{[['
']]}
']]}
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
2. Βλ. 116 Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού προς XH Μεραρχία, 5 Μαρτίου 1965 (Αρχείο Λεωνίδα Καλλιβρετάκη [στο εξής Αρχείο Λ.Κ.], έγγρ. 1)- ΧΠ Μεραρχία προς 117 Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού (ό.π., έγγρ. 2)- πβ. έφ. Τό Βήμα, 25 Ιουνίου 1965.
3. Ανακριτική κατάθεση ταξίαρχου Α. Βαρδουλάκη (Αρχείο Λ.Κ., ό.π., έγγρ. 7)- πβ. μεταγενέστερη κατάθεση Βαρδουλάκη στο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, έφ Μακεδονία, 2 Δεκεμβρίου 1965
4 Συνέντευξη αντιστράτηγου Π. Νικολόπουλου στον Μιχάλη Δημήτριου, π 'Επίκαιρα, τχ. 365, 31 Ιουλίου 1975, σ. 18-20.
5 Βλ την έκθεση Π Πανουργία, έφ. 'Ακρόπολις, 17-21 Αυγούστου 1974 μέρος τής έκθεσης δημοσιεύθηκε επίσης στα Αρχεία Καραμανλή, τ. 7, Αθήνα 2005, σ 18-19'πβ. Όρέστης Βιδάλης, 'Ιστορικό ημερολόγιο Χρόνια εκπατρισμού (1968-1975), τ. 1, Αθήνα 1997, σ. 246- Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Ιστορικά δοκίμια τ 1: Πώς φτάσαμε στην 21η 'Απριλίου 1967, Αθήνα 1975, σ. 303-304' lames Ε. Miller (έπιμ ), Foreign Relations, 1961-1963, τ. XVI, Eastern Europe Cyprus Greece Turkey, Ουάσιγκτον 1994, άρ. τεκμηρίου 343' Αλέξης Παπαχελάς, Ο βιασμός τής Ελληνικής δημοκρατίας Ο Αμερικάνικος παράγων 1947 1967, Αθήνα 1997, σ 82 84 Σωτήρης Ρίζας, Η Ελληνική Πολιτική μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο Κοινοβουλευτισμός καί Δικτατορία, Αθήνα 2008, σ. 235-236.
6 έφ Ελευθερία, 24 Φεβρουαρίου και 3 Μαρτίου 1965 το σχέδιο «Περικλής» και τα πρακτικά της επιτροπής έχουν δημοσιευθεί έκτοτε επανειλημμένα (βλ. ενδεικτικά Ανδρέας Λεντακης, Το παρακράτος και η 21η Απριλίου, Αθήνα 2000, σ 49 70 και Μιχάλης Παπακωνσταντινου, Η ταραγμένη εξαετία, τ 1, Αθήνα 1997, σ. 313-316).
7 Βούλευμα υπ’ άρ 38/66 του Δικαστικού Συμβουλίου του Αναθεωρητικού Δικαστηρίου, έφ Ελευθερία, 21 Μαΐου 1966.
8 «Τέλος Απριλίου ή Μαΐου, η Μοίρα απεφάσισε να έντεινη τας ενεργείας της, προς έξακριβωσιν τών αιτίων [τών αλλεπαλλήλων κρουσμάτων δολιοφθορών]»· βλ. κατάθεση ανθυπολοχαγού Ε Καρλιαύτη στα πρακτικά της δίκης, έφ Μακεδονία, 1 Δεκεμβρίου 1965, και πόρισμα ένορκης προανάκρισης λοχαγού Ι. Μπότσα (11 Ιουνίου 1965' Αρχείο Λ.Κ., ό.π., έγγρ. 6)' πβ. Μ. Παπακωνσταντίνου, Ή ταραγμένη εξαετία, τ 2, Αθήνα 1998, παράρτημα
9. Βλ. καταθέσεις ανθυπολοχαγού Ε Καρλιαύτη, ανθυπασπιστή Κ. Κασιώνη, στρατιώτη Ε. Ψήνα (πρακτικά της δίκης, ο π ) και πόρισμα ένορκου προανακρίσεως λοχαγού Ι. Μπότσα (Αρχείο Λ.Κ, ό.π.)· πβ. Μ. Παπακωνσταντίνου, Ή ταραγμένη, ο π
10. Του έβαλαν 15 ήμερες φυλακή στις 4 Ιουνίου 1965' βλ κατάθεση ανθυπολοχαγού Ε. Καρλιαύτη, (πρακτικά της δίκης, ό.π.)' πβ. εισηγητική πρόταση λοχαγού Ν Νικολαΐδη (22 Ιουλίου 1965' Αρχείο Λ.Κ, ό.π., έγγρ 13)
11. Βλ. καταθέσεις ανθυπολοχαγού Ε. Καρλιαύτη, ανθυπασπιστή Κ. Κασιωνη, στρατιώτη Ε Τηνα και απολογία Κ Ματάτη (πρακτικά της δίκης, έφ Μακεδονία, 1-3 Δεκεμβρίου 1965)
12. Ο πατέρας του είχε πολεμήσει στις τάξεις του ΕΛΑΣ από το 1943 και όταν κατατάχθηκε στο στρατό στάλθηκε στη Μακρόνησο. Από εκεί -υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες- βρέθηκε ξανά αντάρτης στο βουνό (Βέρμιο). Ο Κώστας Ματάτης, γεννημένος στη Στενήμαχο Ημαθίας το 1945, ζούσε στη Βέροια με τη γιαγιά του και την (έπονιτισσα) μητέρα του, η οποία αναγκάστηκε κάποια στιγμή να φύγει με τη σειρά της στο βουνό, οπού σκοτώθηκε τον Απρίλιο του 1947, κατά τη διάρκεια μάχης έξω από τη Βέροια (στο Πετρίτσι). Ενα μήνα αργότερα σκοτώθηκε και ο πατέρας του (ακριβέστερα έκτοτε αγνοείται η τύχη του) και η υπερήλικη γιαγιά του αναγκάστηκε να τον δώσει σε ορφανοτροφείο. «Περιπλανήθηκα σε όλες τις παιδουπόλεις της Φρειδερίκης», αναφέρει ο ίδιος, «καί στο τέλος κατέληξα στό Παπάφειο στή Θεσσαλονίκη»' βλ απολογία Κ Ματατη, πρακτικά της δίκης, έφ Μακεδονία και η Αυγή, 3 Δεκεμβρίου 1965, και συνέντευξη του στον Βαγγέλη Δημητρίου, ντοκιμαντέρ Το σαμποτάζ του Εβρου: Από τη ζάχαρη τον 1965 στή δικτατορία τον 1967, παραγωγή ΕΡΤ2,1985.
13 Συνέντευξη Κ Ματάτη στον Βαγγέλη Δημητρίου, ό.π.
14. Γεννημένος στην Αλεσταίνα Καλαβρύτων από αγροτική οικογένεια, ο Δημήτρης Μπέκιος σταμάτησε γρήγορα το σχολείο για να μάθει μια τέχνη και έγινε οδηγός. Ο πατέρας του είχε υπηρετήσει στη χωροφυλακή «Μέχρι τότε ήμασταν δεξιοί», σημειώνει ο ίδιος, «και μεγάλωσα πιστεύοντας ότι αυτά πού έλεγαν οι αριστεροί ήταν ψέματα»' βλ. απολογία Δ Μπέκιου, πρακτικά της δίκης, έφ Μακεδονία, Η Αυγή και Ελευθερία, 3 Δεκεμβρίου 1965, και συνεντεύξεις του στους Βασίλη Καββαθά και Φώτη Ελευθερίου, π. Ταχνδρόμος, 1974· Αρχείο Λ.Κ, ό.π., έγγρ. 17 καί στον Βαγγέλη Δημητρίου, ντοκιμαντέρ Το σαμποτάζ, ό.π.
15 Βλ απολογία Δ Μπέκιου, πρακτικά της δίκης, ό.π.
16 Ανάμεσα τους ο στρατιώτης Ντούσιας (που γνώριζε τον Μπέκιο από το κέντρο εκπαιδεύσεως) και τον όποιο είχε επίσης προσεγγίσει ο Τήνας, προτρέποντας τον να κάνουν σαμποτάζ, αλλά εκείνος τον είχε αποκρούσει. Συνελήφθη επίσης ο στρατιώτης Πανταζής Ντεράκης, ο οποίος κακοποιήθηκε από αξιωματικούς της Μοίρας, καταγγελία στην οποία επέμεινε και ενώπιον του τακτικού ανακριτή (τελικώς δεν παραπέμφθηκε)' βλ. πρακτικά της δίκης, έφ. Μακεδονία, 2 Δεκεμβρίου 1965.
17. «Ό διοικητής μου μέ είδε σταυρωμένο, του είπα ότι θα με σκοτώσουν κι εκείνος απήντησε "νά συνεχισθή ή άνάκρισις" και έφυγε» βλ απολογία Δ.Μπεκιου, ό.π.
18. Συνέντευξη Δ. Μπέκιου στους Βασίλη Καββαθά και Φώτη Ελευθερίου, ό.π.
19. Το πόρισμα υπέγραφε τυπικά ο λοχαγός Ιωάννης Μπότσας (με ημερομηνία 10 Ιουνίου), ενώ στο διαβιβαστικό έγγραφο που υπέγραφε ό αντισυνταγματάρχης Παπαδόπουλος (στις 11 Ιουνίου) αναφερόταν ότι «ή Μοίρα συμφωνεί μέ τήν γνώμη του διενεργήσαντος τήν προανάκρισιν Αξ/κού».
20. Ως αρχηγός του κομμουνιστικού δικτύου κατονομαζόταν από το πόρισμα «άτομον υπό τα στοιχεία Αντριδάκης Χρήστος, κάτοικος Αθηνών, οδός Βουλιαγμένης, μία στάσις πρό στάσεως Καλογήρων», που, όπως θα δούμε στη συνέχεια, ήταν ανύπαρκτο πρόσωπο.
21. Βλ. πόρισμα ένορκης προανάκρισης λοχαγού Ι Μπότσα, ΙΓΙουνίου 1965 (Αρχείο Λ.Κ., ό.π., έγγρ 6)' πβ «Ή απίστευτος αναφορά», έφ Το Βήμα, 25 Ιουνίου 1965 Μ Παπακωνσταντίνου, Η ταραγμένη, τ 2, ο π , παράρτημα
22. Γεγονός πού σχολιάστηκε ήδη στην έφ. Ή Αυγή της 21 Ιουνίου 1965.
23 Βλ έφ Ακρόπολις και Εθνικός Κήρυξ, 11 Ιουνίου 1965 σημειωτέον ότι το κείμενο που δημοσιεύτηκε στον Εθνικό Κήρυκα εμφανιζόταν ως τμήμα τηλεγραφήματος του ανταποκριτή της εφημερίδας στη Θεσσαλονίκη Νίκου Σταγκου, ενώ εκείνο της Ακροπόλεως ήταν ανυπόγραφο. Ό Σ. Γρηγοριάδης (Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδος 1941-1974, τ. 5: Ή Δικτατορία: Επιβολή Ακμή, Αθήνα 1975, σ 19) αναφέρει ότι το θέμα το έφερε στην εφημερίδα «βουλευτής κυπριακής καταγωγής».
24. Ή τυπική ιεραρχικά πορεία του πορίσματος είναι από την 117 ΜΠΠ (Ορεστιάδα) στη ΧΠ Μεραρχία (Αλεξανδρούπολη), από εκεί στο Γ Σώμα Στρατού (Θεσσαλονίκη) και στην 1η Στρατιά (Λάρισα), καταλήγοντας στο ΓΕΣ (Χολαργός)
25. έφ. Ελληνικός Βορράς, 11 Ιουνίου 1965.
26. Και η έφ. Ελενθερια, αναφερόμενη την επομένη (12 Ιουνίου) σε δημοσιεύματα «εφημερίδων της EPE» ότι «έγένοντο σαμποτάζ υπό κομμουνιστών στρατιωτών είς μονάδας τής 20ής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας» και ότι «είς τήν μίαν περίπτωσιν συνελήφθη έπ' αυτοφώρω στρατιώτης ρίπτων ποσότητα σακχαρεως είς δοχεία βενζίνης αυτοκίνητων», επεσήμαινε ότι αυτές οι «πληροφορίες» προέρχονταν από τη Θεσσαλονίκη
27 έφ Ελευθερία, 12 Ιουνίου 1965.
28 έφ Ελευθερία και Μακεδονία, 12 Ιουνίου 1965
29 έφ Ακρόπολις, 13 Ιουνίου 1965, έφ Ελληνικός Βορράς, 15 Ιουνίου 1965
30. έφ. Μακεδονία, 15 Ιουνίου 1965.
31 έφ Μακεδονία, 20 Ιουνίου και 6 Ιουλίου 1965.
32. Με εξαίρεση την εβδομαδιαία εφημερίδα Δράσις της Θεσσαλονίκης, η όποια δημοσίευσε σκίτσο που παρίστανε την ΕΔΑ να τοποθετεί ζάχαρη στη μηχανή στρατιωτικού αυτοκινήτου (για το δημοσίευμα αυτό υποβλήθηκε εναντίον της μήνυση «έπί συκοφαντική δυσφημήσει» από τον γραμματέα της επιτροπής πόλης της ΕΔΑ Θεσσαλονίκης Σ Στεφανίδη) βλ έφ Μακεδονία, 27 Ιουνίου 1965.
33. Βλ. ενδεικτικά: «Ό Γεώργιος Παπαδόπουλος είχε αποκτήσει προς στιγμήν μια Ήροστράτεια φήμη, σαμποτάροντας τα αυτοκίνητα της μονάδας του έβαλε ζάχαρη στα ντεπόζιτα της βενζίνας»: Ανδρέας Παπανδρέου, Democracy at Gunpoint. The Greek Front, Νέα Υόρκη 1970, σ 24,έλλην έκδοση, Αθήνα 1974, σ. 43· «Στις 8 Ιουνίου o Γεώργιος Παπαδόπουλος καταγγέλλει το διαβόητο (σκηνοθετημένο από τον ίδιο, βέβαια) "κομμουνιστικό σαμποτάζ" σε άρματα μάχης στον Εβρο»: Αρις Μπουλούκος, Υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, Αθήνα 1989, σ. 267' ο Γ Παπαδόπουλος «είχε γίνει ευρύτερα γνωστός το 1965 από το "σαμποτάζ του "Εβρου" -είχαν νοθευτεί τα καύσιμα των τεθωρακισμένων της μονάδας του»: Θανάσης Διαμαντόπουλος, «Το Απριλιανό καθεστώς», στο: Ιστορία του Ελληνικού Εθνους,τ. 16, Αθήνα 2000, σ 268 «Δυο απλοί στρατιώτες με περγαμηνές εθνικοφροσύνης, πιάστηκαν, βασανίστηκαν άγρια επί πολλές ήμερες για να "ομολογήσουν" ότι είναι κομμουνιστές και ότι έριξαν ζάχαρη στα ρεζερβουάρ δυο αυτοκίνητων» Γιάννης Κατρης, Eyewitness in Greece The Colonels Come to Power, St Louis 1971, έλλην. έκδοση 1974, σ. 196'
«Τον Μάιο του 1965 ο Παπαδόπουλος "αποκάλυψε" ότι στην 117η μοίρα πυροβολικού της 12ης Μεραρχίας Εβρου στρατιώτες, δήθεν όργανα του ΚΚΕ, έριξαν ζάχαρη στη βενζίνη για να ακινητοποιήσουν τα τανκς και τα αυτοκίνητα»: Ανδρέας Λεντάκης, Το Παρακράτος και η 21η Απριλίου, Αθήνα 2000, σ. 141-142 «Ή περίπτωση με τη ζάχαρη στα tanks του Παπαδοπούλου είναι γνωστή και θεωρείται ως κλασική προβοκάτσια»: Αντώνης Κακαράς, Οι Έλληνες Στρατιωτικοί Αξιωματικοι και υπαξιωματικοί στη Μεταπολεμική Έλλάδα [βασισμένο στη διδακτορική του διατριβή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο το 2004, με τίτλο Οι επαγγελματίες στρατιωτικοί υπό αυταρχικά καθεστώτα], τ 1, Αθηνα2006,σ 451 πβ τελείως ενδεικτικά έφ Ελευθεροτυπία, 8 Ιουλίου 2001, έφ. Τό Βήμα, 29 Ιουνίου 2003 και 22 Απριλίου 2007, έφ Ριζοσπάστης, 29 Ιουνίου 1999,15 Ιουλίου 2007,22 Απριλίου 2009, έφ. Η Αυγή 30 Δεκεμβρίου 2009, έφ Γνώμη Αλεξανδρούπολης, 17 Απριλίου 2009 και wikipedia org/wiki/Georgios_Papadopoulos (επίσκεψη 11 Απριλίου 2010) Είναι χαρακτηριστικό ότι η πληρέστερη δουλειά που έχει γίνει για την υπόθεση αυτή, το ντοκιμαντέρ του Βαγγέλη Δημητρίου, στο όποιο επί 47 λεπτά παρουσιάζονται ρεπορτάζ, σπάνια ντοκουμέντα και συνεντεύξεις τών πρωταγωνιστών, χωρίς να προκύψει πουθενά ούτε μια φορά ή λέξη «ζάχαρη», φέρει παρόλα αυτά τον τίτλο Το σαμποτάζ του Εβρου από τη ζάχαρη του 1965 στη δικτατορία του 1967, ό.π.
34. Μ. Παπακωνσταντίνου, Π ταραγμένη, τ 2, ό.π., σ. 121-126 πβ έφ Ελευθερία, 13 Ιουνίου 1965.
35. έφ. Έθνος, 12 Ιουνίου 1965' έφ. Ελευθερία, 13 Ιουνίου 1965' έφ. Μακεδονία, 13 και 15 Ιουνίου 1965.
36. έφ. Ή Καθημερινή, 13 Ιουνίου 1965.
37 έφ Ελευθερία, ό.π.
38. έφ. Ή Καθημερινή, ό.π.
39. στο ίδιο.
40. έφ. Ελευθερία, ό.π.
41 έφ Ή Καθημερινή και Ελευθερία, ό.π.
42. έφ. Ελευθερία, ό.π.
43. στο ίδιο.
44. στο ίδιο.
45 έφ Ελευθερία, 15 Ιουνίου 1965.
46. έφ. Ελληνικός Βορράς και Ή Καθημερινή, 13 Ιουνίου 1965.
47 έφ Ή Αυγή, 13 Ιουνίου 1965.
48. έφ. Ή Αυγή, 19, 23 και 24 Ιουνίου 1965' έφ Ακρόπολις και Ή Καθημερινή, 22 Ιουνίου 1965' έφ Ελευθερία, 22 - 23 Ιουνίου 1965 έφ Μακεδονία, 23 - 24 Ιουνίου 1965.
49. Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια τις αμερικάνικες αντιδράσεις στην υπόθεση αυτή. Είναι εντούτοις χαρακτηριστικό ότι σε μακροσκελές τηλεγράφημα του προς το State Department στις 18 Ιουνίου, ο Αμερικανός επιτετραμμένος Norbert Anschuetz αναφέρεται τελείως παρεμπιπτόντως με δύο κουβέντες στο «διατεινόμενο σαμποτάζ» («alleged sabotage of military vehicles in Thrace») και το εντάσσει σε μια σειρά γεγονότων (μαζί με την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ και την αντιπαράθεση για την ΔΕΗ, όταν απειλήθηκε η παραπομπή του Κ. Καραμανλή και άλλων υπουργών), που «εγείρουν το ζήτημα των μακροπρόθεσμων προοπτικών της κυβέρνησης Παπανδρέου». Να σημειωθεί πάντως ότι η λακωνική αναφορά στο «σαμποτάζ» συνοδεύεται από παραπομπή σε προγενέστερο (και προφανώς λεπτομερέστερο) τηλεγράφημα της 13 Ιουνίου, το όποιο δεν διαθέτουμε δυστυχώς, μέχρι αυτή τη στιγμή- βλ. «Telegram from the Embassy in Greece to the Department of State, Athens, lune 18,1965», lames E. Miller (έπιμ ), Foreign Relations, 1964-1968, τ. XVI, Cyprus; Greece; Turkey, Ουάσιγκτον 2000, άρ τεκμηρίου 194
50. Ό ισχυρισμός αυτός δεν θεμελιώθηκε ποτέ - και ούτε επαναλήφθηκε
51. Στο σημείο αυτό τον διέκοψε ο Π. Κανελλόπουλος, παρατηρώντας (ορθά): « Οχι αυτός, η Κυβέρνησις». Αλλά και ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Ν Μπακόπουλος, μιλώντας στη συνέχεια, υπογράμμισε ότι οι στρατιωτικές αρχές «είναι άμοιροι των συλλήψεων» τις όποιες είχε διατάξει εκείνος, προκείμενου να εξακριβωθεί εάν ευσταθούσαν τα αναφερόμενα στις ομολογίες των κατηγορουμένων στρατιωτών.
52 Επίσημα πρακτικά των συνεδριάσεων της Βονλής, Συνεδριάσεις ΠΖ-ΡΙ (19 Μαΐου 1965-25 Ιουνίου 1965), τ. 4, Αθήνα 1965, Συνεδρίασις 17 Ιουνίου 1965, σ. 462-463.
53. στο ίδιο, Συνεδρίασης 23 Ιουνίου 1965, σ 514-516' πβ. αναδημοσίευση ήδη την εποχή εκείνη στο βιβλίο του Ήλια Ήλιου, Η Κρίση Εξουσίας, Αθήνα 1966, σ. 171-172.
54. Βλ. βούλευμα 414/22.5.1975 του Συμβουλίου των έν Αθήναις Εφετών, Π. Ροδάκης (εκδ), Δίκη πρωταιτίων 21ης'Απριλιον 1967- Πλήρη πρακτικά, Αθήνα 1975, σ 1462
55. Μ. Παπακωνσταντίνου, Ή ταραγμένη, τ. 2, ό.π., παράρτημα
56. Με απασχολούσε η βεβαιότητα με την οποία η ΕΔΑ (πρωτοστατούντος του Ηλιού) κατήγγειλε την υπόθεση ως σκευωρία από την πρώτη στιγμή, προτού έλθουν στο φώς οι λεπτομέρειες και οι αντιφάσεις της. Είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι η στάση αύτη βασιζόταν στην πεποίθηση της ΕΔΑ ότι δεν υπήρχε περίπτωση στελέχη της ίδιας (ή του ΚΚΕ) να προέβαιναν σε ανάλογες ενέργειες (ευχαριστώ την συνάδελφο Κατερίνα Δέδε για αύτη την επισήμανση)
57. Γεννημένος το 1913, ο φαρμακοποιός Απόστολος Βλασακουδης εξελέγη βουλευτής Εβρου για πρώτη φορά το 1950, με τον συνασπισμό της ΕΠΕΚ (ως μέλος του Κόμματος Προοδευτικών Φιλελευθέρων του Πλαστήρα) και δεύτερη φορά το 1964 με την Ενωση Κέντρου Είχε ισχυρή εκλογική βάση στην 'Ορεστιάδα, όπου έδρευε η 117 ΜΠΠ και έγιναν οι συλλήψεις των τριών κατοίκων, όπως είδαμε, βάσει του «πορίσματος» Παπαδόπουλου (ευχαριστώ τον Ηλία Νικολακοπουλο για τις εκλογικές πληροφορίες) Επί δικτατορίας συνυπέγραψε κείμενο που κατήγγειλε την υποστήριξη των ΗΠΑ στο καθεστώς, με αφορμή την επίσκεψη Agnew βλ. έφ Μακεδονία, 16 Οκτωβρίου 1971, καθώς και διακήρυξη που καλούσε τον λαό να ψηφίσει «ΟΧΙ» στο δημοψήφισμα του Παπαδοπούλου, έφ Μακεδονία, 15 Ιουλίου 1973). Συμμετείχε στις πρώτες μεταπολιτευτικές εκλογές με την ΕΚ-ΝΔ υπό τον Γ. Μαύρο, άλλα δεν εξελέγη
58 έφ Έθνος, 15, 17 και 21 Ιουνίου 1965 έφ Μακεδονία, 16 Ιουνίου και 6 Ιουλίου 1965.
59 Πρόκειται για το βιβλίο του Π Γαρουφαλιά, Ελλάς και Κύπρος, που τελικά κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μπεργαδή τό 1982.
60. «Ό κ. Π. Γαρουφαλιάς αποκαλύπτει», έφ Ακρόπολις, 22 Σεπτεμβρίου 1974. Αλλάζοντας στο σημείο αυτό το βάθος της εστίασης από μικροσκοπικό σε μακροσκοπικό, να σημειώσουμε ότι αυτά δημοσιεύονται εννέα χρόνια μετά τη σύγκρουση Γαρουφαλιά - Γ Παπανδρέου (με αφορμή τον ΑΣΠΙΔΑ και την όποια εμπλοκή του γιου του πρωθυπουργοΰ), επί της οποίας στηρίχθηκε η σύγκρουση πρωθυπουργού-στέμματος, η συνακόλουθη πτώση της κυβέρνησης της ΕΚ, η αποστασία, η δικτατορία κτλ
61 έφ Ελευθερία, 17 Ιουνίου 1965.
62 Συνέντευξη Κωνσταντίνου στον Στ Κούλογλου (ημερομηνία προβολής 19 Απριλίου 2007), απομαγνητοφωνημένο κείμενο στην ιστοσελίδα του «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα» ανάλογους ισχυρισμούς έχει διατυπώσει ο Κωνσταντίνος και σε άλλες συνεντεύξεις, όπως εκείνη που έδωσε στον Θ Λάλα, έφ Το Βήμα, 3 Ιουνίου 2001 πβ έφ Ελευθεροτυπία, 8 Ιουλίου 2001, με δηκτικά σχόλια του «Ιού».
63 Συνέντευξη Κωνσταντίνου στον Στ Κούλογλου, ό.π.
64 Ν Κακαουνάκης, «Ή ΚΥΠ άλλοτε και τώρα», έφ Τα Νέα, 26 Ιανουαρίου 1984 Στο κείμενο αφήνεται να εννοηθεί εμμέσως ότι ή αφήγηση αύτη βασίζεται σε συνέντευξη του Ι. Μανουσάκη. Αναφορά στο δημοσίευμα γίνεται και από τον Σπ Λιναρδάτο, Από τον Εμφύλιο, τ. 5, ό.π., σ. 195.
65. «Ό κ. Π. Γαρουφαλιάς αποκαλύπτει», ό.π.
66. Όπου είχε μεταβεί στις 10 Ιουνίου, στο πλαίσιο προγραμματισμένης συνάντησης με τον Ιταλό ομόλογο του Mio Andreotti βλ έφ Ελευθερία, 10 Ίουνιου 1965
67. έφ. Μακεδονία και Ελευθερία, 15 Ιουνίου 1965.
68 έφ Μακεδονία Ελευθερία Η Καθημερινή Εθνικός Κήρυξ, 13 Ιουνίου 1965
69. έφ. Ελευθερία, 15 Ιουνίου 1965.
70. έφ. Ελευθερία, 16 Ιουνίου 1965.
71. έφ. Μακεδονία, 16 Ιουνίου 1965.
72. έφ. Έθνος, 12 και 22 Ιουνίου 1965 Να υπενθυμίσουμε ότι οι «αποκαλύψεις» αυτές του Γαρουφαλιά δημοσιεύονται στις 22 Σεπτεμβρίου 1974, όταν έχει προηγηθεί η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ από τον Α Παπανδρέου (τρεις εβδομάδες πριν από το δημοσίευμα), ενώ έπεται (δύο εβδομάδες αργότερα) η ίδρυση της ακροδεξιάς «Εθνικής Δημοκρατικής Ενώσεως» υπό τον ίδιο τον Γαρουφαλιά, με πρόγραμμα την συσπείρωση «όλων των εθνικοφρόνων» κατά της «αποχουντοποιήσεως», υπό το πρόσχημα της οποίας, όπως κατήγγειλε, «εξαπολύθηκε ένας άνευ διακρίσεως διωγμός» και «ένας προπηλακισμός των Ελλήνων αξιωματικών»· βλ. προχείρως έφ Μακεδονία, 6 Οκτωβρίου 1974
73. Αξιοσημείωτο είναι ότι η εκδοχή αυτή αποτελεί και την επίσημη θέση του ΚΚΕ πάνω στο ζήτημα: «Ό Γ Παπανδρέου δεν τιμώρησε τον Γ Παπαδόπουλο, αν και είχε αποδειχθεί ότι ο ίδιος προκάλεσε το σαμποτάζ στα 3 στρατιωτικά αυτοκίνητα και όχι οι στρατιώτες Μπέκιος και Ματάτης, οι όποιοι είχαν "ομολογήσει", μετά από φριχτά βασανιστήρια, ότι υποκινούνταν από το ΚΚΕ! Ό Παπαδόπουλος ήταν γιος συμπατριώτη και παλιού γνωστού του Γ. Παπανδρέου Μόλις ο πατέρας Παπαδόπουλος είδε ότι ήταν πιθανό να τιμωρηθεί ο γιος του, πήγε στο Καστρί και παρακάλεσε τον Παπανδρέου "να σώσει το παιδί του". Ό Παπανδρέου συγκινήθηκε (!) και έδωσε εντολή να μπει η υπόθεση στο Αρχείο!»' βλ. Στέφανος Κρητικός, «Ίούλης 1965-Γεγονότα πού σημάδεψαν τη νεότερη ιστορία», έφ. Ριζοσπάστης, 13 Ιουλίου 2003 πβ Μάκης Μαίλης, «Γ Παπανδρέου: ένα από τα στηρίγματα της πλουτοκρατίας», έφ Ριζοσπάστης, 21 Ιουνίου 1998' «Ό αστικός πολιτικός κόσμος», έφ. Ριζοσπάστης, 30 Ιανουαρίου 2000' Λ. Μ., «Ή πολιτική κρίση του Ιούλη 1965», έφ. Ριζοσπάστης, 15 Ιουλίου 2007 Μενέλαος Γουβετας, «Διαχρονικός αντικομουνισμός», έφ. Ριζοσπάστης, 22 Απριλίου 2009
74. Συνέντευξη Ν Φαρμάκη στον Στ Κούλογλου (ημερομηνία προβολής 23 Νοεμβρίου 2006), ο π
75. Βλ. ενδεικτικά Σπ Λιναρδατος, Απο τον Εμφύλιο, ό.π., τ 5, σ 192-195' του ίδιου, Πολιτικοί και πολιτική, Αθήνα 2000, σ. 242-243· C. Μ. Woodhouse, The Rise andFallofthe Greek Colonels, Νέα Υόρκη 1985 (ελληνική μετάφραση Η Άνοδος και η Πτώση των Συνταγματαρχών, Αθήνα χ.χ., σ. 25, όπου υπογραμμίζει ότι στηρίζεται μόνο στη μαρτυρία του Π. Γαρουφαλιά, άλλα σημειώνει ότι «δεν αποκλείεται να ευσταθεί, αφού μ' αυτόν ακριβώς τον τρόπο λειτουργούσε το σύστημα της πολιτικής πατρωνίας») Αλέξανδρος Ζαουσης, Ο Εμπαιγμός 21 Απρίλιου 1967-24 Ιουλίου 1974, τ 1, Αθήνα 1997, σ. 148' την εκδοχή Γαρουφαλιά παρουσιάζει εν έκτασει αλλά με επιφυλάξεις και ο Σ Γρηγοριάδης στο Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδος, ό.π., σ. 19-22, παρατηρώντας ότι «η αλήθεια είναι ότι και ο Γ Παπανδρέου είχε παραπλανηθεί, όπως και όλος ο πολιτικός κόσμος, και ότι ο πραγματικός προστάτης του Γ. Παπαδοπούλου ήταν το στρατιωτικό παρακράτος» πβ σχετικό λήμμα«Georgios Papadopoulos» της Wikipedia
76 Γιάννης Κατρής, Eyewitness in Greece, ο π , σ 196 197
77 Δημήτριος Παραλίκας, Συνωμοσίες ΙΔΕΑ και ΑΣΠΙΔΑ, 1944-1974, Αθήνα 1982, σ. 164-165.
78 Σωτήρης Ρίζας, Η Ελληνική Πολιτική, ό.π., σ 340
79. Μ. Παπακωνσταντίνου, Ή ταραγμένη, τ 2,οπ ,σ 139 (αναφέρει επίσης ότι ο Παπαδόπουλος τιμωρήθηκε «με κάποιες μέρες φυλακή», γεγονός που δεν τεκμηριώνεται από πουθενά)' τη θέση του Μ. Παπακωνσταντίνου περί παρέμβασης των Ανακτόρων υιοθετεί και ο Γιώργος Καραγιωργας, Από τον ΙΔΕΑ στο πραξικόπημα της 21ης Απριλιον, Αθήνα 11975,22003, σ. 223-227.
80 Π Γαρουφαλιάς, Ο «ΑΣΠΙΔΑ» και η πολιτική κρίσις τον Ιούλιο 1965, Αθήνα 1977, σ. 61-64' Α. Παπανδρέου, Democracy at Gunpoint, ό.π., σ. 155 (ελληνική μετάφραση: Ή δημοκρατία, ό.π., σ 228)' πβ έφ Ελευθερία, 2 Ιουλίου 1965.
81 Βλ επιστολές Π. Γαρουφαλιά προς Γ. Παπανδρέου, 5 Ιουλίου 1965, 9 Ιουλίου 1965,10 Ιουλίου 1965 και Γ Παπανδρέου προς Π Γαρουφαλιά, 7 Ιουλίου 1965,10 Ιουλίου 1965, έφ Μακεδονία και Ελευθερία, 14 Ιουλίου 1965
82. έφ. Μακεδονία, 13 Ιουλίου 1965.
83. έφ. Μακεδονία και Ελευθερία, 14 Ιουλίου 1965.
84 Επίσημα πρακτικά τών συνεδριάσεων της Βουλής, Συνεδριάσεις ΠΖ-ΡΙ (19 Μαΐου 1965-25 Ιουνίου 1965), τ 4, Αθήνα 1965, Συνεδρίασης 23 Ιουνίου 1965, σ. 515-516.
85 έφ Η Αυγή, 25 Ιουνίου 1965.
86. Βλ. ενδεικτικά έφ Η Αυγή, 13 και 16 Ιουνίου 1965.
87. Αν και πρέπει να επισημανθεί ότι και η ΕΔΑ δεν ήταν πάντοτε όσο «αποφασιστική» και «επιθετική» καλούσε τους άλλους να γίνουν. Χαρακτηριστική είναι η στάση της στην περίπτωση Στεφανίδη Ό Γιάννης Στεφανίδης, παλιό μέλος της νεολαίας της ΕΔΑ και ήδη τότε μέλος των «Λαμπράκηδων», είχε συλληφθεί, όπως προαναφέραμε, κατηγορούμενος ως «καθοδηγητής» του Ματάτη (από την περίοδο που ο τελευταίος σπούδαζε στον «Ευκλείδη») και ανακρίθηκε από τη Γενική Ασφάλεια άλλα και από την ΕΣΑ, προκειμένου να ομολογήσει συμμέτοχη στο «σαμποτάζ» Στη συνέχεια οδηγήθηκε στον ανακριτή Νικολαΐδη που ήταν «ένας έντιμος και υπηρεσιακός άνθρωπος», όπως αναφέρει ο ίδιος, και τελικά αφέθηκε ελεύθερος, μεταξύ των άλλων γιατί απέδειξε ότι στις 8 Μαρτίου 1965 κρατείτο για μια διαδήλωση των νυκτερινών τμημάτων του «Ευκλείδη», ενώ στο κατηγορητήριο εμφανιζόταν να βρίσκεται στον Εβρο Μετά την απόλυση του, ο Στεφανίδης ζήτησε να τον στηρίξει το νομικό τμήμα της ΕΔΑ, προκείμενου να κάνει μήνυση «εναντίον του Παπαδόπουλου και των ανθρώπων του, του επιτελείου του», άλλα η ΕΔΑ του είπε «ότι δεν πρέπει τώρα» «και μην κάνεις τίποτα, θα δημιουργήσουμε και άλλα προβλήματα»' βλ. συνέντευξη Γιάννη Στεφανίδη στον Στ Κούλογλου (ημερομηνία προβολής 26 Απριλίου 2007), ό.π.
88 Κατάθεση συνταγματάρχη έ ά Α Παπατέρπου στο Πενταμελές Εφετείο Αθηνών, 7 Αυγούστου 1975, Π. Ροδακης (εκδ), Δίκη πρωταιτίων, ό.π., σ 603 επιστολή του ίδιου, έφ Το Βήμα, 13 Αυγούστου 1974' πβ έφ Ελευθερία, 19 Μαΐου 1965, έφ Μακεδονία, 1 Ιουνίου 1965.
89. «Βασιλικός επίτροπος» την εποχή εκείνη (και μέχρι το 1973) ήταν ό τίτλος του αξιωματικού της στρατιωτικής δικαιοσύνης που εκτελούσε χρέη εισαγγελέα στα στρατοδικεία.
90 έφ Ελευθερία και Εθνικός Κήρυξ, 13 Ιουνίου 1965.
91 έφ Μακεδονία και Η Αυγή, 19-24 Ιουνίου 1965 έφ Έθνος, 21 Ιουνίου 1965 έφ Η Καθημερινή, 22 Ιουνίου 1965' έφ Ελευθερία, 22 - 24 Ιουνίου 1965
92 έφ Μακεδονία, Η Αυγή και Ελευθερία, 23 Ιουνίου 1965
93. Ειδικότερα προέκυπτε, κατά τον Νικολαΐδη, ότι ο μεν Κ Ματάτης αφαίρεσε τις πλατίνες του αυτόματου ρυθμιστή ενός οχήματος, αποσύνδεσε τα καλώδια του αμπερομέτρου και του δείκτη αέρος ενός δευτέρου και προσπάθησε να καταστρέψει τους αυτόματους ρυθμιστές σε δυο άλλα, ο δε Δ Μπέκιος έφθειρε τον αυτόματο ρυθμιστή του οχήματος που οδηγούσε.
94. Συνοπτικό σημείωμα του λοχαγού Ν. Νικολαΐδη, 7 Ιουλίου 1965' βλ. Μ. Παπακωνσταντίνου, Ή ταραγμένη, τ. 2, ό.π , παράρτημα
95 Επιστολή υποστράτηγου έ ά Κ Γκοπη, έφ Μακεδονία, 21 Αυγούστου 1975
96. έφ. Μακεδονία, 29 Ιουλίου 1965' πβ. και έφ. Ελευθερία της ίδιας ημερομηνίας.
97. Επιστολή Κ. Γκόπη, ό.π.
98 έφ Ελευθερία και Η Αυγή, 12Νοέμβριου 1965 έφ Μακεδονία, 28Νοέμβριου 1965' πβ επιστολή Κ. Γκόπη, ό.π.
99 Εκθεσις πραγματογνωμοσύνης Αθ. Φράγκου, 17 Ιουνίου 1965 (Αρχείο Λ Κ, ο π , εγγρ 9) πβ έφ Μακεδονία, 28 Νοέμβριου 1965 και 1 Δεκεμβρίου 1965.
100. Διαταγή ΓΕΣ, Φ. 455 32/256/177610/20-7-65, όπως παρατίθεται στην εισηγητική πρόταση του λοχαγού Νικολαΐδη (Αρχείο Λ.Κ, ό.π.)' σημειωτέον ότι αρχηγός του ΓΕΣ ήταν ακόμη ο αντιστράτηγος Γεννηματάς
101 Εισηγητική πρόταση λοχαγού Νικολαΐδη, στο ίδιο. Ό Πανταζής Ντεράκης ήταν ο τρίτος στρατιώτης της 117 ΜΠΠ που είχε ανακριθεί, κατηγορούμενος ότι συμμετείχε στο «σαμποτάζ» ή ότι -πάντως- γνώριζε τις ενέργειες των άλλων δυο (κατηγορίες από τις όποιες τον είχε απαλλάξει η τακτική ανάκριση)' βλ. συνοπτικό σημείωμα λοχαγού Νικολαΐδη, 7 Ιουλίου 1965, ό.π.
102 Συνέντευξη Δ. Μπέκιου στους Βασίλη Καββαθά και Φώτη Ελευθέριου, ό.π.' πβ. έφ Μακεδονία, 1 Δεκεμβρίου 1965.
103. Δημ. Παραλίκας, Συνωμοσίες ΙΔΕΑ, ό.π., σ. 161' πβ έφ Μακεδονία, 28 Νοεμβρίου 1965.
104 Ενδεχομένως η αλλαγή αυτή να σχετίζεται τυπικά και με το γεγονός ότι ο Νικολαΐδης έφερε βαθμό κατώτερο από τον Παπαδόπουλο- βλ. ανάλογο παράδειγμα κωλύματος στην ανάκριση της υπόθεσης Λαμπράκη, έφ Μακεδονια,17 Δεκεμβρίου 1963
105 Βλ. συνέντευξη Μπέκιου, ό.π.
106. έφ. Μακεδονία, 1 Δεκεμβρίου 1965
107 Ερώτηση βουλευτή ΕΔΗΚ Κ. Μπαντουβά, 18 Σεπτεμβρίου 1978, (Αρχείο Λ.Κ., ό.π., έγγρ. 18)' πβ έφ Μακεδονία, 19 Σεπτεμβρίου 1978 καί 29 Δεκεμβρίου 1978
108. Ό συνταγματάρχης Θ Δηματάτης ήταν πρόεδρος του τακτικού στρατοδικείου Θεσσαλονίκης το 1971-1972, βλ έφ Μακεδονία, 11 Νοέμβριου και 21 Δεκεμβρίου 1971, 30 Απριλίου και 10 Ιουνίου 1972' επί δικτατορίας Ιωαννίδη τοποθετήθηκε και πρόεδρος του έκτακτου στρατοδικείου βλ έφ Μακεδονία, 28 Μαΐου, 2 Ιουνίου, 7 Ιουνίου και 21 Ιουνίου 1974. Για αδιευκρίνιστους λογούς αποστρατεύτηκε το τελευταίο δεκαπενθήμερο πριν από την ανατροπή του καθεστώτος (βλ. ΦΕΚ 265 Γ/74 πβ έφ Μακεδονία, 12 Ιουλίου 1974), γεγονός που του έδωσε την ευκαιρία να επιστρέψει μετά τη μεταπολίτευση ως «διωχθείς» και να φθάσει επί κυβέρνησης Καραμανλή ως τον βαθμό του υποστρατήγου' βλ. έφ. Μακεδονία, 4 Ιανουαρίου 1975 και 23 Ιουνίου 1976 πβ προαναφερομένη ερώτηση ΕΔΗΚ στη Βουλή και σχετική ΕΔΕ με διαταγή του αντιστράτηγου Καραγιάννη, έφ Μακεδονία, 19 Σεπτεμβρίου και 29 Δεκεμβρίου 1978
109. Στρατιωτική Διοίκησης "Έβρου προς 117 ΜΠΠ, 16 Μαΐου 1965 (Αρχείο Λ.Κ, ό.π., έγγρ. 4).
110 έφ Μακεδονία, 1 - 3 Δεκεμβρίου 1965
111 Βλ κατάθεση ταξίαρχου Α Βαρδουλάκη, έφ Μακεδονία, 2 Δεκεμβρίου 1965.
112. Βλ. κατάθεση υποστρατήγου Α. Βαρδουλάκη στό Πενταμελές Εφετείο Αθηνών, Π Ροδάκης (έκδ.), Δίκη πρωταιτίων, ό.π., σ. 404.
113. Βλ. αγόρευση Βασιλικού Επίτροπου Κ Γκοπη, έφ Μακεδονία, 3 Δεκεμβρίου 1965
114 Εντούτοις η στάση του στη δίκη φάνηκε αρχικά να επιβραβεύεται, καθώς τον Απρίλιο του 1966 τοποθετήθηκε πρόεδρος του τακτικού στρατοδικείου Θεσσαλονίκης και το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς προήχθη σε συνταγματάρχη. Μετά το πραξικόπημα παρέμεινε αρχικά στη θέση του, αλλά τελικώς αποστρατεύθηκε αυτεπαγγέλτως στις 15 Ιουνίου 1968 βλ. έφ. Μακεδονία, 3 Απριλίου 1966, 1 Νοεμβρίου 1966,25 Ιανουαρίου 1967,25 Απριλίου 1967,21 Μαΐου 1967,3 Ιουνίου 1967 και 16 Ιουνίου 1968 Φαίνεται ότι η φλογερή αγόρευση του δεν αρκούσε για να άποσβεσει την άρνηση του να υιοθετήσει την θεωρία περί «συνωμοτικού δικτύου». Από του σημείου εκείνου, ωστόσο, μέχρι τον ισχυρισμό του Σ. Γρηγοριάδη ότι ο Γκόπης επέδειξε «δικαστική ευσυνειδησία» διότι είχε υποστηρίξει ότι «το σαμποτάζ ήταν ανύπαρκτο» και επρόκειτο για «σκηνοθεσία προς δημιουργίαν εντυπώσεων», με αποτέλεσμα να είναι «από τους πρώτους αξιωματικούς που εκδιώχθηκαν από το καθεστώς Γ. Παπαδοπούλου» (Σ. Γρηγοριαδης, ο π , τ. 5, σ. 20), υπάρχει μια απόσταση που είναι πολύ δύσκολο να καλυφθεί' πβ. επιστολή του ίδιου του Κ Γκόπη μετά την πτώση της δικτατορίας, όπου υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες για τη στάση του κατά την προδικασία, αλλά ουδεμία αναφορά στη δίκη, έφ Μακεδονία, 21 Αύγουστου 1975
115 έφ Μακεδονία, Η Aυγή και Ελευθερία, 3 Δεκεμβρίου 1965.
116. Για μια εμπεριστατωμένη παρουσίαση της όλης υπόθεσης, βλ Βαγγέλης Δημητρίου, ντοκιμαντέρ Το σαμποτάζ, ό.π.
117 Συνέντευξη Μπέκιου στους Βασίλη Καββαθά και Φώτη Ελευθερίου, ό.π.
118 Είναι αξιοσημείωτο ότι η έφ Ελευθερία (6 Μαρτίου 1966) αφιερώνει ένα ειδησάριο περί δύο στρατιωτών που καταδικάστηκαν «διά φθοράν οχημάτων του στρατού», χωρίς να κάνει καμία σύνδεση με την υπόθεση του περασμένου καλοκαιριού Αλλά και η κάλυψη από την Μακεδονία είναι αυτή τη φορά τελείως περιληπτική και επίπεδη, αναφέροντας ότι είναι «ενεχόμενοι είς τήν "ύπόθεσιν σαμποτάζ" είς μονάδα του Εβρου».
119. Βλ. συνέντευξη Μπέκιου στον Βαγγέλη Δημητρίου, ό π πβ και συνέντευξη του στους Βασίλη Καββαθά και Φώτη Ελευθερίου, ό.π.
120. Συνέντευξη Ματάτη στον Βαγγέλη Δημητρίου, ό.π.' πβ. Φώντας Λάδης, «Τό "σαμποτάζ του "Εβρου"», π Ταχυδρόμος, 18 Ιουλίου 1985
Πηγή: Λεωνίδας Φ. Καλλιβρετάκης περιοδικό Αρχειοτάξιο 12/2010, σ. 132-160
Δημοσίευση σχολίου