{[['
']]}
']]}
Συνέντευξη στον Μηνά Παπαγεωργίου - "Αιρετικά", Documento
Ο Dennis MacDonald αφού πήρε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και δίδαξε την Καινή Διαθήκη και την προέλευση του χριστιανισμού στο Goshen College, το Iliff School of Theology και το Claremont School of Theology, έστρεψε το ερευνητικό του ενδιαφέρον στις απαρχές του χριστιανισμού και ειδικότερα στο πρόβλημα των συνοπτικών ευαγγελιστών (Λουκάς, Μάρκος, Ματθαίος) και στην επιρροή που άσκησε η αρχαία ελληνική γραμματεία -ιδιαίτερα τα ομηρικά έπη- στις ιουδαϊκές και τις χριστιανικές αφηγήσεις.
- Θα μπορούσατε εν συντομία να μας πείτε τη δική σας άποψη για την ιστορικότητα του Ιησού;
- Δηλώνω υποστηρικτής της μυθοποίησης του Ιησού. Αυτή η άποψή μου είναι επιστέγασμα των μελετών μου σχετικά με την επιρροή της ελληνικής γραμματείας στα ευαγγέλια και της υπερεικοσαετούς προσπάθειάς μου για την ανακατασκευή και την κατανόηση του χαμένου ευαγγελίου που είναι γνωστό ως Q (σ.μ.: εκ του γερμανικού Quelle = πηγή), αν και η δική μου ανακατασκευή είναι δύο φορές μεγαλύτερη σε μέγεθος.
Δύο είδη επιχειρημάτων υφίστανται ουσιαστικά για μένα και τα παρουσιάζω στο τέλος του βιβλίου μου «Two shipwrecked gospels: The logoi of Jesus and Papias’s exposition of logia about the Lord». To πρώτο είναι οι πολλαπλές παραθέσεις πληροφοριών για τον Ιησού στο χαμένο ευαγγέλιο, οι αυθεντικές επιστολές του Παύλου και αυτά που πιθανότατα εμφανίζονταν στα τρία αποσπάσματα του Ιώσηπου, αν και το ένα από αυτά εμπλουτίστηκε αργότερα από τους χριστιανούς. Το δεύτερο επιχείρημα σχετίζεται με τη θεολογικά αδιάφορη πλευρά του Ιησού που δεν παρουσιάζει κανένα μυθικό υπόβαθρο, ακόμη και αν κάποιος αποδεχτεί ότι το Q και οι παυλικές παραδόσεις εμπεριέχουν μυθικά στοιχεία.
- Το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς σας είναι αφιερωμένο στον τρόπο με τον οποίο η Καινή Διαθήκη μιμείται τα ομηρικά έπη (αρχικά με το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο). Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι σημαίνει «μίμηση» και πώς ακολουθήσατε αυτά τα ερευνητικά μονοπάτια;
- Η πρώτη φορά που αντιλήφθηκα τη χριστιανική μίμηση ήταν όταν μελετούσα τις Πράξεις του Ανδρέα, αλλά μετά την εντόπισα σε μεγάλη έκταση στον Μάρκο. Η μίμηση διδασκόταν ευρέως στην ελληνική λογοτεχνική εκπαίδευση και χρησιμοποιήθηκε από τους Εβραίους ήδη από τα 100 πΚΕ (προ Κοινής Εποχής), όταν αλληλεπιδρούσαν με τον ελληνισμό.
Οσον αφορά τον Μάρκο και τον Λουκά - Πράξεις επιχειρηματολόγησα πως η εκτεταμένη μίμηση των ομηρικών επών από τον Βιργίλιο στην «Αινειάδα» ενέπνευσε αυτούς τους ευαγγελιστές να παρουσιάσουν εναλλακτικές μιμήσεις σχετικά με τη Βασιλεία του Θεού ως αντίθεση στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει τον λόγο που ο Μάρκος και ο Λουκάς διάλεξαν να μιμηθούν τα ίδια επεισόδια που επέλεξε και ο Βιργίλιος.
- Θα μπορούσατε εν συντομία να περιγράφετε την άποψή σας για την ταυτότητα των ανθρώπων που έγραψαν τα κείμενα της Καινής Διαθήκης, αλλά και τους λόγους που τους ώθησαν να χρησιμοποιήσουν την «Οδύσσεια» και την «Ιλιάδα» ως δομικό υλικό τους; Πώς βλέπουν τις θέσεις σας οι συνάδελφοί σας;
- Στο παρελθόν οι μελετητές της Καινής Διαθήκης αντιμετώπιζαν τους συγγραφείς των ευαγγελίων περισσότερο ως παθητικούς αντιγραφείς μιας παράδοσης και ως επιμελητές κάποιων πηγών, παρά ως καλλιτέχνες της αφήγησης, που δεν είχαν κανέναν ενδοιασμό να δημιουργήσουν ιστορίες με ένα συγκεκριμένο λογοτεχνικό στιλ. Ετσι παρέλειψαν εντελώς να ασχοληθούν με την επιρροή της αρχαϊκής και κλασικής ελληνικής γραμματείας, ιδιαίτερα της ποίησης. Πλέον γίνεται όλο και πιο προφανές πως αυτοί οι συγγραφείς ήταν, τουλάχιστον για τις κοινότητάς τους, μια μορφωμένη ελίτ που μιμούνταν την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια» για δικούς της σκοπούς.
Οσον αφορά την αποδοχή των θέσεών μου είναι ελάχιστοι οι μελετητές που ασχολήθηκαν άμεσα. Η πιο συνηθισμένη αντίδραση είναι να αγνοούν τη δουλειά μου, κυρίως επειδή αν έχω δίκιο, τότε το σύνολο της μελέτης των ευαγγελίων αποδεικνύεται εσφαλμένο.
Δεν είναι υπερβολή να ισχυριστώ ότι κάθε σχολιασμός πάνω στα ευαγγέλια και στις Πράξεις πρέπει να ξαναγραφεί και μια τέτοια τολμηρή κριτική απλώς προσβάλλει αρκετούς βετεράνους του χώρου. Οι νεότεροι μελετητές, ωστόσο, που δεν έχουν επενδύσει τόσο πολύ στα γραφόμενα των παλαιών, είναι πιο δεκτικοί. Είμαι τόσο σίγουρος για την κριτική της μίμησης που πιστεύω πως η κατάσταση σταδιακά θα αλλάξει.
Μορφές της αρχαίας γραμματείας εικονίζονται στον προαύλιο χώρο της Μονής Μεγάλου Μετεώρου
- Θεωρείτε ότι ο σκοπός των συγγραφέων των ευαγγελίων ήταν να χρησιμοποιήσουν τα ομηρικά έπη ως μαγιά και να παρουσιάσουν τους πρωταγωνιστές του ευαγγελίου ως καλύτερους και πιο ηθικούς; Επιπλέον, από τις αρχές του 2ου μεταχριστιανικού αιώνα, ο Ιησούς είναι ιστοριοποιημένος. Με ποιον τρόπο πιστεύετε πως έγινε η μετάβαση από την αλληγορία στην κυριολεξία;
- Μου αρέσει η ερμηνεία που δίνετε για τους πρωταγωνιστές του ευαγγελίου ως καλύτερους και πιο ηθικούς, αλλά θα πρόσθετα πως έχουν και μεγαλύτερες δυνάμεις. Επίσης συμφωνώ πως το κατρακύλισμα από τη φαντασία στην ιστορία ήταν τραγικό για την ερμηνευτική αποδοχή του ευαγγελίου.
Από την άλλη, αυτή η διολίσθηση ήταν σταδιακή και ανομοιόμορφη. Επιπλέον αυτό που σήμαινε «Ιστορία» για τους αρχαίους αναγνώστες ήταν αρκετά διαφορετικό από τη σημασία που προσέλαβε η έννοια μετά τον Διαφωτισμό. Τέλος, ίσως προσέξατε πως δεν χρησιμοποιώ τον όρο αλληγορία όταν αναφέρομαι στη μίμηση, αν και κάποιες φορές χρησιμοποιώ το sensus plenior, που σημαίνει μια πιο ευαίσθητη ανάγνωση.
- Υπάρχουν άλλα κείμενα που χρονολογούνται στον Ιο μεταχριστιανικό αιώνα και φαίνεται να επιβεβαιώνουν τη θέση σας σχετικά με τη «χριστιανοποίηση» των ομηρικών επών;
- Επιτρέψτε μου να διευρύνω την ερώτησή σας συμπεριλαμβάνοντας εβραϊκά κείμενα και μιμήσεις της ελληνικής ποίησης γενικότερα. Εβραϊκές μιμήσεις του Ομήρου και των «Βακχών» του Ευριπίδη εμφανίζονται στην Ιουδήθ, στον Τωβίτ, στους Μακκαβαίους Γ' και στη Διαθήκη του Αβραάμ.
Χριστιανικές μιμήσεις εκτός της Καινής Διαθήκης εμφανίζονται στην Εξήγηση της Ψυχής, στις Πράξεις του Ανδρέα, στον Βίο της Οσιας Μακρίνας (πρεσβύτερης αδερφής του Μεγάλου Βασιλείου και του Γρηγορίου Νύσσης), μια βυζαντινή αναθεώρηση του Ευαγγελίου του Νικοδήμου, και στα «Ομηρόκεντρα» (σ.μ.: αφήγηση της ζωής του Ιησού σε ομηρικούς στίχους γραμμένους από την αυτοκράτειρα Ευδοκία, σύζυγο του Βυζαντινού αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β').
Εχω ισχυρές υποψίες πως υπάρχουν πολλά ακόμη να ανακαλυφθούν αναφορικά με το συγκεκριμένο θέμα.
- Πέρα από τα ομηρικά έπη στα βιβλία σας έχετε περιγράφει τις επιρροές που έχουν δεχτεί τα ευαγγέλια από τα έργα του Ευριπίδη και του Βιργιλίου. Θα μπορούσατε να μας παρουσιάσετε το γενικό συμπέρασμα της έρευνάς σας γι’ αυτές τις περιπτώσεις;
- Η απάντησή μου σε αυτή την ερώτηση σχετίζεται με την προηγούμενη. Οι μιμήσεις των «Βακχών» είναι ξεκάθαρες στην Ιουδήθ, στους Μακκαβαίους Γ, στον Λουκά -Πράξεις, στις Πράξεις του Ανδρέα και κατά έναν εντυπωσιακό τρόπο στο Κατά Ιωάννη, το οποίο θα μπορούσαμε να ονομάσουμε διονυσιακό ευαγγέλιο.
Η επιρροή του Βιργιλίου είναι κυρίως έμμεση και πάντα σχετίζεται με την «Αινειάδα» και τη χρήση του Ομήρου και των ομηρικών ύμνων από αυτή. Σε μερικά σημεία, ωστόσο, όταν ο Μάρκος και ο Λουκάς μιμούνται τον Ομηρο οι παραλλαγές τους συμφωνούν με εκείνες του Βιργιλίου, είναι μια πιθανή απόδειξη εξάρτησης. Τώρα δουλεύω πάνω σε ένα άρθρο όπου παρουσιάζω αποδείξεις ότι ο Λουκάς ή κάποιος συνεργάτης του γνώριζε λατινικά.
- Θα μπορούσατε να μας πείτε κάτι για το περιεχόμενο των τελευταίων σας βιβλίων;
Αν μου επιτρέπετε, ετοιμάζω την έκδοση ακόμη δύο βιβλίων. Το πρώτο είναι το «From the earliest gospel (Q+) to the Gospel of Mark: Solving the synoptic problem with mimesis criticism». Εκεί επιχειρηματολογώ πως το χαμένο ευαγγέλιο ήταν μια μίμηση του Δευτερονομίου -το πέμπτο και τελευταίο βιβλίο της Πεντατεύχου- προκειμένου να απεικονίσει τον Ιησού ως τον υποσχόμενο προφήτη όπως ήταν ο Μωυσής και ότι ο ευαγγελιστής του Μάρκος μιμήθηκε το χαμένο ευαγγέλιο όσον αφορά τις διδασκαλίες του Ιησού και τα ομηρικά έπη όσον αφορά την αφήγηση.
Το άλλο βιβλίο έχει τίτλο «Luke and the politics of Homeric imitation: Luke-Acts as a Rival to the Aeneid». Αυτό θα αποτελέσει έναν σχολιασμό του ζητήματος της μίμησης με ιδιαίτερη προσοχή στους ομηρικούς παραλληλισμούς μεταξύ Βιργιλίου και Λουκά - Πράξεις.
- Υπήρξαν άλλοι μελετητές που είχαν την εμπειρία να αισθανθούν τη δυνατή μυρωδιά των ομηρικών επών στην Καινή Διαθήκη από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα;
- Δυστυχώς σχεδόν κανένας. Οι ελάχιστες εξαιρέσεις είναι μελετητές που εξέτασαν τις Πράξεις των Αποστόλων. Αλλα παραδείγματα περιορίζουν τη «δυνατή μυρωδιά» όχι στη μίμηση αλλά σε γενικό πολιτισμικό πλαίσιο.
- Θα μπορούσατε να μας περιγράφετε τη σύγχρονη ακαδημαϊκή κατάσταση αναφορικά με τη γνησιότητα των ευαγγελίων και την ιστορικότητα του Ιησού; Θεωρείτε πως υπήρξαν μεταβολές κατά τις τελευταίες δεκαετίες και αν ναι, τι προμηνύουν για το μέλλον;
- Δυστυχώς θα πρέπει να πω πως τα παλιά ερμηνευτικά μοντέλα παραμένουν κυρίαρχα, όπως η κριτική της δομής και των πηγών. Αν και αρκετές μελέτες εστιάζουν στα λογοτεχνικά χαρακτηριστικά των ευαγγελίων, η κυρίαρχη άποψη που τα εξετάζει ως βιογραφίες διαστρεβλώνει αυτό που πραγματικά είναι και συχνά προβάλλει παλαβές υποθέσεις για τον Ιησού. Η γλωσσική στροφή στη μελέτη του αφηγήματος της Καινής Διαθήκης έχει πολύ δρόμο μπροστά της.
Από τη μεριά μου προτιμώ να πιστεύω πως τα ευαγγέλια αποτελούν πολύπλοκα έργα ιστορίας και παράδοσης τα οποία διαμορφώθηκαν από πρώιμους χριστιανούς διανοούμενους κατά τη διαμάχη τους με τους άλλους: τους Εβραίους και, ας μου επιτραπεί να πω, παγανιστές.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Δημοσίευση σχολίου