{[['
']]}
']]}
Ο Νίκος Πλουμπίδης υπήρξε ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, μέλος του Πολιτικού Γραφείου (Π.Γ) από το 1938, Συμμετείχε στην καθοδήγηση του παράνομου μηχανισμού στη διάρκεια του Εμφυλίου. Μετά την ήττα του Δ.Σ.Ε ήταν το μόνο μέλος του Π.Γ που παρέμεινε ασύλληπτο στην Αθήνα και η ηγεσία τού έδωσε εντολή να αναλάβει την καθοδήγηση τον παράνομου δικτύου. Παράλληλα συνέδεσε το όνομά του με τις πρώτες προσπάθειες νόμιμης έκφρασης της Αριστερός, το 1950-1951.
Στις 25 Νοεμβρίου 1952 συνελήφθη, πέρασε από δίκη και εκτελέστηκε. Η υπόθεσή του αποκτά διπλό ενδιαφέρον, καθώς μετά τη σύλληψή του κατηγορήθηκε από την ηγεσία του κόμματός του ως «χαφιές».
Η ΔΡΑΣΗ του Νίκου Πλουμπίδη συνέπεσε με την κεντρώα διακυβέρνηση και τις, αποτυχημένες εν τέλει, προσπάθειες για ομαλοποίηση της πολιτικής ζωής. Το «κεντρώο διάλειμμα», αν και προσπάθησε να εφαρμόσει «μέτρα επιείκειας», χρεώθηκε την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του. Ο Πλουμπίδης ενεπλάκη με διάφορους τρόπους στην υπόθεση της «ασυρματολογίας», όπως χαρακτηρίστηκε από τον Τύπο της εποχής. Ήταν μάλιστα τέτοια η σχέση των δύο υποθέσεων ώστε η εκτέλεση του Πλουμπίδη θεωρήθηκε η τελευταία πράξη της.
Το αντικομμουνιστικό καθεστώς
Το τέλος του Εμφυλίου σηματοδότησε την επιβολή ενός αντικομμουνιστικού καθεστώτος. Σε ισχύ παρέμεινε το νομικό οπλοστάσιο του Εμφυλίου: το ΚΚΕ και το ΕΑΜ παρέμειναν εκτός νόμου, συνεχίστηκε η αναστολή άρθρων του Συντάγματος (ελευθερία του Τύπου κ.λπ.) και η εφαρμογή διαφόρων «έκτακτων μέτρων» (Έκτακτα Στρατοδικεία, ενίσχυση των αστυνομικών εξουσιών).1
Παράλληλα μονιμοποιήθηκε η λειτουργία των στρατοπέδων συγκέντρωσης, η διόγκωση της μυστικής αστυνομίας, η χρήση του «πιστοποιητικού κοινωνικών φρονημάτων» κ.ά.
Τον Απρίλιο του 1950, σύμφωνα με ανακοινώσεις του ΓΕΣ, 3.033 άνθρωποι είχαν εκτελεστεί, 5.322 είχαν καταδικαστεί σε θάνατο από έκτακτα στρατοδικεία, 17.000 σε ισόβια, 20.000 ήταν εκτοπισμένοι.2
Δομικά στοιχεία του καθεστώτος, τα οποία συναντούμε σε διαφορετική ένταση σε όλη την περίοδο από το 1950 ως το 1967, ήταν η αυτονόμηση των Ενόπλων Δυνάμεων και του Στέμματος, η απορρόφηση της νομοθετικής εξουσίας από την εκτελεστική και η συνεχής προσφυγή στις «εξαιρετικές λειτουργίες».
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη λειτουργία διαφόρων ανταγωνιστικών κέντρων εξουσίας εντός του κράτους (μοναρχία, Ένοπλες Δυνάμεις, συμμαχικός παράγοντας). Η σύζευξη αυταρχισμού και κοινοβουλευτικής δημοκρατίας αποτελούσε κατάφωρη αντίφαση, οδηγώντας ορισμένους να κάνουν λόγο για «καχεκτική δημοκρατία».
Ο παράνομος μηχανισμός του ΚΚΕ αμέσως μετά τον Εμφύλιο
Για την ηττημένη Αριστερά το τέλος του Εμφυλίου σηματοδοτήθηκε από το πέρασμα χιλιάδων πολεμιστών του ΔΣΕ, μελών του ΚΚΕ και της ηγεσίας του στις χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ. Οι εναπομείναντες στο εσωτερικό, απομονωμένοι ή οργανωμένοι σε ολιγομελείς ομάδες, κλήθηκαν να συνεχίσουν τη δράση. Βέβαια οι συστηματικές διώξεις περιόριζαν τα περιθώρια. Η λειτουργία του παράνομου μηχανισμού αναγορεύθηκε από την ηγεσία ως πρώτιστος στόχος.3
Το ΚΚΕ διατηρούσε παράνομο μηχανισμό (κομματικές οργανώσεις, τυπογραφεία, ασυρμάτους) στην Αθήνα καθ’ όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου.
Ωστόσο από τον Μάρτιο ως τον Σεπτέμβριο του 1949 η Ασφάλεια πραγματοποίησε τρεις μεγάλες επιχειρήσεις, αποσαθρώνοντάς τον. Από τους καθοδηγητές ο μόνος που είχε μείνει ασύλληπτος ήταν ο Νίκος Πλουμπίδης, ο οποίος ορίστηκε επικεφαλής του, ενώ είχε διασωθεί και το δίκτυο των ασυρμάτων που ήλεγχε ο Βαβούδης. Παράλληλα, ηγετικά στελέχη της ΕΠΟΝ (Σ. Κασιμάτης, Φ. Λαζάρου) συγκρότησαν δεύτερο παράνομο μηχανισμό στην Αθήνα,4 δομικό στοιχείο του οποίου ήταν η επιφυλακτικότητα απέναντι στα υπολείμματα των οργανώσεων του κόμματος που είχαν δεχθεί χτυπήματα.
Ο Νικόλαος Πλαστήρας, πρωθυπουργός της κυβέρνησης Κέντρου
Η πρώτη εκλογική καταγραφή
Μετά τη λήξη του Εμφυλίου ο ρόλος της κυβέρνησης «εθνικής ενότητας» έδειχνε να έχει τερματιστεί. Μια νέα εκλογική καταγραφή, που θα νομιμοποιούσε το στρατιωτικό αποτέλεσμα, ήταν αναγκαία. Στις 5 Μαρτίου 1950 προκηρύχθηκαν εκλογές, χωρίς βέβαια τη χαλάρωση των αυταρχικών μέτρων.
Τα προπολεμικά κόμματα (Λαϊκό Κόμμα και Κόμμα των Φιλελευθέρων) παρουσίασαν πτώση. Έκπληξη αποτέλεσαν η νεοσύστατη ΕΠΕΚ του Νικολάου Πλαστήρα, που συγκροτήθηκε από νέο πολιτικό προσωπικό, προβάλλοντας ως στόχους την ειρήνευση και την αλλαγή, αλλά και η Δημοκρατική Παράταξη, εκλογικό μέτωπο της Αριστεράς το οποίο συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ, απαρτιζόμενο από κόμματα που είχαν συνεργαστεί στο ΕΑΜ το 1946.
Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κέντρου Γεώργιος ΓΙαπανδρέου
Ο Πλουμπίδης ήταν αυτός που ανέλαβε τις συνεννοήσεις, διεκπεραιώνοντάς τες αυτοπροσώπως με τον κίνδυνο να συλληφθεί. Κατά τις διαβουλεύσεις οι Σύμμαχοι αρνήθηκαν πεισματικά τη συμμετοχή των εξόριστων και των φυλακισμένων στα ψηφοδέλτια.
Τελικά ο Πλουμπίδης δέχθηκε να παραιτηθεί από τις απαιτήσεις του για τους υποψηφίους με αντάλλαγμα την αποδοχή του εκλογικού προγράμματος. Η στάση του αυτή αποτέλεσε σημείο τριβής μεταξύ ηγεσίας και Πλουμπίδη.5
Ο αρχηγός του Κόμματος των Φιλελευθέρων ΣοφοκλήςΒενιζέλος
Το «κεντρώο διάλειμμα» και τα «μέτρα ειρηνεύσεως»
Μετά τις εκλογές και τις αρχικές παλινωδίες των Ανακτόρων, που προτιμούσαν κυβέρνηση υπό τον Σ. Βενιζέλο με την υποστήριξη των Λαϊκών, προκαλώντας μάλιστα τις αντιδράσεις του αμερικανικού παράγοντα, σχηματίστηκε κυβέρνηση Κέντρου υπό τον Πλαστήρα. Η κυβέρνηση έμεινε στην εξουσία μόλις τέσσερεις μήνες, καθώς τα «μέτρα ειρηνεύσεως» που προώθησε προκάλεσαν σφοδρές αντιδράσεις.
Σε μια προσπάθεια να γίνει μετάβαση από το καθεστώς του Εμφυλίου η κυβέρνηση ανέστειλε τις εκτελέσεις, ωστόσο ο Πλαστήρας υποστήριξε ότι δεν θα χαλαρώσει τα μέτρα ασφαλείας. Στις 6 Ιουνίου 1950 ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γεώργιος Παπανδρέου εισηγήθηκε πέντε νομοσχέδια για την εφαρμογή «μέτρων επιείκειας». Έπειτα από θυελλώδεις συζητήσεις στη Βουλή ψηφίστηκαν τα εξής: αύξηση του Συμβουλίων Χαρίτων, αναθεώρηση των αποφάσεων των Έκτακτων Στρατοδικείων, κατάργηση του Αναμορφωτηρίου της Μακρονήσου και αμνήστευση όσων παραδίδονταν.6
Σε αυτό το πλαίσιο ξέσπασε κυβερνητική κρίση: όταν ο Πλαστήρας δήλωσε ότι θα καταργηθεί η θανατική ποινή το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήρε την υποστήριξή του στην κυβέρνηση, η οποία έπεσε τον Αύγουστο του 1950. Σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση από τα κόμματα του Βενιζέλου και του Παπανδρέου, με την υποστήριξη των Λαϊκών. Σε αυτή τη φάση εντάθηκε η επίθεση κατά της Αριστερός, επανήλθαν διατάγματα του Εμφυλίου εναντίον της ελευθεροτυπίας, επαναλειτούργησαν τα Έκτακτα Στρατοδικεία, οι διώξεις έπληξαν ακόμη και οπαδούς της ΕΠΕΚ.8
Η δράση των παρανόμων και η αποστολή Μπελογιάννη
Κατά τη διάρκεια του «κεντρώου διαλείμματος» η Αριστερά πίεζε για διεύρυνση των «μέτρων», ενώ κύριο αίτημά της ήταν η γενική αμνηστία. Διάφορες δράσεις σε αυτή την κατεύθυνση οργάνωσε ο παράνομος μηχανισμός. Ωστόσο η ηγεσία προέκρινε την ανασυγκρότησή του με αποστολές στελεχών από το εξωτερικό, επικεφαλής των οποίων ορίστηκε ο Νίκος Μπελογιάννης, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ.
Τον Μάιο του 1950 αποφασίστηκε ότι τα απεσταλμένα στελέχη θα παρέμεναν στη χώρα για έξι μήνες «για λόγους ασφαλείας», ενώ προτεινόταν όλα τα στελέχη που δούλευαν στην Ελλάδα να φυγαδευθούν στο εξωτερικό.9 Στόχος αυτού του σχεδίου ήταν η δημιουργία πέντε καθοδηγητικών κέντρων πανελλαδικά, σε άμεση επαφή με την ηγεσία. Σε αυτό το πλαίσιο, τον Ιούνιο του 1950 πέρασε παράνομα στη χώρα ο Μπελογιάννης. Αμέσως ήρθε σε επαφή με τον παράνομο μηχανισμό του Πλουμπίδη στην Αθήνα.
Τέλη Ιουνίου γνώριζε ήδη την οργανωτική κατάσταση και ενημέρωνε την ηγεσία, μέσω του ασυρμάτου του Βαβούδη: «Σας γράφω κρίση μου για ανθρώπους μας. Ο Μπ (Πλουμπίδης) είναι εντάξει. Αρρώστια και απομόνωση συντελούν να βλέπει ορισμένα πράγματα στενά, σχολαστικά, χλιαρά. Κουφός (Βαβούδης) μάλλον εντάξει [...] Ξεκαθαρίζω, ανασυγκροτώ αυτό που υπάρχει και προσπαθώ να χτίσω άλλο παράλληλα».10 Ο Μπελογιάννης συνεργάστηκε στενά κυρίως με τους Πλουμπίδη και Βαβούδη, πραγματοποίησε πολλές επαφές με πολιτικούς παράγοντες της Αριστερός για εκλογική συμμαχία, ενώ προώθησε την έκδοση νόμιμης εφημερίδας, του Δημοκρατικού.
Η σύλληψη του Μπελογιάννη
Μέσα σε μια ατμόσφαιρα έντασης των διώξεων από την κυβέρνηση Βενιζέλου - Παπανδρέου έγινε τον Δεκέμβριο του 1950 η σύλληψη του Μπελογιάννη, της 'Ελλης Ιωαννίδου και 93 ακόμη ατόμων. Επρόκειτο για το μεγαλύτερο «χτύπημα» της Ασφάλειας από την άνοιξη του 1949. Η υπόθεση αξιοποιήθηκε για τη σκλήρυνση των μέτρων εναντίον των κομμουνιστών. Η κυβέρνηση μέχρι το τέλος τη θητείας της, τον Σεπτέμβριο του 1951, αναβίωσε το εμφυλιοπολεμικό κλίμα: τον Μάρτιο εκτελέστηκαν 14 κομμουνιστές, τον Απρίλιο πραγματοποιήθηκε κύμα συλλήψεων στην Αθήνα, οι δικαστές των Έκτακτων Στρατοδικείων επέβαλλαν εξοντωτικές ποινές για πράξεις μειωμένης πολιτική σημασίας.11
Οι συλλήψεις τροφοδότησαν κλίμα καχυποψίας μεταξύ των εναπομεινάντων παρανόμων, των έγκλειστων και της ηγεσίας. Άμεσα πραγματοποιήθηκε αναδιάταξη των κομματικών δυνάμεων. Ο Πλουμπίδης, όπως υποστήριζε ο ίδιος σε επιστολή του, πήρε εντολή από το Π.Γ «να κλειστεί μέσα» και να έχει επαφή μόνο με τον Βαβούδη, ο οποίος ανέλαβε την καθοδήγηση της νόμιμης και της παράνομης δουλειάς.
Τελικά ο Πλουμπίδης βγήκε από την «εφεδρεία» και για άλλη μια φορά η ηγεσία τού εμπιστεύθηκε τις συνεννοήσεις με τους συμμάχους εντός της νεοϊδρυθείσας ΕΔΑ, τον Αύγουστο του 1951.12
Οι εντολές που είχε ήταν η δημιουργία μετώπου με μίνιμουμ πρόγραμμα, η συμμετοχή στα ψηφοδέλτια φυλακισμένων, εξόριστων, του ίδιου και του Μπελογιάννη. Οι συγκεκριμένες υποψηφιότητες είχαν μεγάλη σημασία για το ΚΚΕ. Ωστόσο στην ΕΔΑ ξέσπασε αντιδικία γύρω από τις δύο υποψηφιότητες και οι σύμμαχοι τις αρνήθηκαν κατηγορηματικά. Καθώς πλησίαζαν οι καταληκτικές ημερομηνίες για την κατάθεση συνδυασμών, με διαρρηγμένη την επικοινωνία με το
εξωτερικό, την οριστική απόφαση πήρε μόνος του ο Πλουμπίδης13 προκαλώντας την αντίδραση της ηγεσίας.
Η δεύτερη φάση του «κεντρώου διαλείμματος»
Οι εκλογές του Σεπτεμβρίου του 1951 έγιναν με φόντο την κάθοδο του στρατάρχη Παπάγου με τον Ελληνικό Συναγερμό. Αυτοδύναμη κυβέρνηση δεν προέκυψε και συγκροτήθηκε συνασπισμός από την ΕΠΕΚ και το Κόμμα των Φιλελευθέρων με ισχνή πλειοψηφία. Ο κύριος τομέας που έκρινε για άλλη μια φορά τη βιωσιμότητα της κυβέρνησης Κέντρου ήταν η εσωτερική πολιτική.
Τα μέτρα που προωθήθηκαν ήταν: αντικατάσταση των Έκτακτων Στρατοδικείων από 5μελή Εφετεία, κατάργηση των στρατοπέδων, μετατροπή των θανατικών ποινών σε ισόβια κ.ά.
Εως τα τέλη Οκτωβρίου εξετάστηκαν από Αναθεωρητικά Στρατοδικεία οι υποθέσεις 571 θανατοποινιτών: οι 124 απηλλάγησαν, για 28 μετατράπηκε η ποινή σε ισόβια, για 75 η ποινή δεν άλλαξε και στους υπόλοιπους αποδόθηκαν μικρότερες ποινές.14
Ακραίες αντιδράσεις εναντίον των μέτρων εκδηλώθηκαν για άλλη μια φορά από το στράτευμα. Μάλιστα, με πρωτοβουλία του ξεκίνησε εσπευσμένα, πριν από την ορκωμοσία της κυβέρνησης, η δίκη του Μπελογιάννη σε Έκτακτο Στρατοδικείο και όχι σε 5μελές Εφετείο.
Η κυβέρνηση έκανε προσπάθειες για αναβολή, ωστόσο βρήκε απέναντι της τη σθεναρή αντίθεση της αντιπολίτευσης. Τελικά παραπέμφθηκαν 93 άτομα με κατηγορίες για παράβαση του Ν. 509. Η τροπή της υπόθεσης άλλαξε όταν λίγες ημέρες προτού βγει η απόφαση αποκαλύφθηκαν οι δύο ασύρματοι του ΚΚΕ σε Γλυφάδα και Καλλιθέα. Ο ασυρματιστής Βαβούδης αυτοκτόνησε για να μην πέσει στα χέρια των διωκτών του ενώ ενορχηστρώθηκε κύμα συλλήψεων.15
Τελικά το δικαστήριο επέβαλε σε 12 εκ των κατηγορουμένων τη θανατική ποινή. Επειδή όμως η κυβέρνηση είχε δεσμευθεί ότι δεν θα γίνουν εκτελέσεις επιθανολογείτο ότι η ποινή δεν θα εκτελείτο.16 Ωστόσο η αποκάλυψη των ασυρμάτων χρησιμοποιήθηκε από τις Αρχές για να παραπεμφθεί εκ νέου ο Μπελογιάννης και 29 ακόμη κομμουνιστές στο Διαρκές Στρατοδικείο για παράβαση του Ν. 375 περί κατασκοπίας.
Η νέα δίκη, που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 1952, τελείωσε με την καταδίκη οκτώ κατηγορουμένων σε θάνατο. Η απόφαση έπρεπε να εφαρμοστεί μέσα σε πέντε ημέρες. Το μοναδικό πλέον ένδικο μέσο ήταν η προσφυγή στο Συμβούλιο Χαρίτων, το οποίο τελικά αποφάσισε να μη μετατραπούν οι ποινές για τους Μπελογιάννη, Μπάτση, Αργυριάδη και Καλούμενο.
Η δίκη και η επικείμενη εκτέλεση πήραν μεγάλες διαστάσεις σε εξωτερικό και εσωτερικό. Δεκάδες προσωπικότητες από τον χώρο της διανόησης (Σαρτρ, Ελιάρ κ.ά.), βουλευτές από την Αγγλία, τη Γαλλία κ.α., αλλά και από την ΕΔΑ και την ΕΠΕΚ, ζήτησαν να μη γίνουν οι εκτελέσεις. Εκείνες τις τραγικές στιγμές ήταν που ο Πλουμπίδης έστειλε επιστολή στην Ασφάλεια, αναλαμβάνοντας την καθοδήγηση του παράνομου μηχανισμού, διαβεβαιώνοντας ότι θα παραδοθεί αν ανακληθούν οι θανατικές ποινές. Ωστόσο η επιστολή του καταγγέλθηκε από την ηγεσία ως κατασκεύασμα της Ασφάλειας, ενώ πιστοποιείτο ότι ο ίδιος βρισκόταν στο εξωτερικό.17
Τελικά στις 30 Μαρτίου οι τέσσερεις κομμουνιστές οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, αναδεικνύοντας μεταξύ άλλων και την τραγική αποτυχία της κυβέρνησης Κέντρου να επιβάλει την πολιτική κατευνασμού.
Η «υπόθεση Πλουμπίδη»
Οι αποκαλύψεις των ασυρμάτων οδήγησαν στο οριστικό μπλοκάρισμα της επικοινωνίας του παράνομου κέντρου του Πλουμπίδη με την ηγεσία.18 Χωρίς καμία κομματική μέριμνα ο Πλουμπίδης προσπαθούσε να διαφύγει τη σύλληψη, κρυμμένος σε σπίτια εμπίστων του. Εκείνη την περίοδο συστηματικές διαδόσεις μεταξύ των κομμουνιστών στο εσωτερικό ανέφεραν ότι ήταν «χαφιές». Μάλιστα ζητήθηκε και η γνώμη του Μπελογιάννη, ο οποίος εγγυήθηκε για δεύτερη φορά την ακεραιότητα του Πλουμπίδη. Σε όλη αυτή τη διαδικασία έπαιξε ρόλο και η προπαγάνδα της Ασφάλειας, η οποία συντηρούσε έναν διαρκή δημοσιογραφικό θόρυβο για τον ασύλληπτο κομμουνιστή.19
Τον Απρίλιο του 1952 ο Πλουμπίδης έστειλε επιστολή στην Ιωαννίδου στην οποία πιστοποιούσε ότι έχει έξι μήνες να συνδεθεί με το Πολιτικό Γραφείο: «Σπίτι λεν έχω. Λεφτά υπάρχουν κάτι λίγα. [...]
0 10 δεν μπορεί να μου βρει σπίτι γιατί φοβούνται όλοι την κατηγορία της κατασκοπίας».20
Παράλληλα διατύπωνε τους φόβους του: «Το κόμμα να μην ενδιαφερθεί για μένα τόσον καιρό σημαίνει ότι κάτι στραβό έχει εναντίον μου» και έσπευδε να δικαιολογήσει αυτή τη στάση λέγοντας «κάποιος δίνει πληροφορίες στο Π.Γ που το αναγκάζουν να είναι κουμπωμένο μαζί μου».21
Οι φόβοι του Πλουμπίδη ήταν πραγματικοί, καθώς η ηγεσία είχε ξεκινήσει από τον Ιανουάριο του 1952 διαδικασίες για την εξέταση της υπόθεσής του. Τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής είχαν κληθεί να γράψουν εκθέσεις με ό,τι σχετικό γνωρίζουν, οι οποίες ωστόσο δεν περιείχαν κάποιο ενοχοποιητικό στοιχείο. Αντίθετα, οι εκθέσεις των Ζαχαριάδη και Μπαρτζιώτα αποτελούσαν δριμύτατο «κατηγορώ».22 Μετά την εκτέλεση του Μπελογιάννη δόθηκε εντολή στον Μπαρτζιώτα να γράψει το σχέδιο απόφασης που αφορούσε τον Πλουμπίδη,23 το οποίο επικυρώθηκε τρεις μήνες αργότερα. Έγραφε χαρακτηριστικά: «Το ΠΓ εξετάζει δύο χρονιά τώρα την υπόθεση του Ν. Πλουμπίδη. [...] Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν σε βάρος του αποδείχνουν ότι είναι παλιός προβοκάτορας του ΚΚΕ. [...] Η δράση του ξεδιαλύνεται κυρίως από την 4η Αύγουστον».24
Οι βασικές κατηγορίες που του αποδόθηκαν ήταν οι χειρισμοί του στις εκλογικές αναμετρήσεις του 1950-1951 και τα «χτυπήματα» που υπέστη ο παράνομος μηχανισμός. Η κυριότερη όμως κατηγορία ήταν ότι παρέδωσε τον Μπελογιάννη στις Αρχές.25 Μάλιστα η απόφαση, σε μια προσπάθεια να δικαιολογηθεί το γεγονός ότι ενώ υπήρχαν υποψίες εχρησιμοποιείτο ως κύριος εκπρόσωπος του Π.Γ σε κομβικές κομματικές δράσεις, υποστήριζε: «Η Ασφάλεια για να τον διευκολύνει και παράλληλα για να κρατά στα χέρια της κάθε νόμιμη κίνηση, έδινε τη δυνατότητα στον Ν. Πλουμπίδη να βγάζει εφημερίδες κ.ά. Μα αυτό επέτρεπε στο ΚΚΕ να χρησιμοποιεί κάθε νόμιμο βήμα [...] και
ακόμη να μπαίνει στα ίχνη της αποκάλυψης του προβοκάτορα».26 Ο μόνος που αντέδρασε στην απόφαση ήταν ο Κ. Θέος. Χαρακτηριστικό είναι ότι σε καμία ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής δεν συζητήθηκε το ζήτημα.
Ο Πλουμπίδης οδηγείται σιδηροδέσμιος στο δικαστήριο,
Η έλλειψη ενός προστατευτικού δικτύου, παρά το γεγονός ότι στην Αθήνα λειτουργούσε το δεύτερο παράνομο δίκτυο, ενισχυμένο μάλιστα από απεσταλμένους από το εξωτερικό, διευκόλυνε τη σύλληψη του Πλουμπίδη, η οποία έγινε τον Νοέμβριο του 1952. 0 Πλουμπίδης ήταν προετοιμασμένος. Σε επιστολή του γράφει: «Τη σύλληψή μου την περίμενα, ήταν αναπόφευκτη αφού δεν είχα ούτε λεφτά ούτε οργάνωση να στηριχτώ».27
Η ηγεσία, μετά τη σύλληψη, τον παρουσίασε μέσω του ραδιοσταθμού ως «χαφιέ» και σημείωνε ότι εδώ και καιρό είχε επισημάνει την προδοτική δράση του.28 Η Ασφάλεια αξιοποίησε αμέσως τις ανακοινώσεις και προσπάθησε να στρέψει τον Πλουμπίδη εναντίον της ηγεσίας για να του αποσπάσει πληροφορίες, χωρίς αποτέλεσμα.
Μία από τις πολλές μεταγωγές του Πλουμπίδη κατά τη διάρκεια της δίκης του
Εκτός από την Ασφάλεια, ο Πλουμπίδης είχε να αντιμετωπίσει την πίεση των συντρόφων του που τον είχαν αποκηρύξει. Κατά την παραμονή του στις φυλακές του νοσοκομείου Σωτηρία κρατήθηκε σε απομόνωση από τους άλλους πολιτικούς κρατουμένους. Οι μόνοι που τον επισκέπτονταν ήταν οι γονείς και ο αδερφός της συζύγου του, που ήταν και δικηγόρος του. Πιέσεις για να τον αποκηρύξει δεχόταν και η γυναίκα του.
Ελάχιστοι ήταν εκείνοι που αντιτάχθηκαν ανοιχτά στις καταγγελίες της ηγεσίας. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της Έλλης Ιωαννίδου. Όπως είπε, «μόλις μαθεύτηκε η καταγγελία στις φυλακές Αβέρωφ έστειλα μέσω Ελβετίας μήνυμα στον Ζαχαριάδη ότι κάνουν λάθος και μπορώ να τους στείλω στοιχεία. Εκείνοι μου ζήτησαν τα στοιχεία που είχα. Έστειλα κρυπτογραφημένο μήνυμα. Η απάντηση ήταν ότι η Επιτροπή Πόλης της Αθήνας καθαιρούσε τη φυλακισμένη που είχε την τόλμη να αμφισβητήσει. Η επιχειρηματολογία της απόφασης στηριζόταν στο ότι είχα πει να βάλει το κόμμα δικηγόρο στον Πλουμπίδη, στήριξα τη γυναίκα του κ.ά.».29
Αγόρευση του Πλουμπίδη στο δικαστήριο.
Τη μάχη της δίκης την έδωσε μόνος, ωστόσο υπερασπίστηκε την κομμουνιστική δράση του και κατήγγειλε τις μεθοδεύσεις του αντικομμουνιστικού κράτους. Στις 14 Αυγούστου 1954 οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα. Πέντε χρόνια μετά τον Εμφύλιο η κυβέρνηση του Ελληνικού Συναγερμού συνέχιζε τις εμφυλιοπολεμικές πρακτικές υπό την πλήρη απουσία αντιδράσεων.
0 πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος, που επί κυβερνήσεώς του δολοφονήθηκε ο Νίκος Πλουμπίδης
Δύο ημέρες μετά την εκτέλεση η «Ελεύθερη Ελλάδα» πληροφορούσε ότι η εκτέλεση ήταν εικονική και ο Πλουμπίδης είχε φυγαδευθεί στην Αμερική: «Η σκηνοθεσία της εκτέλεσης του προβοκάτορα Πλουμπίδη ήταν μέσα στα σχέδιά τους να φουντώσουν την αντικομμουνιστική υστερία. Με την ψευτοεκτέλεση Πλουμπίδη θέλησαν να δημιουργήσουν προηγούμενο ότι εκτελούνται τάχα ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ για να προχωρήσουν σε καταδίκες σε θάνατο και πραγματικές εκτελέσεις στελεχών-λαϊκών αγωνιστών».31
Επίσης θα υποστηριχθεί ότι ο Πλουμπίδης παρείχε πληροφορίες βάσει των οποίων έγιναν αναθεωρήσεις δικών, όπως στην περίπτωση της Ιωαννίδου: «Η παπαγική στρατοκρατία επιδιώκει να επικυρώσει τις θανατικές καταδίκες, να στηρίξει και να ξαναζεστάνει με τη βοήθεια τον προβοκάτορα Πλουμπίδη τον πλαστηρικό μύθο περί κατασκοπίας».32 Η συκοφάντησή του συνεχίστηκε για αρκετά χρόνια. Την επίσημη διατύπωσή της θα αναλάβει ο Σ. Κασιμάτης με τα άρθρα του στον Νέο Κόσμο, το 1953.33
Η επιλογή του συγκεκριμένου στελέχους δεν ήταν τυχαία, καθώς επρόκειτο για τον καθοδηγητή του δεύτερου παράνομου κέντρου που διατύπωνε υποψίες για τον μηχανισμό του Πλουμπίδη στο Π.Γ. Ο Κασιμάτης θα υποστηρίξει αργότερα ότι τα άρθρα τα έγραψε υπό την πίεση της ηγεσίας.34
Η αποκατάσταση
Οι καταγγελίες εναντίον του Πλουμπίδη θα σταματήσουν οριστικά μετά την καθαίρεση του Ζαχαριάδη. Για πρώτη φορά στο Π.Γ θα αναζητηθούν ευθύνες για την κατάσταση του παράνομου μηχανισμού μεταξύ των μελών του.
Συκεκριμένα υποστηρίχθηκε ότι η καθοδήγηση επεδείκνυε ελλιπή φροντίδα για την ασφάλεια των παράνομων στελεχών. Άφηνε ακατάλληλα άτομα να πραγματοποιούν τις διασυνδέσεις των παρανόμων με τις οργανώσεις. Μετέδιδε την τεχνική της παράνομης δουλειάς και των συνωμοτικών κανόνων, με αποτέλεσμα εύκολα να μπορεί να λάβει γνώση η Ασφάλεια. Δημοσιοποιούσε άστοχες πληροφορίες κ.λπ. Τα αποτελέσματα ήταν πολλαπλές συλλήψεις και διάλυση των κομματικών οργανώσεων. Υπεύθυνοι για αυτή την κατάσταση θεωρήθηκαν οι Ζαχαριάδης και Μπαρτζιώτας, καθώς είχαν αναλάβει μόνοι τους την καθοδήγηση των παρανόμων.35
Με την απόφαση αυτή, υπαίτιοι για τη διάλυση του παράνομου μηχανισμού δεν θεωρήθηκε η καθοδήγηση στο εσωτερικό, αλλά στο εξωτερικό. Η κατηγορία που είχε αποδοθεί στον Πλουμπίδη, η οποία δικαιολογούσε τις συλλήψεις όλων των παρανόμων από τον Μπελογιάννη και μετά, ήταν πλέον άχρηστη. Αυτές οι διαπιστώσεις ώθησαν στην εσωκομματική αναδιαπραγμάτευση της υπόθεσής του.
Η εκτέλεση των τεσσάρων (Μπελογιάννης, Αργυριάδης, Καλούμενος, Μπάτσης)
Συστάθηκε εξεταστική επιτροπή που συνέταξε πόρισμα το οποίο ανακοινώθηκε στην ΚΕ τον Νοέμβριο του 1957. Σύμφωνα με αυτό, «δεν υπάρχει κανένα, στοιχείο στα αρχεία της ΚΕ που να καταγγέλλει ότι ο Πλουμπίδης ευθύνεται για τη σύλληψη του Μπελογιάννη».36 Τα αίτια της σκευωρίας υποστηρίχθηκε πως ήταν πολιτικά «[...] και μετά την ήττα τους χρειάστηκε ένας για να του φορτώσουν τη χρεοκοπία της πολιτικής τους», ενώ επεσήμαινε ότι «ειδική ευθύνη για τη συκοφάντηση και την εξόντωσή του φέρουν οι Ζαχαριάδης, Μπαρτζιώτας, Βλαντάς».37 Η 8η Ολομέλεια θα τον αποκαταστήσει με μια λιτή απόφαση.
Ο Νίκος Πλουμπίδης με χειροπέδες, όπως έπεσε μετά την εκτέλεση του
Η δράση του Νίκου Πλουμπίδη, αναμφίβολα ηγέτη της κομμουνιστικής Αριστερός στο εσωτερικό τα πρώτα μετεμφυλιοπολεμικά χρόνια, συνέπεσε με την προσπάθεια εγκαθίδρυσης ενός καθεστώτος «εκτάκτου ανάγκης», μακράς διάρκειας, και την αποτυχία του Κέντρου να αμβλύνει, τουλάχιστον, τις πιο οξείες πλευρές του. Μέσα σε αυτά τα στενά περιθώρια προσπάθησε να κάνει πολιτική με όποιο μέσο διέθετε, καθοδηγώντας τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ και πρωταγωνιστώντας στη συγκρότηση της νόμιμης έκφρασης της Αριστερός.
Η «υπόθεση Πλουμπίδη» και η συνεπακόλουθη αμφίπλευρη στοχοποίησή του από το αντικομμουνιστικό κράτος και το κόμμα του αποκαλύπτουν όσα συντελέστηκαν στο φως της νομιμότητας και στο σκοτάδι της παρανομίας, στο προσκήνιο και στο παρασκήνιο της πολιτικής ζωής στην Ελλάδα από το 1949 ως το 1954.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Ν. Αλεβιζάτος, Οι Πολιτικοί Θεσμοί Σε Κρίση 1922-1974 - Όψεις της Ελληνικής Εμπειρίας, Θεμέλιο, 3η έκδοση, Αθήνα 1995, σσ. 181-185.
2 Ηλ. Νικολακόπουλος, Η Καχεκτική Δημοκρατία, Κόμματα και Εκλογές 1946-1967, Πατάκης, Αθήνα 2000, σσ. 100-1.
3 Το ΚΚΕ: Επίσημα Κείμενα, τόμος 7ος, 1949-1955, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1995, σ. 16.
4 Σ. Κασιμάτη, Οι Παράνομοι: Άνθρωποι και Ντοκουμέντα, Φιλίστωρ, Αθήνα 1997, σσ. 79-80.
5 Ηλ. Νικολακόπουλος, Η Καχεκτική Δημοκρατία, ό.π. σσ. 37-38,104-7,124.
6 Σ. Λιναρδάτος, Από τον Εμφύλιο στην Χούντα, τόμος Α': 1949-1952, Παπαζήσης, Αθήνα 1977, σσ. 138-143.
7 Κ. Τσουκαλάς, Η Ελληνική Τραγωδία: Από την Απελευθέρωση στους Συνταγματάρχες, Νέα Σύνορα-Λιβάνης, Αθήνα 1981, σ. 110.
8 Τ. Βουρνάς, Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδος, τόμος 4ος, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, Πατάκης, Αθήνα 1997, σσ. 515-6.
9 Το ΚΚΕ: Επίσημα Κείμενα, ό.π., σ. 40.
10 Ραδιοτηλεγράφημα 26/6/1950 Βλ. Σ. Κασιμάτη, Οι Παράνομοι, ό.π., σ. 177.
11 Εξήντα Χρόνια Αγώνων και Θυσιών: Χρονικό τον ΚΚΕ, τόμος II1945-1978, ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα 1979, σσ. 90-91.
12 Κ. Ζαμπάθα, Νίκος Μπελογιάννης - Νίκος Πλουμπίδης, Κουβέντες που κάναμε μαζί στα στερνά της ζωής τους, Δωρικός, Αθήνα 1976, σ. 112.
13 Δ. Παπαχρίστου, Νίκος Πλουμπίδης -Ντοκουμέντα, Το Ποντίκι, Αθήνα 1998, σ. 113.
14 Σ. Λιναρδάτος, Από τον Εμφύλιο στην Χούντα, ό.π., σσ. 302, 321.
15 Τ. Βουρνάς, Υπόθεση Μπελογιάννη, Αφοί Τολίδη, Αθήνα 1984, σσ. 35-51.
16 Σ. Λιναρδάτος, Από τον Εμφύλιο στην Χούντα, ό.π., σ. 321
17 Π. Παρασκευόπουλος, Ο Ανθρωπος Με το Γαρύφαλλο, Κάκτος, Αθήνα 1980, σ. 125.
18 Ντ. Κουσίδου - Σ. Σταυρόπουλος, Η υπόθεση Νίκου Πλουμπίδη, Ιστορία - Αρχεία - Καταθέσεις, Διογένης, σ. 337.
19 Δ. Παπαχρίστου, Νίκος Πλουμπίδης ό.π., σ. 84.
20 ό.π., σ. 79.
21 ό.π., σ. 81.
22 ό.π., σσ. 57, 59.
23 Σ. Κασιμάτη, Οι Παράνομοι, ό.π., σ. 439.
24 Το ΚΚΕ: Επίσημα Κείμενα, τόμος 7ος, ό.π., σσ. 278-9.
25 ό.π., σ. 281.
26 Το ΚΚΕ: Επίσημα Κείμενα, ό.π., σ. 285.
27 Δ. Παπαχρίστου, Νίκος Πλουμπίδης, ό.π., σ. 100.
28 Σ. Κασιμάτη, Οι Παράνομοι, ό.π. σ. 439.
29 Δ. Παπαχρίστου, Νίκος Πλουμπίδης, ό.π., σ. 229.
30 Ό.π., σ. 97.
31 ΑΣΚΙ, Αρχείο Ραδιοσταθμού Ελεύθερη Ελλάδα/Η Φωνή της Αλήθειας, τκ=44.
32 Ό.π.
33 Λ. Στάθα, «Η δουλειά των κομματικών οργανώσεων Αθήνας - Πειραιά στην περίοδο 1949-1952», Νέος Κόσμος, τχ. 12, χρονιά Ε', Δεκέμβρης 1953, σσ. 15-28 και Λ. Στάθα, «Ο Μπελογιάννης στην Αθήνα», Νέος Κόσμος, τχ. 12, χρονιά Ε', Μάρτης 1953, σσ. 19-24.
34 Σ. Κασιμάτη, Οι Παράνομοι, ό.π., σ. 440.
35 Γ. Πετρόπουλος, Η Καθαίρεση του Ν. Ζαχαριάδη (Η επέμβαση του ΚΚΣΕ στο ΚΚΕ), Προσκήνιο, Αθήνα 2003, σσ. 135-137.
36 Δ. Παπαχρίστου, Νίκος Πλουμπίδης, ό.π., σ. 179.
37 ό.π. σσ. 186-187.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Νίκος Αλεβιζάτος, Οι Πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922-1974-Όψεις της ελληνικής εμπειρίας, Θεμέλιο, 3η έκδοση, Αθήνα 1995.
Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδος, τ. 4, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, Πατάκης, Αθήνα 1997.
Του ιδίου, Υπόθεση Μπελογιάννη, Αφοί Το-λίδοι, Αθήνα 1984.
Εξήντα Χρόνια Αγώνων και Θυσιών: Χρονικό του ΚΚΕ, τόμος II 1945-1978, ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα 1979.
Κ. Ζαμπάθα, Νίκος Μπελογιάννης - Νίκος Πλουμπίδης, Κουβέντες Που Κάναμε Μαζί στα Στερνά της Ζωής τους, Δωρικός, Αθήνα 1976.
Σ. Κασιμάτη, Οι Παράνομοι: άνθρωποι και ντοκουμέντα, Φιλίστωρ, Αθήνα 1997.
Ντ. Κουσίδου - Σ. Σταυρόπουλος, Η υπόθεση Νίκου Πλουμπίδη, Ιστορία - Αρχεία -Καταθέσεις, Διογένης, χ.τ., χ.χ.
Σ. Λιναρδάτος, Από τον Εμφύλιο στην Χούντα, τ. Α": 1949-1952, Παπαζήσης, Αθήνα 1977.
Ηλίας Νικολακόπουλος, Η καχεκτική δημοκρατία, κόμματα και εκλογές 1946-1967, Πατάκης, Αθήνα 2000.
Π. Παρασκευόπουλος, 0 Άνθρωπος Με το Γαρύφαλλο, Κάκτος, Αθήνα 1980
Δ. Παπαχρίστου, «Νίκος Πλουμπίδης - Ντοκουμέντα», Το Ποντίκι, Αθήνα 1998.
Γ. Πετρόπουλος, Η Καθαίρεση του Ν. Ζαχαριάδη: Η επέμβαση του ΚΚΣΕ στο ΚΚΕ, Προσκήνιο, Αθήνα 2003.
Λ, Στάθα, «Η δουλειά των κομματικών οργανώσεων Αθήνας -Πειραιά στην περίοδο 1949-1952», Νέος Κόσμος, τχ. 12, χρονιά Ε', Δεκέμβρης 1953, σσ. 15-28.
Λ. Στάθα, «Ο Μπελογιάννης στην Αθήνα», Νέος Κόσμος, τχ. 12, χρονιά Ε', Μάρτης 1953, σσ. 19-24.
Το ΚΚΕ: Επίσημα κείμενα, τόμος 7ος, 1949-1955, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1995.
Κ. Τσουκαλάς, Η Ελληνική Τραγωδία: Από την Απελευθέρωση στους Συνταγματάρχες, Νέα Σύνορα - Λιβάνης, Αθήνα 1981.
Η Νατάσα Κεφαλληνού είναι ιστορικός.
+ σχόλια + 1 σχόλια
Ευτυχώς έχουμε τελειώσει οριστικά από το 1996 με τα οπορτουνιστικά αποβράσματα που έγιναν η αιτία της δολοφονίας Μπελογιάννη και Πλουμπίδη και συνεχίζουμε
Δημοσίευση σχολίου