη των «βομβιστών» της Θεσσαλονίκης, Φλεβάρης 1948

• Δίκη των «οικονομικών στελεχών», Μάρτης 1948

• Δίκη των «κατασκόπων» Απρίλης 1948.

• Δίκη 170 μαχητών απ’ τα Πιέρια, Μάης – Ιούνης 1948

• Δίκη των «λαϊκών εκδικητών», Σεπτέμβρης 1948

• Δίκη των «αεροπειρατών», 20 Οκτώβρη 1948

• Δίκη της ΚΟΘ του ΚΚΕ, Νοέμβρης 1948

• Δίκη των «σαμποτέρ», Γενάρης 1949

• Δίκη της ΕΠΟΝ, Γενάρης 1949

• Δίκη των ανταρτών της Χαλκιδικής, Φλεβάρης 1951.

 

Μαζί τους εκτελέστηκε και ο αγωνιστής της ειρήνης Νίκος Νικηφορίδης.
Φυσικά υπήρξαν και άλλες μικρότερες και μεμονωμένες δίκες που έστειλαν στα εκτελεστικά αποσπάσματα και άλλα άτομα. 

Οι πρώτες εκτελέσεις του Εμφυλίου στη Θεσσαλονίκη

Στις 16 Ιουλίου 1946 γίνονται οι δύο πρώτες εκτελέσεις αγωνιστών πίσω απ’ το Γεντί Κουλέ. Αυτοί ήταν οι Θεοχάρης Σαπρανίδης και Γιώργος Καλέμος απ’ το Περιστέρι Κιλκίς. Οι κατηγορίες γι’ αυτούς ήταν «τα τέσσερα πεταμένα όπλα που είχαν βρεθεί σε χωράφι της περιοχής» και η μαρτυρία ενός αγροφύλακα ότι ήταν πρώην ΕΛΑΣίτες. Ετσι, χωρίς άλλες αποδείξεις οι δύο αγωνιστές καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν, ανεξάρτητα αν τα όπλα ήταν παλιά και σκουριασμένα απ’ την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων, αν και οι κατηγορούμενοι αρνούνταν πεισματικά μέχρι τέλους όλες τις κατηγορίες. 

Μέσα στα κελιά της απομόνωσης του Γεντί Κουλέ υπάρχει ακόμη το όνομα Σαπρανίδης, που χαράχτηκε απ’ τον ίδιο λίγες ώρες προτού τον πάρουν για εκτέλεση. Δίκη των «στρατολόγων». 

Η εμπλοκή του ΟΗΕ

Η δίκη των «στρατολόγων» ξεκίνησε στις 23 Ιανουαρίου 1947 και κράτησε επτά μέρες. Το όνομα αυτό όπως μας το είπε σε τηλεφωνική συνέντευξη στις 19/4/2025 ο βασικός κατηγορούμενος της υπόθεσης
Κώστας Πασχαλούδης και όπως αναφέρεται και στο βιβλίο του το έδωσε η Ασφάλεια. Η βασική κατηγορία ήταν ότι οι οργανώσεις πόλης του ΚΚΕ διοχέτευαν άντρες στην ύπαιθρο για να ενταχθούν στον ΔΣΕ. 

Οι κατηγορούμενοι ήταν 27, αλλά, σύμφωνα με τον Πασχαλούδη, μόνο οι δώδεκα είχαν πραγματική σχέση με την υπόθεση. Ο Πασχαλούδης θεωρήθηκε αρχηγός της οργάνωσης, αν και οι δικαστές περίμεναν την εμφάνιση κάποιου μεγαλύτερου στελέχους, πράγμα που τελικά δεν έγινε.
Το στρατοδικείο έγινε στην πρώην Ιταλική Σχολή Θεσσαλονίκης με βασιλικό επίτροπο τον αιμοσταγή Θεμιστοκλή Ταμβακά, ο οποίος στη δίκη ζήτησε τη θανατική ποινή για επτά κατηγορούμενους, μαζί και για την Πασχαλούδη. Ευτυχώς όμως, οι κατηγορούμενοι στάθηκαν τυχεροί και οι θανατικές καταδίκες μετατράπηκαν τελικά σε ισόβια.

Τον Γενάρη της ίδιας χρονιάς φτάνει στην Ελλάδα η επιτροπή του ΟΗΕ για να εξετάσει τις κατηγορίες που απηύθυνε η ελληνική κυβέρνηση απέναντι στις χώρες της Γιουγκοσλαβίας, της Βουλγαρίας και της Αλβανίας για την άμεση εμπλοκή τους στη βοήθεια προς τον ΔΣΕ. 

Η Εθνική Αλληλεγγύη της πόλης ζήτησε να εξεταστούν άμεσα οι κατηγορούμενοι της δίκης των «στρατολόγων» απ’ την επιτροπή του ΟΗΕ, πράγμα που τελικά έγινε. Ο Πασχαλούδης, που μίλησε μαζί της, ανέφερε: «Εμείς δεν είμαστε αντάρτες και δεν στέλνουμε άντρες για κατάταξη στον ΔΣΕ. Προωθούσαμε ανθρώπους στην επαρχία απλά και μόνο για να σωθούν».

Δίκη και εκτέλεση της Κούλας Ελευθεριάδου

Παρόμοια στρατοδικεία με κατηγορίες για παράνομη στρατολόγηση έγιναν και σε άλλες δίκες. Μία απ’ αυτές ήταν της Κούλας Ελευθεριάδου. Η εικοσιτριάχρονη Ελευθεριάδου ήταν υπεύθυνη στον ανατολικό τομέα του ΚΚΕ. Τα όργανα της Ασφάλειας την κυνηγούσαν από καιρό. Η ίδια συμμετείχε οργανωτικά σε όλες τις μεγάλες κατοχικές κινητοποιήσεις. Πέρασε όλα τα βασανιστήρια απ’ τον ενωμοτάρχη Ιωάννη Παρθενίου και όλα τα αστυνομικά όργανα της Καλαμαριάς χωρίς να λυγίσει. 

Τον Ιανουάριο του 1947 συλλαμβάνεται ξανά απ’ τον Παρθενίου, που την κατηγορεί ότι δρα ως στρατολόγος με το ψευδώνυμο «Μαρία». Η ίδια, χωρίς να φοβηθεί, τον καταγγέλλει μέσα απ’ το στρατοδικείο ως παλιό συνεργάτη των Γερμανών που συνεχίζει το έργο του. 

Στη δίκη ο βασιλικός επίτροπος Ταμβακάς τη βρίζει χυδαία και την προτρέπει να καταδώσει κάποιους που βρίσκονται πιο ψηλά απ’ αυτή για να σώσει τη ζωή της. Η Κούλα Ελευθεριάδου αρνείται! Υπερασπίζεται το ΚΚΕ και όλες τις αριστερές οργανώσεις. Καταδικάζεται σε θάνατο και εκτελείται μαζί με τον συνεπώνυμό της Γρηγόρη Ελευθεριάδη στις 6 Μαΐου 1947. Το μνήμα της βρίσκεται στα παλιά κοιμητήρια του Αγίου Παύλου και είναι ίσως το μόνο που έχει απομείνει σήμερα στην πόλη της Θεσσαλονίκης απ’ την εποχή του εμφύλιου πολέμου.

Η δίκη της ΜΛΑ ξεκίνησε στις 25 Νοέμβρη και τελείωσε στις 12 Δεκέμβρη 1947. Εγινε στον χώρο της παλιάς Διεθνούς Εκθεσης Θεσσαλονίκης και περιλάμβανε 73 κατηγορούμενους. Η ΜΛΑ δρούσε απ’ το 1945 και αναλάμβανε «τη φύλαξη γραφείων, μαζικών εκδηλώσεων και προστασία πολιτικών στελεχών». Στα μέσα περίπου του 1947, όπως αναφέρει κι ο επικεφαλής της Γιώργης Παπαθανασίου στο βιβλίο του, μετά την εξάρθρωση της Στενής Αυτοάμυνας, όταν οι συνθήκες απαιτούσαν ένοπλο αγώνα στις πόλεις σε συνδυασμό με το βουνό, η ΜΛΑ προσπάθησε να παίξει τον ρόλο του Δημοκρατικού Στρατού Πόλης. Το κράτος όμως ήταν δυνατό κι οργανωμένο στις πόλεις και κατάφερε να την εξαρθρώσει χωρίς αυτή να καταφέρει να
πραγματοποιήσει κάποιο χτύπημα.

 

Δίκη της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας (ΜΛΑ) 

Στα εδώλια των κατηγορουμένων για τη Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα δεν κάθονταν οι Γιώργος Παπαδόπουλος, τομεάρχης του κεντρικού τομέα της ΜΛΑ, και ο Παύλος Σαράφης, υπεύθυνος στον ανατολικό τομέα, γιατί πιο πριν είχαν εκτελεστεί ως μέλη και της Στενής Αυτοάμυνας. Ενα άλλο στέλεχος της οργάνωσης, ο Γιώργος Κεσίδης, αυτοκτόνησε ή πέθανε απ’ τα βασανιστήρια και το στέλεχος Θύμιος Ιωαννίδης έσπασε, κατέδωσε ό,τι ήξερε στην Ασφάλεια και έγινε έμμισθος συνεργάτης της. 

Το κατηγορητήριο ήταν λίγο πολύ ίδιο με αυτό της Στενής Αυτοάμυνας.
«…Απόσπαση μέρους της Επικρατείας, παράνομη οργάνωση κ.λπ.», χωρίς όμως να περιλαμβάνει ανθρωποκτονίες. Παρ’ όλα αυτά, το στρατοδικείο καταδίκασε σε θάνατο 30 αγωνιστές και εκτελέστηκαν τελικά οι 19 σε δύο γκρουπ. 

Τα ονόματα όπως τα δίνει η εφημερίδα «Ελληνικός Βορράς» στις 16 Δεκέμβρη 1947 είναι οι δέκα: Βασίλης Παπάζογλου, Α. Ωρολογάς, Ευάγγελος Δαμασκηνίδης, Βασίλης Μαλίγκος, Δημήτρης Πυρετής, Βασίλης Δημητριάδης, Νίκος Μητσόπουλος, Κώστας Βιζουκίδης, Αχιλλέας Καρακαλπάκης και Θανάσης Παπαργύρης. 

Δύο μέρες μετά στις 18/12 οι Δημήτρης Σιδηράκης, Σταύρος Ιωαννίδης, Αστέριος Νάτσιος, Δημήτρης Στεφάνου, Αναγνώστης Νόστης, Στ. Καστούρας, Κώστας Σιδηρόπουλος, Νίκος Κυριακίδης, Σταύρος Κελάδης και κάποιος ακόμη που αναφέρεται σαν «συμμορίτης σαμποτέρ» με το όνομα Αριστοτέλης Πουλακίδης.

 Ο Παπαθανασίου την περίοδο της Κατοχής ήταν ένας απ’ τους τρεις στρατιωτικούς διοικητές του ΕΛΑΣ πόλης. Στη δίκη της ΜΛΑ σήκωσε όλο το βάρος, αναλαμβάνοντας την πολιτική ευθύνη. Τελικά δεν εκτελέστηκε γιατί είχε έναν αδελφό υψηλόβαθμο στρατιωτικό της πολεμικής αεροπορίας, που πήρε την πρωτοβουλία, παρά τη θέληση του θανατοποινίτη, να κάνει τα πάντα για τη σωτηρία του. Ολα μπορούν να συμβούν στη ζωή ακόμη κι αυτό. Η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια και έμεινε 17 χρόνια στη φυλακή. Αποφυλακίστηκε το 1964. Συμμετείχε σε όλες τις απεργίες πείνας των πολιτικών κρατουμένων που έγιναν το 1948-49 με κύριο αίτημα τον τερματισμό των εκτελέσεων.

Ο ίδιος είχε δεχτεί κατηγορίες από συντηρητικούς κύκλους της πόλης, όπως ήταν ο δικηγόρος και υπουργός Μόδης, που τον κατηγορούσε για κατάδοση των συντρόφων του με αντάλλαγμα τη σωτηρία του. Αυτό ήταν κάτι που δεν ίσχυε, γιατί ο Παπαθανασίου παρέμεινε μέλος του ΚΚΕ ως το τέλος της ζωής του. Είχαμε την τύχη να τον συναντήσουμε το καλοκαίρι του 2008 στην Αχαΐα.

Δίκη Λαϊκών Εκδικητών. Σωτηρία εξ αντανακλάσεως

Μια ακόμη υπόθεση ήταν η δίκη των Λαϊκών Εκδικητών το 1948, της οργάνωσης στην οποία συμμετείχε και ο Χρόνης Μίσσιος. Διεξήχθη στο διάστημα 21-28 Σεπτέμβρη με 23 κατηγορούμενους. 

Οι κατηγορίες ήταν λίγο πολύ οι ίδιες. Οπως αναφέρει μέσα απ’ τα βιβλία του ο Μίσσιος, επρόκειτο για κάποιες παρακολουθήσεις σε χαφιέδες και κάποιους πυροβολισμούς που έπεσαν έξω από αστυνομικά τμήματα, όπως της Ανω Πόλης. Παρόλο που δεν υπήρξαν θύματα, αυτό δεν εμπόδισε τους στρατοδίκες να μοιράσουν την ποινή του θανάτου για έντεκα κατηγορούμενους, μέσα σ’ αυτούς και ο Μίσσιος, όπως και η θεωρούμενη υπαρχηγός της οργάνωσης Σεβαστή Θεοφανίδου.

Ευτυχώς όλοι τους στάθηκαν τυχεροί. Ο αρχηγός της οργάνωσης Γιαννάκης Δρουσιώτης (1919-2015) ήταν γόνος μιας καλής κυπριακής οικογένειας και κατά συνέπεια η αγγλική υπηκοότητά του περιέπλεκε πολύ σοβαρά τα πράγματα για να τον στείλουν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Οι συγγενείς του έπιασαν «θεούς και δαίμονες» για να πετύχουν τη σωτηρία του. Μέχρι και ο Κυριάκος Μάτσης, ο μαχητής της ΕΟΚΑ, κατέθεσε ως μάρτυρας υπεράσπισης του Δρουσιώτη. Ετσι, αφού δεν εκτελέστηκε ο αρχηγός, γλίτωσαν και οι υπόλοιποι. Οι ποινές τους μετατράπηκαν σε ισόβια, όμως ήταν σακατεμένοι απ’ τα βασανιστήρια και την παραμονή τους στα υγρά σκοτεινά κελιά της απομόνωσης του Επταπυργίου. Εκεί ζούσαν καθημερινά τον τρόμο και τις απώλειες, όταν τα χαράματα εμφανίζονταν τα εκτελεστικά αποσπάσματα για να πάρουν τους συντρόφους τους. 

Σ’ αυτά τα κελιά ο Μίσσιος γνώρισε αργότερα και τον Μανόλη Αναγνωστάκη, που του έμαθε γραφή και ανάγνωση.
 

Δίκη των «αεροπειρατών»

Η υπόθεση έχει να κάνει με έξι νεαρούς Θεσσαλονικείς (17-23 ετών), που στις 12 Σεπτέμβρη 1948 κατέλαβαν αεροπλάνο απ’ το αεροδρόμιο της Αθήνας και κατευθύνθηκαν στη σημερινή Βόρεια Μακεδονία.

Κάποιοι απ’ αυτούς σε λίγο καιρό θα έπρεπε να καταταγούν στον στρατό. Η σκέψη και μόνο ότι θα μπορούσαν να βρεθούν στο κολαστήριο της Μακρονήσου ή ακόμη χειρότερα να αναγκαστούν να πολεμήσουν απέναντι στους συντρόφους τους τους οδήγησε σε αυτή την παράτολμη ενέργεια. 

 Ετσι, τηρώντας όλους τους συνωμοτικούς κανόνες, επιβιβάζονται στο αεροπλάνο και με τρία μπουκάλια γκαζόζα, έναν σουγιά κι ένα κλειστό δέμα που έμοιαζε με βόμβα πραγματοποιούν επιτυχημένα την πρώτη αεροπειρατεία στην Ιστορία της Ελλάδας. Το 1931 είχε καταγραφεί η πρώτη αεροπειρατεία στον κόσμο που έγινε στο Περού. 

Απ’ τους επιβάτες και το πλήρωμα κανείς δεν έπαθε τίποτα και επέστρεψαν όλοι σώοι. Το έκτακτο στρατοδικείο συνεδρίασε στις 20 Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς και τους καταδίκασε ερήμην εις θάνατον, όταν οι έξι νεαροί προετοιμάζονταν για να κατέβουν στην Ελλάδα για να πολεμήσουν με τον ΔΣΕ. Τα ονόματα τους ήταν: Αλέξανδρος και Χαράλαμπος Κουφουδάκης (αδέλφια), Αχιλλέας Κελτιμίδης, Σπύρος Χειλμιάδης –οι δύο τελευταίοι σκοτώθηκαν με τον ΔΣΕ – Γιώργος Κέλας 17 ετών και ο Αντώνης Βογιάζος (1930-1992).

Οι τέσσερις που επέζησαν επαναπατρίστηκαν τη δεκαετία του ’80. Ο Βογιάζος σπούδασε σκηνοθεσία στη Σοβιετική Ενωση. Στην Ελλάδα εργάστηκε ως σκηνοθέτης και ως μεταφραστής ρωσικών έργων. Αφησε πίσω του ένα ολοκληρωμένο έργο 18 ντοκιμαντέρ «Το χρονικό της Εθνικής Αντίστασης», παραγωγή του 1987, όπου και εξιστορεί όλη την ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Ελλάδα. 

Η ιστορία των έξι αεροπειρατών έχει γίνει και ταινία απ’ τον σκηνοθέτη Κώστα Κουτσομύτη με τίτλο «Ο κλοιός». 

Η δίκη της ΚΟΘ του ΚΚΕ και η δίκη των «σαμποτέρ»

Η μεγάλη αυτή δίκη ξεκίνησε στη Θεσσαλονίκη στις 22 Νοέμβρη 1948.
Στο εδώλιο βρέθηκαν 67 κατηγορούμενοι, μέλη και στελέχη του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ με επικεφαλής τον Αρίστο Βασιλειάδη.
Οι κατηγορίες πάντα οι ίδιες. «Η απόσπαση μέρους της επικράτειας με σκοπό να την παραδώσουν στους Σλάβους». Καταδικάστηκαν σε θάνατο δέκα κατηγορούμενοι και εκτελέστηκαν στις 7 Δεκέμβρη οι Αρίστος Βασιλειάδης, Γραμμένος Στίνης, Γιώργος Μερτζάνης και Γιάννης Τσακανίκας και τρεις μέρες μετά, στις 10 Δεκέμβρη, οι Χρυσούλα Στεφάνου, Σοφία Πεσεξίδιδου, Μαγδαληνή Δημητρίου, Μαγδαληνή Ευσταθίου, Κατερίνα Πισσά και η δεκαεπτάχρονη Ευπραξία Νικολαΐδου. Κάτι που κάνει ακόμη πιο τρομακτική την κατάσταση είναι ότι σε αυτήν τη δίκη ο αριθμός των εκτελεσμένων γυναικών ξεπερνά τον αριθμό των αντρών! 

Σύμφωνα πάντα με τα 375 ονόματα εκτελεσμένων στο Επταπύργιο που εμφάνισε το ΚΚΕ, τα 27 ανήκουν σε γυναίκες. 

Τις πρώτες μέρες του Γενάρη του 1949 ξεκινάει η δίκη των «σαμποτέρ». όπως ονομάστηκε απ’ την Ασφάλεια. Κατηγορούμενοι ήταν δώδεκα νέοι άνθρωποι, ανάμεσά τους και κάποιος με το όνομα Λεωνίδας Μυτιληναίος που είχε ήδη εκτελεστεί το προηγούμενο διάστημα. Απ’ τους κατηγορούμενους καταδικάστηκαν σε θάνατο οι πέντε και εκτελέστηκαν στον συνήθη χώρο πίσω απ’ το Επταπύργιο στις 19 του Γενάρη οι παρακάτω τρεις: Γιώργος Κορδέλης, Δημήτρης Μαριόγλου και Γιώργος Καμπάς.

Η δίκη της ΕΠΟΝ. Οταν «ξεθύμαναν» οι εκτελέσεις

Από τις 14 έως τις 29 Γενάρη 1949 διεξήχθη μια ακόμη μεγάλη δίκη, γνωστή ως δίκη της ΕΠΟΝ με 69 κατηγορούμενους. Ηταν οι εποχές που ακόμη και μια προκήρυξη να μοίραζε κάποιος κινδύνευε και με εκτέλεση. 

Ανάμεσα στις κατηγορούμενους ήταν ο μετέπειτα ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης που καταδικάστηκε σε θάνατο και 25 κοπέλες που ο Τύπος της εποχής δεν έχανε την ευκαιρία να τις προσβάλλει και να τις υποτιμά με σεξιστικά σχόλια. Σχεδόν όλοι οι κατηγορούμενοι ήταν πολύ νεαρής ηλικίας, κάποιοι ακόμη και μαθητές γυμνασίου.

Εντέλει, καταδικάστηκαν σε θάνατο εννιά άντρες και τρεις γυναίκες. Δεν εκτελέστηκε όμως κανείς. Οι ποινές τους μετατράπηκαν σε ισόβια και σχετικά γρήγορα αποφυλακίστηκαν. Η εξήγηση που δόθηκε μετέπειτα από πολλούς είναι ότι σαφώς το κατηγορητήριο ήταν αρκετά σαθρό για να σταθεί ακόμη και σε τέτοιο στρατοδικείο. Υπάρχουν όμως και κάποια ακόμη στοιχεία: το εμφυλιακό καθεστώς είχε ξεθυμάνει απ’ τις μεγάλες εκτελέσεις του 1947-48. Οι Αμερικανοί έβλεπαν το τέλος του πολέμου και ήθελαν να περάσουν σταδιακά σε έναν λιγότερο αιματηρό πολιτικό βίο, για να προωθήσουν καλύτερα τα συμφέροντά τους. Το 1949 άρχισαν να περιορίζονται οι εκτελέσεις, εκτός βέβαια απ’ τις ομάδες αυτοκτονίας που εισέρχονταν στην Ελλάδα απ’ τις σοσιαλιστικές χώρες. Γι’ αυτές το κράτος ήταν αμείλικτο.

Ολες οι μαρτυρίες για τον Τάσο Γουσόπουλο

Ο Τάσος Γουσόπουλος ή «Αλέκος» ή «Χοντρός» γεννήθηκε στο Γραμματικό Πέλλας. Ηταν σλαβομακεδονικής καταγωγής και συγγενής της εκτελεσμένης για τη Στενή Αυτοάμυνα Ευθυμίας Πατσιά–Γουσοπούλου.  

Στην Κατοχή, εκτός απ’ τον αγώνα για την απελευθέρωση της χώρας, ο Γουσόπουλος αγωνίστηκε επιπλέον για ίσα αλλά και μειονοτικά δικαιώματα του λαού του. Μετά την εξάρθρωση της Στενής Αυτοάμυνας ο Γουσόπουλος φυγαδεύτηκε στο βουνό. 

Ο Στράτος Παγιαβλάς, ένας από τους αθωωθέντες, που μετά τη δίκη βρισκόταν στην πόλη μάς έδωσε τη μαρτυρία ότι ο Γουσόπουλος μέχρι τα τέλη του 1948 παρέμεινε στη Θεσσαλονίκη και ήταν αυτός που στις 21 Δεκέμβρη, όταν τον περικύκλωσαν αστυνομικά όργανα, πυροβόλησε και σκότωσε τον ανθυπομοίραρχο Παναγιώτη Μαράτο και κατάφερε τελικά να εξαφανιστεί. 

Ο ιστορικός Γιώργος Σανίδας αναφέρει ότι «... αυτός που βγήκε απ’ τη γιάφκα στη διασταύρωση των οδών Αγίου Δημητρίου και Μακεδονικής Αμύνης και εκτέλεσε τον Μαράτο ήταν ο Κώστας Μπουρλούκας, σύνδεσμος του αρχηγείου Μπέλες...» κι αυτό το τεκμηριώνει απ’ την έκθεση της ΚΕ του ΚΚΕ το έγγραφο 62499 του Πόλυ Αργυρόπουλου για τα χτυπήματα στην ΚΟΘ.

Μετά τη λήξη του Εμφυλίου γίνονταν αποστολές: μεταφορές εντύπου υλικού, πομπών ή ασυρμάτων, αλλά κυρίως στελεχών απ’ τη Ρουμανία στην Ελλάδα. Μια τέτοια αποστολή ήταν και του Γουσοπούλου στη Θεσσαλονίκη για τη δημιουργία ΚΟ το καλοκαίρι του 1954. 

Τρεις μήνες μετά –κι εδώ συγκλίνουν όλες οι πηγές – ο Γουσόπουλος συλλαμβάνεται και η Ασφάλεια του προτείνει: «Ή γίνεσαι δικός μας και σε χρησιμοποιούμε για να μας δίνεις πληροφορίες τι γίνεται πάνω στη Ρουμανία ή σε εξαφανίζουμε». Αυτός είτε «λυγίζει με την πρώτη γιατί δεν είχε γνωρίσει πρωτύτερα τη δοκιμασία στην ασφάλεια» είτε γιατί η γυναίκα του ήταν έγκυος και βρέθηκε σε στιγμή αδυναμίας είτε «έσπασε στα βασανιστήρια».

Αυτό που έχει σημασία είναι ότι δέχτηκε να γίνει συνεργάτης της Ασφάλειας και να σταλεί πίσω στη Ρουμανία. Εκεί όμως τα ομολογεί όλα στον Ζαχαριάδη, που (αφού πρώτα πέρασε μια δοκιμασία για να πειστούν ότι λέει αλήθεια) τον στέλνει ξανά στην Ελλάδα, με αποστολή να γίνει διπλός πράκτορας! 

Συγκεκριμένα, ο Γουσόπουλος επέστρεψε και τους είπε: «Επειδή οι κομματικές οργανώσεις στην Αθήνα έχουν σμπαραλιαστεί, σκέφτονται να φέρουν το κέντρο στη Θεσσαλονίκη. Να φτιαχτεί εκεί τυπογραφείο που θα εκτυπώνει τη “Λαϊκή Φωνή” και άλλα έντυπα του ΚΚΕ». Ετσι, ο Ζαχαριάδης φέρεται να είπε: «Και θα κυκλοφορούν άφοβα τις ιδέες μας και θα μαθαίνουμε ποιοι πραγματικά είναι οι χαφιέδες». Η Ασφάλεια δέχτηκε και στήνεται το τυπογραφείο.

Φαίνεται ότι κάποιοι προσπάθησαν να επαναλάβουν την παλιά ιστορία με τον Μανιαδάκη και κάποιοι άλλοι να πάρουν τη ρεβάνς. Ολα τα παραπάνω έγιναν ώσπου το 1956 αλλάζει η ηγεσία του ΚΚΕ, καθαιρείται ο Ζαχαριάδης και ο Γουσόπουλος δεν ξαναστέλνεται σε ανάλογη αποστολή στην Ελλάδα. Μάλιστα, μία απ’ τις κατηγορίες που εκτόξευαν οι εσωκομματικοί αντίπαλοι στον Ζαχαριάδη για τυχοδιωκτισμό βασιζόταν στην υπόθεση Γουσόπουλου.  

Συνέχεια »

{[['']]}

Η ΣΤΕΝΗ ΑΥΤΟΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΚΕΛΕΤΟΙ ΧΩΡΙΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ (Μέρος 1ο)

Καταγραφή οργανώσεων, δικών και προσώπων σε υποθέσεις που συγκλόνισαν την πόλη. Η Ασφάλεια έδινε τίτλους στις καθεστωτικές εφημερίδες: «Στρατολόγοι, ΟΠΛΑ, Βομβιστές, Οικονομικά Στελέχη ΚΚΕ, Κατάσκοποι». Χιλιάδες άνθρωποι στα στρατοδικεία, εκατοντάδες στο απόσπασμα

Του Τάσου Κατσαρού
Ιστορικού ερευνητή, συγγραφέα - Documento

Η Θεσσαλονίκη ήταν πάντα μια πόλη των αντιθέσεων, των πολέμων και των σφαγών. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία για τους σκελετούς που βρέθηκαν πίσω απ’ τις φυλακές του Γεντί Κουλέ, σκελετούς χωρίς ταυτότητα, ανοίγει ξανά μια συζήτηση για τους εκτελεσμένους κομμουνιστές του Εμφυλίου που πετάχτηκαν τότε σε λάκκους, απαγορεύοντας στους συγγενείς τους ακόμη και να τους θάψουν. Στη γύρω περιοχή βρίσκονται θαμμένα γύρω στα 400 πτώματα, όπως λένε και τα περισσότερα στοιχεία.

 Μια πόλη διάσπαρτη με τάφους αντιστασιακών

Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής η πόλη θρήνησε δεκάδες χιλιάδες νεκρούς. Σύμφωνα με το άρθρο του «Ριζοσπάστη» αλλά και με στοιχεία της εφημερίδας «Ελευθερία», συνολικά την περίοδο της Kατοχής εκτελέστηκαν στη Θεσσαλονίκη 749 αγωνιστές και θάφτηκαν στα νεκροταφεία της Ευαγγελίστριας, απέναντι απ’ το στρατόπεδο του Παύλου Μελά εκεί που βρίσκεται το μνημείο, στην περιοχή των Σφαγείων, στο «κόκκινο σπίτι», σημερινό Θέατρο Γης, στην περιοχή της Γουμένισσας, στην Αξιούπολη, σε κάποιες περιοχές της Πιερίας και οι περισσότεροι –212 το σύνολο– αμέσως μετά την είσοδο στον παλιό δρόμο προς Κιλκίς, δεξιά στα 300 μέτρα. Αυτή είναι μια πληροφορία που μας την έδωσε ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης Κώστας Πασχαλούδης. Εκεί έγινε μια πραγματική εκατόμβη στη Θεσσαλονίκη το καλοκαίρι του 1944, όταν τα Τάγματα Ασφαλείας του Δάγκουλα δολοφόνησαν 103 αγωνιστές. Αυτό το στοιχείο αξίζει πλέον να διερευνηθεί διότι εκεί βρίσκονται θαμμένοι πάνω από 200 άνθρωποι και η περιοχή δεν έχει χτιστεί καθόλου. Είναι ευκαιρία ο Δήμος Εχεδώρου, όπου ανήκει η περιοχή, να κινήσει τις όποιες διαδικασίες για την αναζήτηση των οστών.

Η υπόθεση της Στενής Αυτοάμυνας και γενικότερα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) πρέπει να διερευνηθεί μέσα απ’ το οικονομικό,πολιτικό και γεωστρατηγικό πλαίσιο της εποχής. Η Ελλάδα είχε βγει λαβωμένη έπειτα από τριπλή κατοχή, η χειρότερη που υπήρξε στην Ευρώπη, ίσως και με περισσότερους από 405.000 νεκρούς. Ο παλιός πολιτικός κόσμος είτε είχε φύγει απ’ τη χώρα είτε συνεργάστηκε με τους ναζί είτε αδιαφόρησε γι’ αυτήν τη γενοκτονία που υπέστη ο ελληνικός λαός. 

Αυτός ο παλιός κόσμος επέστρεψε μετά την Απελευθέρωση, ενωμένος, για να ξαναπάρει την εξουσία· και αυτήν τη φορά με τη βοήθεια των ξένων. Το μικρό κομμουνιστικό κόμμα, όπως είχε πει κι ο Τσόρτσιλ, που έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στον αντιφασιστικό αγώνα, διωκόταν τώρα απ’ τους παλιούς συνεργάτες των Γερμανών που τώρα έγιναν συνεργάτες των Αγγλων και των Αμερικανών. 

«Δικαιοσύνη» με δύο μέτρα και δύο σταθμά

Ο αιματηρός απολογισμός στον έναν χρόνο απ’ τη Συμφωνία της Βάρκιζας ως τον Φλεβάρη του 1946 ήταν: νεκροί 1.192, τραυματίες 6.414, συλληφθέντες 7.500, βιασμένες γυναίκες 165, επιδρομές σε γραφεία 572, καταδιωκόμενοι δημοκρατικοί πολίτες 100.000 ενώ 166 μοναρχοφασιστικές συμμορίες δρούσαν στη χώρα. Κι ενώ υποτίθεται ότι η Ελλάδα θα περνούσε σε ομαλό πολιτικό βίο, θα γινόντουσαν ελεύθερες εκλογές και θα δικάζονταν οι δωσίλογοι, όπως έγινε λίγο πολύ σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες.

Ποια όμως ήταν η απάντηση της «Δικαιοσύνης»; Δεν άγγιξε καθόλου τους οικονομικούς δωσίλογους, αυτούς που θησαύρισαν κάνοντας μπίζνες με τους Γερμανούς και ουσιαστικά χρηματοδότησαν τα Τάγματα Ασφαλείας. Οσον αφορά τους πολιτικούς δωσίλογους, η «Δικαιοσύνη» άφησε ελεύθερους τους κατοχικούς υπουργούς και πρωθυπουργούς που ευθύνονταν για εκατοντάδες χιλιάδες θύματα.

Ο αριθμός των εκτελέσεων που έκανε το μετακατοχικό καθεστώς σύμφωνα και με τον Δημ. Κουσουρή δεν ξεπερνούσε τις 25 (!). Ο μόνος υψηλόβαθμος στρατιωτικός που εκτελέστηκε απ’ το καθεστώς ήταν ο εγκληματίας πολέμου Γεώργιος Πούλος. 

Η ίδια αυτή «Δικαιοσύνη» δεν δίστασε να εξοντώσει τον ανθό της ελληνικής νεολαίας. Την περίοδο 1946-55 ο αριθμός των εκτελεσμένων από στρατοδικεία και κακουργοδικεία πιθανότατα ξεπέρασε και τις 4.000. Είναι μια έρευνα που ακόμη συνεχίζεται. 

Ενα καινούργιο στοιχείο που προέκυψε σύμφωνα με τον κατάλογο 375 ονομάτων που δημοσίευσε το ΚΚΕ στις 18/4/2025 είναι ότι η τελευταία εκτέλεση στην Ελλάδα ήταν του  τελευταία εκτέλεση στην Ελλάδα ήταν του Νίκου Καρδαμήλα  απ’ το χωριό Βαθύλακκος Θεσσαλονίκης, στις 29 Αυγούστου του 1955.

 Η δημιουργία της Στενής Αυτοάμυνας

Τον Φλεβάρη του 1946 η 2η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ πήρε την απόφαση να προετοιμάσει τις δυνάμεις της για ένοπλο αγώνα. Η απόφαση αυτή αρχικά είχε κρυφτεί απ’ τα πρακτικά, γιατί εκείνη την περίοδο το ΚΚΕ και οι αντιστασιακές οργανώσεις ήταν ακόμη νόμιμες.

Η παραμονή των Αγγλων στη χώρα ήταν κάτι που περιέπλεκε ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Μερικά χρόνια αργότερα, όταν ξεκαθάρισαν τα πράγματα, δόθηκε στη δημοσιότητα και το κομμάτι της απόφασης που είχε αποκρυφτεί. Εως τότε τις όποιες επιθέσεις από παρακρατικούς και χαφιέδες αντιμετώπιζε η Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα (ΜΛΑ), υπερασπίζοντας τα μέλη, τις οργανώσεις και τα γραφεία των αριστερών εφημερίδων. Οταν όμως η κατάσταση πέρασε στα έκτακτα στρατοδικεία και στο οργανωμένο κράτος, δόθηκε η εντολή απ’ το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ στον Τάσο Γουσόπουλο «Αλέκο» ή «Χοντρό» να δημιουργήσει αντάρτικο πόλης μέσα στη Θεσσαλονίκη, τη Στενή Αυτοάμυνα. 

Ο ΔΣΕ δεν μπορούσε ακόμη να κατέβει στην πόλη και το σχέδιο ήταν να δημιουργηθεί μια κατάσταση παρενόχλησης στον κυβερνητικό στρατό, που αργότερα θα μπορούσε να πάρει τον χαρακτήρα της ένοπλης εξέγερσης. Αυτό μας διαβεβαίωσαν τα τρία μέλη της Στενής Αυτοάμυνας, οι Μιχάλης Λίλης, Στράτος Παγιαβλάς και Αγγελος Κατσαρός.

Ο Γουσόπουλος χώρισε την πόλη σε τρεις τομείς και βρήκε τρεις τομεάρχες. Τον Ακίνδυνο Αλβανό στον ανατολικό τομέα, τον Θανάση Κατραούζο στον κεντρικό, τον Διογένη Ελευθεριάδη στον δυτικό και τον Ανδρέα Παπαγεωργίου γενικό συντονιστή τους. Αυτοί όρισαν κάποιους ομαδάρχες και δημιούργησαν συνήθως τριάδες ανά περιοχή: Ομάδα Κορδελιού, Επταλόφου, Ρήγα Φεραίου, Νεάπολης, Καλλιθέας και συνοικισμού Κολοκοτρώνη στις δυτικές συνοικίες. Ομάδα Ανω, Κάτω και Κεντρικής πόλης στον κεντρικό τομέα και ομάδα Πανεπιστημίου, Αγίας Τριάδας, Ανω και Κάτω Τούμπας, Αλλατίνη, Πυλαίας και Ντεπώ στον ανατολικό τομέα. 

Τα πρόσωπα που προτάθηκαν και δέχτηκαν να μπουν στην οργάνωση ξέκοψαν αμέσως απ’ τις πολιτικές οργανώσεις που τότε ήταν νόμιμες και οι καθοδηγητές τους είπαν: «Αν είναι δυνατόν να φαίνεται ότι πέρασαν ακόμα και στο άλλο στρατόπεδο». Οι παραπάνω ομάδες είχαν και διάφορους άλλους βοηθούς που η Ασφάλεια στον χάρτη που εμφάνισε στο στρατοδικείο τούς ονόμασε τεχνικούς. Τέτοιοι ήταν: οδηγοί ταξί, παράνομοι μεταφορείς, πληροφοριοδότες, οπλουργοί, λογιστές, καθηγητές και σύνδεσμοι.

Οι έντεκα επιθέσεις. Χωροφύλακες, στρατοδίκες

Οι επιθέσεις της οργάνωσης ήταν έντεκα. Απέναντι σε αστυνομικά όργανα, παρακρατικούς και στρατιωτικούς στόχους. Οι σημαντικότερες ενέργειες ήταν η εκτέλεση του μοίραρχου Κωφίτσα απ’ τον Γιώργο Σταυρόπουλο στις 6 Οκτωβρίου 1946, η συμπλοκή με αστυνομική περίπολο την 1η Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς, με αποτέλεσμα τον θάνατο του χωροφύλακα Χρήστου Παγώνη και του αντάρτη πόλης Χαράλαμπου Νικολαΐδη. Ο τελευταίος ήταν σημαντικό στέλεχος που έδρασε μέσα και απ’ την κατοχική Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα (ΟΠΛΑ).

Αλλη επίθεση ήταν αυτή που έγινε με χειροβομβίδα στο αστυνομικό τμήμα του Ντεπώ στις 3 Δεκέμβρη, ως απάντηση για μεσαιωνικά βασανιστήρια που γίνονταν στο συγκεκριμένο τμήμα απ’ τους χωροφύλακες του Παπατσώρη. 

Μια ακόμη αποτυχημένη απόπειρα με χειροβομβίδα ήταν αυτή που έγινε εναντίον του βασιλικού επιτρόπου Θεμιστοκλή Ταμβακά στις 14 Γενάρη 1947. Ο Ταμβακάς θεωρούνταν ο μεγαλύτερος σφαγέας εκείνης της περιόδου. Είχε στείλει στα εκτελεστικά αποσπάσματα δεκάδες νέους. 

Η τελευταία και σοβαρότερη επίθεση της οργάνωσης έγινε στις 30 Απρίλη 1947 όταν οι αντάρτες Ιορδάνης Σαπουντζόγλου, Κοσμάς Εξεζίδης και Απόστολος Πατσιάς επιτέθηκαν με δύο χειροβομβίδες σε στρατιωτικό λεωφορείο της αεροπορίας. Η επίθεση αυτή έγινε ως απάντηση για τους αδιάκριτους βομβαρδισμούς της Βασιλικής Αεροπορίας απέναντι σε δημοκρατικά χωριά της Θεσσαλίας και της Στερεάς Ελλάδας. Κατά την επίθεση σκοτώνονται τέσσερις στρατιωτικοί και τραυματίζονται άλλοι επτά. Τις πληροφορίες για το δρομολόγιο του λεωφορείου είχε δώσει ο αρχηγός της οργάνωσης Τάσος Γουσόπουλος και την επίβλεψη είχε κάνει ο Αλβανός. Μετά την επίθεση οι δράστες έτρεξαν να μπουν σε ένα δικό τους ταξί που τους περίμενε λίγες εκατοντάδες μέτρα πιο πέρα. Το ταξί όμως δεν έπαιρνε μπρος και οι τρεις δράστες έφυγαν προς διαφορετικά σημεία.

 Αμέσως μετά συλλαμβάνεται ο οδηγός του ταξί Νικόλαος Τομπουλίδης, που, παρά τα όσα πέρασε στην Ασφάλεια, δεν έβγαλε λέξη. Μίλησε όμως ο ιδιοκτήτης του οχήματος που γνώριζε και αποκάλυψε τον Διογένη Ελευθεριάδη, τον επικεφαλής του δυτικού τομέα της οργάνωσης. Αυτός είπε ό,τι ήξερε στην Ασφάλεια και σε λίγες μέρες βρέθηκαν 67 κατηγορούμενοι να δικάζονται στο Εκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης. 

Η δίκη έγινε στην οδό Αγίας Σοφίας 3, στον τελευταίο όροφο στις παλιές σχολές Βαλαγιάννη, όπου μετά στεγαζόταν η Βιομηχανική Σχολή και όπου σήμερα λειτουργεί διαγνωστικό κέντρο. Η δίκη ξεκίνησε στις 28 Αυγούστου 1947 και κράτησε 18 μέρες. 

Οι κατηγορούμενοι δικάστηκαν με το Γ΄ Ψήφισμα «Περί εκτάκτων μέτρων αφορώντων στην δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν» με τις κατηγορίες: κατάρτιση ομάδων με σκοπό την απόσπαση μέρους της επικρατείας, κατοχή όπλων, παράνομη οπλοφορία, ανθρωποκτονίες κ.λπ.

Αποσύνδεση του κόμματος, ανάληψη ευθύνης από ΔΣΕ

Την υπεράσπιση της οργάνωσης ανέλαβαν οι δύο κομμουνιστές Αλβανός και Παπαγεωργίου, που γνώριζαν καλά την πολύ δύσκολη θέση στην οποία βρίσκονταν, διότι σε καμιά περίπτωση δεν έπρεπε να εμπλέξουν το κόμμα που ήταν ακόμη νόμιμο. Επρεπε να υπερασπιστούν την οργάνωση σαν ένα κομμάτι του Δημοκρατικού Στρατού Πόλης. «Εμείς δεν είμαστε το κόμμα αλλά ο Δημοκρατικός Στρατός Πόλης» διακηρύσσουν στις απολογίες τους οι δύο παραπάνω αγωνιστές απέναντι στη λυσσαλέα επίθεση των στρατοδικών που πίεζαν για μια ομολογία ανάληψης ευθύνης απ’ την πλευρά του κόμματος. 

Θυμίζουμε ότι στις 18 Οκτώβρη 1947 βγαίνει το τελευταίο φύλλο του «Ριζοσπάστη» και την επόμενη μέρα κλείνουν όλες οι εφημερίδες του ΚΚΕ. Στις 27 Δεκέμβρη κηρύσσονται παράνομα το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και η Εθνική Αλληλεγγύη.

Ο Αλβανός ήταν μία απ’ τις σημαντικότερες μορφές του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, με προπολεμική δράση. Στο στρατοδικείο απάντησε θαρραλέα σε όλες τις κατηγορίες. Μίλησε ακόμη και για την τρομοκρατία του παρακράτους εκείνη την περίοδο που οι δικαστές έκαναν ότι δεν γνώριζαν. Κατηγορούμενος: «...Εδώ μας κατηγορούν ότι υπονομεύουμε την τάξη και την ησυχία του λαού, ενώ αυτοί ήταν υπαίτιοι γι’ αυτό. Εχουμε πολλά παραδείγματα, της Τούμπας, της Καμάρας, των τυπογράφων, τον φόνο του Ζέβγου». Πρόεδρος: «Εσείς τον σκοτώσατε». Κατηγορούμενος: «Το Γ΄ Σώμα Στρατού, η ΕΣΑ και ο
Ζέρβας».

Η δολοφονία του Ζέβγου είναι λίγο πολύ γνωστή σήμερα. Υπάρχει όμως και η λιγότερο γνωστή περίπτωση, στις 30 Μαρτίου 1947, όταν ακροδεξιοί επιτέθηκαν με αυτόματα στις εγκαταστάσεις της αριστερής εφημερίδας «Αγωνιστής», δολοφονώντας τρεις τυπογράφους και τραυματίζοντας άλλους επτά. Τα ονόματα των νεκρών ήταν: Γιώργος Βουτσάς, Μιχάλης Διακάκης και Σταύρος Μαγουλάς. Εννοείται πως οι δράστες έφυγαν ανενόχλητοι, χωρίς να τους αναζητήσει ποτέ η αστυνομία.

Κάποιες ακόμη σημαντικές στιγμές της απολογίας του Αλβανού: «Οι δύο φυλακίσεις μου δεν προήλθαν απ’ την προσπάθεια να ευνοήσω το άτομό μου αλλά γιατί πάλευα για την καλυτέρευση της ζωής της τάξης που υπηρετεί το συμφέρον του λαού, γιατί έτσι θα βελτίωνα και το ατομικό μου συμφέρον... παίρνω εντολή να χτυπήσω εν λευκώ την αεροπορία, με ό,τι τρόπο μπορώ για να ανακουφίσουμε τον πληθυσμό και να σκεφτούν ότι για όλες φορές που χτύπησαν τον κόσμο αδιάκριτα, όπου να ’ναι θα τιμωρηθούν ακόμη και μέσα στη Θεσσαλονίκη».

 Τραγουδώντας μπρος στο εκτελεστικό απόσπασμα

 Το στρατοδικείο καταδίκασε απ’ τους 67 κατηγορούμενους τους 52 σε θάνατο. Τελικά εκτελέστηκαν οι 47 σε τρία γκρουπ.

Στις 17 Οκτώβρη εκτέλεσαν τους πρώτους δέκα με επικεφαλής τον Αλβανό και τους Νικόλαο Γαβατόπουλο, Σωκράτη Γκαντινά, Τριαντάφυλλο Κομνηνό, Σταύρο Μαρκάκη, Απόστολο Κατσαμάνη, Ανδρέα Παπαγεωργίου, Θανάση Κατραούζο, Δημήτριο Κεραμιτζή και Ιωάννη Σκευοφύλακα. 

Οι αντάρτες βγήκαν τα χαράματα απ’ την κεντρική πύλη του Γεντί Κουλέ για να πάνε στον συνήθη τόπο των εκτελέσεων τραγουδώντας αντάρτικα τραγούδια. Τότε ο επικεφαλής του στρατιωτικού αποσπάσματος άρχισε να βρίζει και να ειρωνεύεται χωρίς να σεβαστεί ούτε τις τελευταίες στιγμές αυτών των ανθρώπων. 

Ο Αλβανός του επιτίθεται με τη χειροπέδη και με μια κίνηση του βγάζει το μάτι. Ηταν η τελευταία αντάρτικη πράξη που έκανε αυτός ο άνθρωπος!

Οι εκτελέσεις του δεύτερου γκρουπ των δεκατριών της Στενής Αυτοάμυνας έγιναν τέσσερις μέρες μετά, στις 21 Οκτώβρη. Αυτοί είναι οι Γιώργος Ανθομελίδης, Παναγιώτης Διαμαντίδης, Γιώργος Μουτσάκης, Κωνσταντίνος Λεφάκης, Περικλής Στεφανίδης, Γιάννης Χατζηεμμανουηλ, Δημήτρης Χατζηβασιλείου, Γιώργος Μακράς, Παύλος Σαράφης, Μιχαήλ Αυχιανός, Ιορδάνης Σενόγλου, Νικόλαος Τερζόπουλος και Γιώργος Σταυρόπουλος.

Τέλος, δύο μέρες μετά, στις 23 Οκτώβρη, εκτελούνται και οι τελευταίοι 24 της οργάνωσης, με την Ευθυμία Πατσιά, τη μοναδική γυναίκα που εκτελέστηκε απ’ αυτήν τη δίκη να βγαίνει χαμογελαστή και να τραγουδά.

 Εδώ αξίζει να ειπωθεί κάτι για τις τέσσερις εφημερίδες της πόλης («Ελληνικός Βορράς», «Μακεδονία», «Νέα Αλήθεια» και «Φως») που δεν έχαναν την ευκαιρία να κανιβαλίζουν και να ειρωνεύονται τους ανθρώπους ακόμη και στις τελευταίες τους στιγμές. Η Πατσιά πάντως φαίνεται να τους είπε: «Θα κάνουμε ΟΠΛΑ και στον Αδη». 

Τα ονόματα των τελευταίων εκτελεσμένων εκτός απ’ την Ευθυμία Πατσιά είναι: Αντώνης Αντωνιάδης, Γιώργος Βοναπάρτης, Σπύρος Γεωργόπουλος, Αντώνης Δασκαλάκης, Παντελής Ζεμπέογλου, Στέλιος Ηλιάδης, Παναγιώτης Ησαϊάδης, Διονύσης Κοιλιαρίδης, Ιάκωβος Κουνοπίδης, Γιώργος Κοσμάς, Δημήτρης Μαρκουλάκης, Κωνσταντίνος Μαυρίδης, Χρήστος Μπογιάς, Γρηγόρης Νικλής, Γιώργος Παπαδόπουλος, Γιάννης Τοπουζίδης, Νίκος Τομπουλίδης, Μιχαήλ Τριανταφυλλίδης, Πελοπίδας
Τσερουλής, Βασίλης Φασόλας, Τηλέμαχος Βασδέκης, Παναγιώτης Ευαγγελίδης και ο δεκαεπτάχρονος Σωκράτης Ψύλλος. 

Πρέπει, τέλος, να αναφέρουμε ότι πολλά απ’ τα νέα αυτά παιδιά δεν είχαν άμεση εμπλοκή με την οργάνωση. Καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν γιατί είχαν έρθει σε επαφή με κάποιο μέλος της οργάνωσης ή είχαν πιάσει στα χέρια τους κάποιο σκουριασμένο πιστόλι. Το πολιτικό κλίμα των ημερών, όμως, ήταν τέτοιο που οι κυβερνήσεις της εποχής, κεντρώες και δεξιές, πόνταραν στη σκληρή και άγρια τρομοκράτηση του πληθυσμού. 

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ

Συνέχεια »

{[['']]}

Η ελληνική συμμετοχή στον Ισπανικό Εμφύλιο

 Οι Έλληνες εθελοντές στις Διεθνείς Ταξιαρχίες και το πρώτο μέτωπο ενάντια στον φασισμό.

 Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, η Ισπανία βρισκόταν σε βαθιά κοινωνική και πολιτική κρίση. Η πτώση της μοναρχίας και η ανακήρυξη της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας (1931) γέννησε ελπίδες για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, εκκοσμίκευση, αναδιανομή της γης και δικαιώματα για εργάτες και μειονότητες. Ωστόσο, οι προσπάθειες αυτές προκάλεσαν σφοδρές αντιδράσεις από τη συντηρητική Ιεραρχία της Εκκλησίας, τους γαιοκτήμονες, τον στρατό και τη φασιστική ακροδεξιά.

Μέσα σε λίγα χρόνια, η χώρα μετατράπηκε σε πεδίο αντιπαράθεσης ανάμεσα σε δύο αντίπαλους κοινωνικοπολιτικούς πόλους: από τη μία πλευρά οι προοδευτικές δυνάμεις της Δημοκρατίας – εργάτες, αγρότες, σοσιαλιστές, κομμουνιστές, αναρχικοί – κι από την άλλη οι δυνάμεις της αντίδρασης, που έβλεπαν στον εκκολαπτόμενο φασισμό την εγγύηση για «τάξη» και «πατρίδα».

Στις 17 Ιουλίου 1936, ο στρατηγός Φρανθίσκο Φράνκο ηγήθηκε στρατιωτικού πραξικοπήματος με στόχο την ανατροπή της νόμιμα εκλεγμένης κυβέρνησης. Το πραξικόπημα απέτυχε να καταλάβει αμέσως όλη τη χώρα, πυροδοτώντας έναν από τους πιο αιματηρούς και συμβολικά φορτισμένους εμφυλίους του 20ού αιώνα: τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο.

 Με τη στήριξη της ναζιστικής Γερμανίας, της φασιστικής Ιταλίας αλλά και της Πορτογαλίας, ο Φράνκο σταδιακά κατέλαβε την Ισπανία, εγκαθιδρύοντας μια αυταρχική, καθολικά εθνικιστική δικτατορία που διήρκεσε μέχρι το θάνατό του το 1975. Το καθεστώς του βασίστηκε στη σκληρή καταστολή, τις μαζικές εκτελέσεις, την εξόντωση πολιτικών αντιπάλων και την εξάλειψη των κατακτήσεων της Δημοκρατίας. Ήταν ένα κράτος φόβου, όπου η «μία Ισπανία» ταυτιζόταν με τον στρατό, τον καθολικισμό και την υποταγή.

Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι, μπροστά στα καθεστώτα του φασισμού —με την Ισπανία να στηρίζεται από τη ναζιστική Γερμανία, τη φασιστική Ιταλία και την Πορτογαλία του Σαλαζάρ— χιλιάδες άνθρωποι από 53 χώρες προσφέρθηκαν να πολεμήσουν στο πλευρό της Ισπανικής Δημοκρατίας. Πολλοί, με ριζοσπαστικές κομμουνιστικές ή σοσιαλιστικές ιδέες, εντάχθηκαν στις Διεθνείς Ταξιαρχίες, βλέποντας εκεί την πρώτη γραμμή της μάχης κατά του φασισμού. Από τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, ως τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Ιρλανδία και τη Ρουμανία, κάθε εθνικότητα έγραψε τη δική της μικρή ιστορία αντίστασης — μια παγκόσμια πράξη αλληλεγγύης και θάρρους απέναντι στον ερχομό της πιο σκοτεινής εποχής του 20ού αιώνα.

 Ο Ισπανικός Εμφύλιος δεν υπήρξε απλώς εσωτερική σύγκρουση. Ήταν προανάκρουσμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ένας αγώνας που συγκέντρωσε χιλιάδες διεθνιστές από όλο τον κόσμο, ανάμεσά τους και εκατοντάδες Έλληνες, που είδαν στην Ισπανία την πρώτη μεγάλη μάχη ενάντια στον φασισμό που ερχόταν.

Οι Έλληνες στον Ισπανικό Εμφύλιο: Η διεθνιστική τους στράτευση στον αγώνα κατά του φασισμού

Η συμμετοχή Ελλήνων εθελοντών στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο (1936–1939) αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά παραδείγματα διεθνιστικής αλληλεγγύης στον 20ό αιώνα. Παρά το ότι η ελληνική συμβολή στον αγώνα των Διεθνών Ταξιαρχιών δεν είναι τόσο ευρέως γνωστή, υπολογίζεται πως περίπου 400 με 500 Έλληνες ταξίδεψαν στην Ισπανία για να πολεμήσουν στο πλευρό των Δημοκρατικών ενάντια στο φασιστικό καθεστώς του Φράνκο.

 Οι περισσότεροι από αυτούς προέρχονταν από εργατικά ή ναυτεργατικά στρώματα*, με έντονες πολιτικές αναφορές στον κομμουνισμό και την οργανωμένη αριστερά. Πολλοί, μάλιστα, είχαν υποστεί διώξεις επί Μεταξά. Η ένταξή τους στις Διεθνείς Ταξιαρχίες – και πιο συγκεκριμένα στο Τάγμα «Δημητρώφ», που συγκέντρωνε κυρίως Βαλκάνιους αντιφασίστες – δεν ήταν απλώς στρατιωτική επιλογή, αλλά πράξη βαθιάς ιδεολογικής στράτευσης.

Μεγάλη μερίδα Ελλήνων εθελοντών προερχόταν από χώρες εκτός της Ελλάδας όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία και άλλες. Η προσέλευση Ελλήνων από διαφορετικές χώρες δυσκόλεψε την συγκέντρωσή τους σε μία μονάδα. Τον Ιούλιο του 1937 δημιουργήθηκε ένας λόχος που ονομάστηκε «Νίκος Ζαχαριάδης» και αργότερα «Ρήγας Φεραίος» και ήταν ενταγμένος στο τάγμα «Δημητρώφ». Παρά τη συγκρότηση ελληνικού λόχου, αρκετοί Έλληνες και Κύπριοι παρέμειναν στα αρχικά τους τάγματα.

Οι απώλειες των Ελλήνων εθελοντών ήταν μεγάλες, γεγονός που υποδεικνύει την αυτοθυσία τους και την ενεργή συμμετοχή τους στις πολεμικές συγκρούσεις.

 Δεδομένης της κατάστασης στον Ισπανικό Εμφύλιο είναι δύσκολο να υπολογιστεί ο αριθμός των νεκρών Ελλήνων, σύμφωνα όμως με τον Κώστα Καρπόζηλο, εκτιμάται πως ήταν περισσότεροι από 70.

Πολλοί από αυτούς δεν επέστρεψαν ποτέ. Έπεσαν στα χαρακώματα της Μαδρίτης, της Μπρουνέτ (Brunete), της Τερουέλ, της Χαραμά, της Γκουανταλαχάρα, αφήνοντας πίσω τους μόνο επιστολές, μαρτυρίες και την πίστη πως ο φασισμός μπορεί να νικηθεί. Όσοι επέζησαν, βίωσαν νέες διώξεις – είτε στην κατοχική Ελλάδα, είτε αργότερα στον Εμφύλιο, είτε στην πολιτική προσφυγιά.

Η ιστορία των Ελλήνων εθελοντών στην Ισπανία είναι μια ιστορία αξιοπρέπειας, πολιτικής συνείδησης και αγώνα. Σήμερα, αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο της αντιφασιστικής μνήμης, τόσο για την Ελλάδα όσο και για τη διεθνή κοινότητα.

Η λήξη του Ισπανικού Εμφυλίου και η σκιά του φασισμού στην Ευρώπη

 Την 1η Απριλίου 1939, μετά από σχεδόν τρία χρόνια αιματηρών συγκρούσεων, ο στρατηγός Φρανθίσκο Φράνκο ανακήρυξε τη νίκη του επί των δημοκρατικών δυνάμεων. Ο Ισπανικός Εμφύλιος είχε τελειώσει — αλλά μόνο για να αρχίσει μια νέα εποχή τρόμου και καταπίεσης. Η δημοκρατία είχε ηττηθεί, όχι μόνο από τα όπλα, αλλά και από την απομόνωση. Η Δύση —με ελάχιστες εξαιρέσεις— κράτησε «ουδέτερη» στάση, αφήνοντας την Ισπανία να γίνει πεδίο δοκιμών για τη ναζιστική Λουφτβάφε και τις ιταλικές φασιστικές δυνάμεις.

Η νίκη του Φράνκο εδραίωσε μια σκληρή δικτατορία που διήρκεσε μέχρι τον θάνατό του το 1975. Χιλιάδες πολιτικοί αντίπαλοι εκτελέστηκαν ή φυλακίστηκαν. Άλλοι οδηγήθηκαν στην εξορία, κυρίως στη Γαλλία και τη Λατινική Αμερική. Η λογοκρισία, η στρατιωτικοποίηση, ο εθνικισμός και ο καθολικισμός έγιναν οι πυλώνες ενός καθεστώτος που επέβαλε σιωπή και φόβο σε ολόκληρη τη χώρα.

 Η ήττα των Δημοκρατικών στην Ισπανία δεν ήταν μόνο μια εθνική τραγωδία, ήταν και μια προειδοποίηση για την υπόλοιπη Ευρώπη. Ο Ισπανικός Εμφύλιος υπήρξε προπομπός του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου — μια γενική πρόβα για τις φασιστικές δυνάμεις της εποχής. Οι Ναζί και οι Φασίστες δοκίμασαν εκεί τις τακτικές τους. Αντίθετα, οι δημοκρατίες της Δύσης έδειξαν αδυναμία και απροθυμία να υπερασπιστούν τις δημοκρατικές αξίες στην πράξη.

Πολλοί ιστορικοί θεωρούν πως η εγκατάλειψη της Ισπανίας από τους συμμάχους της Δημοκρατίας το 1939 άνοιξε το δρόμο για την εισβολή του Χίτλερ στην Πολωνία λίγους μήνες αργότερα. Οι φασίστες είχαν νικήσει στην Ισπανία — και ο κόσμος τούς είχε αφήσει.

Η Ισπανία, καθηλωμένη στη σιωπή και τον αυταρχισμό, έγινε σύμβολο της χαμένης ευκαιρίας να ανακοπεί ο φασισμός πριν εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη. Η Ισπανία δεν ήταν μόνο μια ήττα. Ήταν το πρώτο μέτωπο του αντιφασιστικού αγώνα.

*Γι’ αυτόν τον έναν ή και για όλους

Για τους ναυτικούς μας που όργωσαν τις θάλασσες κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ιδού μία ιστορία που συνδέεται με τον Ισπανικό Εμφύλιο. Ημερομηνία 29 Νοεμβρίου 1942. Το εμπορικό πλοίο είχε φορτώσει από την Αργεντινή και την άλλη ημέρα θα έφτανε Νότια Αφρική. Ξημερώματα, 30 μίλια απο τις ακτές του Κέιπ Τάουν. Μία γερμανική τορπίλη ήταν αρκετή για να γίνει η τρομερή έκρηξη και όσοι σώθηκαν να πέσουν στη θάλασσα. Πάλευαν με τα κύματα και τα σκυλόψαρα. Ένας από αυτούς ήταν ο Μήτσος ο Θαλαμηπόλος. Στο καράβι τούς μάθαινε Ισπανικά. Ένα παλικάρι δύο μέτρα. Είχε πάει εθελοντής στους Δημοκρατικούς στον εμφύλιο της Ισπανίας. Γλύτωσε από τις σφαίρες αλλά τον κατάπιε η θάλασσα. Μοναδικές ιστορίες ανθρώπων με ιδανικά και ευαισθησίες… Πηγή: Νίκος Πηγαδάς, Εθελοντές στο κονβόι του θανάτου. Το ποντίκι

 ΠΗΓΗ: 

Κωστής Καρπόζηλος, Οι Έλληνες μαχητές των Διεθνών Ταξιαρχιών, 30/7/2006, Ριζοσπάστης

Έλληνες αντιφασίστες στον Ισπανικό Εμφύλιο, Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας

Ισπανικός Εμφύλιος (1936 – 1939). Ενα «εθνικό – διεθνικό» ταξικό πεδίο μάχης, praxisreview.gr

Φοίβος Οικονομίδης, Πολεμώντας σε «ξένη» γη, koutipandoras.gr

Πηγή:  EΛΕΝΗ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ - .news247.gr

Συνέχεια »

{[['']]}

Πτυχές της εμφύλιας σύγκρουσης στην κατοχική Αθήνα - Μέρος 3ο

 

Συνέχεια από εδώ

Την αποστολή να ελαχιστοποιήσει τις αρνητικές συνέπειες που είχε η δράση των «Σωμάτων Ασφαλείας» στην ανάπτυξη του ΕΑΜικού αντιστασιακού κινήματος, να «εκκαθαρίσει» δηλαδή τις συνοικίες από «αντιδραστικά στοιχεία», σύμφωνα με την ορολογία της εποχής, ανέλαβε η «Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα» (ΟΠΛΑ). 

Η οργάνωση αυτή ενεργοποιήθηκε στις ανατολικές συνοικίες ουσιαστικά το 1944. Άντλησε τις δυνάμεις της από τα πλέον μαχητικά μέλη του ΕΛΑΣ σε κάθε συνοικία. Αποτελούσε διακριτή οργάνωση που δρούσε ανεξάρτητα από τις ΕΑΜικές, είχε δικά της συλλογικά όργανα και συνδεόταν απευθείας με την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος σε επίπεδο πόλης. Αντλούσε τις πληροφορίες της από τις λεγόμενες «φράξιες» μέσα στα «Σώματα Ασφαλείας» και από ανακρίσεις που πραγματοποιούσε σε συλληφθέντες. 

Η ΟΠΛΑ δραστηριοποιούταν από κοινού με τον ΕΛΑΣ για την προάσπιση των συνοικιών, ενώ οι
επιχειρήσεις που οργάνωνε εκτελούνταν αποκλειστικά από δικά της μέλη. Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες ΕΑΜικές οργανώσεις, η ΟΠΛΑ αποστασιοποιήθηκε από τη στενή σχέση τοπικών κοινωνιών – ΕΑΜικών οργανώσεων, σχέση την οποία ενίσχυε πολλαπλά το ΕΑΜικό στρατόπεδο.

Η δημιουργία ενός ένοπλου σώματος, όπως η ΟΠΛΑ, υπήρξε μια επιλογή που από μόνη της έσπαγε τον κύριο συνεκτικό δεσμό που είχαν οι «λαογέννητες» ΕΑΜικές οργανώσεις με την τοπική ή την ευρύτερη κοινωνία.
Η αποκοπή της ΟΠΛΑ από τις τοπικές κοινωνίες, λόγω της αποστολής που καλούνταν να υλοποιήσει ως μια κλειστή και απόλυτα ελεγχόμενη από το Κομμουνιστικό Κόμμα ένοπλη οργάνωση, δεν συνεπαγόταν την απώλεια υποστήριξης από τις τοπικές κοινότητες. Απέναντι στην ένοπλη βία των
«Σωμάτων Ασφαλείας», που στρεφόταν αδιακρίτως εναντίον κάθε κατοίκου των «κόκκινων» συνοικιών, σε μια λογική συλλογικής ευθύνης, κάποιες εκτελέσεις της ΟΠΛΑ ικανοποιούσαν το
«κοινό περί δικαίου αίσθημα». Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση των τριών κουκουλοφόρων, οι οποίοι κατέδωσαν μέλη των τοπικών ΕΑΜικών οργανώσεων που βρίσκονταν ανάμεσα στο συγκεντρωμένο πλήθος στη συμβολή των οδών Φιλολάου και Εμπεδοκλέους, κατά τη διάρκεια του
«μπλόκου» της Γούβας στις 4 Ιουλίου 1944. 

Η προδοτική τους στάση δεν έμεινε αναπάντητη. Μόλις μια εβδομάδα μετά μέλη της ΟΠΛΑ εντόπισαν τους φερόμενους ως καταδότες και τους εκτέλεσαν μέσα στα σπίτια τους31.
∆ύο εβδομάδες αργότερα η κλιμάκωση της σύγκρουσης στις ανατολικές συνοικίες έλαβε ξεκάθαρα μορφή αντεκδίκησης. Στις 25 Ιουλίου, στην πλατεία Ταχυδρομείου στο Παγκράτι, «ανευρέθησαν δύο πτώματα, φέροντα τραύματα εις τους κροτάφους δια πυροβόλου όπλου. Επ’ αυτών ανευρέθη σημείωμα, αναγράφον “έτσι εκδικούνται οι εθνικισταί τους δολοφόνους κομμουνιστάς”»32
.
Τη διαδικασία μέσω της οποίας η πολιτική αντιπαράθεση μετασχηματίστηκε σε ένοπλη σύγκρουση, λαμβάνοντας παράλληλα και τη μορφή των εκατέρωθεν στοχευμένων εκτελέσεων, μπορούμε να διακρίνουμε στη μαρτυρία του ΕΛΑΣίτη Λευτέρη Ευαγγελίδη. Με κεντρικό άξονα τα θύματα της ένοπλης βίας, ο Ευαγγελίδης καταγράφει την προσωπική ματιά των ανθρώπων που ενεπλάκησαν σε αυτή:
«Το πατριωτικό αίσθημα σιγά-σιγά, όσο ζυμώνεσαι μέσα στο κίνημα, τόσο το πατριωτικό σου αίσθημα ανεβαίνει. Στην αρχή δηλαδή πας σύρριζα που λένε, άκρη-άκρη και μετά βλέπεις ορισμένα πράγματα εκεί μέσα. Αρχίζεις να έχεις χειροπιαστά παραδείγματα από κάποια γεγονότα. Αρχίζεις να έχεις θύματα
στον κύκλο σου. Μεγάλο πράγμα αυτό! Μεγάλο πράγμα! Όταν εγώ σας λέω ότι έχω χάσει 30 φίλους… Μετά ζυμώνεσαι μέσα στο κίνημα και χωρίς υπερβολή θέλεις να κάνεις όλο και κάτι παραπάνω»33.

Η διολίσθηση της σύγκρουσης σε ένα συνεχώς διευρυνόμενο κύκλο αντεκδικήσεων στις ανατολικές συνοικίες εντάθηκε, όταν στις 27 Ιουλίου 1944 έγινε γνωστή η δολοφονία του στελέχους του Κομμουνιστικού Κόμματος Ηλέκτρας Αποστόλου από την «Ειδική Ασφάλεια». Η δολοφονία αυτή προκάλεσε τη διενέργεια μαζικών αντιποίνων από την πλευρά της ΟΠΛΑ που αυτή τη φορά στόχευαν υψηλόβαθμους αξιωματικούς του ελληνικού στρατού, οι οποίοι συνεργάζονταν ή είχαν χαρακτηριστεί από την ΟΠΛΑ ως συνεργάτες των δυνάμεων κατοχής και της «Ειδικής Ασφάλειας». 

Έτσι, στις 3 Αυγούστου 1944 συνελήφθη στο Παγκράτι και εκτελέστηκε στην Καισαριανή ο Αντισυνταγματάρχης Πυροβολικού Σ. Κασίμης. Την ίδια μέρα εκτελέστηκε στο Παγκράτι ο Συνταγματάρχης Χωροφυλακής Ε. Σιδεράτος. ∆ύο μέρες αργότερα, ομάδα περίπου δέκα μελών της ΟΠΛΑ με γερμανικές στρατιωτικές στολές συνέλαβε στο Παγκράτι και στη συνέχεια εκτέλεσε τον Ταγματάρχη ∆ιαχειρίσεως Ι. Καπράλο, τον Ταγματάρχη Πεζικού Σ. Μαυρομμάτη, τον Μ. Σπυριδάκο και τον αξιωματικό Γ. ∆ιακάκη34.

Η απάντηση ήρθε δύο εβδομάδες αργότερα, στις 18 Αυγούστου, όταν δυνάμεις των «Ταγμάτων Ασφαλείας» και της «Ειδικής Ασφάλειας», συγκρούστηκαν στην Καισαριανή με τον ΕΛΑΣ. Μετά τη λήξη της σύγκρουσης και την αποχώρηση του ΕΛΑΣ προς τον Υμηττό, ακολούθησε ένα μικρό
«μπλόκο» στη συνοικία, όπου άνδρες των παραπάνω δυνάμεων συνέλαβαν 35 άτομα εκ των οποίων τα
πέντε εκτελέστηκαν επί τόπου. 

Η συγκεκριμένη σύγκρουση έλαβε έντονη συμβολική διάσταση. Την ημέρα αυτή οι πέντε παραπάνω, καθώς και άλλοι τέσσερις κάτοικοι της Καισαριανής, εκτελέστηκαν από τα «Τάγματα Ασφαλείας» στην κεντρική πλατεία της συνοικίας35.
Η πρώτη αυτή εκτέλεση, στο κέντρο της συνοικίας με το μαχητικότερο ΕΑΜικό κίνημα στην πρωτεύουσα, υπήρξε μια από τις εκδηλώσεις της αντίληψης περί συλλογικής ευθύνης των κατοίκων της. Αυτός ήταν ίσως ο λόγος που για πρώτη φορά τα αντίποινα της ΟΠΛΑ ήταν άμεσα και πραγματοποιήθηκαν επίσης με έναν ιδιαίτερα συμβολικό τρόπο που καταδείκνυε την αποδοχή της λογικής περί συλλογικής ευθύνης κι από τη δική της πλευρά. Σύμφωνα με το δελτίο συμβάντων του ΚΒ΄ αστυνομικού τμήματος, αμέσως μετά την εκτέλεση και αφότου αποχώρησαν οι εχθρικές δυνάμεις, μέλη της ΟΠΛΑ συνέλαβαν «(…) τον εύζωνα Καλαφάτην Αναστάσιον και την αδελφήν του Κατίνα τη μεν τελευταία εφόνευσαν εις τον τόπον της συλλήψεως τον δε αδελφόν της μετέφερον εις τον τόπον ένθα ήσαν τα πτώματα των υπό της Ασφαλείας εκτελεσθέντων, τον εξετέλεσαν και τον έρριψαν επί των πέντε ετέρων πτωμάτων.
Αυτό έπραξαν και δια τον εύζωνα Γελουδάκην ∆ήμον επί των ενδυμάτων του οποίου εκαρφίτσωσαν τεμάχιον χάρτου εφ’ ου ενέγραψαν τας λέξεις: “Για τους πέντε ήρωας θα εκτελεσθούν 100 όμοιοι του. ΕΛΑΣ”»36.

Η διαδρομή από το ΕΑΜ Νέων και την ΕΠΟΝ στον ΕΛΑΣ και τέλος στην ΟΠΛΑ καθιστούσε τα μέλη της τελευταίας ως τους εκλεκτούς του κινήματος. Ήταν αυτοί των οποίων η μαχητικότητα και το θάρρος κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους στον ΕΛΑΣ αποτέλεσαν διαβατήριο για τη στρατολόγησή τους στην ΟΠΛΑ, μια επιλογή που αμέσως τους ξεχώριζε από τους υπόλοιπους συναγωνιστές τους.

Η αναγκαιότητα δημιουργίας μιας οργάνωσης «έξω από τους πολλούς», όπως το έθεσε ο ΕΛΑΣίτης Λευτέρης Ευαγγελίδης37, δημιουργούσε σε πολλές περιπτώσεις μια αίσθηση υπεροχής στα μέλη της ΟΠΛΑ, αίσθηση που δεν ταίριαζε στο συλλογικό αντιστασιακό πνεύμα που έφεραν οι ΕΑΜικές οργανώσεις. Αυτή η διαφορά καταγράφεται στα λόγια του πολιτικού στελέχους, Γραμματέα του 6ου Τομέα (ανατολικών συνοικιών) της ΕΠΟΝ, Μιχάλη Λιαρούτσου:
«Η ΟΠΛΑ ήτανε οργανισμός που είχε δική της καθοδήγηση… Αυτοί κατά κάποιο τρόπο αποστασιοποιούμενοι από τις οργανώσεις δεν ακούγαν και κανέναν. ∆ηλαδή άμα πήγαινες να του πεις “εγώ ενδιαφέρομαι για τον τάδε”, σου ’λεγε “κάνε τη δουλειά σου”. Είναι όπως είναι η Αστυνομία. Την Αστυνομία στον Εμφύλιο πόλεμο την ήλεγχε κανένας; Σου ’λεγε “κύριε, εγώ έχω εδώ πέρα αναλάβει ένα έργο τέτοιο, τι είσαι εσύ, πολιτικός; Βρε τράβα πέρα δεν έχω καμιά δουλειά μαζί σου”»38.

Στις 2 Σεπτεμβρίου, η ΟΠΛΑ κατάφερε το μεγαλύτερό της πλήγμα στην ομάδα Παπαγεωργίου, τον ισχυρότερο εχθρό που αντιμετώπιζε το ΕΑΜικό κίνημα στις ανατολικές συνοικίες, εκτελώντας τον αρχηγό της39. Η δολοφονία του Νίκου Παπαγεωργίου προκάλεσε εκτεταμένα αντίποινα. Την ίδια μέρα, μέλη της ομάδας του «εξετέλεσαν εις διάφορα σημεία του Παγκρατίου τρία άτομα. Επί των πτωμάτων των ανευρέθησαν πινακίδες με τας λέξεις “Παπαγεωργίου 1”, “Παπαγεωργίου 2”, “Παπαγεωργίου 3”»40. Μια μέρα μετά εκτέλεσαν δύο άτομα στο σημείο όπου εκτελέστηκε ο Παπαγεωργίου, ανταποδίδοντας σε συμβολικό επίπεδο το «τελετουργικό» της εκτέλεσης των δύο ανδρών των «Ταγμάτων Ασφαλείας» επί των εκτελεσμένων ΕΛΑΣιτών στην κεντρική πλατεία της Καισαριανής41. 

Η εκδίκηση της ομάδας Παπαγεωργίου δεν περιορίστηκε σε μέλη των ΕΑΜικών οργανώσεων. Τις ημέρες που ακολούθησαν τη δολοφονία του αρχηγού τους, στήνοντας «μπλόκα» λίγο πριν το τέρμα του τραμ στην πλατεία Παγκρατίου, κατέβαζαν τους επιβάτες, ξεχώριζαν τα άτομα των οποίων οι ταυτότητες ανέφεραν ως τόπο κατοικίας την Καισαριανή ή το Βύρωνα και τους εκτελούσαν επί τόπου42.

Τόσο στη συγκεκριμένη περίπτωση των αντιποίνων για τη δολοφονία του Νίκου Παπαγεωργίου, όσο και σ’ αυτών για τη δολοφονία της Ηλέκτρας Αποστόλου, διακρίνεται μια τακτική παραδειγματικών εκτελέσεων που βασίζονταν στη λογική περί συλλογικής ευθύνης. Η εμπλοκή των συγκεκριμένων στρατιωτικών που εκτελέστηκαν σε αντίποινα για τη δολοφονία της Ηλέκτρας Αποστόλου δεν
προκύπτει από τα υπάρχοντα στοιχεία, καθώς ο θάνατός της οφειλόταν στα βασανιστήρια μελών της
«Ειδικής Ασφάλειας». Ακόμη περισσότερο, στην περίπτωση
της δολοφονίας του Νίκου Παπαγεωργίου, οι άνδρες του γνώριζαν καλά ότι ανάμεσα στα μέλη της ΟΠΛΑ που τον εκτέλεσαν δεν συμμετείχε ο 16χρονος μαθητής Ι. Βαφειάδης και ο 50χρονος συνταξιούχος πολιτικός Γ. Κυριαζής, οι οποίοι εκτελέστηκαν συµβολικά στο σηµείο που δολοφονήθηκε ο Παπαγεωργίου ή ο ΕΑΜίτης υπάλληλος του Ειρηνοδικείου Αθηνών Β. Σαράντης, ο οποίος κατέφυγε σε φιλικό του σπίτι στο Θησείο όπου συνελήφθη από µέλη της «Χ»και οδηγήθηκε στο Παγκράτι για να εκτελεστεί παραδειγµατικά το µεσηµέρι της 4ης Σεπτεµβρίου στην πολυσύχναστη πλατεία Πλαστήρα43.

Η κλιµάκωση της σύγκρουσης ανάµεσα στο ΕΑΜ και την κατοχική κυβέρνηση, η µετάβαση δηλαδή από τις µαζικές διεκδικήσεις µε πολιτικά µέσα στις ένοπλες συγκρούσεις, προκάλεσε την όξυνση του χάσµατος που χώριζε τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα και όσους εκφράζονταν πολιτικά από αυτά. Όσο, λοιπόν, πλησίαζε η ηµέρα της απελευθέρωσης, οι εντεινόµενες ένοπλες συγκρούσεις υπέσκαπταν τα θεµέλια της αναγκαίας, για τη συντοµότερη επιστροφή στην οµαλότητα µετά τον πόλεµο, πολιτικής ενότητας. ∆ιότι µπορεί σε επίπεδο ηγεσιών η εθνική ενότητα να επιτεύχθηκε µε τη «Συµφωνία του Λιβάνου», όµως η πραγµατικότητα που βίωναν οι κάτοικοι της Αθήνας και ιδιαίτερα αυτοί των συνοικιών, την καθιστούσε εξαιρετικά εύθραυστη.
 

Το πλήγµα που δέχθηκε η κοινωνική συνοχή από τις εµφύλιες συγκρούσεις δεν µπορούσε να αµβλυνθεί από το πανηγυρικό κλίµα των τελευταίων ηµερών της Κατοχής. Οι τραυµατικές εµπειρίες των «µπλόκων», των µαζικών εκτελέσεων, των φυλακίσεων, των βασανισµών, των εκατέρωθεν δολοφονιών και της πολιτικής και οικονοµικής συνεργασίας µε τους κατακτητές υπήρξαν µερικά από τα στοιχεία που τραυµάτισαν ανεπανόρθωτα την κοινωνική συνοχή.
 

Σε µια νέα πόλη που προέκυψε µετά τη µικρασιατική καταστροφή µε την εισροή δεκάδων χιλιάδων προσφύγων, ο διχασµός αυτός αντανακλούσε σε µεγάλο βαθµό τις πολιτικές, οικονοµικές και κοινωνικές στρεβλώσεις του πρόσφατου µεσοπολεµικού παρελθόντος, όπως επανανοηµατοδοτήθηκαν µέσα από την εµπειρία του αντιστασιακού αγώνα κι εκφράστηκαν από το οργανωµένο αντιστασιακό κίνηµα. Στο πολιτικό κενό που προκάλεσε η στρατιωτική κατοχή, ο διχασµός της ελληνικής κοινωνίας, ενισχυόµενος από την επαναδιαπραγµάτευση του πρόσφατου παρελθόντος, δηµιούργησε το συγκρουσιακό υπόστρωµα που, κάτω από διαφορετικές συνθήκες, ενεργοποιήθηκε στα «∆εκεµβριανά». Στη βάση της ελληνικής κοινωνίας, οι προϋποθέσεις για την εκδήλωση της ένοπλης σύγκρουσης του ∆εκέµβρη είχαν τεθεί πολύ πριν από την αιµατηρή καταστολή της ΕΑΜικής διαδήλωσης της 3ης ∆εκεµβρίου 1944 στην πλατεία Συντάγµατος.

 Παραπομπές:

31 Εφημερίδα Καθημερινή, 16.7.1944

32 ∆ελτίο συμβάντων του Ι΄ Αστυνομικού Τμήματος, Αρχείο Αρ. Κουτσουμάρη, ΕΛΙΑ.

33 Λευτέρης Ευαγγελίδης, συνέντευξη 13.4.2007.

34 Αρχείο Μ.Ο.∆. Αθηνών - ∆ικαστικά (1947), ΓΑΚ

35 ∆ελτίο συμβάντων του ΚΒ΄ Αστυνομικού Τμήματος, φακ. 46, αρχείο Αρ. Κουτσουμάρη, ΕΛΙΑ.

36 ∆ελτίο συμβάντων του ΚΒ΄ Αστυνομικού Τμήματος, φακ. 46, αρχείο Αρ. Κουτσουμάρη, ΕΛΙΑ. 

37 Λευτέρης Ευαγγελίδης, συνέντευξη 13-4-2007

38 Μιχάλης Λιαρούτσος, συνέντευξη 10-7-2006.

39 Οι Παπαγεωργίου ήταν οικογένεια στρατιωτικών. Ο μεγαλύτερος γιος και εύελπις, Νίκος Παπαγεωργίου, ηγήθηκε μιας ομάδας ενόπλων μαζί με τα δύο μικρότερα αδέλφια του, η οποία συνεργαζόταν στενά με την οργάνωση «Χ». Με βάση το τριώροφο σπίτι της οικογένειας στο κέντρο του Παγκρατίου, όπου στρατωνίζονταν 20-30 ένοπλοι, η ομάδα Παπαγεωργίου είχε ως στόχο να περιορίσει την επέκταση του ΕΑΜ στο «αστικό» Παγκράτι. 

40 Εφημερίδα Ελευθερία, 4.9.1944.

41 Εφημερίδα Ελευθερία, 5.9.1944.

42 Εφημερίδα Ελευθερία, 6.9.1944. Πάντως, σε αντίθεση με τις προφορικές μαρτυρίες περί εκτελέσεων κατοίκων της Καισαριανής και του Βύρωνα στα συγκεκριμένα «μπλόκα», στο Αρχείο της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αθηνών καταγράφονται τουλάχιστον δέκα άτομα ως θύματα, τα οποία στην πλειονότητά τους κατοικούσαν στο Παγκράτι. Αυτό βέβαια δεν αναιρεί απόλυτα τις μαρτυρίες, καθώς όποτε δινόταν η ευκαιρία οι κάτοικοι των ανατολικών συνοικιών έθαβαν τους νεκρούς τους χωρίς αυτοί να σταλούν στο νεκροτομείο και άρα να καταγραφούν από τις αρμόδιες υπηρεσίες.

 43 Αρχείο Ειδικού ∆ικαστηρίου Αθηνών, ΓΑΚ και Αρχείο Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αθηνών

 ΠΗΓΕΣ 

Αρχεία

Ιατροδικαστική Υπηρεσία Αθηνών 

Αρχείο της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αθηνών, Μητρώο Νεκροτομών.

Γενικά Αρχεία του Κράτους:

Αρχείο Ειδικού ∆ικαστηρίου Αθηνών, Πρακτικά συνεδριάσεων 1945-1948.

Αρχείο Μικτών Ορκωτών ∆ικαστηρίων, Πρακτικά συνεδριάσεων 1945-1947.

Μικρές Συλλογές ΓΑΚ, Κ163, Αρχείο Ηρακλή Πετιμεζά.

Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο

Αρχείο Αριστοτέλη Κουτσουμάρη.

Αρχείο παράνομου αντιστασιακού Τύπου.

∆ιεύθυνση Ιστορίας Στρατού

Έκθεση Παναγιώτη Κυριακού

Περί της Ιστορίας του Συν/τος Ευζώνων Ασφαλείας Αθηνών, με ημερομηνία 18-4-1957.
 
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αυδής Αλέξανδρος, Οι Μπουραντάδες, Αθήνα, Νέα Θέσις, 2006.

Βερέμης Θάνος, Ο στρατός στην ελληνική πολιτική, Αθήνα, Κούριερ, 2000.

∆έπος Ελευθέριος, «Η διάσπασις αρχίζει εις τον Ε∆ΕΣ Αθηνών. Μάιος 1943: Τα πρακτικά
της συνεδριάσεως της Επαναστατικής Επιτροπής», Ιστορικόν Αρχείον Εθνικής Αντιστάσεως, 1960, τ. 27-28, 49.

Ζάννας Αλέξανδρος, Η κατοχή: αναμνήσεις-επιστολές, Αθήνα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 1964.

Ζέκεντορφ, Μάρτιν, Η Ελλάδα κάτω από τον αγκυλωτό σταυρό. Ντοκουμέντα από τα γερμανικά αρχεία, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1991.

Καβάλα Μαρία, «Πείνα και επιβίωση. Αντιμετώπιση των στερήσεων στην κατεχόμενη Ελλάδα», στο Βασίλης Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000.

Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό Έπος - Κατοχή και Αντίσταση - Εμφύλιος, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2003, τόμ. 8, 49-62.

Κουκουλές Γ. Φ., «Η συμβολή του Εθνικού Εργατικού Απελευθερωτικού Μετώπου στον αγώνα για την επιβίωση (1941-1944)», Αρχειοτάξιο, 2001, 3:94-104.

Κωτσάκης Σπύρος, Εισφορά στο χρονικό της Κατοχής και της Εθνικής Aντίστασης στην Αθήνα, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1986.

Λούκος Χρήστος, «Η πείνα στην Κατοχή. ∆ημογραφικές και κοινωνικές διαστάσεις», στο
Χρήστος Χατζηιωσήφ & Προκόπης Παπαστράτης (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα: Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος 1940-1945. Κατοχή - Αντίσταση, Αθήνα, Βιβλιόραμα, 2007, τόμ. Γ2, 219-261.

Μακρής Ορέστης, Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1985.

Μαργαρίτης, Γιώργος, Από την ήττα στην εξέγερση. Ελλάδα: άνοιξη 1941 - φθινόπωρο
1942, Αθήνα, Πολίτης, 1993.

Μπουρνόβα Ευγενία, «Θάνατοι από πείνα. Η Αθήνα το χειμώνα του 1941-1942», Αρχειοτάξιο, 2005, 7:52-73.

Χρηστίδης Χριστόφορος, Χρόνια Κατοχής 1941-1944: μαρτυρίες ημερολογίου, Αθήνα, [χ.ε], 1971

 ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

 

Συνέχεια »

{[['']]}