{[['
']]}
']]}
ΤΟ ΓΕΝΟΣ ΣΤΟΥΣ ΚΕΛΤΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ
Ο χώρος δεν μας επιτρέπει να επεκταθούμε στους θεσμούς του γένους που υπάρχουν ακόμα και τώρα σε λίγο ή πολύ καθαρή μορφή στους πιο διαφορετικούς άγριους και βάρβαρους λαούς ή στα ίχνη που άφησαν οι θεσμοί αυτοί στην παλιότερη ιστορία των πολιτισμένων λαών της Ασίας. Παντού βρίσκουμε αυτά ή εκείνα τα ίχνη. Μερικά παραδείγματα μόνο: Πριν ακόμα ανακαλυφθεί το γένος, ο άνθρωπος που περισσότερο απ' όλους μόχθησε για να το παρανοήσει, ο Μακ Λέναν, απέδειξε την ύπαρξη του και το περιέγραψε στις γενικές του γραμμές σωστά, στους Καλμούκους, τους Τσερκέζους, τους Σαμογέντες και σε τρεις ινδικούς λαούς: τους Βάραλι, τους Μαγκάρ και τους Μουνιπούρι. Τελευταία ο Μ. Κοβαλέφσκι ανακάλυψε και περιέγραψε το γένος στους Ψάβους, τους Σεβσούρους, τους Σβανίτες και σε άλλες καυκασιανές φυλές. Εδώ θα περιοριστούμε μονάχα σε μερικές σύντομες σημειώσεις για την ύπαρξη του γένους στους Κέλτες και τους αρχαίους Γερμανούς (Germanen).
Οι παλαιότεροι κελτικοί νόμοι που διασώθηκαν μας δείχνουν ολοζώντανο ακόμα το γένος. Στην Ιρλανδία ζει ακόμα και σήμερα τουλάχιστον σαν ένστικτο στη λαϊκή συνείδηση, παρ' όλο που το διέλυσαν με τη βία οι Άγγλοι. Στη Σκοτία βρισκόταν σε πλήρη άνθηση και στα μέσα του περασμένου αιώνα και εκμηδενίστηκε κι εδώ επίσης μονάχα με τα όπλα, τη νομοθεσία και τα δικαστήρια των Αγγλων.
Οι αρχαίοι ουαλικοί νόμοι, που γράφτηκαν πολλούς αιώνες πριν από την αγγλική κατάκτηση*, το αργότερο τον 11ο αιώνα, δείχνουν ακόμα ότι ολόκληρα χωριά καλλιεργούσαν από κοινού τα χωράφια τους, έστω κι αν αυτό ήταν σπάνιο μόνο υπόλειμμα παλιότερου γενικού έθιμου. Κάθε οικογένεια είχε πέντε ακρ** γη για δική της καλλιέργεια. Ταυτόχρονα, ένα άλλο κομμάτι γης το καλλιεργούσαν από κοινού και το εισόδημα το μοιράζονταν. Αν κρίνουμε από τις αναλογίες της Ιρλανδίας και της Σκοτίας, και στην περίπτωση ακόμα που μια καινούργια μελέτη των ουαλικών νόμων, για την οποία μου λείπει ο χρόνος (οι σημειώσεις μου είναι από το 1869) δεν θα το απέδειχνε αυτό άμεσα, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι αυτές οι αγροτικές κοινότητες εκπροσωπούν τα γένη ή υποδιαιρέσεις γενών. Αυτό όμως που αποδείχνουν άμεσα οι ουαλικές πηγές, και μαζί τους και οι ιρλανδικές, είναι ότι τον 11ο αιώνα οι Κέλτες δεν είχαν σε καμιά περίπτωση ακόμα αντικαταστήσει το ζευγαρωτό γάμο με τη μονογαμία.
Στην Ουαλία ο γάμος μόνο ύστερα από 7 χρόνια γινόταν αδιάλυτος ή μάλλον δεν μπορούσε πια να καταγγελθεί. Αν έλειπαν έστω και τρεις νύχτες για να συμπληρωθούν τα 7 αυτά χρόνια, τότε οι σύζυγοι μπορούσαν να χωρίσουν. Τότε μοίραζαν τα υπάρχοντα τους: η γυναίκα μοίραζε και ο άντρας διάλεγε το μερίδιο του. Τα έπιπλα τα μοίραζαν σύμφωνα με ορισμένους πολύ αστείους κανόνες. Αν ο άντρας διέλυε το γάμο, έπρεπε να επιστρέψει στη γυναίκα την προίκα της και κάτι ακόμα. Αν τον διέλυε η γυναίκα, έπαιρνε λιγότερα. Από τα παιδιά ο άντρας έπαιρνε δύο, η γυναίκα ένα και μάλιστα το μεσαίο. Όταν η γυναίκα ύστερα από το χωρισμό έπαιρνε άλλον άντρα κι ο πρώτος άντρας πήγαινε να την ξαναπάρει, όφειλε να τον ακολουθήσει, κι αν ακόμα είχε βάλει κιόλας το ένα πόδι στο νέο συζυγικό κρεβάτι. Αν όμως οι δυο τους είχαν μείνει μαζί 7 χρόνια, τότε ήταν αντρόγυνο ακόμα και χωρίς προηγούμενο επίσημο γάμο.
Την παρθενιά των κοριτσιών πριν από το γάμο ούτε την τηρούσαν αυστηρά, αλλά ούτε και την απαιτούσαν. Οι κανόνες σε σχέση μ' αυτό το ζήτημα είναι εξαιρετικά ελεύθεροι και δεν συμφωνούν καθόλου με την αστική ηθική. Όταν μια γυναίκα παραβίαζε τη συζυγική πίστη, ο άντρας είχε δικαίωμα να τη δείρει (πρόκειται για μια από τις τρεις περιπτώσεις που επιτρεπόταν αυτό, διαφορετικά τιμωριόταν), ύστερα όμως δεν μπορούσε να ζητήσει άλλη ικανοποίηση, γιατί «για το ίδιο παράπτωμα επιτρέπεται ή εξιλέωση ή εκδίκηση, όχι όμως και τα δυο μαζί».***
Οι λόγοι για τους οποίους η γυναίκα μπορούσε να ζητήσει το χωρισμό, χωρίς να χάνει τα δικαιώματα της όταν χώριζε, ήταν πολλών ειδών. Έφτανε για το χωρισμό αν μύριζαν τα χνώτα του άντρα. Τα λύτρα για να απαλλαγεί από το δικαίωμα της πρώτης νύχτας (gobr merch, από εδώ προέρχεται το μεσαιωνικό όνομα marcheta, γαλλικά marquette), που πρέπει να πληρώνονται στο φύλαρχο ή το βασιλιά, παίζουν μεγάλο ρόλο στον κώδικα. Οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου στις λαϊκές συνελεύσεις. Ας προσθέσουμε ότι και στην Ιρλανδία αποδείχνεται ότι υπήρχαν ανάλογες συνθήκες. Ότι κι εκεί επίσης ήταν πολύ συνηθισμένο πράγμα οι γάμοι επί προθεσμία και ότι σε περίπτωση χωρισμού εξασφαλίζονταν στη γυναίκα μεγάλα και ακριβώς καθορισμένα πλεονεκτήματα, ακόμα και αποζημίωση για τις οικιακές της υπηρεσίες. Ότι και εκεί παρουσιάζεται μια «πρώτη γυναίκα» πλάι σ' άλλες γυναίκες και ότι στη μοιρασιά της κληρονομιάς δεν γίνεται διάκριση ανάμεσα στα νόμιμα και τα νόθα παιδιά. Έχουμε, λοιπόν, μπροστά μας μια τέτοια εικόνα του ζευγαρωτού γάμου, που σε σύγκριση μ' αυτήν η μορφή γάμου της Βόρειας Αμερικής φαίνεται αυστηρή. Αυτό όμως δεν μπορεί να μας ξαφνιάζει για τον 1 Ιο αιώνα και για ένα λαό που ακόμα τον καιρό του Καίσαρα ζούσε σε ομαδικό γάμο.
Το ιρλανδικό γένος (sept, η φυλή λέγεται clainne, κλαν) δεν επιβεβαιώνεται και δεν περιγράφεται μονάχα από τους παλιούς κώδικες, αλλά το επιβεβαιώνουν και το περιγράφουν και οι άγγλοι νομικοί του 17ου αιώνα, που στάλθηκαν εκεί να μετατρέψουν τις γαίες των φυλών (clanland σε κτήματα (domaine) του άγγλου βασιλιά. Ως την εποχή εκείνη η γη αυτή ήταν κοινή ιδιοκτησία της φυλής ή του γένους, εφόσον δεν την είχαν κιόλας μετατρέψει οι φύλαρχοι σε ατομική τους ιδιοκτησία. Όταν πέθαινε ένα μέλος του γένους, όταν διαλυόταν δηλαδή ένα νοικοκυριό, ο προεστός του γένους (οι άγγλοι νομικοί τον ονόμαζαν ca[ut cognationis), ξαναμοίραζε όλη τη γη του γένους στα υπόλοιπα νοικοκυριά. Η διανομή αυτή πρέπει γενικά να γινόταν σύμφωνα με τους ίδιους κανόνες που ίσχυαν και στη Γερμανία. Ακόμα και σήμερα βρίσκονται μερικά χωριά —πριν σαράντα ή πενήντα χρόνια ήταν πολλά— που τα χωράφια τους τα καλλιεργούν με ένα σύστημα που το λένε «caput cognationis».
Οι χωρικοί, οι ατομικοί ενοικιαστές της γης που παλιά ανήκε από κοινού στο γένος, και που την άρπαξε ο άγγλος κατακτητής, πληρώνουν ο καθένας το νοίκι για το κομμάτι του, βάζουν όμως τα χωράφια και τα λιβάδια όλων των κομματιών μαζί, τα χωρίζουν ανάλογα με την τοποθεσία και την ποιότητα τους σε «Gewanne», έτσι τα λένε και στον Μοζέλα, και δίνουν στον καθένα το μερίδιο του από κάθε . Τους βάλτους και τα βοσκοτόπια τα χρησιμοποιούν από κοινού. Ακόμα πριν από 50 χρόνια από καιρό σε καιρό —κάποτε κάθε χρόνο— ξαναμοίραζαν τη γη. Το κτηματολογικό διάγραμμα ενός τέτοιου χωριού-rundale έχει ακριβώς την ίδια όψη που έχει το κτηματολογικό διάγραμμα μιας γερμανικής κοινότητας αγροτικών νοικοκυριών στον Μοζέλα, ή στο Χόχβαλντ. Το γένος εξακολουθούσε να ζει και στα «factions»***
. Οι ιρλανδοί χωρικοί χωρίζονται συχνά σε κόμματα, που στηρίζονται σε φαινομενικά ολότελα παράλογες ή ανόητες διαφορές, που είναι πέρα για πέρα ακατανόητες στους Άγγλους και δεν φαίνεται να έχουν άλλο σκοπό από τους αγαπημένους πανηγυρικούς ξυλοδαρμούς του ενός «κόμματος» από το άλλο. Οι ξυλοδαρμοί αυτοί είναι τεχνητά ξαναζωντανέματα, μεταγενέστερο υποκατάστατο για τα διαλυμένα γένη, που με τον τρόπο τους διαδηλώνουν έτσι ότι εξακολουθεί να υπάρχει το κληρονομημένο ένστικτο του γένους. Σε μερικές περιφέρειες άλλωστε τα μέλη του γένους ακόμα και τώρα ζουν μαζί στο παλιό περίπου έδαφος. Έτσι, ακόμα και τη δεκαετία 1830-1840, η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων της κομητείας του Μόνγκαν είχε μονάχα τέσσερα οικογενειακά ονόματα, δηλαδή καταγόταν από τέσσερα γένη ή κλαν.4*
Στη Σκοτία η εξαφάνιση του συστήματος των γενών χρονολογείται από την καταστολή της εξέγερσης του 1745. Μένει ακόμα να μελετηθεί, ποιον κρίκο αυτής της σειράς εκπροσωπεί ειδικά το σκοτσέζικο κλαν, είναι όμως αναμφισβήτητο ότι πρόκειται για έναν τέτοιο κρίκο. Στα μυθιστορήματα του Ουόλτερ Σκοτ βλέπουμε ζωντανό μπροστά μας αυτό το κλαν της Άνω Σκοτίας. Είναι, λέει ο Μόργκαν, «ένα περίφημο υπόδειγμα του γένους, στην οργάνωση του και στο πνεύμα του, ένα χτυπητό παράδειγμα της κυριαρχίας της ζωής του γένους πάνω στα μέλη του... Στις διαμάχες τους και στη βεντέτα τους, στον εδαφικό χωρισμό κατά κλαν, στην κοινή χρήση του εδάφους τους, στην πίστη των μελών του κλαν στον αρχηγό τους και αναμεταξύ τους, βρίσκουμε παντού να εκδηλώνονται ξανά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κοινωνίας των γενών... Η καταγωγή υπολογιζόταν σύμφωνα με το πατρικό δίκαιο, έτσι ώστε τα παιδιά των αντρών έμεναν στο κλαν, ενώ τα παιδιά των γυναικών περνούσαν στο κλαν του πατέρα τους».6*
Το γεγονός όμως ότι στη Σκοτία επικρατούσε παλιά το μητρικό δίκαιο, αποδείχνει το ότι στη βασιλική οικογένεια των Πίκτων ίσχυε, κατά τον Βέδα7*, η γυναικεία σειρά διαδοχής. Μάλιστα στους Σκοτσέζους όπως και στους Ουαλούς, είχε διατηρηθεί ως το μεσαίωνα ένα υπόλειμμα από την πουναλουανή οικογένεια, με το δικαίωμα της πρώτης νύχτας, που ο αρχηγός του κλαν ή ο βασιλιάς, σαν τελευταίος εκπρόσωπος των πρώην κοινών συζύγων, μπορούσε να το ασκεί σε κάθε νύφη, εφόσον δεν το είχε εξαγοράσει.
* * *
Είναι αναμφισβήτητο ότι οι Γερμανοί ως τη μετανάστευση των λαών ήταν οργανωμένοι σε γένη. Φαίνεται ότι την περιοχή ανάμεσα στο Δούναβη, το Ρήνο, το Βιστούλα και τις βορινές θάλασσες την κατέκτησαν μόλις λίγους αιώνες πριν από τη χρονολογία μας. Τότε οι Κίμβροι και οι Τεύτονες μετανάστευαν ακόμα, ενώ οι Σουηβοί απέκτησαν σταθερό τόπο διαμονής μόλις τον καιρό του Καίσαρα. Ο Καίσαρας λέει ρητά γι' αυτούς, ότι εγκαταστάθηκαν κατά γένη και συγγένειες (gentidus cognationidusque)8*, και στο στόμα ενός Ρωμαίου του γένους των Ιουλίων (gens julia) η λέξη gentidus έχει μια ορισμένη και αναμφισβήτητη σημασία. Αυτό ίσχυε για όλους τους Γερμανούς. Ακόμα και η εγκατάσταση τους στις κατακτημένες ρωμαϊκές επαρχίες φαίνεται να έγινε κατά γένη. Το αλαμανικό λαϊκό δίκαιο μας επιβεβαιώνει ότι ο λαός εγκαταστάθηκε κατά γένη (genealogiae) στα κατακτημένα εδάφη νότια από το Δούναβη.
Η λέξη genealogia χρησιμοποιείται ακριβώς με την ίδια έννοια όπως αργότερα η λέξη Mark ή αγροτική κοινότητα. Τελευταία, ο Κοβαλέφσκι διατύπωσε την άποψη ότι αυτές οι genealogiae είναι μεγάλες κοινότητες νοικοκυριών που ανάμεσα τους έχει μοιραστεί η γη, και που μόλις αργότερα εξελίχθηκαν στην αγροτική κοινότητα. Το ίδιο θα έπρεπε να ισχύει τότε και για τη φάρα (fara.). Με την έκφραση αυτή οι Βουργούνδιοι και οι Λαγγοβάρδοι —δηλαδή μια γοτθική και μια ερμιονική ή άνω γερμανική φυλή χαρακτήριζαν περίπου, αν όχι ακριβώς, το ίδιο που χαρακτηρίζεται με τη λέξη genealogia στον «αλαμανικό κώδικα». Αν εδώ πρόκειται πραγματικά για γένος ή για κοινότητα νοικοκυριών, χρειάζεται να ερευνηθεί ακόμα καλύτερα.
Τα γλωσσικά μνημεία μας κάνουν να αμφιβάλλουμε, αν όλοι οι Γερμανοί είχαν μια κοινή έκφραση για το γένος και ποια ήταν αυτή η έκφραση. Η λέξη που ετυμολογικά αντιστοιχεί στο ελληνικό γένος και στο λατινικό γενσ, είναι το γοτθικό kuni , που στη μέση άνω-γερμανική διάλεκτο λέγεται kunne και χρησιμοποιείται επίσης με την ίδια έννοια. Στην εποχή του μητρικού δικαίου μας παραπέμπει το γεγονός ότι η ονομασία για τη γυναίκα κατάγεται από την ίδια ρίζα: ελληνικά γυνή, σλαβικά ζενά (zena), γοτθικά κβίνο (qvino), αρχαία νορδικά κόνα (kona) και κούνα (kuna). Στους Λαγγοβάρδους και τους Βουργούνδιους βρίσκουμε, όπως είπαμε, τη φάρα, που ο Γκριμ την ετυμολογεί από μια υποθετική ρίζα: fisan — γεννώ. Θα προτιμούσα να ξεκινήσω από την πιο χεροπιαστή προέλευση της, από το faran, fahren — πορεύομαι, οχούμαι, ξαναγυρίζω, σαν ονομασία ενός τμήματος της φάλαγγας που βάδιζε, ενός τμήματος που είναι σχεδόν αυτονόητο ότι το αποτελούσαν μόνο συγγενείς — ονομασία που κατά τη διάρκεια των μεταναστεύσεων, που διάρκεσαν πολλούς αιώνες, πρώτα προς τα ανατολικά και ύστερα προς τα δυτικά, σιγά-σιγά μεταφέρθηκε στην κοινότητα του γένους.
Έχουμε ακόμα το γοτθικό sidja το αγγλοσαξονικό sid, που στην αρχαία άνω-γερμανική διάλεκτο λέγεται sippia, sippa, Sippe, συγγενολόι. Στα αρχαία νορδικά παρουσιάζεται μονάχα ο πληθυντικός της λέξης sifjar, που σημαίνει συγγενείς. Ο ενικός υπάρχει μονάχα σαν όνομα μιας θεάς, της Sif. Και τέλος, παρουσιάζεται ακόμα μια έκφραση στο έπος του Χίλ-ντεμπραντ9*, εκεί που ο Χίλντεμπραντ ρωτάει τον Χάντουμπραντ «ποιος είναι ο πατέρα σου ανάμεσα στους άντρες του λαού... ή σε ποια γενιά ανήκεις» («eddo»). Αν υπήρξε κοινό γερμανικό όνομα για το γένος, θα λεγόταν βέβαια γοτθικά kuni Γι' αυτό συνηγορεί όχι μονάχα η ταυτότητα με την αντίστοιχη έκφραση των συγγενικών γλωσσών, αλλά και το γεγονός ότι από τη λέξη αυτή παράγεται η λέξη kuning, βασιλιάς, που αρχικά σημαίνει προεστός του γένους ή της φυλής. Το sidja, Sippe, δεν φαίνεται ότι πρέπει να το πάρουμε υπόψη μας. Η λέξη sifjar δεν σημαίνει, στα αρχαία νορδικά τουλάχιστον, μονάχα συγγενείς από αίμα, μα και συγγενείς από συμπεθεριό, περιλαμβάνει, δηλαδή, ανθρώπους που ανήκουν τουλάχιστον σε δυο γένη. Έτσι λοιπόν η λέξη sif δεν μπορεί να ήταν ονομασία του γένους.
Όπως στους Μεξικανούς και στους Έλληνες, έτσι και στους Γερμανούς, η τάξη μάχης, τόσο η ίλη του ιππικού, όσο και η φάλαγγα του πεζικού ήταν διαρθρωμένη κατά σώματα γενών. Όταν ο Τάκιτος λέει: κατά οικογένειες και συγγενικές ομάδες10*, αυτή η ακαθόριστη έκφραση εξηγείται από το ότι στην εποχή του το γένος στη Ρώμη είχε από καιρό πάψει να είναι ζωντανή ένωση.
Αποφασιστική σημασία έχει ένα χωρίο του Τάκιτου, όπου αναφέρεται ότι ο αδερφός της μητέρας θεωρεί τον ανιψιό του σαν γιο του, μάλιστα μερικοί θεωρούν το δεσμό αίματος ανάμεσα σε θείο από μητέρα και ανιψιό ακόμα πιο ιερό και πιο στενό από το δεσμό ανάμεσα στον πατέρα και το γιο, έτσι που όταν ζητούν ομήρους, ο γιος της αδερφής θεωρείται μεγαλύτερη εγγύηση παρά ο γιος εκείνου που θέλουν να δεσμεύσουν. Εδώ έχουμε ένα ζωντανό υπόλειμμα από το οργανωμένο σύμφωνα με το μητρικό δίκαιο γένος, δηλαδή από το αρχικό γένος, και μάλιστα σαν κάτι που χαρακτηρίζει ιδιαίτερα τους Γερμανούς11*. Αν κάποιο μέλος ενός τέτοιου γένους έδινε όμηρο το γιο του για μια υποχρέωση που αναλάμβανε, κι αν αυτός ο γιος έπεφτε θύμα, γιατί ο πατέρας του αθέτησε την υποχρέωση του, τότε η υπόθεση αφορούσε μονάχα τον πατέρα του. Αν όμως το θύμα ήταν ο γιος της αδερφής του, τότε θιγόταν το πιο ιερό δίκαιο του γένους. Ο πλησιέστερος συγγενής εξ αίματος του αγοριού ή του έφηβου, που περισσότερο απ' όλους τους άλλους ήταν υποχρεωμένος να τον υπερασπίσει, ήταν υπεύθυνος για το θάνατο του. Ή έπρεπε να μην το είχε δώσει όμηρο ή ήταν υποχρεωμένος να τηρήσει την υπόσχεση του. Κι αν ακόμα δεν είχαμε άλλα ίχνη που να μας λένε ότι το σύστημα των γενών υπήρχε στους Γερμανούς, και μόνο αυτό το χωρίο θα ήταν αρκετό.
Ακόμα πιο αποφασιστική σημασία έχει, γιατί γράφτηκε περίπου 800 χρόνια αργότερα, ένα χωρίο από το αρχαίο νορδικό έπος για το «Λυκόφως των θεών» και για το τέλος του κόσμου, η «Voluspa»12*. Σ' αυτό το «όραμα της μάντισσας» όπου, όπως το απέδειξαν τώρα ο Μπανγκ και ο Μπούγκε, είναι συνυφασμένα και χριστιανικά στοιχεία, στην περιγραφή της εποχής του γενικού εκφυλισμού και της διαφθοράς που οδηγεί στη μεγάλη καταστροφή, αναφέρεται ότι:
Broedhr munu derjask ok at bonum verdask
munu systrungar sifjum spilla
«Αδερφοί θα αλληλοπολεμούν και θα αλληλοσκοτώνονται, παιδιά αδερφάδων θα σπάνε τους δεσμούς της συγγένειας.» Systrungar λέγεται ο γιος της αδερφής της μητέρας, και το γεγονός ότι αυτά, παιδιά δυο αδερφάδων, θ' αρνηθούν μεταξύ τους μια τέτοια συγγένεια αίματος, το θεωρεί ο ποιητής ακόμα πιο μεγάλο έγκλημα από την αδερφοκτονία. Το έγκλημα μεγαλώνει γιατί υπάρχει η λέξη systrungar που τονίζει τη συγγένεια από μητρική πλευρά. Αν αντί γι' αυτό έλεγε syskina-born παιδιά αδερφών, ή syskina-synir, γιοι αδερφών, τότε ο δεύτερος στίχος δεν θα αποτελούσε επίταση του πρώτου, αλλά αδυνάτισμα του. Λοιπόν και στην εποχή των Βίκινγκς, τότε που γράφτηκε η «Voluspa», δεν είχε ακόμα σβήσει στη Σκανδιναβία η ανάμνηση του μητρικού δικαίου.
________________________________________________
*. Η κατάκτηση της Ουαλίας από τους Αγγλους ολοκληρώθηκε το 1283, ωστόσο η Ουαλία διατήρησε την αυτονομία της. Μόλις στα μέσα του 16ου αιώνα ενώθηκε τελείως με την Αγγλία (σημ. γερμ. σύντ.).
**. Ακρ (acre. Acker), παλιά κελτική και γερμανική μονάδα γης που ισοδυναμούσε περίπου με 4 1/2 στρέμματα (σημ. ελλ. σύντ.).
*** Βλ. Amcient laws and institutes of Wales, τόμ. 1, 1841, σελ. 93 (σημ. γερμ. σύντ.').
4*. «Κόμματα» (σημ. γερμ. σύντ.).
5*. Στο διάστημα μερικών ημερών που πέρασα στην Ιρλανδία, συνειδητοποίησα ξανά καθαρά πόσο εκεί ο αγροτικός πληθυσμός ζει ακόμα με τις παραστάσεις της εποχής του γένους. Ο γαιοκτήμονας, που ενοικιαστής του είναι ο χωρικός, εξακολουθεί για τον τελευταίο να είναι ακόμα ένα είδος αρχηγός του κλαν, που έχει την υποχρέωση να διαχειρίζεται τη γη προς το συμφέρον όλων, που ο χωρικός του πληρώνει φόρο με τη μορφή ενοικίου, που σε περίπτωση όμως ανάγκης πρέπει να βοηθήσει το χωρικό. Το ίδιο κάθε περισσότερο ευκατάστατος θεωρείται υποχρεωμένος να υποστηρίζει τους φτωχότερους γειτόνους του, όταν βρεθούν σε ανάγκη. Η βοήθεια αυτή δεν είναι ελεημοσύνη, είναι αυτό που δικαιωματικά ανήκει στο φτωχότερο από μέρους του πλουσιότερου μέλους του κλαν ή του αρχηγού του κλαν. Νιώθει κανείς το παράπονο των καθηγητάδων της πολιτικής οικονομίας και των νομικών για την αδυναμία τους να διδάξουν στον ιρλανδό χωρικό την έννοια της νεότερης αστικής ιδιοκτησίας. Μια ιδιοκτησία που έχει μόνο δικαιώματα και δεν έχει καθόλου υποχρεώσεις, δεν χωράει καθόλου στο κεφάλι του Ιρλανδού. Καταλαβαίνει όμως κανείς επίσης, γιατί οι Ιρλανδοί που με τέτοιες αφελείς παραστάσεις του γένους πέφτουν ξαφνικά στις μεγάλες αγγλικές ή αμερικανικές πολιτείες, μέσα σ' ένα πληθυσμό με ολότελα άλλες αντιλήψεις ηθικής και δικαίου, τρελαίνονται τελείως, χάνουν κάθε έλεγχο και συχνά πέφτουν μαζικά στον εκφυλισμό (σημ. του Ένγκελς στην 4η έκδοση).
6*.H. Morgan Ancient society, σελ. 357-358 (σημ. γερμ. σύντ.).
7*. Bada Veneradilis. Historiae ecclesiasticae gentis Anglorum, βιβλίο Ι, κεφ. Ι (σημ. γερμ. σύντ.).
8* 1. Γ. Ι. Καίσαρ, Υπομνήματα τον γαλατικού πολέμου, βιβλίο VI, κεφ. 22 (σημ. γερμ. σύντ.).
9* 1. Αρχαίο άνω γερμανικό ηρωικό έπος, που μόνο αποσπάσματα του έχουν διασωθεί, του 8ου αιώνα. Είναι το παλιότερο κείμενο από τη γερμανική μυθολογία που διαθέτουμε (σημ. γερμ. σύντ.).
10* Tacitus Germania, κεφ. 7 (σημ. γερμ. σύντ.).
11*. Οι Έλληνες μόνο στη μυθολογία της ηρωικής εποχής γνωρίζουν την εξαιρετικά στενή φύση του δεσμού ανάμεσα στο θείο από μητέρα και στον ανιψιό του, δεσμού που κατάγεται από την εποχή του μητρικού δικαίου και που τον βρίσκουμε σε πολλούς λαούς. Κατά τον Διόδωρο (IV, 34) ο Μελέαγρος σκοτώνει τους γιους του θέστιου, τους αδερφούς της μητέρας του Αλθαίας. Η Αλθαία θεωρεί αυτή την πράξη τόσο ανεξιλέωτο ανοσιούργημα που καταριέται το φονιά, τον ίδιο της το γιο και εύχεται το θάνατο του. «Οι θεοί άκουσαν, όπως λένε, τις ευχές της και θανάτωσαν τον Μελέαγρο.» Ο ίδιος ο Διόδωρος (IV, 44) λέει.ότι οι Αργοναύτες αποβιβάστηκαν κάτω από την αρχηγία του Ηρακλή στη Θράκη και βρήκαν εκεί ότι ο Φινέας κακομεταχειριζόταν αισχρά τους δυο γιους του που είχε από την πρώτη του γυναίκα, τη Βορεάδα Κλεοπάτρα, που την είχε διώξει. Σ' αυτό τον έσπρωχνε η νέα του γυναίκα. Όμως ανάμεσα στους Αργοναύτες βρίσκονταν και οι Βορεάδες, οι αδερφοί της Κλεοπάτρας, δηλαδή οι θείοι από μητέρα των παιδιών που κακομεταχειριζόταν ο Φινέας. Οι Βορεάδες φροντίζουν αμέσως για τους ανιψιούς τους, τους ελευθερώνουν και σκοτώνουν τους φύλακες (σημ. του Ένγκελς).
12*. Ένα από τα τραγούδια της παλιάς Έντα
ΣΥΝΕΧΕΙΑ
Δημοσίευση σχολίου