«Τα ευαγγέλια είναι εξ ολοκλήρου μυθικά»

Ιστορία,

{[['']]}

ΑΝ-ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΙΗΣΟΥΣ

RICHARD CARRIER

«Τα ευαγγέλια είναι εξ ολοκλήρου μυθικά»

Μια διαφωτιστική συζήτηση με έναν ειδήμονα, διδάκτορα Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Columbia, σχετικά με τα επιχειρήματα και τα αντεπιχειρήματα του μυθικισμού

Συνέντευξη στον Μηνά Παπαγεωργίου - "Αιρετικά", Documento

Αποτελεί έναν από τους πιο δραστήριους σύγχρονους ακαδημαϊκούς του μυθικιστικού κινήματος. Ο δρ Richard Carrier είναι ένας από τους νεότερους και περισσότερο δραστήριους εκπροσώπους του ρεύματος που ερευνά τις ρίζες του χριστιανισμού και αμφισβητεί την ιστορικότητα του Ιησού, δημοσιεύοντας τα τελευταία χρόνια μια σειρά από βιβλία και εργασίες σε ακαδημαϊκά έντυπα.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί αναφέρεται στα ντιμπέιτ που αφορούν την ιστορικότητα του Ιησού, στην προέλευση του χριστιανικού μύθου, στο περιεχόμενο του νέου του βιβλίου και το μέλλον της μυθικιστικής έρευνας.

- Εχετε εμπλακεί σε πολλές δημόσιες συζητήσεις σχετικά με το ζήτημα του ιστορικού Ιησού.
Ποια είναι τα κυριότερα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν οι υποστηρικτές της ιστορικότητας και ποια τα σημαντικότερα όπλα του μυθικιστικού κινήματος;

- Αρχικά πρέπει να γίνει μια διάκριση μεταξύ των αντεπιχειρημάτων για τον μυθικισμό και των επιχειρημάτων για την ιστορικότητα του Ιησού. Και αυτό διότι ο αγνωστικισμός της ιστορικότητας του Ιησού είναι δυσκολότερο να καταρριφθεί σε σχέση με τον μυθικισμό.
Αν υπάρχουν καλά επιχειρήματα για την ιστορικότητα του Ιησού, ο μυθικισμός δεν μπορεί να σταθεί, όμως ταυτόχρονα ούτε και η ιστορικότητα μπορεί να αποδειχτεί πέραν πόσης αμφιβολίας.

Θα πρέπει λοιπόν κάποιος να είναι αγνωστικιστής στο θέμα και να παραδεχτεί ότι απλώς δεν γνωρίζουμε εάν ο Ιησούς υπήρξε ή όχι. Επιπλέον, δεν υπάρχει ένας μυθικισμός αλλά πολλές διαφορετικές θεωρίες του, οπότε τα αντεπιχειρήματα εξαρτώνται από το ποια θεωρία και ποιους ισχυρισμούς σκοπεύει κανείς να κριτικάρει.

Ετσι θα απαντήσω στην ερώτησή σας από την άλλη πλευρά του ζητήματος: ποια είναι τα βασικά επιχειρήματα για την ιστορικότητα του Ιησού; Το μόνο βιώσιμο επιχείρημα για το ζήτημα αυτό είναι ότι σε όλες τις αυθεντικές του επιστολές ο Παύλος μπορεί να αναφέρεται σε έναν Ιησού που έχει αδέρφια τα οποία συναντά. Αυτό το επιχείρημα τελικά καταρρίπτεται από το γεγονός ότι δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο αν ο Παύλος εννοεί κάποια βιολογικά αδέρφια του Ιησού ή απλώς βαπτισμένους χριστιανούς οι οποίοι θεωρούνταν όλοι αδέρφια του Κυρίου (ο Ιησούς ήταν «ο πρώτος ανάμεσα σε ένα πλήθος από αδέλφια» Ρωμ. 8:29).

Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένας πολύ ενδιαφέρων διάλογος σχετικά με το ποια είναι η ορθότερη λογική ερμηνεία αυτών των αναφορών του Παύλου στους αδερφούς του Ιησού. Ολα τα υπόλοιπα επιχειρήματα για την ιστορικότητα του ιδρυτή του χριστιανισμού καταρρίπτονται, αφού είτε στηρίζονται σε σαθρά δεδομένα είτε στη λογική τους ανάλυση.

Κρίνοντας όχι τόσο από την ποιότητά τους όσο από τη συχνότητα της χρήσης τους, τα βασικά επιχειρήματα για την ιστορικότητα είναι του τύπου: «Οι αδερφοί του αναφέρονται στις επιστολές», «οι Εβραίοι δεν θα επινοούσαν ποτέ έναν εσταυρωμένο σωτήρα» (ναι, θα επινοούσαν και μάλιστα το έκαναν: οι ταλμουδιστές Ιουδαίοι κήρυξαν μετά τον χριστιανισμό μια διδασκαλία για έναν μεσσία που πεθαίνει και οι συγγραφείς του βιβλίου του Δανιήλ φαντάστηκαν έναν τέτοιο μεσσία πριν από την έλευση του χριστιανισμού).

Επίσης συναντάμε το επιχείρημα που υποστηρίζει πως «μπορούμε να αποδείξουμε ότι κάποιες προτάσεις που αφορούν τον Ιησού στα ευαγγέλια είναι αληθινές» (κάτι που φυσικά δεν ισχύει με κανένα λογικό ισχύον μέσο, όπως τεκμηριώνω στο πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίου μου «Proving history»), το επιχείρημα «υπάρχουν πολλές εξωβιβλικές πηγές που μαρτυρούν την ύπαρξη του Ιησού» (δεν υπάρχουν) και το επιχείρημα «έχουμε περισσότερες αποδείξεις για την ύπαρξη του Ιησού απ’ ό,τι για τον Μέγα Αλέξανδρο, τον Ιούλιο Καίσαρα, τον καίσαρα Αύγουστο, τον καίσαρα Τιβέριο ή τον Σωκράτη» (κάτι που δεν ισχύει: έχουμε απείρως περισσότερες και καλύτερες αποδείξεις για την ύπαρξη όλων αυτών των προσωπικοτήτων απ’ ό,τι για τον Ιησού· και, παραδόξως, εφόσον κανείς από αυτούς τους άντρες δεν λατρευόταν ως ουράνια σωτήρια θεότητα που επικοινωνεί με τους Αποστόλους της μέσω αποκάλυψης, κάτι που είναι το μοναδικό χαρακτηριστικό γνώρισμα του Ιησού στις επιστολές του Παύλου, φαίνεται να είναι ο κύριος λόγος να υποψιαζόμαστε ότι ο Ιησούς ενδέχεται να μην υπήρξε).

Υπάρχουν τόσο πολλές διαφορετικές μυθικιστικές θεωρίες και τόσο πολλά επιχειρήματα γι’ αυτές (με σοβαρή ή λιγότερο σοβαρή τεκμηρίωση), που μπορούν να δώσουν σημαντικές απαντήσεις στο ζήτημα.
Κατά τη γνώμη μου η μόνη βάσιμη θεωρία του μύθου του Ιησού είναι αυτή που ονομάζω «άποψη Doherty» (διότι διατυπώθηκε είτε πρώτα είτε πιο πειστικά και κατανοητά από τον Καναδό Earl Doherty).

Οι κύριες βάσεις αυτής της υπόθεσης είναι οι εξής:
1. Στις αυθεντικές του επιστολές ο Παύλος δεν φαίνεται να γνωρίζει τίποτε για τον ιστορικό Ιησού, αλλά μόνο για τον ουράνιο/πνευματικό Ιησού, ο οποίος το μόνο που κάνει είναι να επικοινωνεί με τους Αποστόλους του μέσω αποκάλυψης και των Γραφών.
2. Τα ευαγγέλια είναι εξ ολοκλήρου μυθικά (μη ιστορικά κείμενα) και τίποτε το αξιόπιστο δεν μπορεί να εξαχθεί από αυτά.
3. Ολοι οι υπόλοιποι ισχυρισμοί για τον ιστορικό Ιησού που έχουν αποτυπωθεί σε αυτά τα ευαγγέλια είναι προφανείς φαντασιώσεις (π.χ. οι ιστορίες της νηπιακής ηλικίας του Ιησού ή το γράμμα του στον βασιλιά Αβγαρο κ.ά.).
4. Κάθε ουσιώδες στοιχείο της εναλλακτικής άποψης του Doherty για την εξέλιξη της ιστορίας του μυθικού Ιησού επιβεβαιώνεται επαρκώς από τις αποδείξεις που παραθέτει και εκμεταλλεύεται τα υπάρχοντα δεδομένα καλύτερα από κάθε άλλη θεωρία που υποστηρίζει την ιστορικότητα του Ιησού. Με λίγα λόγια, η θεωρία του βγάζει περισσότερο νόημα.

- Ποια είναι εν συντομία η άποψή σας για την προέλευση του μύθου του Ιησού; Πού μπορούν να ανιχνευτούν οι απαρχές των ιστοριών που σχετίζονται με τον ιδρυτή του χριστιανισμού;

- Υπάρχουν πολλοί πιθανοί τρόποι να αναπτύχθηκαν και να εξελίχθηκαν αυτοί οι μύθοι. Είναι λανθασμένη λογική να επιμένουμε ότι τα πάντα λειτούργησαν έχοντας ως βάση μια συγκεκριμένη πηγή, εφόσον δεν έχουμε επαρκή στοιχεία για τη χρονική περίοδο στην οποία υποτίθεται πως εμφανίστηκε ο Ιησούς.
Μεταξύ της ζωής του Παύλου και του δεύτερου αιώνα ουσιαστικό δεν έχουμε καμία πληροφορία αναφορικά με τη δράση της χριστιανικής εκκλησίας. Αυτός είναι μισός αιώνας πληροφοριακού μπλακ άουτ. Ωστόσο σε αυτόν ακριβώς τον μισό αιώνα είναι που εφευρέθηκε ο ιστορικός Ιησούς των ευαγγελίων. Δεν γνωρίζουμε γιατί και από ποιον. Μπορούμε να κάνουμε μόνο υποθέσεις χρησιμοποιώντας τις πιθανότητες.

Αυτό που μπορούμε να πούμε με σιγουριά (ή περίπου με σιγουριά) είναι ότι ο Ιησούς πιθανότατα ξεκίνησε ως πνευματική μεσσιανική θεότητα που ενσαρκώθηκε, πέθανε και αναστήθηκε σε μια υπερφυσική ουράνια σφαίρα, όπως έκαναν και άλλοι σωτήρες θεοί (παρόμοιες είναι οι περιπτώσεις του Οσιρι και της Ινάννα. Η διαφορά με την τελευταία -θεά των Σουμέριων- είναι ότι πέθανε και αναστήθηκε μέσα σε μια υπερφυσική σφαίρα που βρισκόταν κάτω και όχι πάνω από τη Γη. Πρόκειται για μια διαφοροποίηση που προέκυψε στο μεταξύ με την ανακάλυψη της σφαιρικότητας της Γης).
Στη συνέχεια ο Ιησούς τοποθετήθηκε -όπως άλλοι θεοί και ημίθεοι κατά το παρελθόν- στην ιστορική πραγματικότητα, σε κατασκευασμένες διηγήσεις που συμβόλιζαν τις κοσμικές τους πράξεις και διδασκαλίες (και πάλι ο Οσιρις είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα).

Οι ιστορίες και τα ρητά που συνθέτουν αυτές τις κατασκευασμένες διηγήσεις (τα ευαγγέλια - τα κανονικά ευαγγέλια, που δεν είναι περισσότερο αξιόπιστα και αληθή από τα δεκάδες απόκρυφα ευαγγέλια) προήλθαν από πολλές πηγές, όπως είναι οι φαντασιώσεις των ίδιων των συγγραφέων τους, από ρητά και αναφορές εξ αποκαλύψεως ή επανανακαλυφθέντα στις Γραφές, αλλά και από λόγους Αποστόλων και άλλων μεταγενέστερων χριστιανών ηγετών που είχαν επηρεαστεί βαθύτατα από τη διδασκαλία του Ιησού.
Επιπρόσθετες πηγές αποτέλεσαν διδαχές αγίων, καθώς επίσης και ρήσεις αρχαίων φιλοσόφων και ημίθεων που υιοθετήθηκαν και αφομοιώθηκαν από το πρόσωπο του Ιησού.

Στην εξέλιξη συγκεκριμένες σέχτες άρχισαν να πιστεύουν αυτές τις διηγήσεις περισσότερο ως αληθινές παρά ως συμβολικές (πολύ πιθανόν για τον μακιαβελικό λόγο ότι ήταν ευκολότερο να ελέγξουν με αυτό τον τρόπο την εκκλησία των πιστών, όπως σημειώνει ο Kurt Noll στην ανθολογία «Is this not the carpenter?».
Ωστόσο μπορεί να εντοπιστούν και άλλοι παράγοντες που ίσως έδρασαν συντονισμένα, όπως ακριβώς συνέβη με την περίπτωση του UFO του Ρόσγουελ που πήρε σταδιακά διαστάσεις και είναι απορίας άξιον γιατί τόσο πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να την πιστεύουν παρόλο που έχει κατ’ επανάληψη καταρριφθεί).
Αυτές είναι οι σέχτες που υπερίσχυσαν κατά τους πρωτοχριστιανικούς αιώνες και κλήθηκαν να επιλέξουν ποια κείμενα και ισχυρισμοί θα επιβίωναν έως τον Μεσαίωνα, διαμορφώνοντας την ιστορία που μαθαίνουμε σήμερα.

¨Η βάπτιση του Χριστού", Joachim Patinir, 1515-1524

- Πρόσφατα κυκλοφορήσατε το νέο σας βιβλίο με τίτλο «On the historicity of Jesus». Μπορείτε να μας πείτε δυο λόγια για το περιεχόμενό του;

- Στο πρώτο μέρος του βιβλίου παραθέτω τις δύο αντίπαλες θεωρίες που εξετάζω: την πιο αξιόπιστη θεωρία για την ιστορικότητα του Ιησού και την πιο αξιόπιστη θεωρία για τον μύθο του Ιησού. Καθεμία από αυτές τις περιπτώσεις αντανακλά την απλούστερη και περισσότερο συνοπτική εκδοχή. Επίσης εξηγώ τα υπέρ και τα κατά των θεωριών αυτών.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου εστιάζει σε όλο το απαραίτητο γνωσιακό υπόβαθρο που οφείλει να έχει κάποιος που ασχολείται με το ζήτημα.
Τα δεδομένα αυτά χωρίζονται σε 48 σημεία, για τα οποία παρατίθενται όλα τα δεδομένα και οι πρωταρχικές τους πηγές. Πρόκειται για αξιώματα που όλοι οι ιστορικοί, ασχέτως αν υποστηρίζουν την ιστορικότητα ή τον μύθο του Ιησού, θα πρέπει να δεχτούν ως αναμφισβήτητα γεγονότα.

Ωστόσο, συναντώ κατά καιρούς καλά καταρτισμένους ακαδημαϊκούς που δεν τα γνωρίζουν ή ακόμη και τα αρνούνται, χωρίς να έχουν δει τις αποδείξεις και τη μεθοδολογία. Ετσι, αφιερώνω το τρίτο μέρος του βιβλίου μου σε αυτό το θέμα - σε αυτό ερευνώ τις αποδείξεις και συγκρίνω τις δύο υποθέσεις, ώστε να καταλήξουμε στο ποια από αυτές θα μπορούσε να ταιριάξει καλύτερα με τα υπάρχοντα δεδομένα (δηλαδή ποια θεωρία κάνει πιο πειστικές τις αποδείξεις της από την άλλη).

Το κομμάτι αυτό του βιβλίου περιλαμβάνει κεφάλαια που αφορούν στοιχεία από όλα τα σχετικά εξωβιβλικά δεδομένα, τις Πράξεις, τα κανονικά ευαγγέλια και τις Επιστολές. Ο αναγνώστης θα βρει επίσης και ένα κεφάλαιο στο οποίο απαντώ στην ερώτηση «ποια είναι η πρωταρχική υπόθεση με την οποία θα έπρεπε να ξεκινήσουμε την αναζήτησή μας και γιατί;». Στη συνέχεια καταλήγω σε ένα συμπέρασμα που δένει όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία και καταδεικνύει μια λογική σχέση μεταξύ των συλλογισμών και του συμπεράσματος μου.

Στο τέλος αποδεικνύω ότι η πιθανότητα να υπήρξε ο Ιησούς είναι σαφώς μικρότερη από μία στις τρεις και πιθανότατα να είναι μικρότερη από μία στις δώδεκα χιλιάδες. Δείχνω πώς καταλήγω σε αυτές τις πιθανότητες και πώς ο αναγνώστης μπορεί να εισαγάγει τις δικές του εκτιμήσεις σε κάθε στάδιο ώστε να οδηγηθεί στα δικά του πιθανά συμπεράσματα.

- Εχετε επίσης ανακοινώσει ότι το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί την πρώτη μελέτη για τον μυθικισμό που εκδίδεται από πανεπιστημιακό εκδοτικό οίκο (συγκεκριμένα από το Sheff ield-Phoenix) τα τελευταία πενήντα χρόνια. Τι έχει αλλάξει ύστερα από τόσα χρόνια και τι σημαίνει αυτό για το μέλλον του μυθικιστικού κινήματος;

- Δεν ξέρω αν έχει αλλάξει κάτι στον τομέα. Το μόνο που μπόρεσα να αντιληφθώ μέχρι να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο ζήτημα είναι πως κανείς από όσους διέθεταν την κατάλληλη κατάρτιση (π.χ. διδακτορικό τίτλο σπουδών στην αρχαία ιστορία, την Καινή Διαθήκη ή στον πρώιμο χριστιανισμό) δεν πρότεινε ως τώρα μια απόλυτη άποψη για τη θεωρία του μυθικισμού του Ιησού χρησιμοποιώντας τα υπάρχοντα δεδομένα που χαρακτηρίζουν τα βασικά στάνταρ της ακαδημαϊκής έρευνας και έπειτα να την καταθέσει για μια αληθινή αξιολόγηση (κάτι που προσωπικά έκανα προτού καταθέσω το χειρόγραφο στον εκδότη).
Αυτό με ώθησε να προετοιμάσω προσεκτικά κάθε επιχείρημά μου, γεγονός που σχεδόν εκμηδένισε κάθε περιθώριο αμφισβήτησης της συλλογιστικής που ακολούθησα. Ετσι καταλήγουμε σε ένα βιβλίο που κανείς ειλικρινής ακαδημαϊκός εκδοτικός οίκος δεν θα μπορούσε να απορρίψει χωρίς να φανεί αντιεπιστημονικός και δογματικός.

Πιθανότατα συνέβησαν και άλλα πράγματα που έκαναν τους εκδότες και τους αξιολογητές των συγγραφικών έργων να δεχτούν ευκολότερα αυτά τα θέματα απ’ ό,τι στο παρελθόν. Για παράδειγμα η αποδοχή του συμπεράσματος ότι οι πατριάρχες της Παλαιάς Διαθήκης ήταν σχεδόν όλοι μυθικοί χαρακτήρες αποτέλεσε αποτέλεσμα μιας μάχης που δόθηκε σχετικά πρόσφατα, τη δεκαετία του 70.

Υποψιάζομαι ότι η πρόοδος στο θέμα της ιστορικότητας του Ιησού δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τις μάχες που κερδήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια, καθιστώντας την υπόθεση «μυθικισμός» περισσότερο mainstream. Ωστόσο θεωρώ ότι το να λάβει κανείς σοβαρά υπόψη την αξιολόγηση των επιχειρημάτων του -ώστε να εξελίξει την υπόθεσή του σε σοβαρό σκοπό- είναι το πρώτο και το πιο απαραίτητο βήμα.

- Πώς βλέπετε να εξελίσσεται ο μυθικισμός τις επόμενες δεκαετίες; Τι κατεύθυνση θεωρείτε πως θα πάρει η μελέτη της ιστορικότητας του Ιησού; Υπάρχουν εκκρεμή ζητήματα που δεν έχουν εξεταστεί ή χρήζουν περαιτέρω μελέτης;

- Είμαι σίγουρος ότι στο μέλλον θα εκπλαγούμε με τις κατευθύνσεις που μπορεί να πάρει η συγκεκριμένη έρευνα. Καταρχάς θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια μυθικιστική πλατφόρμα σκέψης που θα απολάμβανε μεγαλύτερο σεβασμό και αποδοχή σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη ότι η μινιμαλιστική θεωρία μου για τον μύθο του Ιησού (που ουσιαστικά αποτελεί μια προσαρμοσμένη εκδοχή της θέσης του Doherty) χαρακτηρίζεται σήμερα από την ακαδημαϊκή κοινότητα τουλάχιστον ως πιθανή, τότε η πιο εύλογη εξέλιξη σε αυτού του είδους την έρευνα στο μέλλον θα μείνει μακριά από την προσπάθεια να επινοηθούν θεωρίες διηγήσεων σχετικά με τον ιστορικό Ιησού.
Αντιθέτως, πρόκειται να εξεταστούν στενότερα οι κοινωνικές συνθήκες της εξέλιξης του χριστιανισμού συνολικά και η προσεκτικότερη ανάλυση της ερμηνείας και προέλευσης των χωρίων της Καινής Διαθήκης (και της λογοτεχνίας του πρώιμου χριστιανισμού την ίδια περίοδο).

Οι ιστορίες των ευαγγελίων θα αντιμετωπιστούν ως μύθοι (των οποίων η υποκρυπτόμενη σημασία αποτελεί το αληθινό νόημα) και όχι ως θολά νερά από τα οποία εξάγουμε τα στοιχεία για τον ιστορικό Ιησού. Οι επιστολές του Παύλου θα επανερμηνευτούν πλήρως και θα ιδωθούν υπό νέα σκοπιά.

Επιπροσθέτως θεωρώ ότι οι επιστολές του Ιακώβου και η A' Πέτρου ενδεχομένως να αρχίσουν να εξετάζονται και πάλι ως αυθεντικές, πιθανότατα γραμμένες από Αποστόλους. Αυτές οι επιστολές ίσως αναλυθούν υπό το φως του γεγονότος ότι δεν αναφέρονται σε κάποιον ιστορικό Ιησού με την παραδοσιακή έννοια, αλλά σε έναν μεσσία - επαναστάτη που γνώρισαν μέσω των Γραφών και της Αποκάλυψης. Οι επιστολές A' Κλήμη και προς Εβραίους θα αποτελέσουν ομοίως πολύ πιο σημαντικά πεδία μελέτης και ανάλυσης απ’ ό,τι μέχρι σήμερα.

Ενα πράγμα που επίσης προσδοκώ να γίνει είναι να μελετηθούν εκ νέου οι διάφορες εκδοχές του «Αναβατικού Ησαΐου». Υπάρχουν πολλές διαφωνίες ανάμεσα στα χειρόγραφα και τις μεταφράσεις, ενώ υπάρχουν ψήγματα του κειμένου όχι μόνο στον Ιγνάτιο και άλλους χριστιανούς συγγραφείς του δεύτερου μεταχριστιανικού αιώνα, αλλά ακόμη και στις επιστολές Παύλου.

Η σχέση μεταξύ αυτών των δεδομένων χρήζει προσεκτικότερης μελέτης. Αντίστοιχα, περαιτέρω ερευνών χρήζουν και οι εναλλακτικές εκδοχές του, για να διαπιστωθεί ποια από αυτές πλησιάζει περισσότερο το πρωτότυπο κείμενο. Η αρχική (ανακατασκευασμένη) σύνταξη του «Αναβατικού Ησαΐου» βρίσκεται εγγύτερα στη χριστιανική διδασκαλία από κάθε άλλο διασωθέν κείμενο.
Η θεολογία του και η κατανόηση του Ιησού (μέσα από αυτό) είναι προγενέστερα από τη διαδικασία μυθοποίησής του στα ευαγγέλια και βρίσκεται εγγύτερα σε όσα δίδασκε ο Παύλος στο εκκλησίασμά του από οτιδήποτε άλλο έχουμε στα χέρια μας. Το γεγονός αυτό το καθιστά σημαντικότερο κείμενο σε σχέση με όσα πιστεύαμε μέχρι σήμερα.

ΣΗΜ.: Το κείμενο αποτελεί μέρος της συνέντευξης του Richard Carrier στον Μηνά Παπαγεωργίου. Ολόκληρο το κείμενο της συζήτησής τους βρίσκεται δημοσιευμένο στη μελέτη - δημοσιογραφική έρευνα του τελευταίου με τίτλο «Το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού: Το ρεύμα των Μυθικιστών» (Εκδόσεις Δαιδάλεος)
0 δρ Richard Carrier είναι ιστορικός με ειδίκευση στην ελληνορωμαϊκή φιλοσοφία και στις ρίζες του χριστιανισμού. Κατέχει διδακτορικό τίτλο σπουδών στην Αρχαία Ιστορία από το Πανεπιστήμιο Columbia. Τα δημοφιλέστερα συγγραφικά του έργα είναι το «On the historicity of Jesus» και το «Proving history: Bayes's theorem and the quest for the historical Jesus». Κάθε χρόνο πραγματοποιεί δεκάδες σχετικές ομιλίες σε όλο τον κόσμο και παρουσιάζει άρθρα ανάλογου ενδιαφέροντος σε επιστημονικά έντυπα. Παράλληλα αρθρογραφεί στην προσωπική του ιστοσελίδα www. richardcarrier.info

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ