Η Μικρασιατική εκστρατεία. Απόσπασμα από το βιβλίο του Β. Ραφαηλίδη "Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοεληνικού κράτους"

Ιστορία,

{[['']]}

 Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

1. Η συνθήκη του Νεϊγύ

Η συνθήκη του Νεϊγύ, που υπογράφεται την 27η Νοεμβρίου 1919 στο ομώνυμο βιομηχανικά προάστιο της γαλλικής πρωτεύουσας, στα βόρεια του Παρισιού, αφορά τον διακανονισμό των διαφορών ανάμεσα σ’ όλους τους νικητές συμμάχους απ’ τη μία και τους Βούλγαρους μόνο απ’ τη μεριά των ηττημένων, απ’ την άλλη.
Για την Ελλάδα αυτή η συνθήκη είναι εξαιρετικά κρίσιμη. Οι διαφορές της με τους Βουλγάρους, που ζητούν διέξοδο στο Αιγαίο, είναι πολύ πιο σοβαρές απ’ τις διαφορές της με τους Τούρκους, που έτσι κι αλλιώς έχουν δική τους ολόκληρη την ανατολική ακτή του Αιγαίου. Άλλωστε, η αυτοκρατορική ακόμα Τουρκία έχει τέτοια χάλια, που είναι απολύτως αδύνατο πια να διεκδικήσει οτιδήποτε με έναν Σουλτάνο επικεφαλής μιας κουρελιασμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που μόνο κατ’ όνομα υπάρχει ακόμα, και που σε λίγο ο Κεμάλ Ατατούρκ θα της δώσει τη χαριστική βολή, προκειμένου να πάψει να γελοιοποιεί την κυρίως ειπείν Τουρκία.

Δια της συνθήκης του Νεϊγύ, λοιπόν, η Βουλγαρία παραιτείται των βλέψεων και συμφερόντων της σ’ ολόκληρη τη Θράκη, ανατολική και δυτική, περί της τύχης της οποίας θα αποφασίσουν οι νικητές σύμμαχοι και όχι οι ηττημένοι Βούλγαροι ή οι ηττημένοι Τούρκοι.
Ειδικότερα η Ελλάδα, δια του Βενιζέλου, αποχτά την κυριότητα όλων των εδαφών της Θράκης που ανήκαν πριν στους Βουλγάρους κι όπου υπήρχε ισχυρό βουλγαρικό στοιχείο ανάμεικτο με ελληνικό και τουρκικό. Όσο για τα εδάφη της Θράκης που κατείχε η Τουρκία κι όπου το τουρκικό στοιχείο ήταν ισχυρότερο, το πράγμα αφέθηκε να κανονιστεί αργότερα. Προς το παρόν πάντως έφυγαν απ’ τη μέση οι Βούλγαροι και απόμειναν μόνο δύο για να μαλώνουν, πράγμα που είναι μια μεγάλη πρόοδος όσον αφορά τούτη την άκρως μπερδεμένη τότε εθνολογικά περιοχή, που θα «αποβουλγαριστεί» μόνο μετά τον διακανονισμό των συνόρων, όταν οι Βούλγαροι που ζούσαν εκεί θ’ αρχίσουν να μεταναστεύουν στα κυρίως ειπείν βουλγαρικά εδάφη για να νοιώθουν ασφαλέστεροι, ενώ οι πολλοί Έλληνες των ισχυρών ελληνικών παροικιών της Βουλγαρίας, θα αρχίσουν κι αυτοί να μεταναστεύουν στην κυρίως ειπείν Ελλάδα, για τους ίδιους λόγους.

Όμως, δεν έπραξαν ομοίως ούτε οι Τούρκοι των ελληνικών περιοχών, ούτε οι Έλληνες των τουρκικών περιοχών. Δηλαδή, δεν κινήθηκαν αυτόματα απ’ την άλλη μεριά των συνόρων, όπως γίνεται πάρα πολύ συχνά όταν τα σύνορα αλλάζουν. Εκτός του ότι το μπέρδεμα ανάμεσα στους δυο λαούς ήταν πάρα πολύ μεγάλο, οι οικισμοί των δύο εθνοτήτων ήταν τόσο πολυάνθρωποι, που θα εμποδιστεί αυτόματα η αυτόματη κίνηση των λαών απ’ τη μία ή την άλλη μεριά των συνόρων, όταν δημιουργηθούν εθνικά κράτη επί των εδαφών που ανήκαν στη διαλυμένη Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Το περίφημο «ανατολικό ζήτημα» που σημαίνει, σε τελική ανάλυση, ποια και πόσα απ’ τα εδάφη της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ανήκουν σ’ αυτήν ή την άλλη εθνότητα που διεκδικεί τη δημιουργία ανεξάρτητου εθνικού κράτους, δε λύθηκε ποτέ με τρόπο ικανοποιητικό, όχι μόνο στα Βαλκάνια αλλά και στη Μέση Ανατολή, κυρίως σ’ αυτήν. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως και η Μέση Ανατολή ήταν έδαφος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που, άλλωστε, έφτανε μέχρι το Μαρόκο προς δυσμάς της βόρειας αφρικανικής ακτής.

2. Οι Έλληνες στη Σμύρνη

Ενώ οι Βούλγαροι ησυχάζουν μετά την υπογραφή της συνθήκης του Νεϊγύ, οι Τούρκοι, που δεν έχουν υπογράψει προς το παρόν καμιά συνθήκη, προσπαθούν να περισώσουν την Ανατολική Θράκη. Αλλά ο Βενιζέλος παίρνει την άδεια απ’ τους συμμάχους και συντρίβει το κίνημα του συνταγματάρχη Τζαφέρ Ταγιάρ στη Θράκη, με έναν ταχύτατο ελιγμό του ελληνικού στρατού.

Την ίδια εποχή, ο Βενιζέλος καλείται απ’ τους συμμάχους να τους βοηθήσει να συντρίψουν τους μπολσεβίκους στη Ρωσία, κι αυτός στέλνει ένα εκστρατευτικό σώμα στην Κριμαία, έτσι συμβολικά, προκειμένου να πάρει την άδεια των συμμάχων (τίποτα δε γίνεται χωρίς την άδεια των συμμάχων σ’ αυτή την «υπερήφανη και κυρίαρχη χώρα») να προελάσουν οι Έλληνες και να καταλάβουν ολόκληρη την τουρκική Θράκη, πράγμα που γίνεται αμέσως. Κι έτσι το ελληνικό κράτος επεκτείνεται πρόσκαιρα μέχρι τις παρυφές της Κωνσταντινούπολης η οποία, σημειωτέον, παραμένει υπό συμμαχικήν κατοχήν, πράγμα που ευκολύνει πολύ την κατάσταση για τους Έλληνες, που δεν έκαναν ακόμα δική τους τη «δική τους» Πόλη.

Όμως, αντί για την Πόλη, οι 'Αγγλοι μόνο απ’ τους συμμάχους και όχι οι Γάλλοι και οι Ιταλοί που έχουν σοβαρές αντιρρήσεις γιατί μυρίζονται το κόλπο των Άγγλων για την προστασία των πετρελαίων της Μέσης Ανατολής, στρέφουν τους Έλληνες προς τη Σμύρνη.
Κι έτσι, τον Μάιο του 1920 τα ελληνικά στρατεύματα αποβιβάζονται στη Σμύρνη και αρχίζουν να καταδιώκουν τους Τούρκους. Είναι το πρελούντιο της μικρασιατικής εκστρατείας που την αρχίζει ο Βενιζέλος για να την οδηγήσουν στην καταστροφή οι αντίπαλοί του. Αλλά μάλλον στην καταστροφή θα την οδηγούσε και ο Βενιζέλος αν έμενε στην εξουσία. Την πρώτη και μόνη φορά που άκουσε τους Άγγλους και όχι τους φίλους του τους Γάλλους, την πάτησε αγρίως και έμπλεξε την Ελλάδα στην πιο μεγάλη περιπέτεια της νεότερης ιστορίας της.

Και ενώ οι Έλληνες προελαύνουν στα ενδότερα της Μικράς Ασίας ως εντολοδόχοι των συμμάχων, ο Κεμάλ Ατατούρκ (πατέρας των Τούρκων σημαίνει το Ατατούρκ) κηρύσσει έκπτωτο τον Σουλτάνο και δρα ανεξάρτητα απ’ αυτόν. Ο Κεμάλ, μια πραγματική στρατιωτική και πολιτική μεγαλοφυία επί διεθνούς επιπέδου, θα κηρύξει τη δημοκρατία στην Τουρκία αργότερα, μετά την μικρασιατική καταστροφή, το 1923. Ο τελευταίος Σουλτάνος Μωάμεθ (Μεχμέτ) ΣΤ', μόνο τότε θα βάλει την τελεία στο τελευταίο κεφάλαιο της ιστορίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που αυτόν τον καιρό είναι μια αυτοκρατορία εντελώς της πλάκας.

Ο Κεμάλ δεν επιδιώκει να διώξει μόνο τους Έλληνες απ’ την περιοχή της Σμύρνης αλλά και τους Γάλλους απ’ τη Συρία και τους συμμάχους απ’ την Κωνσταντινούπολη. Για να πετύχει τα μεγάλα του σχέδια τούτος ο δαιμόνιος άνθρωπος, συνεννοείται με τους μπολσεβίκους, που του επιτρέπουν να πάρει τον οπλισμό που άφησαν στις τουρκικές περιοχές του Καυκάσου οι Ρώσοι, όταν έφυγαν από κει μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση.

Ο Βενιζέλος δεν καταλαβαίνει πως ο Κεμάλ είναι τώρα ο πραγματικός κίνδυνος και όχι ο ξεδοντιασμένος Σουλτάνος, και αντί να διατάξει υποχώρηση, διατάσσει προέλαση των ελληνικών στρατευμάτων προς τη Νικομήδεια. Η πολιτική ιδιοφυία του Βενιζέλου κοντά σ’ αυτήν του Κεμάλ μοιάζει δεύτερης ποιότητας.

3. Η συνθήκη των Σεβρών

Η πιο σπουδαία για τα εθνικά της συμφέροντα και η πιο κρίσιμη για το μέλλον της χώρας διεθνής συνθήκη που υπέγραψε ποτέ η Ελλάδα είναι αυτή των Σεβρών. Την 28η Ιουλίου 1920, και ενώ τα ελληνικά στρατεύματα καταδιώκουν ήδη τους Τούρκους στην περιοχή της Σμύρνης, ο Βενιζέλος, από θέσεως καταφανούς ισχύος, υπογράφει στο δημαρχείο του προαστίου των Παρισίων Σεβρ συνθήκη διακανονισμού των εδαφικών διαφορών με την Τουρκία του Σουλτάνου, γιατί ο Κεμάλ δεν έχει μπει ακόμα στο παιχνίδι. 'Οταν μπει σε λίγο, θα στείλει σε μόνιμες διακοπές τα όνειρα των Ελλήνων, αλλά προς το παρόν οι Έλληνες έχουν κάθε λόγο να πανηγυρίζουν για τις εκπληχτικές διπλωματικές επιτυχίες του Βενιζέλου που, όμως, δεν θα κρατήσουν πολύ. Ο Κεμάλ παραφυλάει και ο Βενιζέλος ζητάει τη συντριβή του απ’ τους συμμάχους, γιατί ξέρει τι τον περιμένει με έναν τέτοιο αντίπαλο.

Αλλά είναι αργά πια. Το κεμαλικό κίνημα των Νεοτούρκων φουντώνει και κυριαρχεί στην Τουρκία. Στο πρόσωπο του Κεμάλ όλοι χαιρετίζουν έναν πραγματικό σωτήρα του κέντρου της πάλαι ποτέ κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που είχε κι αυτή την τύχη όλων των αυτοκρατοριών. Έγινε κουρνιαχτός.
Προς το παρόν όμως, και ερήμην του Κεμάλ, οι Έλληνες πετυχαίνουν στο Σεβρ τα εξής εκπληχτικά:

1) Να παραχωρηθεί στην Ελλάδα ολόκληρη η Θράκη, ανατολική και δυτική, των νήσων Ίμβρου και Τενέδου συμπεριλαμβανομένων,

2) Να μείνει μεν η περιοχή της Σμύρνης υπό την ονομαστική επικυριαρχία του Σουλτάνου αλλά με Έλληνα αρμοστή, που θα ενεργεί ως εντολοδόχος των συμμάχων,

3) Μετά από πέντε χρόνια, και ύστερα από δημοψήφισμα, η περιοχή της Σμύρνης θα μπορούσε να ενσωματωθεί στην Ελλάδα, αν το δημοψήφισμα ήταν θετικό υπέρ αυτής, πράγμα που ήταν απόλυτα βέβαιο,

4) Οι Ιταλοί σύμμαχοι συμφώνησαν να δώσουν στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα εκτός απ’ τη Ρόδο και το Καστελλόριζο. Αν όμως και οι Άγγλοι έδιναν στην Ελλάδα την Κύπρο, τότε οι Ιταλοί θα έδιναν στην Ελλάδα κι αυτά τα νησιά.

5) Η Βουλγαρία παραιτείται οριστικά και τελεσίδικα παντός δικαιώματός της στη δυτική Θράκη,

6) Η Ελλάδα θα μετείχε της επιτροπής που θα ήλεγχε την ελευθερία της ναυσιπλοΐας στα Στενά και θα φρόντιζε για την ουδερότητά τους. 'Ηταν ένας όρος που αφορούσε περισσότερο τους Ευρωπαίους, που γιαυτό ακριβώς έδειχναν τόσο ζωηρό ενδιαφέρον για την περιοχή και όχι, βέβαια, από αγάπη για την Ελλάδα,

7) Η τύχη της Κωνσταντινούπολης, που συνεχίζει να βρίσκεται υπό συμμαχικήν κατοχήν, θα καθοριζόταν αργότερα, με χωριστή συνθήκη. Αν οι Τούρκοι αρνούνταν ή αδυνατούσαν να εφαρμόσουν τους όρους της συνθήκης των Σεβρών, τότε οι σύμμαχοι θα αποσπούσαν την Κωνσταντινούπολη από το τουρκικό κράτος, χωρίς όμως να δηλώνουν και αν θα την έδιναν στους Έλληνες. Εν πάση περιπτώσει, οι Έλληνες θα μπορούσαν να ελπίζουν.

Η συνθήκη των Σεβρών είναι τόσο ευνοϊκή για τους Έλληνες, παρά την περί την Κωνσταντινούπολη εκκρεμότητα, που δε μοιάζει αληθινή. Και δεν ήταν αληθινή. Οι σύμμαχοι πετούν καραμέλες στο στόμα των Ελλήνων αλλά σε λίγο, μόλις ξεμυτίσει ο Κεμάλ, θα τους αρπάξουν το γλυφιτζούρι και θα το δώσουν στον Κεμάλ. Και ο θριαμβευτής επί του παρόντος Βενιζέλος θα μείνει να γλείφει το κόκκαλο. Και θα πάθει πατατράκ λίγο αργότερα.

4. Η απόπειρα δολοφονίας τον Βενιζέλου

Την 30ή Ιουλίου 1920, δυο μόλις μέρες μετά την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών που τον ανεβάζει στον κολοφώνα της δόξας του, ο Βενιζέλος ξεκινάει απ’ το Παρίσι για την Αθήνα, θριαμβευτής και τροπαιούχος για όσα εκπληχτικά πέτυχε διαπραγματευόμενος σκληρά με σκληρούς συμμάχους και με ακόμα πιο σκληρούς εχθρούς. Πάει στο σταθμό της Λυών του Παρισιού για να επιβιβαστεί στο τρένο που τον περιμένει αλλά δυο τραμπούκοι του γνωστού και παλιού ελληνικού παρακράτους βγάζουν τις κουμπούρες τους και τον πυροβολούν. Ο Βενιζέλος πέφτει αιμόφυρτος αλλά όχι σοβαρά τραυματισμένος. Περισσότερο θα τραυματιστεί το κύρος της Ελλάδας, που άλλη μια φορά δείχνεται ανίκανη να εκμεταλλευτεί τις επιτυχίες της. Κανείς δε μοιάζει να έχει εθνική συνείδηση σ’ αυτόν τον τόπο, όπου όλοι βαφτίζουν εθνικό το κομματικό, και τελικά το προσωπικό τους συμφέρον.

Οι παλικαράδες είναι δυο απότακτοι αξιωματικοί του ενδόξου κατά τα άλλα αλλά τόσο αδόξου στις βρομιές του, ελληνικού στρατού, απ' αυτούς που είχε διώξει ο Βενιζέλος κατά την εκκαθάριση μετά την επιστροφή του απ’ το ελληνικό κράτος της Θεσσαλονίκης στο πολύ ελληνικό κράτος της Αθήνας, πρωτεύουσας του κράτους των νεοβαρβάρων που επιμένουν σώνει και καλά να αυτοαποκαλούνται Έλληνες μόνο και μόνο γιατί μιλούν ελληνικά και γιατί είναι χριστιανοί ορθόδοξοι μεν, ελάχιστα χριστιανοί δε κατ’ ουσίαν και κατά βάσιν.

Αφού τον γιάτρεψαν οι φίλοι του οι Γάλλοι, ο τραυματίας Βενιζέλος έρχεται τελικά στην Ελλάδα, παίζοντας το κεφάλι του κορώνα γράμματα. Αφού οι κουμπουράδες τολμούν και πυροβολούν στο Παρίσι, γιατί να μην το τολμήσουν κι εδώ, όπου ο τόπος είναι κάργα νταήδες και ελληνολεβέντες;

Εν πάση περιπτώσει, η Βουλή ανακηρύσσει τον Βενιζέλο, όπως έχει χρέος, «άξιον της Ελλάδος, ευεργέτην και σωτήρα της πατρίδος». Και ο Βενιζέλος διαλύει τη Βουλή και προκηρύσσει εκλογές για την 25η Οκτωβρίου 1920, προκειμένου να παρακάμψει τις δυσκολίες που του δημιουργεί συνεχώς η Ηνωμένη Αντιπολίτευσις, όπως λέγονται τώρα τα συσπειρωμένα αντιβενιζελικά και φιλοβασιλικά κόμματα.

Όμως, πάνω κει, την 12η Οκτωβρίου 1920, δεκατρείς μόνο μέρες πριν απ’ τις εκλογές, ο πρίγκιπας Αλέξανδρος, που αντικαθιστά στο θρόνο τον διωγμένο πατέρα του Κωνσταντίνο, πεθαίνει ξαφνικά από δάγκωμα μαϊμούς, λέει. Δεδομένου ότι εκείνη η μαϊμού αποκλείεται να ήταν ο διάσημος Αζάνκα του Έβερτ, που δεν αποπειράθηκε ποτέ να δολοφονήσει το αφεντικό του, πρέπει η μαϊμού που δάγκωσε τον καημένο τον Αλέξανδρο να ήταν μια μαϊμού, «μαϊμού»: Οι αντιβενιζελικοί ήθελαν να εμποδίσουν τις εκλογές δημιουργώντας πρόβλημα αντικατάστασης του πεθαμένου Αλέξανδρου.

Ο θρόνος προσφέρθηκε στον δεκαοχτάχρονο τότε πρίγκιπα Παύλο, τον γνωστό Παυλάκη της Φρειδερίκης, αλλά αυτός είπε, σας παρακαλώ, όχι εγώ, ο μπαμπάς. Ο θρόνος είναι του μπαμπά. Έτσι του ’πε να πει ο μπαμπάς. Και ο Παυλάκης είναι καλό παιδί, κι όχι σαν τον τον αδερφό του που έπαιζε με μαϊμούδες, γιατί δεν ήξερε την παροιμία που λέει, όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα τον τρων οι μαϊμούδες.

Μπροστά στο αδιέξοδο, ο Βενιζέλος διορίζει έναν βασιλιά - μαϊμού, και ο ναύαρχος Κουντουριώτης χρίεται αντιβασιλέας.

5. Δημοψήφισμα για ψάρια

Αφού έθαψαν με βασιλικές τιμές τον φρέσκο μακαρίτη πρίγκιπα Αλέξανδρο, που μια μαϊμού τον πέρασε για μπανάνα και τον έφαγε, αφήνοντας τους ιθαγενείς της Μπανανίας με την απορία σε ποιο μέρος του στόματός τους κρύβουν οι μαϊμούδες το δηλητήριο, γίνονται οι αναβληθείσες εκλογές την 1η Νοεμβρίου 1920. Και, ω του ελληνικού θαύματος, ο Βενιζέλος δεν εκλέγεται ούτε βουλευτής. Και το κόμμα του καταποντίζεται. Και δεν είχαν περάσει τρεις μήνες που η Βουλή τον είχε χρίσει εθνικό ήρωα για τις άκρως εντυπωσιακές διπλωματικές επιτυχίες του στο Παρίσι.

Και μη βιαστείτε να πείτε πως οι Έλληνες είναι ένας τρελός λαός, γιατί τρελοί λαοί δεν υπάρχουν. Πείτε καλύτερα πως οι Έλληνες είναι ένας λαός χωρίς εθνική συνείδηση - για να μην πω χωρίς συνείδηση σκέτα. Βέβαια, αυτήν ακριβώς την εποχή δημιουργείται από τον Δημήτριο Γούναρη το Κόμμα των Εθνικοφρόνων, που λίγο αργότερα θα μετονομαστεί σε Λαϊκό Κόμμα, αλλά αυτό δε σημαίνει πως οι περίφημοι εθνικόφρονες φρονούν εθνικά. Φρονούν μάλλον πορτοφολικά και πλασάρουν το προσωπικό τους συμφέρον ως εθνικό, αλλά αυτό είναι μια άλλη εθνική ιστορία με αγρίους εθνικόφρονες.

Ο Βενιζέλος, μετά την αποτυχία του φεύγει για το Παρίσι, υποδεικνύοντας στον Καραμανλή αργότερα τον τρόπο με τον οποίο μπορεί κανείς να το παίξει εθνάρχης Βενιζέλος. (Από εθνάρχες άλλο τίποτα σ’ αυτόν τον τόπο, από πρωθυπουργούς να δούμε τι θα γίνει). Ύστερα απ' την αναχώρηση του Βενιζέλου, ο Κουντουριωτης δεν μπορεί πια να το παίζει αντιβασιλεύς και κατεβαίνει απ’ τον αντιβασιλικό θρόνο του, για να καθίσει σ’ αυτόν η βασίλισσα Όλγα που είχε έρθει στο μεταξύ να θάψει το γιο της τον Αλέξανδρο και είπε, μιας και βρέθηκα στον τόπο μου (!!!) δεν γίνομαι από βασίλισσα αντιβασιλέας; Και έγινε αντιβασιλέας η σύζυγος του βασιλέα.

Ψιλό γαζί το δούλεμα. Σου λεν οι βασιλιάδες, έτσι κι αλλιώς κάφροι είναι τούτοι δω, τι πειράζει να τους το πούμε για να το ξέρουν; Όμως, ο βασίλισσα Όλγα, που θα κάνει αυτό το ρωσικό όνομα της μόδας μεταξύ των εθνικοφρόνων, που όλα τα θέλουν ελληνικά εκτός απ’ το βασιλιά, δε χάρηκε πολύ την αντιβασιλεία γιατί ο βασιλεύς επανέρχεται εν δόξη την 6η Δεκεμβρίου 1920. Είπε να κάνει Χριστούγεννα στην πατρίδα (!!!) τούτος ο εκ διαμαρτυρομένων ορθόδοξος.

Σημειώστε πως ο βασιλιάς επανήλθε με δημοψήφισμα, περί του αποτελέσματος του οποίου ουδόλως αμφέβαλαν οι Φιλελεύθεροι του Βενιζέλου, που έκαναν πολύ καλά που δεν πήραν μέρος. Ο Δημήτριος Ράλλης, αρχηγός της Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως εκ της οποίας θα προκόψει το Κόμμα των Εθνικοφρόνων σε λίγο, όταν πάψει να είναι Ηνωμένη, αυτός που διενεργεί το δημοψήφισμα μαϊμού, λέει πως δεν συντρέχει λόγος για δημοψήφισμα, αφού ο βασιλιάς ποτέ δεν καταργήθηκε, απλώς απομακρύνθηκε απ’ το θρόνο, αλλά για να μη φανεί αντιδημοκράτης τραβάει κι ένα δημοψήφισμα και η κωμωδία ολοκληρώνεται.

Την 22α Ιανουάριου 1921 παραιτείται ο εθνικόφρων Δημ. Ράλλης και κυβέρνηση σχηματίζει ένας ακόμα πιο εθνικόφρων, ο Νικόλαος Καλογερόπουλος, στην οποία συμμετέχει και ο αρχηγός του Κόμματος των Εθνικοφρόνων, Δημήτριος Γούναρης. Που απ’ την πολλή εθνικοφροσύνη θα φάει το κεφάλι του στο τέλος ως ένας απ’ τους βασικούς υπαιτίους της μικρασιατικής καταστροφής.

6. Το παλούκι στα οπίσθια

Οι διάδοχοι του Βενιζέλου, τώρα που ξαναβρήκαν τον Κώτσο βασιλιά, πολύ θα ήθελαν να πάρουν την Πόλη και την Αγιά Σόφιά, κι αν ήταν δυνατό ολόκληρη τη Μικρά Ασία, ώστε η Μεγάλη Ιδέα και η Μεγάλη Ελλάδα να ταυτιστούν και το Βυζάντιο να ξαναζήσει. Ήταν, συνεπώς, απολύτως ειλικρινείς όταν δήλωναν πως θα συνεχίσουν την εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου, ότι δηλαδή θα ενισχύσουν τα ελληνικά στρατεύματα που συνεχίζουν να μάχονται και να νικούν προς το παρόν στη Μικρά Ασία, όσον καιρό στην Ελλάδα οι πολιτικοί βγάζουν ο ένας το μάτι του άλλου και όλοι μαζί το μάτι της μαμάς Ελλάδας, που τη στράβωσαν τα παιδιά της τότε ακριβώς. Τράβα ο ένας από δω, τράβα ο άλλος από κει για να μεγαλώσει, την έσχισαν στα δυο σα γάτα, για να τους μείνει τελικά η ουρά στο χέρι.

Οι Τούρκοι, χωρίς τον Κεμάλ ακόμα, βάζουν πρόβλημα αναθεώρησης της συνθήκης των Σεβρών, που όντως ήταν πάρα πολύ δυσμενής γι' αυτούς. Ο πρωθυπουργός Καλογερόπουλος σπεύδει στο Λονδίνο, όπου συζητείται το θέμα με τους εκπροσώπους του Σουλτάνου, αλλά οι Γάλλοι και οι Ιταλοί έχουν αρχίσει ήδη να συζητούν απ’ ευθείας με τον Κεμάλ, που δεν έχει καταλάβει ακόμα επισήμως την εξουσία αλλά είναι ο πραγματικός κυρίαρχος του παιχνιδιού και μέσα στην Τουρκία και έξω απ’ αυτήν. Ήδη έχει υπερφαλαγγίσει τον Σουλτάνο, πριν τον καθαιρέσει.

Οι Γάλλοι και οι Ιταλοί τον προσεγγίζουν, λοιπόν, αφενός γιατί δεν είναι δύσκολο να καταλάβεις πως μ’ αυτόν θα έχεις να κάνεις σε λίγο και αφετέρου διότι τώρα θέλουν να φύγουν οι Έλληνες απ’ την περιοχή της Σμύρνης. Δεν έχουν καμιά διάθεση ν’ αφήσουν τους Άγγλους να παίξουν το δικό τους παιχνίδι, παρασύροντας τους εξ Ελλήνων σοβινιστές σε μια εκ των προτέρων χαμένη περιπέτεια, μόνο και μόνο για να δημιουργήσουν εκείνοι ένα προγεφύρωμα για τα πετρέλαιά τους, λίγο παρακάτω, στη Μέση Ανατολή.

Οι ολιγόνοες, που αρέσκονται στις βολικές ερμηνείες, λεν πως η μετατόπιση υπέρ του Κεμάλ της πολιτικής των Γάλλων και των Ιταλών, θερμών φίλων της Ελλάδος μέχρι πρότινος που ο Βενιζέλος ήταν στα πράγματα, οφείλεται στη δυσαρέσκειά τους απ’ την μεταστροφή των Ελλήνων υπέρ των αντιπάλων του Βενιζέλου. Οποία αφέλεια να πιστεύει κανείς πως η εξωτερική πολιτική ασκείται βάσει συναισθημάτων και θυμών ποκίλων! Απλούστατα, οι Γάλλοι και οι Ιταλοί είχαν λόγους να μη θέλουν στην περιοχή, όχι τους Έλληνες αλλά τους Άγγλους, για λογαριασμό των οποίων δούλευαν χωρίς να το ξέρουν οι μπούφοι οι Έλληνες, σκράπες από παράδοση στην εξωτερική πολιτική. (Όταν ο Βενιζέλος δεχόταν την πρόταση των Άγγλων να εκστρατεύσουν οι Έλληνες στη Μικρά Ασία, είχε και τη σύμφωνο γνώμη των Γάλλων και των Ιταλών, που υπαναχώρησαν).

Πανικόβλητος ο Δημ. Γούναρης απ’ την απροσδόκητη τροπή των πραγμάτων, τρέχει κι αυτός στο Λονδίνο για να παρακαλέσει τους φίλους του τους 'Αγγλους να βοηθήσουν. Και οι Άγγλοι, παρά το γεγονός πως θέλουν πολύ μια ελληνική Σμύρνη-φρουρό στα βόρεια πετρελαϊκά τους σύνορα, ενθαρρύνουν μεν την Ελλάδα να συνεχίσει τον πόλεμο ώστε να μεγαλώσει αλλά πραχτική βοήθεια δε δίνουν. Είτε, λοιπόν, οι Έλληνες θα προχωρήσουν κι όπου βγει είτε θα υποχωρήσουν και θα τους βγάλουν το μάτι οι σοβινιστές αν γυρίσουν πίσω χωρίς τη Σμύρνη, για να μην πω χωρίς την Πόλη.

7. Βίρα τις άγκυρες για την Αγκυρα!

Την 26η Μαρτίου 1921 ο δυναμικός Δημήτριος Γούναρης αντικαθιστά τον Νικόλαο Καλογερόπουλο και σχηματίζει μια κυβέρνηση έτοιμη να κατακυριεύσει το σύμπαν. Και φυσικά την Τουρκία που αποτελεί απειροελάχιστο μέρος του σύμπαντος εντός του οποίου είναι καλά κρυμμένος ο Θεός των Ελλήνων χριστιανών, που μαζί με τους συμμάχους αρνείται κι αυτός να βοηθήσει τους Έλληνες, που πρέπει να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους χωρίς συμμάχους και με αντίπαλο τον Αλλάχ, που σε λίγο, όταν ο Κεμάλ θα κηρύξει ιερό πόλεμο κατά των εισβολέων Ελλήνων, θα παίξει κι αυτός ρόλο.

Λοιπόν, για να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους οι Έλληνες, δηλαδή για να βγάλουν απ’ τον πισινό τους το παλούκι που μόνοι τους το έχωσαν εκεί, ο Γούναρης, μόλις αναλαμβάνει την κυβέρνηση κηρύσσει τον στρατιωτικό νόμο και ενεργεί εκτεταμένη επιστράτευση, προκειμένου ν’ αρχίσει η προέλαση του ελληνικού στρατού, που ήδη έχει βάλει σα στόχο την κατάληψη της Άγκυρας. Και μη μου πείτε: Μα, είναι δυνατόν; Γιατί όλα είναι δυνατά όταν σε πάρει η κάτω βόλτα του σοβινισμού.

Από την επομένη κιόλας των εκλογών που απομάκρυναν τον Βενιζέλο απ’ την εξουσία, αρχιστράτηγος των ελληνικών στρατευμάτων που μάχονται στη Μικρά Ασία διορίζεται ο βασιλόφρων και εθνικόφρων στρατηγός Α. Παπούλας, ενώ ύπατος αρμοστής στη Σμύρνη παραμένει ο Στεργιάδης. Οι Έλληνες ετοιμάζουν τη μεγάλη επίθεση και τις παραμονές αριβάρει στη Σμύρνη και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος για να τονώσει το ηθικό. Και το τονώνει πράγματι. Δε λέγεται πόσο εύκολα τονώνεται και εκτονώνεται το ηθικό των Ελλήνων. Ζήτω ο βασιλιάς! Το φωνάζουν ακόμα και οι βενιζελικοί φαντάροι. Δε λέγεται πόσο εύκολα ομονοούν οι Έλληνες όταν είναι να καταστρέψουν ή να καταστραφούν. Να καταστραφούν καταστρέφοντας και να καταστρέψουν καταστρεφόμενοι.

Την 21η Ιουνίου 1921, εκατό χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση, αρχίζει η μεγάλη επίθεση. Η Κιουτάχεια πέφτει, το Εσκή Σεχίρ πέφτει και οι Τούρκοι όπου φύγει φύγει. Ο Κεμάλ δεν έχει αναλάβει ακόμα επισήμως δράση αλλά δρα ανεπισήμως. Την 4η Αυγούστου, οι Έλληνες φτάνουν στον ποταμό Σαγγάριο. Να τον περάσουν ή να μην τον περάσουν; Τον περνούν. Αλλά κατόπιν ωρίμου σκέψεως τον ξαναπερνούν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Και κάθονται εκεί ακίνητοι και ανενόχλητοι απ’ τον εχθρό. Κι αρχίζει μια πείνα, μα τι πείνα. Τρων τις αρβύλες τους. Καλά να λες που τους έκοψε και διέκοψαν την προέλαση. Γιατί μπροστά τους εκτείνονταν η Αλμυρά έρημος. Έπρεπε να τη διασχίσουν για να φτάσουν στην Άγκυρα.

Και μη μου πείτε, μα καλά χάρτες δεν είχαν για να δουν πως πέρα απ’ τον Σαγγάριο εκτείνεται μια έρημος; Είχαν ασφαλώς αλλά ποιος ασχολείται με χάρτες, όταν είναι να προσαρτήσει την Άγκυρα και να εκχριστιανίσει τους μουσουλμάνους; Ο σοβινισμός και η βλακεία είναι συνώνυμα. Και επειδή στην Ελλάδα πάντα φταίει κάποιος συγκεκριμένος άνθρωπος και ποτέ η εθνική μωρία, νομίζουν πως για το χάλι του άπραγου και λυσσασμένου απ’ την πείνα ελληνικού στρατού φταίει ο Παπούλας. Που τον αντικαθιστούν με τον Χατζηανέστη.

Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

1. Η Μεγάλη Ιδέα αρχίζει να μικραίνει

Ο πόλεμος κοστίζει. Και το ελληνικό δημόσιο ταμείο, όπως πάντα, είναι τρύπιο. Απ’ τους αρουραίους. Πηγαίνουν οι Έλληνες στους ξένους τραπεζίτες και τους λεν: Κάντε μας κανένα δάνειο ακόμα. Σας ορκιζόμαστε, αυτή τη φορά δεν θα το φάμε. Το θέλουμε για να πάρουμε την Πόλη. Ρε, άντεστε από δω και πάτε να δουλέψετε λιγάκι, λεν οι τραπεζίτες.

Και ήταν τότε ακριβώς που οι κρετίνοι σοφίζονται το μεγάλο κόλπο. Κάνουν εσωτερικό αναγκαστικό δανεισμό δια διχοτομήσεως του νομίσματος. Κόβουν, ας πούμε το χιλιάρικο στα δυο, δανείζονται το πεντακοσάρι θέλεις δε θέλεις να το τοκίσεις, και το άλλο πεντακοσάρι στο χρωστούν. Και σου υπόσχονται και τόκο. Α, να μου χαθείτε, καραγκιόζηδες, που κάνατε την απάτη εθνική πολιτική.

Την 3η Μαΐου 1922 η κυβέρνηση Γούναρη παραιτείται και αναλαμβάνει ο Π. Πρωτοπαπαδάκης να βγάλει τα κάστανα απ’ τη φωτιά, με τη βοήθεια, όμως, του Γούναρη και του Στράτου. Αλλά λίγο αργότερα, την 13η Αυγούστου 1922, αρχίζει η τρομερή και φοβερή επίθεση του Κεμάλ Ατατούρκ, που το διάστημα που οι Έλληνες προελαύνουν, ετοιμάζεται επιμελώς και τους αφήνει να προελάσουν για να τους λιανίσει ευκολότερα. Τα ξεφτέρια οι δικοί μας, ούτε που μυρίζονται το κόλπο.

Λίγες μέρες μετά την εκδήλωση της επίθεσης του Κεμάλ, ποιος Έλληνας στρατιώτης είδε τον Αλλάχ και δεν τον φοβήθηκε. Κι αρχίζει μια συντεταγμένη στην αρχή υποχώρηση, που συντομότατα γίνεται άτακτη, για να τραπεί σε λίγο σε πανικόβλητη φυγή ατάκτων στιφών που ελάχιστα θυμίζουν στρατό. Ο σώζων εαυτόν σωθήτω και την Ελλάδα ας τη σώσει ο Θεός. Αλλά, μπα, ούτε αυτός ενδιαφέρεται πια για την Ελλάδα. Τέτοια ξεφτίλα δεν είδε ποτέ αυτή η χώρα στην ιστορία της.

Και τα ερειπώδη μπουλούκια των ατάκτων και πανικόβλητων Ελλήνων στρατιωτών να φτάνουν ξεπνοϊσμένα στη θάλασσα και με τις τελευταίες τους δυνάμεις να προσπαθούν να σκαρφαλώσουν στα ελληνικά πλοία, που συλλέγουν πτώματα και ημιθανείς, ανάκατα. Κτήνη, πώς καταντήσατε έτσι αυτόν τον τόπο.

Εκτός απ’ τους πεσόντες ηρωικά στο πεδίο της τιμής, και επί του προκειμένου της ατιμίας, 300.000 μάχιμοι και άμαχοι πεθαίνουν είτε απ’τα χατζάρια του εντελώς εξαγριωμένου τουρκικού όχλου, που κανείς δεν μπορεί να τον ψέξει για τη βαρβαρότητα του, αφού ήταν λαός υπό κατοχήν, είτε από πνιγμό, την ώρα που κολυμπούσαν για να βρουν τη σωτηρία σε κανένα απ’ τα πλοία, τη μόνη δυνατότητα που είχε κανείς για να σωθεί απ’ τους Τούρκους, που είχαν να σφάξουν έτσι απ’ την εποχή του Δράμαλη.

Η παραλία της Σμύρνης και η θάλασσα μπροστά της γίνεται κοκκινόμαυρη απ’ το πηχτό αίμα. Ο τόπος θυμίζει σφαγείο. Και απ’ την πλούσια και πολιτισμένη ελληνική γειτονιά της Σμύρνης, απομένουν μόνο αποκαΐδια πάνω στα οποία σιγοψήνεται η Μεγάλη Ιδέα, που προκάλεσε τη μεγάλη καταστροφή. Ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος παραδίδεται απ’ τους Τούρκους αξιωματικούς του Κεμάλ στον μαινόμενο όχλο, που τον κάνει κιμά στην κυριολεξία. Στην Αθήνα επικρατεί πλήρες χάος. Κανείς δεν κυβερνάει. Ο Ν. Τριανταφυλλάκος που διαδέχεται τον Πρωτοπαπαδάκη είναι ένα ρεντίκολο. Και ο βασιλιάς; Ω, ο βασιλιάς! Ξύνεται αμήχανα στα ανάκτορα και βάζει τον βαλέ του να του κάνει αέρα. Έχει ιδρώσει απ’ την αγωνία. Όχι για την Ελλάδα, για το θρόνο.

2. Το διάγραμμα της συμφοράς

Ας δούμε στη χρονική τους σειρά τα στρατιωτικά γεγονότα, που οδήγησαν στη μεγάλη συμφορά.

Η εκστρατεία του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία αρχίζει τον Μάιο του 1919 και τελειώνει άδοξα τον Σεπτέμβριο του 1922. Εγκαινιάζεται με την αποβίβαση των Ελλήνων και την κατάληψη της Σμύρνης και της ενδοχώρας της, την 2α Μαΐου 1919, εις εκτέλεσιν από την Ελλάδα της σχετικής αποφάσεως της διασκέψεως των Παρισίων.

Ο ελληνικός στρατός προελαύνει και πέρα της μικρής περί την Σμύρνη περιοχής, που είχε εντολή από τους συμμάχους να καταλάβει, και φτάνει μέχρι τον Σαγγάριο, στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Όμως, η προέλαση διαρκεί μόνο μέχρι την 1η Νοεμβρίου 1920 και τελεί υπό την αρχιστρατηγία του μεσολογγίτη στρατηγού Κωνσταντίνου Νίδερ, που αντικαθίσταται μετά την καθήλωση στον Σαγγάριο από τον αντιστράτηγο Α. Παρασκευόπουλο, που αντικαθίσταται κι αυτός από τον αντιστράτηγο Αναστ. Παπούλα, που αντικαθίσται κι αυτός από τον αντιστράτηγο Γ. Χατζηανέστη. Στην Ελλάδα, όταν αρχίζει ο πανικός αρχίζουν και οι αντικαταστάσεις.

Για λόγους καθαρά διπλωματικούς και καθόλου στρατιωτικούς, για να ενισχυθεί δηλαδή η θέση της Ελλάδος στη συμμαχική διάσκεψη που γίνεται τον Φεβρουάριο του 1921 στο Λονδίνο, επιχειρείται μια ολικά αποτυχημένη προέλαση του ελληνικού στρατού προς το Εσκή Σεχίρ και την Κιουτάχεια, που κράτησε δέκα καταστροφικές μέρες, από τις 10 μέχρι τις 20 Μαρτίου 1921. Μια άλλη προέλαση προς το Αφιόν Καραχισάρ, εστέφθη από σχετική επιτυχία. Η πόλη κατελήφθη από τον ελληνικό στρατό την 14η Μαρτίου 1921 αλλά εκκενώθηκε σε δώδεκα μέρες.

Το καλοκαίρι εκδηλώνονται νέες επιθετικές πρωτοβουλίες του ελληνικού στρατού, με σχετική επιτυχία. Και τον Ιούλιο του 1921, ύστερα από πολεμικό συμβούλιο που γίνεται κάπου κοντά στην Κιουτάχεια υπό την προεδρία του βασιλιά Κωνσταντίνου που βρίσκεται στο μέτωπο, αποφασίζεται η προέλαση του ελληνικού στρατού μέσα από την Αλμυρά Έρημο, προς την Άγκυρα.

Προς εκτέλεσιν του σχεδίου, την 11η Αυγούστου 1921 αρχίζει η εικοσαήμερη καταστροφική μάχη του Σαγγαρίου. Την τρίτη μέρα (13 Αυγούστου) αυτής της μάχης, και ενώ όλα έδειχναν πως τα πράγματα πήγαιναν καλά μέχρι τότε για τους Έλληνες, εκδηλώνεται η μεγάλη επίθεση του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ είναι το ψευδώνυμό του, και σημαίνει «πατέρας των Τούρκων») που ενεργεί ερήμην του Σουλτάνου, και γίνεται το έλα να δεις. Είναι εκεί, στον Σαγγάριο, που ο ελληνικός στρατός όχι απλώς ηττάται, αλλά κονιορτοποιείται εντελώς από τον Κεμάλ, μια αναμφισβήτητη στρατιωτική και πολιτική μεγαλοφυία. Αρχιστράτηγος του ελληνικού στρατού αυτόν τον καιρό είναι ο Γ. Χατζηανέστης.

Μετά την ήττα στον Σαγγάριο, μικρό μόνο μέρος του ελληνικού στρατού καταφέρνει να φτάσει στη θάλασσα, την 6η Σεπτεμβρίου 1922, και μαζί με όσους Έλληνες της Σμύρνης γλύτωσαν τη σφαγή να διεκπεραιωθεί με πλοία στην Ελλάδα. Πρόκειται για τη μεραρχία Γόνατά, το ευζωνικό σύνταγμα Πλαστήρα και το στρατό του Νότιου Συγκροτήματος. Όλες οι άλλες ελληνικές μονάδες πήγαν στον παράδεισο. Ποιος σκότωσε αυτά τα παλικάρια; Μα, η δολοφονική Μεγάλη Ιδέα μάλλον, παρά ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.

3. Οι Νεότουρκοι

Από το 1830 που υπάρχει νεοελληνικό κράτος και μέχρι τη μικρασιατική καταστροφή του 1922, οι Έλληνες καθορίζουν τη συμπεριφορά τους απέναντι στους Τούρκους βάσει της άποψης πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι ένας ιστορικός αναχρονισμός που σε λίγο θα πάψει να υφίσταται. Φυσικά, έχουν δίκιο. Όμως δεν κάθισαν να λογαριάσουν σοβαρά τι θα γίνει με την καρδιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τη σημερινή Τουρκία, μετά τη διάλυση της Αυτοκρατορίας. Απ’ τα κομμάτια της θα προέλθουν τα εθνικά κράτη στα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή. Όμως, απ’ την καρδιά της, τι θα προκύψει;

Αυτό το κρίσιμο ερώτημα το βάζει κατ’ αρχήν ένας φιλελεύθερος Σουλτάνος, ο Σελίμ Γ', στο τέλος του 18ου αιώνα. Ξέρει ο Σελίμ πως ο πλούτος της Αυτοκρατορίας προέρχεται απ’ τις αρπαγές και τις λεηλασίες αλλά τώρα πόλεμοι προσοδοφόροι δε γίνονται πια, και συνεπώς πρέπει να βρεθούν καινούργιες πηγές εσόδων. Ο Σελίμ καλεί δυο Έλληνες συνεργάτες του, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, παππού του ομώνυμου ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης και τον γιο του Κωνσταντίνο και αναθέτει στον μεν πρώτο την εκπόνηση σχεδίου οικονομικής ανόρθωσης της Αυτοκρατορίας με βάση τα νέα δεδομένα, ότι δηλαδή δεν γίνονται πια προσοδοφόροι πόλεμοι, και στον δεύτερο την αναδιοργάνωση του αυτοκρατορικού στρατού, που είναι αδύνατο πια να στηρίζεται στους γενίτσαρους που έκαμναν ό,τι ήθελαν και απειλούσαν ακόμα και τον Σουλτάνο.

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης παππούς, εισηγείται, ουσιαστικά, την κατάργηση της ιδιόρρυθμης φεουδαρχίας με τους ντερεμπέηδες, δηλαδή τους πανίσχυρους οικονομικά τοπάρχες - φεουδάρχες, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται και αλλόπιστοι με ανάλογα προνόμια, οι γνωστοί μας κοτζαμπάσηδες, καθώς και την καθιέρωση πλήρους οικονομικής ισότητας ανάμεσα σε μουσουλμάνους και χριστιανούς. Ο Κωνσταντίνος εισηγείται την κατάργηση του σώματος των γενιτσάρων και την αντικατάστασή του με τακτικό στρατό, οργανωμένο κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

Ο σπουδαίος Σελίμ, το 1808 που γίνονται όλα αυτά τα σπουδαία, χάνει το θρόνο του και σε λίγο και τη ζωή του. Είναι πολύ νωρίς για να τα βάλει κανείς με τους πανίσχυρους τοπάρχες και να εγκαθιδρύσει μια ισχυρή κεντρική εξουσία. Όσο και να φαίνεται περίεργο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν είχε ποτέ ισχυρή κεντρική εξουσία και έκαμνε τη δουλειά της με τους κοτζαμπάσηδες και τους ομοίους τους.

Ο Σελίμ θα μπορούσε να θεωρηθεί ο πρώτος Νεότουρκος, όπως λεν εκεί τους μεταρρυθμιστές. Αλλά το κίνημα των μεταρρυθμιστών (Νεό-τουρκων) θα οργανωθεί πολύ αργότερα, στο τέλος του 19ου αιώνα, έξω απ’ την Αυτοκρατορία, κυρίως στο Παρίσι, για να μεταφέρει την έδρα του κάποτε στη Θεσσαλονίκη, που είναι η γενέτειρα του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, του σημαντικότερου Νεότουρκου ηγέτη.

Χρειάστηκε να δώσει σκληρό αγώνα ο Κεμάλ με άλλους Νεότουρκους, περισσότερο συντηρητικούς, για να επιβληθεί τελικά και να φκιάξει ένα νέο τουρκικό κράτος που ουδεμία σχέση έχει με την παλιά Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η σημερινή Τουρκία είναι η Τουρκία των Νεότουρκων, όχι των Σουλτάνων. Αυτό είναι που δεν κατάλαβαν το 1922 οι Έλληνες και έφαγαν τα μούτρα τους. Άραγε θα τα ξαναφάν;

4. Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ

Ο Μουσταφά Κεμάλ, γνωστός και με το παρατσούκλι Ατατούρκ που ο ίδιος έδωσε στον εαυτό του, γεννήθηκε το 1880 στη Θεσσαλονίκη και πέθανε το 1938 στην Κωνσταντινούπολη. Στα 58 μόλις χρόνια που έξησε, αυτός ο τρομερός άνθρωπος κατάφερε να κατεδαφίσει τα ερείπια μιας αυτοκρατορίας, να εγκαθιδρύσει στη θέση της τη δημοκρατία και να αποκαταστήσει τις σχέσεις με τους Έλληνες, τους οποίους προηγουμένως είχε ρημάξει κατά τη μικρασιατική καταστροφή.

Ο Βενιζέλος στην αρχή τον αντιμετώπιζε σαν τον υπ’ αριθμόν ένα εχθρό του, αλλά μετά τη μικρασιατική καταστροφή κατάλαβε πως πρέπει να τον κάνει φίλο του - και τον έκανε. Αυτοί οι δύο σπουδαίοι άνδρες κατάφεραν τελικά να συνεννοηθούν αλλά τα κολομπότσια που τους διαδέχτηκαν τα έκαναν και πάλι μαντάρα. Τι να κάνουμε, η ιστορία δεν πορεύεται μόνο με ιδιοφυίες.

Ο Κεμάλ τέλειωσε το δημοτικό και το γυμνάσιο στη Θεσσαλονίκη που, σημειωτέον, ήταν το δεύτερο μεγάλο διοικητικά και πολιτιστικά κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά την Κωνσταντινούπολη, όπως ακριβώς και κατά τους αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, και στη συνέχεια σπούδασε στη μέση Στρατιωτική Σχολή της Θεσσαλονίκης. Ο τελωνειακός υπάλληλος πατέρας του ήταν ένας φουκαράς που δύσκολα ζούσε τη φαμίλια του, και θα ήταν ευχαριστημένος αν έβλεπε το γιο του μόνιμο δεκανέα στον τουρκικά στρατό. Όμως, ο Μουσταφά καταπλήσσει τους δασκάλους του με την μαθηματική του ιδιοφυία και ως μαθηματική ιδιοφυία μπαίνει στη Στρατιωτική Σχολή της Κωνσταντινούπολης απ’ όπου αποφοιτά το 1904 με το βαθμό του υπολοχαγού κατ’ ευθείαν.

Στη Δαμασκό, όπου διορίζεται μετά την αποφοίτησή του, ιδρύει στα γρήγορα μία μυστική παραστρατιωτική οργάνωση με το όνομα Βατάν (πατρίδα). Σκοπός της Βατάν, η αναδιοργάνωση του τούρκικου στρατού αλλά και της Αυτοκρατορίας, που καταρρέει.

Σαν στρατιωτικός θα υπηρετήσει πολλά χρόνια στη Μέση Ανατολή. Και στον Ιταλοτουρκικό πόλεμο της Λιβύης (1911) θα φανεί η στρατιωτική του ιδιοφυία και θα προαχθεί σε ταγματάρχη κατ’ απονομήν. Είναι 31 ετών και ήδη μία αναγνωρισμένη στρατιωτική προσωπικότητα.

Το 1915, και ενώ ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος βρίσκεται στην αρχή του, στις μάχες της χερσονήσου της Καλλιπόλεως γίνεται ο φόβος και ο τρόμος των Άγγλων, που θα επιδιώξουν όχι να τον σκοτώσουν στη μάχη, αλλά να τον δολοφονήσουν. Καταλαβαίνουν ότι αυτός ο άνθρωπος είναι επικίνδυνος γι' αυτούς. Αλλά κι αυτός καταλαβαίνει πως οι Άγγλοι πρέπει να εξαφανιστούν απ’ τη Μέση Ανατολή για να ηρεμήσει η περιοχή. Το μίσος του Κεμάλ κατά των Άγγλων δεν θα κοπάσει ποτέ. Οι πασάδες και οι Σουλτάνοι τον κυνηγούν κι αυτοί αλλά ο Κεμάλ είναι δεδηλωμένα και αποδεδειγμένα πατριώτης και δεν μπορούν να του κάνουν τίποτα.

Απ’ το 1915 κιόλας ο Κεμάλ βάζει στόχο να γκρεμίσει το Σουλτάνο. Το πετυχαίνει την 29η Οκτωβρίου 1923. Αμέσως καταργεί το κορανικό δίκαιο και βάζει στη θέση του το ιταλικό και το ελβετικό, καταργεί τον φερετζέ, καταργεί το φέσι, καταργεί το αραβικό αλφάβητο και βάζει στη θέση του το λατινικό, αποκαθαρίζει την τουρκική γλώσσα από τις αραβικές και περσικές λέξεις. Είναι πράγματι ένας πάρα πολύ μεγάλος μεταρρυθμιστής.

5. Η Μεγάλη Ιδέα

Τώρα που η Μεγάλη Ιδέα σκοτώθηκε κατά τη μικρασιατική καταστροφή, ας της κάνουμε ένα μνημόσυνο, πριν προχωρήσουμε στα όσα οικτρά θα συμβούν στην Ελλάδα μετά το 1922. Απ’ τη χρονιά αυτή και μετά, οι Έλληνες θα μάθουν σιγά σιγά να ζουν χωρίς τη Μεγάλη Ιδέα, αν και μερικοί ανεπίδεκτοι μαθήσεως δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς αυτήν ούτε σήμερα. Εν πάση περιπτώσει, ο καθένας με τις ιδέες του και οι μεγαλοΐδεάτες με τις δικές τους. Και δεν θα είχαμε καμιά πρόθεση να
αντιδικήσουμε μαζί τους, αν δεν ήταν η Μεγάλη Ιδέα αυτή ακριβώς που σκότωσε την Ελλάδα και συνεχίζει να σκοτώνει ό,τι απόμεινε απ’ αυτήν.

Κατ’ αρχήν, Μεγάλη Ιδέα είναι η μεγάλη ιδέα που έχει κανείς για τον εαυτό του. Που αν δεν μπορεί να την αντλήσει απ’ τον ίδιο τον εαυτό του, την αντλεί απ’ τους προγόνους του, ώστε να αισθάνεται κι αυτός σπουδαίος από σπόντα. Από ψυχολογικής απόψεως, η μεγάλη ιδέα έχει σχέση με τον εγωισμό, και μάλιστα σ’ εκείνην την παθολογική παραλλαγή του που λέγεται σολιπσισμός, μια κατάσταση που εκφράζεται πολύ παραστατικά με το «είμαι κι ο "πρώτος, ρε». Κι όταν ο πρώτος δεν ανέχεται την παρουσία δεύτερου και τρίτου, αρχίζει να καθαρίζει με την πρώτη ευκαιρία όλους τους παρακατιανούς από το φόβο πως θα μπορούσαν να γίνουν πρώτοι.

Επί ιστορικού επίπεδου, τούτη την κατάσταση την εγκαινιάζουν οι Εβραίοι που θεωρούσαν τους εαυτούς τους «περιούσιο λαό», δηλαδή λαό που τον διάλεξε ο Θεός για να εκφράσει τη βούλησή του. Τους Εβραίους μιμήθηκαν οι ναζιστές. Και επειδή οι Γερμανοί τώρα έπρεπε να είναι οι πρώτοι, εξόντωσαν τους Εβραίους που έλεγαν πως είναι οι πρώτοι, οι εκλεκτοί του Θεού, κατ’ επέκτασιν και της ιστορίας.

Τους Εβραίους, πολύ πριν απ’ τους ναζιστές, μιμήθηκαν και κάποιοι Έλληνες. Από τότε που πληροφορήθηκαν πως είναι απόγονοι ενδόξων προγόνων, άρχισαν να παραληρούν για να αντισταθμίσουν τις ελλείψεις τους σε γνώση, σε μυαλό αλλά και σε χρήμα. Και ούτω πως γεννήθηκε η Μεγάλη Ιδέα λίγο μετά το πέρας της Ελληνικής Επανάστασης, κυρίως με τον Κωλέττη που πιστεύει πως το αρτιγέννητο ελληνικό κράτος σιγά σιγά θα μεγαλώσει, και αν δεν κατακυριεύσει τον κόσμο, τουλάχιστον θα κυριεύσει τα «δικά μας εδάφη», αν και κανείς δεν ξέρει τι ακριβώς εννοεί όταν λέει δικά μας εδάφη. Την τεράστια περιοχή στην οποία εκτείνονταν οι ελληνικές αποικίες της αρχαιότητας, οπότε θα έπρεπε να ελευθερώσουμε και τη Μασσαλία, την αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οπότε θα έπρεπε να ελευθερώσουμε όλη την περιοχή μέχρι τη βόρεια Ινδία, ή μήπως την κολοσσιαία περιοχή στην οποία εκτεινόταν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία;

Μία δεύτερη και λογικότερη παραλλαγή της Μεγάλης Ιδέας εμφανίζεται πολύ αργότερα, την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας με τον 'Ιωνά Δραγούμη. Ο οποίος πιστεύει τόσο πολύ στην αξία του ελληνικού πολιτισμού και την αφομοιωτική του δύναμη, που νομίζει πως αρκεί να υπάρχουν σκόρπιοι θύλακες ελληνισμού εδώ κι εκεί για να αναγεννηθεί απ’ αυτούς η Μεγάλη Ελλάδα, αν και δεν ξέρει πόσο μεγάλη θα είναι.

Αν ζούσε σήμερα ο Δραγούμης, θα τραβούσε τα μαλλιά του. Όχι μόνο θύλακες ελληνισμού της διασποράς δεν υπάρχουν πια αλλά ούτε καλά καλά Ελλάδα. Η χώρα στην οποία ζούμε δεν είναι Ελλάδα, είναι Βαρβαριστάν.

6. Ο τρίτος δρόμος για τη Μεγάλη Ιδέα

Εκτός απ’ την εδαφολογική περί Μεγάλης Ιδέας άποψη του Κωλέττη και την πολιτιστική αλλά ανιστόρητη του Δραγούμη, υπάρχει και μια τρίτη παραλλαγή μεγαλοϊδεατισμού, που θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε ιστορική, και που είναι η μόνη αποδεκτή από νοήμονες ανθρώπους.

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως ο ελληνικός πολιτισμός (ο αρχαίος, εννοώ) είναι ο πιο μεγάλος, ο πιο σπουδαίος και κυρίως ο πιο «διαρκής» απ’ όλους τους πολιτισμούς που εμφανίστηκαν στην ανθρώπινη ιστορία. Ο ελληνικός πολιτισμός επιζεί και στις μέρες μας ως ευρωπαϊκός. Φυσικά, ο νεοελληνικός πολιτισμός, που είναι κάτι διάφορον του κυρίως ειπείν ελληνικού, είναι κι αυτός ελληνικός αλλά μόνο ως το βαθμό που είναι ευρωπαϊκός.

Ο ελληνικός πολιτισμός ξεκίνησε απ’ την Ελλάδα, μέσω Ρώμης διαδόθηκε σ’ όλη την Ευρώπη και μέσω Ευρώπης σ’ όλον τον κόσμο. Και από την Ευρώπη κι απ’ τον κόσμο επιστρέφει στην κοιτίδα του, όσος επιστρέφει και όσο του επιτρέπουμε να επιστρέφει. Είμαστε κληρονόμοι του ελληνικού πολιτισμού μόνο ως το βαθμό που είμαστε Ευρωπαίοι, χωρίς αυτό να σημαίνει πως όλοι οι Ευρωπαίοι είναι κληρονόμοι του ελληνικού πολιτισμού. Υπάρχουν και εκεί βάρβαροι και άσχετοι με την παιδεία εν γένει, αν και ο πολιτισμός, όπως λέει ο μεγάλος θεωρητικός του πολιτισμού Χουιζίνγκα, είναι κάτι που διαχέεται στα πάντα.
Ο Γάλλος αγράμματος και ο Έλληνας αγράμματος δεν είναι, απλώς, δυο αγράμματοι διαφορετικών εθνικοτήτων, είναι και δυο άνθρωποι διαφορετικού πολιτιστικού επίπεδου, διότι ο Γάλλος αγράμματος ζει σε μια κοινωνία η οποία τον επηρεάζει κατ’ ανάγκην με έναν συγκεκριμένο τρόπο, έστω κι αν δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με τη γαλλική κουλτούρα, και έμμεσα με την ελληνική, απ’ την οποία κατάγεται η γαλλική, όπως και κάθε άλλη ευρωπαϊκή κουλτούρα.

Ο πολιτισμός είναι «περιρρέουσα ατμόσφαιρα». Κι αν στην ελληνική ατμόσφαιρα δε «μυρίζεται» κανείς πολιτισμό, πώς θα ήταν δυνατό να «μυριστεί» ελληνικό πολιτισμό; Για να θυμηθούμε και τον «πρόγονό» μας τον Αριστοτέλη, ο «πολιτισμός» είναι έννοια γένους σε σχέση με τον «ελληνικό πολιτισμό» που είναι έννοια είδους. Πιο απλά, η έννοια «πολιτισμός» έχει ευρύτερο νόημα απ’ την έννοια «ελληνικός πολιτισμός» και τη γεννάει. (Γιαυτό είναι έννοια γένους). Πώς, λοιπόν, τολμούμε και μιλάμε εδώ για ελληνικό πολιτισμό, αφού δεν είναι και τόσο σίγουρο πως έχουμε σχέση με τον πολιτισμό σκέτα;

Πρέπει, συνεπώς, πρώτα να εκπολιτιστούμε δια του ελληνικού πολιτισμού, που είναι ευρωπαϊκός πλέον, κι ύστερα συζητάμε και για «γνήσιο» ελληνικό πολιτισμό. Πιστεύω πως η επανάκτηση του ελληνικού πολιτισμού σε μας εδώ είναι πιο εύκολη απ’ όσο σε άλλους απολίτιστους λαούς, εξαιτίας της ελληνικής γλώσσας αλλά και του φυσικού και ιστορικού περιβάλλοντος, εφόσον προηγουμένως αποδεχτούμε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και εκπολιτιστούμε δι'  αυτού. Και για να συμβεί κάτι τέτοιο, πρέπει επιτέλους να αποφασίσουμε: πού ανήκουμε; Στην Ανατολή (Τουρκία, Μέση Ανατολή, Πακιστάν κλπ.) ή στη Δύση; Πιστεύω πως ανήκουμε στη Δύση, αν και τέσσερις αιώνες τουρκοκρατίας μας έκαναν να μοιάζουμε λίγο με... Τούρκους, αν όχι και με Πακιστανούς. Και
το λέω αυτό σεβόμενος και τους Τούρκους και τους Πακιστανούς, γιατί αυτοί ξέρουν πού ανήκουν.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΉΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

1. Οι πρόσφυγες

Πρόσφυγες λέγονται αυτοί που προσφεύγουν (καταφεύγουν) κάπου για να ζητήσουν προστασία. Από τον Αύγουστο του 1922, που η επικείμενη τον Σεπτέμβριο καταστροφή του ελληνισμού της Μικράς Ασίας είναι πλέον ορατή, μέχρι τον Ιανουάριο του 1923 που υπογράφεται η υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών, έχουν ήδη καταφύγει στην Ελλάδα περίπου 900.000 Έλληνες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, που όμως δεν περιλαμβάνουν όσους μετανάστευσαν στην Αμερική ή σε ευρωπαϊκές χώρες, μέχρι τον Δεκέμβριο του 1924 που ολοκληρώνεται η μετακίνηση των πληθυσμών, έρχονται στην Ελλάδα από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη κυρίως, αλλά και από τη Βουλγαρία και από άλλα «επικίνδυνα» για τους Έλληνες μέρη, 1.220.000 Έλληνες και 45.000 Αρμένιοι. Από την Ελλάδα, φεύγουν 518.146 μουσουλμάνοι για την Τουρκία και 92.000 Βούλγαροι για τη Βουλγαρία, γιατί η συνθήκη για την ανταλλαγή των πληθυσμών περιλαμβάνει και τους Βούλγαρους της Ελλάδας και τους Έλληνες της Βουλγαρίας.

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923, η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού κράτους, προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό. Όμως, το πρόβλημα είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ, που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να επέμβει. Κι έτσι, το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 912.300.000 λιρών Αγγλίας.

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι, αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους Έλληνες, που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά κι αυτά που πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο. Κι έτσι δημιουργήθηκε, υπό την εποπτεία της Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ).

Το ελληνικό δημόσιο παραχώρησε στην ΕΑΠ 5.000.000 στρέμματα, που προέρχονταν από δημόσιες γαίες, από απαλλοτριώσεις και από τις ιδιοκτησίες των μουσουλμάνων που μεταφέρθηκαν στην Τουρκία. Μέχρι να φτάσει στην ΕΑΠ η προορισμένη για τους πρόσφυγες γη, καταπατούταν δεόντως και με τρόπο τυπικότατα ελληνικό. Το προσφυγικό έκανε πλουσίους πολλούς ιθαγενείς της Ελλάδας.

Από το 1.220.000 του συνόλου των Ελλήνων προσφύγων, το 53% είχε αστική προέλευση και το 47% αγροτική. Η εγκατάστασή τους στην Ελλάδα σε αστικές ή αγροτικές περιοχές έγινε με βάση την προέλευσή τους.

Απ' το ίδιο σύνολο, κάπου οι μισοί και συγκεκριμένα 638.253 εγκαθίστανται στη αραιοκατοικημένη και εθνολογικά μπερδεμένη Μακεδονία και της αλλάζουν αποφασιστικά την εθνολογική σύσταση. Μόνο τώρα μπορούμε να πούμε πως η Μακεδονία γίνεται αναμφισβητήτως ελληνική. Κανείς δεν θα μπορούσε να πει τι θα γινόταν σήμερα στην ελληνική Μακεδονία, αν τότε δεν εγκαθίσταντο εκεί οι πρόσφυγες.

Εκτός απ’ τη Μακεδονία που απορροφά τους μισούς πρόσφυγες, 107.607 μόνο εγκαθίστανται στη δυτική Θράκη, κι αυτό είναι μια πρώτης τάξεως γκάφα, 56.613 στα νησιά του Αιγαίου, 33.900 στην Κρήτη, 8.179 στην Ήπειρο (κι άλλη γκάφα), και 377.297 στην Παλαιά Ελλάδα (Αττική, Πελοπόννησος, Στερεά, Εύβοια, Θεσσαλία).

Η εγκατάσταση των προσφύγων στις αγροτικές περιοχές δεν παρουσίασε σοβαρά προβλήματα. Όμως, όσοι εγκαταστάθηκαν στα αστικά κέντρα έπαθαν, και μερικοί παραπηγματούχοι συνεχίζουν να παθαίνουν, τον παθών τους τον τάραχο. Θέατρα, κινηματογράφοι, αποθήκες, ταράτσες - όλα πλημμυρίζουν με στοιβαγμένους πρόσφυγες. Η πρωτεύουσα, που το 1924 έχει πληθυσμό μισό εκατομμύριο (σήμερα έχει κάπου τέσσερα, μαζί με τα περίχωρα) κοντεύει να κλατάρει.

Μέχρι το τέλος του 1929 η ΕΑΠ χτίζει 27.000 κατοικίες σε 125 προσφυγικούς οικισμούς και το ελληνικό κράτος 25.000 κατοικίες εντός των υπαρχόντων οικισμών, αλλά το στεγαστικό πρόβλημα των προσφύγων παραμένει άλυτο. Ειδικά στη Θεσσαλονίκη, που η μεγάλη πυρκαγιά του 1917 την έχει ρημάξει, η κατάσταση είναι τραγική. (Τα στοιχεία, από τον ΙΕ τόμο της Ιστορίας του Ελληνικού Εθνους, της Εκδοτικής Αθηνών).

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή, που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα σχετικά νομοσχέδια. Με τις κλοπές, τις καταχρήσεις, τις παραβιάσεις νόμων, τις αυθαιρεσίες απ’ τη μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που, βέβαια, δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να πλαντάξουν, στην Ελλάδα αυτόν τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος. Τα μεγάλα τζάκια ψάχνονται αυτόν τον καιρό. Κι ακόμα καπνίζουν, τα σκασμένα.

Και το σημαντικότερο: Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς, σαν εχθρούς, περίπου σαν Τούρκους. Ξυλοδαρμοί, προπηλακισμοί, δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10η Νοεμβρίου 1924 το θέμα «περί των συρράξεων μεταξύ προσφύγων και εντοπίων». Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια: «Θα αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς, αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους προσφυγικούς συνοικισμούς...».

To 1925 εμφανίζεται στη Βουλή μία «ανεξάρτητος προσφυγική ομάς βουλευτών»υπό τον περίφημο Α. Ιασωνίδη, γΰρω απ’ το πρόσωπο του οποίου η ιθαγενής κακοήθεια θα πλάσσει καμιά δεκαριά βλακώδη ανέκδοτα: Θα σας κάνουμε γεφύρια. Μα, δεν έχουμε ποτάμια. Θα σας κάνουμε και ποτάμια. Είναι τότε που δημιουργούνται, σ’ αυτό το στυλ, τα γνωστά και πάντα κυκλοφορούντο «ποντιακά ανέκδοτα», που δόλια συνεχίζουν να λοιδορούν και να υποτιμούν τους πρόσφυγες, χωρίς τους οποίους Ελλάδα σήμερα μάλλον δεν θα υπήρχε.

2. Η επανάσταση του 1922

Μια εθνική καταστροφή με 300.000 νεκρούς θα ήταν αδύνατο να μην αναταράξει εκ βάθρων την ελληνική κοινωνία. Η μικρασιατική καταστροφή έχει και τα καλά της. Σιγά σιγά αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εμείς οι Έλληνες πως δεν είμαστε ο «περιούσιος λαός» αλλά μια χούφτα άνθρωποι, οι μισοί τουλάχιστον απ’ τους οποίους, κλέφτες και απατεώνες του κέρατά, που λέμε. Που όχι την Ελλάδα, αλλά ούτε καν τον εαυτό τους δεν θα μπορούσαν να σώσουν, αν δεν είχαν μακρύ χέρι για να το χώνουν στο δημόσιο ταμείο και οπουδήποτε αλλού τους έρθει βολικό.

Την 11η Σεπτεμβρίου 1922 εκδηλώνεται επαναστατικό κίνημα (πιο σωστά, στάση), ανάμεσα στους στρατιώτες του καταρρεύσαντος μικρασιατικού μετώπου, που είναι στοιβαγμένοι στη Χίο και τη Μυτιλήνη. Αρχηγοί της στάσης (μα, γιατί όλοι οι επίσημοι ιστορικοί χρησιμοποιούν το ψευδώνυμο επανάσταση; μήπως διότι ο ελληνικός στρατός δεν στασιάζει ποτέ;) είναι δυο συνταγματάρχες (πάλι συνταγματάρχες!), ο Στυλιανός Γονατάς και ο Νικόλαος Πλαστήρας, και ένας αντιπλοίαρχος, ο Δ. Φωκάς.

Τα επαναστατημένα (τέλος πάντων!) στρατεύματα, μπαίνουν στα πλοία και αποβιβάζονται στο Λαύριο, σχεδόν σαν πεζοναύτες που επιτίθενται σε εχθρική χώρα. Με ρίψη από αεροπλάνο, γεμίζουν την Αθήνα προκηρύξεις, όχι για να καλέσουν το λαό σε εξέγερση, α μπα, δεν ήταν οι δημόσιοι υπάλληλοι της Αθήνας που έφαγαν στο κεφάλι τον κεραυνό του Κεμάλ, αλλά για να κάνουν γνωστό στο βασιλιά, μ’ αυτόν τον θεαματικό τρόπο, πως πρέπει να τα μαζεύει και να στρίβει, αφού διαλύσει την κυβέρνηση, που έτσι κι αλλιώς δεν έχει κανένα λόγο ύπαρξης μέσα σε ένα διαλυμένο κράτος.

Οι αυλικοί προτείνουν στο βασιλιά Κωνσταντίνο να χτυπήσει ο ελληνικός στρατός τους στασιαστές (κοίτα, φίλε μου μυαλό, κόψε, αδερφούλη μου, πατριώτες!) αλλά ο ξένος βασιλιάς, πιο μυαλωμένος απ’ τους «καθαρούς» Έλληνες παλατιανούς, τους λέει πως το καλύτερο για όλους είναι να την κοπανήσει και πάλι. Πράγματι, ο Κωνσταντίνος, τρεις μόνο μέρες μετά την εκδήλωση της επανάστασης, παραιτείται από βασιλιάς.

Και τώρα; Τι, και τώρα. Όλοι οι βασιλιάδες έχουν και διαδόχους, για να μη λείψει η φύτρα. Βασιλιάς ορκίζεται, την ίδια μέρα της παραίτησης του Κωνσταντίνου (14 Σεπτεμβρίου 1922) ο διάδοχος Τζωρτζ. Το βασιλικό του όνομα, Γεώργιος Β'. Να που φτάσαμε κιόλας στο βήτα! Και διάδοχος του Γεωργίου Β' ορίζεται, κατά την επετηρίδα, ο Παύλος. (Γεια σου Παύλο με τη Φρειδερίκη σου!). Αυτοί οι δυο μένουν στην Ελλάδα. Όλα τα άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας, με επικεφαλής τον αρχηγό της οικογένειας βασιλιά Κωνσταντίνο, φεύγουν.

Και τώρα; Τι, και τώρα. Και τώρα πώς θα πάρουμε την Πόλη και την Αγιά Σοφιά, ω μεγάλε βασιλιά; Έλα, ντε! Μη βιάζεστε κύριοι, μη βιάζεστε. Πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικιά μας θα ’ναι. Ναι, αλλά, ο μαρμαρωμένος βασιλιάς θα πουντιάσει τόσους αιώνες εκτεθειμένος στο βορειαδάκι του Βοσπόρου. Δε βαριέσαι, θα του κάνουμε καμιά εντριβή με πετρέλαιο. Ρε, άσε την πλάκα, ας του κάνουμε καλύτερα καμιά επάλειψη με λάδι ελιάς για να μη φάει η πούντα το μάρμαρο. Ελιά ελιά και Κώτσο βασιλιά! Δώσμου ελιά, και την Πόλιν κυριεύσω...

3. Η δίκη και η εκτέλεση των έξι

Η επαναστάτες ανάθεσαν την διακυβέρνηση της διαλυμένης χώρας στον Αλέξανδρο Ζαΐμη, που όμως έκανε το κορόιδο από κει που βρισκόταν στο εξωτερικό και δεν απάντησε αν δέχεται το διορισμό. Κι έτσι, πρόεδρος της κυβέρνησης έγινε ο αντιπρόεδρός της, Σωτ. Κροκιδάς. Όμως, ό,τι είχε σχέση με τα συνέδρια και τις διαβουλεύσεις που ασφαλώς θα γίνονταν σύντομα ανάμεσα στους νικητές Τούρκους και τους νικημένους Έλληνες, οι επαναστάτες τα εμπιστεύτηκαν στο Βενιζέλο. Είχαν μυαλό αυτοί οι επαναστάτες, αν και ο Βενιζέλος δεν θα μπορούσε πια κάνει και πολλά, έτσι που ήρθαν τα πράγματα.

Πράγματι, με το πρωτόκολλο που υπογράφεται την 28η Σεπτεμβρίου 1922 στα Μουδανιά μεταξύ των συμμάχων του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και των Τούρκων προκειμένου να διευθετηθούν κάποιες εκκρεμότητες που είχαν απομείνει, οι σύμμαχοι αποφασίζουν να εκχωρήσουν στους Τούρκους την Ανατολική Θράκη, που προηγουμένως την είχαν παραχωρήσει στους Έλληνες. Ιδού η κύρια συνέπεια της απόπειρας των μεγαλοΐδεατών να μεγαλώσουν την Ελλάδα εκστρατεύοντας στη Μικρά Ασία. Προσέξτε, όσο μεγαλώνει η Μεγάλη Ιδέα, τόσο μικραίνει η Ελλάδα. Kαι. που ’σαι ακόμα! Η Μεγάλη Ιδέα και οι ιδέες που παράγει το φυσιολογικό ανθρώπινο μυαλό είναι ποσά αντιστρόφως ανάλογα.

Όμως, το μεγάλο πρόβλημα το δημιουργούν οι πρόσφυγες που αρχίζουν να καταφτάνουν στην Ελλάδα μπουλουκηδόν. Κι ακόμα η ανταλλαγή των πληθυσμών δεν έχει αρχίσει. Μιλούμε για τους εθελοντές πρόσφυγες. Τι εθελοντές, δηλαδή, που δεν έχουν πού την κεφαλήν κλίναι εκεί πέρα, στην περίπτωση που η κεφαλή βρίσκεται στη θέση της πάνω στους ώμους.

Αλλά και δω που ήρθαν, οι δύστυχοι, πρόκοψαν. Οι ιθαγενείς θα τους χαρακτηρίσουν εξ αρχής «τουρκόσπορους». Βλέπεις, όταν υποπτεύεσαι πως το φαΐ θα λιγοστέψει γιατί θα το μοιράσεις μ’ άλλους, λες ό,τι σου κατέβει, αν και «γνήσιος» Έλληνας. Τόσο γνήσιος, που να μην
ανέχεσαι κανέναν άλλον Έλληνα. Μόνο τους ιθαγενείς. Τουρκόσποροι οι πρόσφυγες, Βούλγαροι οι Ελληνες κομουνιστές αργότερα, χέσε μέσα, όπως θα ’λεγε κι ένας καραγωγέας.

Και ο λαός να ζητάει εξιλαστήρια θύματα, για να τα θυσιάσει στο βωμό της μωρίας. Οι επαναστάτες έπρεπε να τιμωρήσουν παραδειγματικά τους πρωταίτιους της μικρασιατικής καταστροφής. Όχι, όμως, και τον πρωταίτιο των πρωταιτίων, τον Ελευθέριο Βενιζέλο, που άρχισε την εκστρατεία στη Μικρά Ασία. Αυτός πήγαινε να μεγαλώσει την Ελλάδα. Αν τελικά δε τη μεγάλωσε, ούτε ο ίδιος φταίει ούτε ο Κεμάλ Ατατούρκ. Φταιν οι πρωταίτιοι της καταστροφής! Όλοι οι πρωταίτιοι, εκτός απ’ τον Βενιζέλο. Α, όλα κι όλα, μη θίγετε τα είδωλα σ’ αυτόν τον τόπο γιατί θα σας σουβλίσουν οι ειδωλολάτρες.

Λοιπόν, οι καταδικασθέστες σε θάνατο και εκτελεσθέντες χωρίς αργοπορία, ως βασικοί υπεύθυνοι της μικρασιατικής καταστροφής, είναι πέντε πολιτικοί, οι Δ. Γούναρης, Ν. Στράτος, Π. Πρωτοπαπαδάκης, Γ. Μπαλτατζής και Ν. Θεοτόκης, και ένας στρατιωτικός, ο αρχιστράτηγος Χατζηανέστης.
Σύνολο έξι. Η δίκη, που έγινε στη παλιά Βουλή, διάρκεσε δυο βδομάδες (31 Οκτωβρίου - 14 Νοεμβρίου 1922) ενώ η εκτέλεση που έγινε στο Γουδί την επόμενη της έκδοσης της απόφασης, την 15η Νοεμβρίου 1922, διάρκεσε μερικά δευτερόλεπτα. Εγώ, ο αριστερός, αισθάνομαι την ανάγκη να τραγουδήσω και γι' αυτούς το «επέσατε θύματα». Της Μεγάλης Ιδέας.

4. Η συνθήκη της Λωζάνης

Κάθε πόλεμος τελειώνει με μια συνθήκη ειρήνης, και κάθε συνθήκη ειρήνης προετοιμάζει έναν νέο πόλεμο. Η καταφανώς δυσμενής για τους Τούρκους συνθήκη των Σεβρών έπαιξε το ρόλο της στην τόνωση του ηθικού του Τούρκων, ώστε να επιδοθούν μετά ζήλου στην υπέρτατη ανηθικότητα της σφαγής των Ελλήνων στη Σμύρνη. Αλλά και η καταφανώς δυσμενής για τους Έλληνες συνθήκη της Λωζάνης που έγινε την 24η Ιουλίου 1924 για να διευθετηθούν τα προβλήματα που ανέκυψαν απ’ την ήττα των Ελλήνων στη Μικρά Ασία, συνεχίζει να παίζει το ρόλο της στη σημερινή συμπεριφορά των Ελλήνων απέναντι στους Τούρκους.
Κι αν δεν αλλάξουμε αυτή τη συμπεριφορά, μια καινούργια μικρασιατική καταστροφή μας περιμένει. Δεν είναι απλώς ανόητο αλλά και καταστροφικό για τα εθνικά μας συμφέροντα να υποδαυλίζουμε το μίσος κατά των Τούρκων, μόνο και μόνο για να μπορούν τα κόμματα να πλειοδοτούν σε εθνικοφροσύνη για να κάνουν την μικροπολιτική τους και όχι για να υπηρετούν τα εθνικά συμφέροντα. Γιατί, τα εθνικά συμφέροντα είναι που υποχρεώνουν να μην κάνουμε τους νταήδες.

Οι συμφωνίες στις οποίες κατάληξαν Έλληνες και Τούρκοι ύστερα από διαπραγματεύσεις που έκανε ο Βενιζέλος με τους Νεότουρκους του Κεμάλ στη Λωζάνη είναι, σε γενικές γραμμές, οι εξής:

1)     Η Τουρκία παίρνει τη Δυτική Θράκη, που η συνθήκη των Σεβρών την είχε κατακυρώσει υπέρ των Ελλήνων,

2) Η Ελλάδα πληρώνει σε είδος, θα λέγαμε, τις πολεμικές επανορθώσεις γιατί στα ταμεία του κράτους δεν υπάρχει μία. Και το είδος συνίσταται σε μια επέκταση των τουρκικών εδαφών της Ανατολικής Θράκης πέρα απ’ τα προβλεπόμενα στην κυρίως συμφωνία,

3) Τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος παραχωρούνται στην Τουρκία, αλλά με την αίρεση πως θα διοικούνται με όρους ευνοϊκούς για τους Έλληνες, πράγμα που δεν ενοχλεί καθόλου τους Τούρκους. Όλοι ξέρουμε πόσο εύκολα οι ευνοϊκοί όροι γίνονται δυσμενείς με το πέρασμα του χρόνου,

4) Το Οικουμενικό Πατριαρχείο χάνει την ιδιότητα και τον χαρακτηρισμό του ως Εθναρχείο και τίθεται υπό ειδικό διεθνές νομικό καθεστώς,

5) Οι Έλληνες, όπως και οι σύμμαχοι, πρέπει να τερματίσουν το καθεστώς κατοχής της Κωνσταντινουπόλεως, που συνεχίζεται απ’ τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Και το τερματίζουν. Τερματίζουν επίσης το καθεστώς ουδετερότητας των Στενών,

6) Οι πληθυσμοί πρέπει να ανταλλαγούν, ώστε να προκύψει εθνική ομοιογένεια τόσο στην Τουρκία όσο και στην Ελλάδα. Όλοι οι Τούρκοι που έχουν ξεμείνει και ζουν στην Ελλάδα, πλην αυτών που κατοικούν στη Θράκη, θα παν στην Τουρκία και όλοι οι Έλληνες που ζουν στην Τουρκία, πλην αυτών της Κωνσταντινούπολης, θα έρθουν στην Ελλάδα.

Λόγοι εθνικού γοήτρου δεν επιτρέπουν την ανταλλαγή και των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, ώστε να φύγουν και οι Τούρκοι της Θράκης. Κανείς δε σκέφτηκε τότε πως οι λαοί «ανταλλάσσονται» από μόνοι τους όταν τα βρουν ζόρικα, χωρίς να περιμένουν καμιά έγκριση από κανένα κράτος. Πάντως, οι Τούρκοι της Θράκης δεν πήγαν από μόνοι τους στην Τουρκία. Κανείς λαός δεν πάει από μόνος του σ’ έναν τόπο όταν ξέρει πως εκεί θα ζήσει χειρότερα. Αλλη μια φορά ο μεγαλοϊδεατισμός μας κατέστρεψε - και συνεχίζει να μας καταστρέφει, όπως δείχνει το πρόβλημα των Τούρκων της Θράκης.

5. Αλλη μια επανάσταση

Εκτός απ’ τους δυσμενέστατους για την Ελλάδα διακανονισμούς και το προσφυγικό, η συνθήκη της Λωζάνης είχε και άλλες δύο επιπτώσεις εξίσου δυσμενείς για τους Έλληνες αλλά άσχετες με τους Τούρκους. Πρώτον, η Ιταλία υπαναχωρεί και δηλώνει πως δε δίνει στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα, όπως είχε πει νωρίτερα, στη συνθήκη των Σεβρών. Και δεύτερον, οι μεγάλες δυνάμεις βάζουν τέρμα στη συζήτηση αν η Βορ. Ήπειρος ανήκει στην Ελλάδα ή στην Αλβανία. Αποφασίζουν πως στο εξής θα ανήκει στην Αλβανία - και τα σκυλιά δεμένα.

Στην Ελλάδα έκτοτε έπαψαν να γαβγίζουν δυνατότερα απ’ όσο θα μπορούσαν για τους «αδούλωτους αδερφούς της Βορείου Ηπείρου», αφού δεν ήταν η Αλβανία που προσάρτησε τη Βορ. Ήπειρο. Αλλωστε, δεν της έπεφτε λόγος ούτε αυτηνής. Ο λόγος σ’ όλες αυτές τις περιπτώσεις πέφτει πάντα στις εκάστοτε μεγάλες δυνάμεις, που χορεύουν στο ταψί τις μικρές, αν και η Ελλάδα ποτέ δεν πίστεψε πως είναι μικρή. Την έφαγαν τα προγονικά μεγαλεία.

Κάτω απ’ αυτές τις εθνικά δύσκολες συνθήκες, οι «εθνικά σκεπτόμενοι», δηλαδή οι ουδόλως σκεπτόμενοι, αποφασίζουν να επαναστατήσουν κατά των επαναστατών που έστειλαν στο εκτελεστικό απόσπασμα τους έξι πρωταιτίους της μικρασιατικής καταστροφής. Τους θεωρούν υπεύθυνους για την όντως καταστροφική για την Ελλάδα συνθήκη της Λωζάνης. Έπρεπε να βρεθούν καινούργια εξιλαστήρια θύματα ώστε να διαιωνίζεται ένας φαύλος κύκλος που θα γίνεται ολοένα και φαυλότερος, μέχρι τις μέρες μας που θα εκφαυλιστεί πλήρως.

Οι βασιλόφρονες επαναστάτες στρατηγοί Λεοναρδόπουλος και Γαργαλίδης πήγαν να γαργαλήσουν τους πριν απ’ αυτούς επαναστάτες αλλά την πάτησαν. Το κίνημα που οργάνωσαν κατ’ αρχήν στην Πελοπόννησο και στη συνέχεια και σε άλλες περιοχές της εκτός Αθηνών Ελλάδας, με πρόθεση να κάνουν γιουρούσι κατά Αθήνα μεριά, απέτυχε παταγωδώς (22 Οκτωβρίου 1923) και ο μυστικός αρχηγός της αντεπανάστασης Ιωάννης Μεταξάς (ο γνωστός) την κοπάνησε στο εξωτερικό. Δεν είναι ώρα ακόμα για τη δικτατορία του.

Και τότε οι δημοκράτες αρχίζουν να καταλαβαίνουν επιτέλους πως αν δε φύγει ο βασιλιάς για πάντα, προκοπή αυτός ο τόπος δεν πρόκειται να δει. Γιατί η ελληνική αντίδραση έχει μόνιμο έρεισμα στο παλάτι. Που, σαν παλάτι, δεν έχει κανένα λόγο να φέρεται προοδευτικά. Ενώ σαν βασιλικός οίκος με ξένους ενοίκους δεν έχει κανένα λόγο να φέρεται ελληνικά. Αλλά σάμπως οι Έλληνες παλατιανοί φέρονταν ελληνικά;

Εν πάση περιπτώσει, την 18η Δεκεμβρίου 1923, 16 μόνο μέρες μετά τις εκλογές που έγιναν την 2α Δεκεμβρίου 1923, και που τις κέρδισαν οι βενιζελικοί αντιστάσεως μη ούσης, αφού οι αντιβενιζελικοί δεν πήραν μέρος, και ενάμισο περίπου μήνα μετά την εκδήλωση του αποτυχημένου πραξικοπήματος των Λεοναρδόπουλου και Γαργαλίδη και κατ’ ουσίαν του Μεταξά, ο βασιλιάς Γεώργιος Β' μαζεύει κι αυτός τις βαλίτσες του και πάει να βρει τον πατέρα του, που δεν είχε καλά καλά προλάβει να παραιτηθεί απ’ τον θρόνο υπέρ του υιού του, προκειμένου να σωθεί ο θρόνος. Που τελικά δεν θα σωθεί. Όμως, δεν θα σωθεί μόνο προσωρινά, διότι δεν θα καταλυθεί οριστικά, όπως επίμονα ζητάει ο ηγέτης των δημοκρατικών Αλέξανδρος Παπαναστασίου, ένας άνθρωπος υψηλού ήθους.

Πάντως, προς το παρόν και παρά την εκδίωξη και του Γεωργίου λίγο μετά τον Κωνσταντίνο, η Ελλάδα παραμένει βασίλειο αντιβασιλευόμενο. Αντιβασιλεύς, ο Κουντουριώτης. Είχε αποχτήσει ειδικότητα, τούτος ο μαϊντανός της ελληνικής πολιτικής ζωής.

6. Η Ελληνική Δημοκρατία

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος επανέρχεται στην Ελλάδα από την εξορία του στο Παρίσι υπό καθεστώς αντιβασιλείας. Και σχηματίζει κυβέρνηση την 11η Ιανουάριου 1924, κάτι λιγότερο από μήνα μετά την αναχώρηση απ’ την Ελλάδα του βασιλέως Γεωργίου Β' και του διαδόχου Παύλου. Τώρα έχει να αντιμετωπίσει, όχι τους βασιλόφρονες που είναι ξεδοντιασμένοι μετά την μικρασιατική καταστροφή, την επανάσταση του 1922 των Πλαστήρα, Γόνατά και Φωκά και την αποτυχημένη αντεπανάσταση, πραξικόπημα αν προτιμάτε, των Λεοναρδόπουλου και Γαργαλίδη της 22ας Οκτωβρίου 1923, αλλά τον ταχύτατα ανερχόμενο μεγάλο αστέρα της δημοκρατικής παράταξης Αλέξανδρο Παπαναστασίου, που ζητάει επίμονα την κατάργηση του θεσμού της βασιλείας.

Αντίθετα απ’ τον Παπαναστασίου, ο Βενιζέλος αρχίζει να τα μασάει και κανείς δεν ξέρει αν είναι υπέρ ή κατά του θεσμού της βασιλείας. Πάντως, δηλώνει πως γιαυτό το ζήτημα πρέπει να αποφασίσει ο λαός με δημοψήφισμα. Και κάποιοι απ’ τους παλιούς βασιλικούς παν μαζί του, γιατί πιστεύουν πως ο αναποφάσιστος Βενιζέλος τους δίνει τη δυνατότητα να κερδίσουν χρόνο και να ανασυνταχτούν.

Κι αυτό ακριβώς είναι που δε θέλει ο Παπαναστασίου, που πιστεύει πως στη βράση κολλάει το σίδερο. Πιστεύει ακόμα ο Παπαναστασίου πως η δημοκρατική ιδέα φθείρεται μαζί με τους δημοκράτες. Ξέρει, ο άνθρωπος, πόσο εύκολα φθείρονται οι δημοκράτες σ’ αυτόν τον τόπο της μεγάλης φθοράς των πάντων, συνεπώς και των ιδεών, και γιαυτό βιάζεται να κηρύξει τη δημοκρατία τώρα που το δημοκρατικό φρόνημα είναι πολύ ανεβασμένο. Αλλά τίποτα δεν αποκλείει σε μερικούς μήνες ή σε μερικές μέρες να πέσει και πάλι το δημοκρατικό φρόνημα σ’ έναν τόπο όπου οι ιδέες και τα φρονήματα ανεβοκατε βαίνουν όπως οι μετοχές στο χρηματιστήριο. Αλλωστε, κατ’ ουσίαν και κατά βάσιν οι ιδέες στην Ελλάδα είναι χρηματιστηριακές αξίες.

Κάτω απ’ την πίεση του Παπαναστασίου, ο Βενιζέλος εξαναγκάζεται σε παραίτηση και ξαναφεύγει απ’ την Ελλάδα. Στην κυβέρνηση τον διαδέχεται ο αντικαταστάτης του στην αρχηγία του κόμματος των Φιλελευθέρων, Γεώργιος Καφαντάρης, την 6η Φεβρουάριου 1924.

Αλλά και ο Καφαντάρης εξαναγκάζεται σε παραίτηση, και κυβέρνηση τώρα σχηματίζει ο σταθερά υποστηριζόμενος απ’ τους επαναστάτες του 1922 Αλέξανδρος Παπαναστασίου. Ο οποίος ανακηρύσσει επισήμως τη δημοκρατία την 25η Μαρτίου 1924, τη μέρα της εθνικής γιορτής συμβολικά. Στη συνέχεια κάνει δημοψήφισμα για την επικύρωση της απόφασης της Βουλής, στο οποίο μετέχουν και οι βασιλόφρονες υπό την αιγίδα του αρχηγού του Κόμματος των Ελευθεροφρόνων Ιωάννου Μεταξά, που έχει επιστρέψει στο μεταξύ απ’ την εξορία ύστερα από μια αμνηστία.

Η κυβέρνηση Παπαναστασίου, η πρώτη κυβέρνηση της ελληνικής δημοκρατίας, ανατρέπεται απ’ τους Φιλελεύθερους του Βενιζέλου και πρωθυπουργός γίνεται ο Θεμιστοκλής Σοφούλης την 24η Ιουλίου 1924. Όμως, μια στάση στο ναυτικό έχει σα συνέπεια την ανατροπή και του Σοφούλη. Οι ηγέτες της επανάστασης του 1922, που συνεχίζουν να ελέγχουν απ’ το παρασκήνιο την κατάσταση, δε θέλουν τον Σοφούλη, τον άνθρωπο του Βενιζέλου. Θέλουν τον Παπαναστασίου, τον συνεπή δημοκράτη και σοσιαλδημοκράτη.
Τελικά όμως επέρχεται συμβιβασμός και τον ύποπτο για τους επαναστάτες του 1922 Θεμιστοκλή Σοφούλη διαδέχεται την 7η Οκτωβρίου 1924 ο εκτός πάσης υποψίας μετριοπαθής δημοκράτης Ανδρέας Μιχαλακόπουλους, ένας άνθρωπος εξαιρετικής μορφώσεως, απ’ τους πιο καλλιεργημένους πολιτικούς που είχε ποτέ η Ελλάδα. Όλα φαίνονται να ηρεμούν με τον ηγέτη του κόμματος των Συντηρητικών Δημοκρατικών στην εξουσία.

7. Η δικτατορία του Πάγκαλου

Το πιο τυπικό χαρακτηριστικό της πολιτικής υπανάπτυξης ενός τόπου είναι η επιθυμία των στρατιωτικών να θέλουν να κυβερνήσουν. Επειδή κρατούν όπλα, επειδή θεωρούν τον εαυτό τους τον ενδεδειγμένο προστάτη της πατρίδας, επειδή, τέλος, έχουν συνηθίσει στον στρατώνα να χρησιμοποιούν με μεγαλύτερη επιδεξιότητα τον νωτιαίο μυελό, όπου η έδρα των ανακλαστικών, παρά το μυαλό (είναι λόγια του Αλμπερτ Αϊνστάιν), πιστεύουν πως μας κάνουν χάρη όταν μας βάζουν στο γύψο για να δέσουν τα κατάγματα που προκαλούν οι πολιτικοί. Που μπορεί να μην έχουν πολύ μυαλό ol περισσότεροι, αλλά ευτυχώς δεν έχουν ούτε πολύ νωτιαίο μυελό. Και, βέβαια, είναι προτιμότερο το λίγο μυαλό από τον πολύ νωτιαίο μυελό. Κατά τούτο διαφέρει η δημοκρατία από τη δικτατορία, από βιολογικής απόψεως.

Ο εξ Ελευσίνος Αρβανίτης στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος ήταν έντιμος άνθρωπος. Αλλά, ο μπαγάσας, έτσι που ήταν σωματώδης είχε υπέρ το δέον πολύ νωτιαίο μυελό. Και χρησιμοποιώντας περισσότερο τον νωτιαίο μυελό του παρά το μυαλό, ανατρέπει τον Ανδρέα Μιχαλακόπουλο, τον περισσότερο καλλιεργημένο και αποδεδειγμένα μετριοπαθή Έλληνα πολιτικό της εποχής εκείνης. Είναι ίδιον των αγράμματων να μισούν τους εγγράμματους. Ξέρουν πως οι εγγράμματοι μπορεί να αποδειχτούν μεγάλα καθίκια, έτσι που ελέγχουν τους αγράμματους και τους κάνουν ό,τι θέλουν, αλλά δεν ξέρουν πως εκ δύο κακών το μη χείρον βέλτιστον. Κανείς δεν θα προτιμούσε έναν κακοήθη και αγράμματο από έναν κακοήθη και εγγράμματο. Πάντως, ο Πάγκαλος δεν ήταν κακός άνθρωπος. Απλώς, του περίσσευε νωτιαίος μυελός.

Ο Πάγκαλος θέλει να φορέσει κοινοβουλευτικό ένδυμα στην πρώτη υπό δημοκρατικό πολίτευμα δικτατορία, και γιαυτό προκηρύσσει εκλογές για τον Μάρτιο του 1926. Τις οποίες, όμως, συνεχώς αναβάλλει. Βλέποντας ο Αρβανίτης Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κουντουριώτης πως ο άλλος Αρβανίτης τον δουλεύει άγρια, παραιτείται από Πρόεδρος. Και τότε ο Πάγκαλος λέει να βάλει υποψηφιότητα για Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Τα πράγματα με την αρτιγέννητη ελληνική δημοκρατία είναι πλέον εντελώς της πλάκας.

Στις εκλογές για την ανάδειξη Προέδρου της Δημοκρατίας, οι βενιζελικοί και οι αντιβενιζελικοί κατεβάζουν κοινό υποψήφιο, τον Κ. Δεμερτζή. Προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τον θυελλώδη Πάγκαλο και τον νωτιαίο μυελό του. Όμως τελικά μετανοιώνουν και δεν ορίζουν υποψήφιο Πρόεδρο της Δημοκρατίας για τις παγκαλικές εκλογές. Κι έτσι ο μόνος υποψήφιος, ο Θεόδωρος Πάγκαλος, έρχεται πρώτος ελλείψει δευτέρου. Και διορίζει πρωθυπουργό τον Αθανάσιο Ευταξία.

Και λίγο αργότερα ιδρύει την Ακαδημία Αθηνών. Μάλιστα! Ο δικτάτορας Πάγκαλος, τώρα Πρόεδρος της Δημοκρατίας της πλάκας, ίδρυσε την Ακαδημία των θνητών Αθανάτων, γιαυτό και πρόκοψε!

Και κάνει εσωτερικό δανεισμό με το παλιό κόλπο της διχοτόμησης του νομίσματος. Και στέλνει στην εξορία ένα σωρό αντιφρονούντες, δημοκράτες και αντιδημοκράτες ανάκατα. Σκέτο αλαλούμ είναι τούτος ο γραφικός και πληθωρικός Αρβανίτης.

Αλλά την 7η Αυγούστου 1927 ο Γεώργιος Κονδύλης ανατρέπει τον Θεόδωρο Πάγκαλο και η ελληνική δημοκρατία με τη δεύτερη κιόλας δικτατορία της, γίνεται σκέτη οπερέττα. Όλα αυτά τα φαιδρά είναι μερικές ακόμα απ’ τις συνέπειες της μικρασιατικής καταστροφής.

8. Η δικτατορικά δημοκρατική επέμβαση του Κονδύλη

Ο Κονδύλης καταργεί τον Πάγκαλο από αυτοδιορισμένο Πρόεδρο της Δημοκρατίας, επαναφέρει τον Παύλο Κουντουριώτη που ο Πάγκαλος τον είχε εξαναγκάσει σε παραίτηση και προκηρύσσει εκλογές για την 7η Νοεμβρίου 1926, στις οποίες όμως δεν παίρνει μέρος για να μη θεωρηθεί ιδιοτελής.

Πρόκειται για εκλογές απολύτως καθοριστικές για τις κατοπινές εξελίξεις, αλλά και για την ιστορία της Ελλάδας στη συνέχεια και μέχρι τις μέρες μας. Διότι μόνο τότε αποσαφηνίζεται ο πολιτικός χάρτης της χώρας και αρχίζει να διαφαίνεται το αδιέξοδο πολιτικό μέλλον της Ελλάδας, που συνεχίζεται. Η μικρασιατική καταστροφή και οι πρόσφυγες που έχουν ήδη έρθει μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης το 1923, δημιουργούν μια πέρα για πέρα καινούργια κατάσταση για την Ελλάδα, που μετακινείται συνέχεια απ’ τη βασιλεία στη δημοκρατία κι απ’ τη βασιλευομένη δικτατορία στην αβασίλευτη δικτατορία.

Στις εκλογές, λοιπόν, του Νοέμβρη του 1926 που διενεργεί ο δικτάτορας Κονδύλης, ο οποίος παίζει έναν θετικότατο ρόλο προς το παρόν, για πρώτη φορά μετά την εκθρόνιση του βασιλιά Κωνσταντίνου κατέρχονται στις εκλογές και οι φιλοβασιλικοί (συντηρητικοί), και μάλιστα με δύο κόμματα, που το ένα ανήκει στη Δεξιά και το άλλο στην άκρα Δεξιά. Το δεξιό υπό τον Παναγή Τσαλδάρη, που θα είναι μακρόβιο, λέγεται Λαϊκό Κόμμα και το ακροδεξιό, υπό τον Ιωάννη Μεταξά, λέγεται Κόμμα των Ελευθεροφρόνων.

Σ’ αυτές τις κρίσιμες εκλογές του 1926, οι παλιοί βενιζελικοί είναι διασπασμένοι στα τρία και για πρώτη φορά γίνεται φανερό πως ο λεγόμενος κεντρώος χώρος (ο βενιζελογενής) έχει πολλές πολιτικές διαστάσεις, από συντηρητικές μέχρι σοσιαλίζουσες ή σοσιαλδημοκρατικές. Έτσι, λοιπόν, οι βενιζελογενείς κατεβαίνουν σ’ αυτές τις εκλογές, πρώτον με το Κόμμα των Προοδευτικών Φιλελεύθερων του Γεωργίου Καφαντάρη (είναι ο μετριότατος διάδοχος του Βενιζέλου), δεύτερον με το Κόμμα των Συντηρητικών Φιλελεύθερων του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου (εκπροσωπεί τη «φωτισμένη» και εγγράμματη αστική τάξη) και τρίτον με τη Δημοκρατική Ένωση του Αλέξανδρου Παναναστασίου (πρόκειται για κόμμα καθαρά σοσιαλδημοκρατικό και εντελώς πρωτοποριακό για την εποχή του).

Στα δύο δεξιά κόμματα συσπειρώνονται οι απόγονοι των παλιών κοτζαμπάσηδων, οι βασιλόφρονες, που ενώ μετά βίας καταφέρνουν να φρονούν (να σκέφτονται), φρονούν πως η Ελλάδα δεν μπορεί να κάνει χωρίς βασιλιά, και οι εν γένει καθυστερημένοι που αν και εξαθλιωμένοι ακολουθούν τα κόμματα των αφεντικών. Τι να τους πεις. Να τους πεις πως είναι ηλίθιος Τι θα καταλάβουν αφού είναι ηλίθιοι; Κανείς ποτέ δεν πήρε στα σοβαρά την ηλιθιότητα νοούμενη ως παράγοντα διαμόρφωσης και καθορισμού της πολιτικής ζωής ενός τόπου. Που σε συνδυασμό με την αγραμματοσύνη, μπορεί να οδηγήσει σε άκρως επικίνδυνες καταστάσεις, όπως ο φασισμός, που τότε ακριβώς εμφανίζεται κι αυτός στην Ελλάδα με τον Μεταξά.