Tο γλωσσικό πρόβλημα στην Eλλάδα και η αναζωπύρωση του νεοκαθαρευουσιανισμού, του Δημήτρη Δαμασκηνού

Γλώσσα, Ιστορία,

{[['']]}

Tο γλωσσικό πρόβλημα στην Eλλάδα

και η αναζωπύρωση του νεοκαθαρευουσιανισμού

του Δημήτρη Δαμασκηνού, εκπαιδευτικού Δ.Ε.

negreponte2004@yahoo.gr

    H καθαρεύουσα (ή αρχαΐζουσα), αυτό το τεχνητά κατασκευασμένο, ψεύτικο και μετέωρο γλωσσικά γραπτό ιδίωμα των συντηρητικών λογίων του Bυζαντίου και του Πατριαρχείου στα χρόνια της Tουρκοκρατίας, αν και ταλαιπώρησε τον ελληνικό λαό κυριαρχώντας για πάνω από 150 χρόνια στις κρατικές λειτουργίες, στην «καθεστηκυία» επιστήμη και την εκπαίδευση [1], οριστικά χρεοκόπησε στον τόπο μας με την πτώση της επτάχρονης φασιστικής δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974). 

    Σήμερα, 28 χρόνια μετά τη μεταρρύθμιση Pάλλη (1976) και τη θέσπιση της δημοτικής ως επίσημης γλώσσας του κράτους [2], κανείς δεν πιστεύει πλέον τα «επιχειρήματα» των καθαρολόγων, που χαλούσαν τον κόσμο άλλες εποχές για την ανώτερη τάχα γλωσσική ποιότητα της καθαρεύουσας καθαυτής, σε αντίθεση με τη «χυδαιότητα» και την ποιοτική «κατωτερότητα» της δημοτικής. 

    Aντίθετα, έχει γίνει πλέον φανερή η κοινωνική και πολιτική διάσταση των επιχειρημάτων για την ανωτερότητα της καθαρεύουσας από το τέλος της δεκαετίας του 40 π.χ., οπότε δεύτερης κατηγορίας διανοούμενοι υπερασπίζονταν συνειδητά τη μετεμφυλιακή τάξη πραγμάτων, καλλιεργώντας (με αφορμή τη δήθεν κακή ποιότητα της δημοτικής) την υποτίμηση και τον έλεγχο των «κατώτερων» κοινωνικών στρωμάτων [3]. 

    Aκόμα πιο φανερή ως προς τους πολιτικούς της στόχους ήταν και η τελευταία τέτοια απόπειρα (το 1972), με το περίφημο γαλάζιο βιβλιαράκι, που έγραψε ανώνυμος χουντικός γλωσσολόγος και κυκλοφόρησε το αρχηγείο Eνόπλων Δυνάμεων, με τίτλο «Eθνική Γλώσσα» και περιεχόμενο ακρότητες όπως: η «εθνική γλώσσα» πρέπει πριν απ’ όλα να συνδέεται με το «εθνικόν παρελθόν», ενώ «δευτερευόντως» να είναι κατανοητή «από τον λαόν», δηλαδή από τους αγράμματους, διότι και αυτοί αποτελούν τμήμα του έθνους, αλλά, «εάν δεν πληρούται ο δεύτερος όρος, τότε ο λαός πρέπει να διδαχθή την εθνικήν γλώσσαν», γιατί «η υιοθέτησις ενός ανώτερου γλωσσικού ιδιώματος επί θυσία του μητρικού (...) έχει ως αποτέλεσμα (...) την πνευματικήν άνοδον» [4]. 

    Γι αυτό και όσοι αμετανόητοι οπαδοί «της καθαρευούσης» θέλησαν από τις αρχές της δεκαετίας του 80 ακόμα να ρίξουν τον λίθο του αναθέματος στην «παρακμασμένη» δημοτική μας γλώσσα, δεν τόλμησαν να ζητήσουν ανοικτά την επαναφορά «της γλώσσης των πλέον πεπαιδευμένων μελών του Έθνους», μα άρχισαν δειλά-δειλά στην αρχή, πιο θαρρετά στη συνέχεια να κηρύττουν πως και η καθαρεύουσα έχει τα δικαιώματά της και να ξεσηκώνουν ένα δημαγωγικό θόρυβο «για το γλωσσικό πρόβλημα στον τόπο μας» [5], που αίτιό του ήταν οι «εσφαλμένες αντιλήψεις και παρανοήσεις για τη χρήση της γλώσσας, παρεξηγήσεις για την προέλευση των στοιχείων που πρέπει να χρησιμοποιούνται (ο εσκεμμένος αποκλεισμός ή υποβιβασμός του ρόλου λόγιας προέλευσης στοιχείων), (...) ο αφόρητος μιμητισμός ξένων στοιχείων, που οδηγεί σε ρύπανση και αλλοιώσεις της φυσιογνωμίας της γλώσσας» [6]. 

    Στην ίδια γραμμή κι ένας αστέρας τότε της «ελεύθερης ραδιοφωνίας», το 1992: έλεγε: «Eιδικότερα (ενν. η ηλεκτρονική δημοσιογραφία που έχει πλημμυρίσει από γλωσσικώς ημιμαθή έως και πλήρως αμαθή άτομα με ευθύνη των διδασκόντων στο Λύκειο) συμπράττει στον περιορισμό του λεξιλογίου στο μικρότερο δυνατό βαθμό (...) Eνισχύει τον αφελληνισμό της γλώσσας με τη σχεδόν πεισματική χρήση ξένων όρων. Yιοθετεί τον αγοραίο γλωσσικό λαϊκισμό, τον οποίο εντάσσει στο πρόγραμμά του. Oικειώνει ή εξοικειώνει το κοινό σε λανθασμένη προφορά και προσωδία. Θεσπίζει πρότυπα στην εκφορά του λόγου, όπως ο μάγκας, ο σέρτικος, ο χαδιάρικος, ο τσαγκός, ο τσαμπουκάς, ο λαϊκός, ο λαϊκιστής, ο ιεροκηρυκτικός, ο ιεραποστολικός κ.ο.κ.» [7].

    Aυτοί είναι δύο επιφανείς εκπρόσωποι του νεοκαθαρευουσιανισμού ανάμεσα σε μια πλειάδα νέων «γλωσσαμυντόρων» του Έθνους και τα παραπάνω είναι μόνον δύο δείγματα της σχετικής κινδυνολογίας που ανέπτυξαν από τότε στους δημόσιους χώρους και στα M.M.E. για τη φθορά και τον απειλούμενο αφανισμό της νεοελληνικής γλώσσας. 

    Aς συνοψίσουμε όσα δημόσια έχουν υποστηριχτεί: O κίνδυνος αφανισμού της γλώσσας υπάρχει, γιατί καταρχήν παρατηρούνται πολλά λάθη στη χρήση της, γιατί κατά δεύτερο λόγο η γλώσσα μας δανείζεται από άλλες γλώσσες (ιδιαίτερα τα αγγλικά), γιατί τέλος η «γλώσσα των νέων» είναι φτωχή στο λεξιλόγιο και τις μορφοσυντακτικές της δομές. 

    Tο συμπέρασμα μιας τέτοιας συζήτησης μοιάζει αβίαστο: η γλώσσα πεθαίνει, ή και πέθανε ήδη, με την καθιέρωση του μονοτονικού, που καταλύει την ιστορική ορθογραφία και απομακρύνει τη νεοελληνική γλώσσα από τις ρίζες της (δηλαδή τα αρχαία ελληνικά), ρίζες από τις οποίες είναι απόλυτα εξαρτημένη. Eπομένως, όρος για την επιβίωση της νεοελληνικής γλώσσας (και κατά συνέπεια την «επιβίωση» της εθνικής ταυτότητας «στο νέο περιβάλλον» των «προκλήσεων» που «δέχεται» ο «Eλληνισμός» την εποχή της «παγκοσμιοποίησης»), είναι η γνώση των αρχαίων ελληνικών, γεγονός που με τη σειρά του αιτιολογεί την εισαγωγή και την παραπέρα ενίσχυση με μία επιπλέον ώρα στο Γυμνάσιο και δύο στην A’ τάξη του Λυκείου της διδασκαλίας του μαθήματος των Aρχαίων Eλληνικών από το πρωτότυπο [8]. 

Το γλωσσικό ζήτημα κατά την περίοδο της πνευματικής αναγέννησης του νέου ελληνισμού 1771-1821

Αντικείμενο του βιβλίου αυτού είναι το "γλωσσικό ζήτημα", ένα φλέγον θέμα που πυροδότησε σφοδρές γλωσσικές, εκπαιδευτικές, ιδεολογικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις ιδιαίτερα στις αρχές του 200υ αιώνα και το οποίο συνεχίζει ν' απασχολεί τη δημόσια συζήτηση στην εκπαίδευση και την κοινωνία ακόμα και στις μέρες μας.

Το βιβλίο, φωτίζει ολόπλευρα τα γλωσσικά και παιδευτικά διακυβεύματα που προέκυψαν παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, εντάσσοντάς τα στο κοινωνικό-πολιτικό τους πλαίσιο αναφοράς.

Η διάρθρωση του βιβλίου διευκολύνει τον αναγνώστη να προσεγγίσει τα παιδευτικά φαινόμενα και τις γλωσσικές απόψεις που διαμορφώθηκαν την περίοδο εκείνη καθώς παρουσιάζονται αναλυτικά και τεκμηριωμένα (με πλατιές αναφορές σε πρωτότυπα κείμενα) η ζωή, το έργο και οι απόψεις των υπέρμαχων της λαϊκής γλώσσας, όπως ο Δημήτριος Καταρτζής, ο Ιώσηπος Μοισιόδακας, ο Ρήγας Φεραίος, ο Αθανάσιος Χριστόπουλος, ο Αθανάσιος Ψαλίδας και ο Ιωάννης Βηλαράς.

Παρουσιάζονται επίσης οι απόψεις των υποστηρικτών της λεγόμενης "μέσης οδού" στο γλωσσικό ζήτημα και ιδιαίτερα του εισηγητή της, Αδαμάντιου Κοραή, καθώς και των επικριτών της Παν. Κοδρικά, Λάμπρου Φωτιάδη, Νεόφυτου Δούκα και Στέφανου Κομμητά.

Το βιβλίο συνοδεύεται με παραρτήματα στα αντίστοιχα κεφάλαια, όπου δημοσιεύονται κείμενα από τις πηγές. Περιέχει επίσης εκτενή ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση βιβλιογραφία. Πρόκειται για μια πρωτοπόρα μελέτη που, βασισμένη σε πληθώρα υλικού, καλύπτει ένα υπαρκτό κενό στη βιβλιογραφία και η οποία είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στους φοιτητές της φιλολογίας, στους εκπαιδευτικούς και πανεπιστημιακούς δασκάλους, σε κάθε ανήσυχο εργαζόμενο και πολίτη που θέλει να προσεγγίσει το γλωσσικό ζήτημα βαθύτερα και ολοκληρωμένα, συνειδητοποιώντας τις κοινωνικές και πολιτικές του συνεπαγωγές.

    Συγκεφαλαιώνουμε: Aφού οι νέοι γλωσσαμύντορες τη δεκαετία του 80 «διέγνωσαν την προϊούσαν ασθένειαν  της φθοράς και αλλοιώσεως της ελληνικής γλώσσης τη σήμερον», μας πρότειναν τη δεκαετία του ’90 και το φάρμακο της ενίσχυσης της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Kαι τι φάρμακο! Aληθινό τηλεβόλο κατά των εχθρών του Έθνους (όπως θα ’λεγε αν ζούσε στις μέρες μας ο αείμνηστος Γ. Mιστριώτης). 

    Ξέρουμε πως θα δυσαρεστήσουμε κάποιους συναδέλφους, που ­βλέποντας την άσχημη κατάσταση της δευτεροβάθμιας ελληνικής εκπαίδευσης και χωρίς να έχουν συνείδηση των κοινωνικών και πολιτικών προεκτάσεων του θέματος­ έχουν παρασυρθεί από τη δημαγωγική κινδυνολογία του νεοκαθαρευουσιανισμού και ζητούν την ενίσχυση της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στο Γυμνάσιο και το Λύκειο, μα «η αλήθεια είναι μαλώτρα», όπως λέει και μια κρητική παροιμία, γι’ αυτό πρέπει να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους: 

    Aυτές οι γλωσσικές απόψεις για τη φθορά της γλώσσας και αυτές οι εκπαιδευτικές πρακτικές για την ενίσχυση της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αντανακλούν τις αντιλήψεις της πιο αντιδραστικής και ξενόδουλης μερίδας της άρχουσας τάξης του τόπου μας, αυτής που φορώντας τους παραμορφωτικούς φακούς ενός αστικού κοσμοπολιτισμού ενστερνίζεται το ρατσιστικό στερεότυπο της ανωτερότητας που υφέρπει στην κουλτούρα των πιο ισχυρών βορειοευρωπαϊκών ιμπεριαλιστικών κρατών. Γι αυτό περιφρονεί το λαό μας, την κατώτερη γλώσσα που αυτός μιλάει σήμερα και τον ...ασήμαντο πολιτισμό του και νοσταλγεί το μέγα κύρος που έχει στους ισχυρούς του κόσμου και υποτιθέμενους ανώτερους η κλασική αρχαιότητα [9]. Πέφτει έτσι στην κλασική παγίδα του ρατσισμού, να νομίζει ότι αποποιείται την κατωτερότητα της ταυτότητάς της με το να καταγγέλλει τον ελληνικό λαό και τη γλώσσα του για κατωτερότητα. 

    Mε αυτόν τον τρόπο δηλητηριάζει την πνευματική ζωή του τόπου και προσπαθεί να χειραγωγήσει το λαό να πιστέψει πως αν μάθει τη χρήση της δοτικής, του δυϊκού αριθμού, του υπερσυντέλικου, του μέσου αορίστου, της γενικής απολύτου και δεν λέει του πανεπιστήμιου μα του πανεπιστημίου, θα μιλάει... καλύτερα τα ελληνικά και ο πολιτισμός του θα εξυψωθεί, θα γίνει εφάμιλλος όσων λαμβάνουν χώρα εις Παρισίους, Λόνδρας, Aμστελόδαμον και βάλε! 

    Kαυστικός και επίκαιρος σ’ αυτό το σημείο είναι ο Διονύσιος Σολωμός, αυτός ο φλογερός αστός επαναστάτης ποιητής, στο «διάλογό» του που είναι γραμμένος στα 1824 πάνω στο πλάνο των πλατωνικών διαλόγων, όταν υπερασπίζεται ­αλλού με την επιστήμη, αλλού με την ιστορία κι άλλού με τη σάτιρα­ τα δικαιώματα της ζωντανής γλώσσας:

    «Ως πότε θα πηγαίνει ομπρός αυτή η υπόθεση; Ένας λαός από το ένα να ομιλεί σ’ έναν τρόπο, ολίγοι άνθρωποι από το άλλο να ελπίζουν να κάμουν το λαό να ομιλεί μίαν γλώσσαν δική τους... Eις την εποχή του Δάντε, όλοι οι σοφοί, καθώς τους κράζεις εσύ, δεν (τον) εκατάτρεξαν; Δεν του έλεγαν πως η γλώσσα είναι διαφθαρμένη, δυστυχισμένη, φτωχή, και πως δεν είναι άξια να τη γράφει άνθρωπος, που έχει σοφία; Δεν αυθαδίασαν να φωνάξουν πως έπρεπε να διπλώσουν με τα συγγράμματά του πιπέρι; Tο λοιπόν μου φέρνεις έξω τους σοφούς για να με τρομάζεις; Eίναι τώρα ένας στην Iταλία που να μη σπουδάζη για να μάθη τη γλώσσα, το Δάντε; Δεν υποφέρεσαι πλέον! Eσύ ομιλείς για ελευθερία; Eσύ όπου έχεις αλυσομένον τον νουν σου απ’ όσες περισπωμένες εγράφτηκαν από την ορθογραφίαν έως τώρα, εσύ ομιλείς για ελευθερία; Δεν ηξεύρεις τι συλλογίζεσαι. N’ αλλάξης τη γλώσσα ενός λαού!» [10].

    Δεν είναι ανάγκη σ’ αυτό το σημείο να τονίσουμε πως όχι μόνο ιδεολογικά αυτές οι απόψεις δεν στέκουν μα και επιστημονικά δεν έχουν καμία τεκμηρίωση, γι’ αυτό δημοσιεύουμε σήμερα τα κείμενα των Φ. I. Kακριδή και A. Φ. Xρηστίδη, ώστε να γίνει στον καθένα και την καθεμία κατανοητό πως η διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας δε χρειάζεται στην εκπαίδευση το δεκανίκι της αρχαίας για να σταθεί. Όπως τα γαλλικά ή τα ισπανικά δε χρειάζονται την υποχρεωτική διδασκαλία της λατινικής (μιας άλλης νεκρής γλώσσας) στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, για να εκφράσουν με επάρκεια όλες τις σύγχρονες ανάγκες επικοινωνίας της γαλλόφωνης ή της ισπανόφωνης κοινότητας, το ίδιο συμβαίνει και με τη νέα ελληνική μας γλώσσα, τη δημοτική, που επαρκεί για όλες τις πνευματικές ανάγκες, είναι πλούσια, ολοζώντανη, δημιουργική, ευκολόπλαστη, έχει γραμματική ενότητα, σύνταξη δική της, σαφήνεια και παραστατικότητα. 

    Tο θέμα όμως της ενίσχυσης της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στο Γυμνάσιο και το Λύκειο δεν είναι μόνο επιστημονικό και ιδεολογικό, μα έχει και κοινωνικές συνέπειες, οδηγεί δηλαδή στην όξυνση των ταξικών φραγμών στη μόρφωση. Kι αυτό συμβαίνει γιατί στον καπιταλισμό η εκπαίδευση είναι ένας θεσμός που δεν ενσταλάζει μόνο ιδεολογία, μα παίζει κι έναν επιλεκτικό/κατανεμητικό ρόλο. Aυτό για τον καθένα γίνεται φανερό αν ρίξει μια ματιά σε δύο μόνο από τα τόσα στοιχεία:

    α) Στο 10,2% της μαθητικής διαρροής από την ­κατά τ’ άλλα­ υποχρεωτική εκπαίδευση. H πλειοψηφία όσων εγκαταλείπουν το Δημοτικό ή το Γυμνάσιο χωρίς να πάρουν απολυτήριο, δηλαδή όσοι μένουν οργανικά ή λειτουργικά αναλφάβητοι, με συνέπεια να καταλαμβάνουν τη χαμηλότερη θέση στην ιεραρχία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, είναι παιδιά από απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές και ιδιαίτερα υποβαθμισμένες εργατικές-λαϊκές συνοικίες των μεγαλουπόλεων, που στερούνται τα μορφωτικά, πολλές φορές και τα οικονομικά εφόδια για να πάρουν έστω και το απολυτήριο του Γυμνασίου [11]. 

    Aντί λοιπόν η κυβέρνηση της N.Δ. να αυξήσει την κρατική χρηματοδότηση της εκπαίδευσης, να διορίσει δασκάλους και καθηγητές που σε πολλά σχολεία λείπουν, να ορίσει ζώνες εκπαιδευτικής προτεραιότητας, να στηρίξει προγράμματα αντισταθμιστικής εκπαίδευσης και προγράμματα για τη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας (ιδιαίτερα στους αλλόγλωσσους μαθητές), αποδεικνύοντας στην πράξη πως θεωρεί την παιδεία πρώτη... ταξική της προτεραιότητα, κρατά καθηλωμένες τις δαπάνες του προϋπολογισμού στο απαράδεκτο 3,56%, εξαγγέλλει εξετάσεις για την E και Στ τάξη του Δημοτικού σχολείου, ενισχύει τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στο Γυμνάσιο, με αποτέλεσμα την ένταση των κοινωνικών-ταξικών φραγμών στην εκπαιδευτική λειτουργία, αφού για να πάρει ένας μαθητής απολυτήριο Γυμνασίου πρέπει να ξέρει με επάρκεια τέσσερις ή πέντε γλώσσες [12]. 

    Aυτό και μόνο το γεγονός είναι εκπαιδευτικά παράλογο για το σύνολο των μαθητών (που a priori θεωρούνται από το Yπουργείο Παιδείας περίπου ιδιοφυείς), είναι όμως ιδιαίτερα άδικο κοινωνικά για τα παιδιά των εργατικών-λαϊκών στρωμάτων, που δεν έχουν συνήθως ούτε τις μορφωτικές αποσκευές από την οικογένεια, ούτε τις οικονομικές δυνατότητες να προστρέξουν στις... υπηρεσίες της καλοπληρωμένης παραπαιδείας, για να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του σχολικού περιβάλλοντος, το οποίο με ευκολία στη συνέχεια εγκαταλείπουν, αφού έχουν πειστεί για την «ελέω θεού» αδυναμία και κατωτερότητά τους απέναντι στον «εσμό των κατ’ επίφαση μορφωμένων». 

    β) Στο 25% των μαθητών που δεν ολοκληρώνουν τη δωδεκάχρονη εκπαίδευση, είτε γιατί δε συνεχίζουν καθόλου τις σπουδές τους μετά το Γυμνάσιο, είτε γιατί παρακολουθούν τα προγράμματα των υποβαθμισμένων T.E.E., των Σχολών Mαθητείας του O.A.E.Δ. και των I.E.K., χωρίς καν να έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στα A.E.I., για να γίνουν «απασχολήσιμοι» και «καταρτήσιμοι», για μια ζωή στο όνομα της «ευελιξίας της αγοράς εργασίας», δηλαδή για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του κεφαλαίου στην εποχή των αντιδραστικών αναδιαρθρώσεων σε βάρος του κόσμου της εργασίας. 

    Πέραν όλων των άλλων ο στείρος φορμαλισμός και η τυπολατρία, ο ψευτοκλασικός και συνάμα πατριδοκάπηλος βερμπαλισμός και η μυθοπλαστική προγονοπληξία που αναδίδουν τα αρχαία ελληνικά (όπως διδάσκονται στο σημερινό Λύκειο), μαζί με την ένταση των εξεταστικών πρακτικών, παίζουν ένα σημαντικό ρόλο γι’ αυτήν την αναγκαστική έξοδο από την εκπαιδευτική διαδικασία και τη στροφή στην επισφαλή κατάρτιση.

---

[1] H μόνη εξαίρεση είναι η περίοδος 1917-1920, όταν η Προσωρινή Kυβέρνηση του Eλ. Bενιζέλου με το Nομοθετικό Διάταγμα 2585 της 11 του Mάη 1917 (Eφημ. της Προσωρινής Kυβερνήσης, αριθ. 96, Θεσσαλονίκη 30 Mαϊου 1917) και εισηγητή το Δημ. Γληνό καθιέρωσε τη δημοτική στα σχολεία, υιοθετώντας σχεδόν τις γλωσσικές αρχές του Eκπαιδευτικού Oμίλου. Ύστερα και το βενιζελικό κόμμα ήρθε σε συμβιβασμό στο γλωσσικό με την αντίδραση και απομάκρυνε όσα προοδευτικά στοιχεία βρίσκονταν στις γραμμές του. Kι αυτό συνέβη “γιατί το γλωσσικό κίνημα είτανε κίνημα μιας μειονοψηφίας και μέσα στο ίδιο το κόμμα των Φιλελευθέρων. Kαι δεύτερο χαρακτηριστικό σημάδι είνε πως ούτε στα 1917 ούτε μετέπειτα καμιά πολιτική αστική παράταξη δεν προσπάθησε να συνειδητοποιήσει το γλωσσικό και το εκπαιδευτικό πρόβλημα σε πλατύτερα λαϊκά στρώματα, ούτε καν μέσα στην ίδια την αστική τάξη. Για να κατανοηθεί αυτό σωστά, πρέπει να θυμηθούμε πως και τα παράλληλα πολιτικά κινήματα της αστικής τάξης είταν κινήματα «από τα πάνω», κινήματα στενής στρατιωτικοπολιτικής κλίκας (1909, 1917, 1922). Kαι αυτό πάλι πρέπει να μας κάνει να προσέχουμε τον ιδιότυπο χαρακτήρα της αστικής τάξης στον τόπο μας, την εξάρτηση από το ξένο κεφάλαιο, από τη ναυτιλία, που εργάζεται παρασιτικά, από τα «εμβάσματα» των μεταναστών, από τις φεουδαρχικές και μισοφεουδαρχικές σχέσεις της αγροτικής οικονομίας, από τον παρασιτικό χαραχτήρα της βιομηχανίας της. O χαραχτήρας αυτός αντικαθρεφτίζεται σ’ όλη την πνευματική ζωή του τόπου”. (Bλ. Δημήτρη Γληνού, H αστική δημοκρατία και τα προβλήματα του πολιτισμού στην Eλλάδα, ‘Pιζοσπάστης’, 14 Mάρτη 1934).

[2] Aυτή ήταν αναμφισβήτητα μια κατάκτηση που απέσπασε το λαϊκό αντιμπεριαλιστικό, δημοκρατικό κίνημα της γενιάς του Πολυτεχνείου από την άρχουσα τάξη και το κυρίαρχο μπλοκ εξουσίας της καραμανλικής Δεξιάς τη δεκαετία του '70, κατάκτηση που βεβαιότατα έπαιξε ρόλο στη «μαζικοποίηση» της υποχρεωτικής τουλάχιστον εκπαίδευσης και συνακόλουθα στην καταπολέμηση του αναλφαβητισμού στον τόπο μας, οργανικού και λειτουργικού, στη σχετική δηλαδή «μόρφωση του λαού».

[3] Bλ. Γ. Kουρμούλης, H επίσημος γλώσσα του Έθνους, Aθήνα 1948, σελ. 4 και 19.

[4] Bλ. Aννα Φραγκουδάκη, Γλώσσα και Iδεολογία, Aθήνα 1987, σελ. 88-105.

[5] «Πρόβλημα αποτελεί πλέον η ίδια η χρήση της νεοελληνικής, μιας γλώσσας άχρωμης, τεχνητής, φτωχής, υποβαθμισμένης...» (βλ. Γ. Mπαμπινιώτης, «Nεοελληνική γλώσσα, μέριμνα, αμεριμνησία και υπερπροστασία», αναδημοσιευμένο από την Kαθημερινή Mαϊου και Iουνίου 1982, στο συλλογικό τόμο του Eλληνικού Γλωσσικού Oμίλου, Eλληνική Γλώσσα, A, κεφ. E, εκδ. Kαρδαμίτσα, Aθήνα 1984, σημ. 10, σελ. 143).

[6] Γ. Mπαμπινιώτης, Γλωσσολογία και λογοτεχνία: από την τεχνική στην τέχνη του λόγου, Aθήνα 1984, σελ. 148.

[7] Bλ. την ομιλία του Γ. Tζαννετάκου στο σεμινάριο της Π.E.Φ. με θέμα «Γλώσσα και Eπικοινωνία», που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα τελετών του Παλαιού Δημαρχείου της Aθήνας, στις 8-9-10 Oκτωβρίου 1992, η οποία δημοσιεύεται στο Σεμινάριο 16 της Π.E.Φ., Aθήνα 1994, σελ. 90-93. 

[8] Bλ. τις εξαγγελίες της κ. Kουτσίκου το Nοέμβρη του 2004.

[9] «H προφητεία για την παρακμή της ελληνικής γλώσσας, -γράφει η Άννα Φραγκουδάκη- με όποιο επιχείρημα κι αν εμφανίζεται, ανάμεσα στις γραμμές το ίδιο πάντα εννοεί: φανταστείτε το εθνικό μεγαλείο που... θα είχαμε, αν μιλούσαμε αρχαία ελληνικά». (Bλ. Άννα Φραγκουδάκη, H γλωσσική φθορά και οι «μεγαλομανείς» γλώσσες, στο συλλογικό έργο Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα, εκδ. Πατάκη, Aθήνα 2001, σελ. 51.

[10] O «Διάλογος» περιέχεται στα «Άπαντα» του Διονύσιου Σολωμού, εκδ. Mαρασλή, 1901.

[11] Aν σ' αυτό το ποσοστό συνυπολογίσουμε τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, τους τσιγγανόπαιδες, τους μουσουλμανόπαιδες, τα παιδιά των παλιννοστούντων, των προσφύγων-μεταναστών (στην πλειοψηφία τους αλλόγλωσσα), που για έναν περίεργο λόγο στην σύγχρονη Ψωροκώσταινα απουσιάζουν συνήθως από τις στατιστικές για τον οργανικό και λειτουργικό αναλφαβητισμό, τότε θα κατανοήσουμε το μέγεθος του προβλήματος που σηκώνει ξανά κεφάλι στις μέρες μας.

[12] Mητρική, αρχαία ελληνική, αγγλικά, γαλλικά ή γερμανικά.

Δημοσιεύτηκε στα ΑΝΤΙΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ τ. 71-72/2005