{[['
']]}
']]}
Ο Χαρ. Φλωράκης στη Στρατιωτική Ακαδημία "Φρούτζε" στη Μόσχα το 1951. Δεξιά, η ανακοίνωση της σύληψης του στον ελληνικό Τύπο το 1954
Πηγή: Γ. Πετρόπουλος -Δ. Ψαρράς: "Χαρίλαος Φλωράκης - Επαναστάτης παντός καιρού"
Ο ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΦΛΩΡΑΚΗΣ εκλέχτηκε αναπληρωματικό μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ στην 5η Ολομέλεια, τον Ιανουάριο του 1949. Στην 1η Ολομέλεια, μετά την 3η Συνδιάσκεψη (Οκτώβρης 1940) έγινε τακτικό μέλος της Κ.Ε.. Τον Ιούνιο του 1972, η 16η Ολομέλεια τον εξέλεξε μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ και τον Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς, η 17η Ολομέλεια τον εξέλεξε Πρώτο Γραμματέα της Κ.Ε. του Κόμματος.1
Από το 1949 που έγινε μέλος της Κ.Ε. ώς τον Δεκέμβρη του 1972 που έγινε γραμματέας του κόμματος ο Χαρίλαος συμμετείχε σε ελάχιστα κομματικά σώματα. Συγκεκριμένα συμμετείχε στην 6η Ολομέλεια της Κ.Ε. (1949), στην 7η Ολομέλεια και την 3η Συνδιάσκεψη (1950). Μετά τη Συνδιάσκεψη συμμετείχε σε 4 Ολομέλειες της Κ.Ε. που έγιναν από τον Οκτώβρη του 1950 έως τον Δεκέμβρη του 1953. Παράλληλα, αυτό το διάστημα, από τον Μάρτιο του 1950 έως τον Ιούλιο του 1953 σπούδασε στη Στρατιωτική Ακαδημία «Φρούτζε» της Μόσχας. Τη σχολή την τελείωσε με άριστα και στη διάρκεια των σπουδών του είχε τοποθετηθεί επικεφαλής των ξένων σπουδαστών.
Το 1954 κατέβηκε παράνομα στην Ελλάδα, συνελήφθη και έμεινε στις φυλακές και στις εξορίες για 18 ολόκληρα χρόνια. Σ’ αυτό το διάστημα στο ΚΚΕ συνέβησαν κοσμογονικά πράγματα: Τα γεγονότα της Τασκένδης, το Σεπτέμβρη του 1955 (όπου οι συγκρούσεις Ζαχαριαδικών- Αντιζαχαριαδικών πήραν εκρηκτικές διαστάσεις), η επέμβαση του ΚΚΣΕ και άλλων πέντε αδελφών κομμάτων στο ΚΚΕ για την αλλαγή της ηγεσίας και της πολιτικής του γραμμής, η καθαίρεση και η διαγραφή του Νίκου Ζαχαριάδη, η διάλυση των παράνομων κομματικών οργανώσεων στην Ελλάδα κι εκείνων που υπήρχαν στις σοσιαλιστικές χώρες, η διάσπαση του 1968. Εκείνος, σε όλες αυτές τις εξελίξεις υποστήριξε τις κομματικές αποφάσεις, όπως όφειλε να το κάνει αφού ήταν φυλακισμένος. Μπορεί το ίδιο να έκανε αν ήταν στην πολιτική προσφυγιά και στην έδρα της Κ.Ε. Εντούτοις, το γεγονός ότι δεν ήταν, τον προφύλαξε από μια σειρά σκληρές εσωκομματικές καταστάσεις οι οποίες σφράγισαν το ΚΚΕ και προξένησαν στο κόμμα βαθιά τραύματα.
Το ΚΚΕ, από την 5η Ολομέλεια της Κ.Ε. του (1949) είχε πάρει απόφαση να προχωρήσει στην ανακαταγραφή των μελών του. Αυτό σήμαινε ότι μέσα από κομματικές διαδικασίες (συνελεύσεις κομματικών οργανώσεων, συνεδριάσεις οργάνων κ.λπ.) θα εξεταζόταν όλη η προηγούμενη δράση κάθε κομματικού μέλους και θα αποφασιζόταν εκ νέου αν θα συνέχιζε να παραμένει στις τάξεις του κόμματος. Από την ανακαταγραφή δεν εξαιρέθηκαν ούτε τα κομματικά στελέχη, σε όλα τα επίπεδα. Μόνο για τον Ν. Ζαχαριάδη αποφάσισε η Κ.Ε. ότι δεν έπρεπε να περάσει τη διαδικασία της ανακαταγραφής παρόλο που ο ίδιος ουδέποτε ενέκρινε την εξαίρεση του εαυτού του.
Ο Χαρίλαος Φλωράκης ανακαταγράφηκε στη συνεδρίαση της Κ.Ε. του ΚΚΕ, στις 16 Οκτωβρίου του 1951. Προηγουμένως, γι’ αυτό τον σκοπό είχε δώσει βιογραφική έκθεση στο κόμμα, στην οποία έχουμε αναφερθεί αρκετές φορές. Κατά την ανακαταγραφή του -ενώ του αναγνωρίστηκαν πολλά προτερήματα- κατηγορήθηκε ιδιαίτερα διότι δεν είχε στραφεί εναντίον του Ορέστη Μούντριχα, του Κώστα Καραγιώργη, του Μάρκου Βαφειάδη κ.ά.
Ορισμένες κριτικές, όπως του Βασίλη Μπαρτζιώτα και του Δημήτρη Βλαντά ξεπερνούσαν τα όρια. Ο Ζαχαριάδης στην ομιλία του επισήμανε αυτές τις περιπτώσεις ως εξής: «Μου έκανε εντύπωση το γεγονός ότι ο Γιώτης έκανε λάθος σε τρεις περιπτώσεις: τον Ορέστη, τον Καραγιώργη και τον Βαφειάδη και σε ορισμένα ακόμα δευτερεύοντα γεγονότα. Ο Γιώτης δεν μπορεί αμέσως να το αφομοιώσει αυτό. Πρόκειται για σοβαρή κομματική αδυναμία. Ο Χαρίλαος διαθέτει σειρά προτερημάτων-προσόντων τα οποία τον χαρακτηρίζουν σαν προσωπικότητα. Ως καθοδηγητικό στέλεχος στον Γιώτη είναι παρόντα μια σειρά σοβαρά ελαττώματα». Και πρόσθεσε: «Ο Μήτσος εδώ υπερέβαλε. Η γνώμη του Βασίλη σημαίνει ότι πρέπει να ξεγράψουμε τον Χαρίλαο. Για τον Γιώτη είναι χαρακτηριστικές οι αδυναμίες που υπάρχουν στους μικροαστικούς διανοούμενους και υπαλλήλους. Αλλά έχει και κάτι άλλο, θετικό. Το ένα περιπλέκεται με το άλλο και από αυτό πηγάζει η δυσκολία στην εξάλειψη των αδυναμιών». 2
Ο ίδιος ο Παπάγος ανακοίνωσε την "εξάρθρωση" του κλιμακίου του ΚΚΕ με επικεφαλής τον "καπετάν Γιώτη"
Ενα δεύτερο στοιχείο που δείχνει ότι ο Χαρίλαος Φλωράκης δεν ακολουθούσε τις καταστάσεις αλλά κρατούσε μετρημένη στάση είναι η συμπεριφορά του στις φυλακές της Κέρκυρας. Λέει ο Τάκης Μπενάς σε μια μακρά συνέντευξή του στον Λευτέρη Μαυροειδή: «Οταν έρχεται η 6η Ολομέλεια και καθαιρείται κι ο Ζαχαριάδης εμείς δεν αιφνιδιαζόμαστε. Χαιρετίζουμε την 6η Ολομέλεια, στήνουμε λάβαρα, γινόμαστε σημαιοφόροι της, κι αρχίζει και μία διαδικασία σύγκρουσης στη φυλακή. Γίνονται τα πρώτα αχτίφ μέσα στη φυλακή, όπου τα παλιά στελέχη, δηλαδή Τιμογιαννάκης, Φλωράκης, Κεπέσης και Παπαδομιχελάκης και λοιποί, αντιδρούν όταν εμείς πάμε με προωθημένες θέσεις. Τίθεται το θέμα: Η ομάδα κρατουμένων της Κέρκυρας να βγάλει ψήφισμα, να ζητάει από το ΚΚΕ να προχωρήσει θαρραλέα προς την πλήρη εκκαθάριση του ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος. Ζητούσαμε να πετάξουν έξω Ζαχαριάδη, Μπαρτζιώτα κλπ.
Βέβαια, δεν το κάναμε αυτό αμέσως, περάσανε κάποιοι μήνες... Την εποχή λοιπόν εκείνη που μπαίνει το θέμα αυτό, πετάγονται πάνω όλοι και αντιδρούν. Φλωράκης, Παπαδομιχελάκης, Τιμογιαννάκης και μερικοί άλλοι... Στη φυλακή λοιπόν -όπως έλεγε ο αποθανών κοινός μας φίλος Βασίλης Τσουκαλίδης, που έρχονταν κάποτε στο σπίτι μου και κάναμε πολλές συζητήσεις- από το ’56, μετά την 6η Ολομέλεια, έγινε μία τριμελής φράξια. Ο Φλωράκης, ο Λουλές και η Ρούλα η Κουκούλου. Ολοι οι άλλοι ήταν τριγύρω τους. Η τριμελής φράξια, ο σκληρός πυρήνας ακουμπούσε στον Ζαχαριάδη και είχε και επαφή με τον Ζαχαριάδη έξω. Ψήφιζαν μεν τις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας, αλλά είχαν πάντα στο νου τους την ανατροπή τους... Ολοι τις ψηφίζανε. Δηλαδή, όταν μπήκαν σε ψηφοφορία. Και ο Λουλές και ο Φλωράκης και όλοι τους. Αλλά στην πράξη τις ξηλώνανε τις αποφάσεις. Στην πράξη τις ξηλώνανε».3
Ο Κώστας Φιλίνης που έκανε το ίδιο διάστημα στις φυλακές της Κέρκυρας δίνει μια διαφορετική εικόνα απ’ αυτή του Τάκη Μπενά. Στο ερώτημα του Λ. Μαυροειδή αν υπήρχαν Ζαχαριαδικοί στη φυλακή, απαντάει: «Οχι. Ζαχαριαδικοί εμφανίστηκαν αργότερα στην εξορία, όπου είχανε και την πλειοψηφία».4
Είχα μιλήσει με τον Χαρίλαο πολλές φορές γι’ αυτό το θέμα, τόσο πριν όσο και αφότου κυκλοφόρησε το βιβλίο του Λ. Μαυροειδή με τη μαρτυρία του Τ. Μπενά. Το απόσταγμα αυτών των συζητήσεων ήταν ίδιο: «Μετά την 6η Ολομέλεια ορισμένοι είχαν χάσει οποιοδήποτε έλεγχο είχαν πριν. Εμείς ήμασταν φυλακισμένοι και έπρεπε να είμαστε περισσότερο προσεκτικοί στο τι λέμε και τι κάνουμε. Ορισμένοι όμως είχαν χάσει κάθε μέτρο. Αν τους άφηνες ελεύθερους να κάνουν αυτό που ήθελαν δεν θα έμενε τίποτα όρθιο».
Παράνομος στην Ελλάδα: μια αποστολή με πολλά περίεργα
Ο Φλωράκης ήρθε παράνομα στην Ελλάδα στις 5 Απριλίου του 1954. Δούλεψε στην παρανομία περίπου 3,5 μήνες καθώς συνελήφθη στις 27 Ιουλίου του ίδιου έτους. Το χρονικό διάστημα που έμεινε παράνομος ήταν αρκετά μικρό, σχεδόν ελάχιστο, γεγονός που μάλλον ερμηνεύεται από τα στοιχεία που θα αναφέρουμε στη συνέχεια. Οταν έγινε γνωστή η σύλληψή του ο Νίκος Ζαχαριάδης είχε γράψει ότι το χτύπημα μπορούσε να δοθεί μόνο από πρόσωπο που ήταν στο ίδιο ή και σε παραπάνω επίπεδο με τον Γιώτη. Σε ένα γράμμα του προς τον λογοτέχνη Αλέξη Πάρνη, τον Απρίλιο του 1960, ο Νίκος Ζαχαριάδης γράφει: «Αγαπητέ Αλέξη, να με συμπαθάς που σου διαταράσσω τη σιωπή και την απομόνωσή σου. Δεν πιστεύω να σε εκθέτω με το γράμμα μου αυτό, μια και η πολιτική ευθύνη μου πέφτει ακέραια σε μένα. Αν σου γράφω είναι όχι τόσο γιατί "με πνίγει η αγανάκτηση" για τα πολιτικά χάλια που παρουσίασαν οι χατζήδες και στις τελευταίες δίκες, μα κυρίως γιατί θέλω να σου θυμίσω ότι πρέπει να μεταβιβάσεις (αν δεν τώκαμες κι όλας) όσα σου είπα για το Γούσια. Ολοι όσοι δικάζονταν στην τελευταία δίκη είναι θύματά του. Θυμάσαι πόσο μου ρίχτηκαν γιατί είχα γράψει, όταν πιάσανε τον Γιώτη κ.ά., ότι το χτύπημα μπορούσε να δοθεί από πρόσωπο που ιεραρχικά-κομματικά στεκότανε στο ύψος του Γιώτη ή και πιο ψηλά. Αυτό το πράμα ήταν φως φανερό. Αλλιώς δεν μπορούσε να γίνει, όπως δεν γίνονται και θάματα. Ο Γούσιας προσπάθησε να τα φορτώσει στο Ζάχο. Τα πράματα όμως δείχνανε ότι (όπως τ’ ανάλυσα και τα δούλεψα εκατοντάδες φορές στα χρόνια αυτά της εξορίας μου) μονάχα δυο πρόσωπα θάταν σε θέση να καταφέρουν τέτοιο χτύπημα: οι Γούσιας και Κολιγιάννης. Τον Κολιγιάννη τον αποκλείω γιατί δεν είναι τέτοιος, γιατί δεν καλύπτει όλες τις συλλήψεις και γιατί είναι πολύ βλάκας για τέτοια πράματα».5
Οταν στις αρχές της δεκαετίας του ’90 διάβασα στο βιβλίο του Πέτρου Ανταίου, την κατηγορία αυτή του Ν. Ζαχαριάδη εναντίον του Γιώργη Βοντίτσου-Γούσια, ρώτησα τον Χαρίλαο: «Από πού ο Ζαχαριάδης έβγαλε αυτό το συμπέρασμα; Τι στοιχεία είχε; Δεν μπορώ να πιστέψω πως ήταν τρελός και κατηγορούσε πότε τον ένα και πότε τον άλλον για χαφιεδισμό».
- Χαρίλαος: «Τρελός δεν ήταν. Φαίνεται πως μετά τη σύλληψή μου είδε τον φάκελο της αποστολής μου στην Ελλάδα που περιείχε όλα τα στοιχεία. Υπεύθυνος για την αποστολή μου ήταν ο Γούσιας. Και τα χαρτιά μου -πλαστή ταυτότητα, διαβατήριο κ.λπ. φτιάχτηκαν με δική του ευθύνη. Ξέρεις τι στοιχεία είχε το διαβατήριο με το οποίο ήρθα εδώ; Τα πραγματικά μου: Χαρίλαος Φλωράκης και τα ρέστα. Με στείλανε κάτω με τα πραγματικά μου στοιχεία. Αυτά είδε ο Ζαχαριάδης και κατέληξε σ’ αυτό το συμπέρασμα. Ισως να είχε υπόψη του άλλα πράγματα. Δεν ξέρω».
- Εσύ πιστεύεις ότι ο Γούσιας ήταν χαφιές;
- Χαρίλαος: «Οτι με μισούσε –με μισούσε. Αυτό το ξέρω και ήταν παλιό. Από τον Δημοκρατικό Στρατό ακόμα. Εκεί με είχε απειλήσει πως αν με βρει κάπου μπόσικο θα με "περάσει" από ντουφέκι. Με μισούσε. Αλλά δεν πιστεύω πως ήταν χαφιές».
Για την αποστολή του στην Ελλάδα ο Χαρίλαος Φλωράκης είχε πει στην Αννα Παναγιωταρέα: «Οταν πήρα την εντολή να γυρίσω στην Ελλάδα, οργανώθηκε η αποστολή μου. Αλλά εδώ υπάρχει ένα ερώτημα. Οταν έφυγα από το Βουκουρέστι να πάω στην Αυστρία, πέρασα τα σύνορα με πλαστό διαβατήριο. Βγαίνεις από τα σύνορα, πρέπει να έχεις και κάποιο χαρτί. Και μπορεί το διαβατήριο να ήτανε πλαστό, όμως η βίζα ήτανε στο πραγματικό μου όνομα. Εκεί δεν χρειάστηκε να δείξουμε το διαβατήριο, γιατί ακόμα στην Αυστρία βρισκόταν σοβιετικός στρατός και αυτοί κάνανε τον έλεγχο. Εμένα λοιπόν τα χαρτιά μου τα είχε κάνει και τα είχε ετοιμάσει όλα ο Γούσιας. O Τρικαλινός ήτανε τότε στη Βιέννη, υπεύθυνος του μηχανισμού και αυτά που τώρα λέω εδώ, τότε του τα είχα καταγγείλει. Γιατί, ε, τι να σου πω τώρα, ότι ο Γούσιας, μέλος του Πολιτικού Γραφείου, στη συνεργασία του δεν ήταν εντάξει άνθρωπος; Αλλά από τότε μου είχε κάνει εντύπωση γιατί έδωσε για τη βίζα το πραγματικό μου όνομα. Αυτό σε τίποτα δεν χρειαζόταν. Κάπως όμως έφτασαν όλα αυτά, με κάποιο τρόπο, και εδώ στην Ασφάλεια. Δεν ξέρανε όμως ποιος ακριβώς ήμουνα. Απλώς κάποιον περιμένανε».6
Ανάμεσα στη μαρτυρία του Χαρίλαου που έχω εγώ και σ’ αυτή που καταγράφεται από την Παναγιωταρέα υπάρχει μια μικρή διαφορά. Στην Παναγιωταρέα αναφέρεται ότι η βίζα για την Αυστρία ήταν στο όνομα X. Φλωράκης. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί μόνο στην περίπτωση που η βίζα δεν ήταν μια σφραγίδα σε σελίδα του διαβατηρίου αλλά άδεια εισόδου σε διαφορετικό, από tο διαβατήριο, έγγραφο. Επιπλέον ο Χαρίλαος μπήκε στην Ελλάδα από την Ιταλία. Με τι βίζα έφτασε εκεί; Οπως και να έχει, είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι ταξίδεψε παράνομος για την Ελλάδα (ώς ένα σημείο ή σε όλο το ταξίδι) με το πραγματικό του όνομα. Κι αυτό ήταν πέρα για πέρα ακατανόητο. Ομως τα περίεργα δεν σταματούν εδώ.
Οταν συνελήφθη βρέθηκε πάνω του η πλαστή ταυτότητα με την οποία κυκλοφορούσε και η οποία έφερε τα εξής στοιχεία: «Επώνυμο: Παπαδημητρίου. Ονομα: Γρηγόριος. Ονομα πατρός: Ιωάνης [σ.σ. με ένα «ν»]. Ονομα μητρός: Στυλιανή. Το γένος: Λιανού». Η ταυτότητα φερόταν να είχε εκδοθεί στην Αθήνα από το Β' αστυνομικό τμήμα και η φωτογραφία ήταν του Χαρίλαου χωρίς κάποιο στοιχείο μεταμφίεσης (μουστάκι, αλλαγή στο χτένισμα κ.λπ.). Με άλλα λόγια δηλαδή ήταν μια ταυτότητα που, από τις ανορθογραφίες, μπορούσε εύκολα να εντοπιστεί ως πλαστή ή να κινήσει υποψίες στα αστυνομικά όργανα για βαθύτερο έλεγχο. Η πλαστότητά της, επίσης, εύκολα μπορούσε να εξακριβωθεί με ένα ερώτημα στο αστυνομικό τμήμα που υποτίθεται ότι την είχε εκδώσει.
Το χειρότερο όμως όλων είναι ότι το ίδιο εύκολα μπορούσε να αποκαλυφθεί και η πραγματική ταυτότητα του κατόχου της καθώς στο «όνομα μητρός» αναγράφονταν τα πραγματικά στοιχεία της μητέρας του. Με δεδομένο ότι αυτός ήταν γνωστό ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και από τους πιο καταζητούμενους, οι υπηρεσίες δίωξης του κομμουνισμού εύκολα μπορούσαν να πάνε στους σχετικούς φακέλους των καταζητούμενων κομμουνιστών ηγετών και να εντοπίσουν για ποιον πρόκειται. Χωρίς . αμφιβολία, ένα συμπέρασμα προκύπτει: Ο Χαρίλαος δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητος ούτε στον πιο απλό αστυνομικό έλεγχο ρουτίνας κι εφόσον συλλαμβανόταν, πολύ γρήγορα και χωρίς δυσκολίες μπορούσε να εξακριβωθεί ποιος πραγματικά ήταν.
Ο Χαρίλαος Φλωράκης είχε πλήρη συναίσθηση όλων αυτών των περίεργων που καθόρισαν την τύχη της παράνομης αποστολής του στην Ελλάδα. Αν δεν είχε αυτή τη συναίσθηση ευθύς εξαρχής, ανέλυσε τα δεδομένα και καταστάλαξε εκ των υστέρων. Λέει στην Παναγιωταρέα: «Δεν περάσανε και πολλές μέρες από τη μέρα που μπήκα στην Ελλάδα για να με πιάσουν. Θα έλεγα ότι με συνέλαβαν σχεδόν αμέσως. Η αλήθεια είναι ότι με περίμεναν κι εδώ μπαίνει ένα μεγάλο θέμα. Το ξέρανε από πρωτύτερα πως θα ερχόμουνα. Αλλά πώς το ξέρανε; Ποιοι από τη δική μας οργάνωση το ήξεραν, πώς ξέφυγε η πληροφορία;» 7
Η πλαστή ταυτότητα του Φλωράκη είχε περιέργως πολλά πραγματικά στοιχεία
Ο Παπάγος ανακοινώνει τη σύλληψη
Η σύλληψη του Χαρίλαου κρατήθηκε μυστική από τις Αρχές για 36 ολόκληρες ημέρες. Ανακοινώθηκε επίσημα στις 3 Σεπτεμβρίου 1954 από τον πρωθυπουργό της χώρας στρατάρχη Αλ. Παπάγο ως βαρυσήμαντο γεγονός και η μεγαλύτερη επιτυχία από το τέλος του εμφυλίου, με μεγάλη σημασία όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για την ατλαντική συμμαχία: «Η Ελληνική Κυβέρνησις ευρίσκεται εις την ευχάριστον θέσιν να ανακοινώσει προς τον Ελληνικόν Λαόν και τον Ελεύθερον Κόσμον την μεγαλυτέραν επιτυχίαν του Ελληνικού Κράτους εις τον αγώνα του εναντίον του Κομμουνισμού, από το τέλος του συμμοριακού πολέμου μέχρι σήμερον. Πρόκειται περί της αποδιοργανώσεως του παρανόμου ΚΚΕ και της ανακαλύψεως του δικτύου κατασκοπείας και πληροφοριών του Διεθνούς και Ελληνικού Κομμουνισμού, του οργανωθέντος εν Ελλάδι εις βάρος αυτής, των Βαλκανικών συμμάχων της και των συμμαχικών κρατών-μελών του ΝΑΤΟ. [...] Είναι δε χαρακτηριστικόν το γεγονός ότι επικεφαλής των εισελθόντων εκ του Σιδηρού Παραπετάσματος νέων στελεχών του ΚΚΕ εις την Ελλάδα, ευρίσκετο ο συλληφθείς υπό οργάνων της Γενικής Ασφαλείας Αθηνών "Υποστράτηγος" των Συμμοριτών Χαρίλαος Φλωράκης ή "Καπετάν Γιώτης" πρώην τηλεγραφητής, ειδικός εις την οργάνωσιν δικτύων κατασκοπείας, πληροφοριών και δολιοφθορών, μετεκπαιδευθείς προ της εισόδου του εις την Ελλάδα εις τα ζητήματα της κατασκοπείας, εις την Στρατιωτικήν και Πολιτικήν Ακαδημίαν της Μόσχας».8
Την επομένη, 4 Σεπτεμβρίου, δηλώσεις για το θέμα έκαναν ο υφυπουργός Εσωτερικών Βάσσος Βραχνός και οι αστυνομικές αρχές. Ο διοικητής της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών Θ. Ρακιτζής δήλωσε μάλιστα για τη σύλληψη του X. Φλωράκη ότι «έχει πολύ μεγαλυτέραν σημασίαν από την του Μπελογιάννη. Διότι ενώ ο δεύτερος ήτο ταγματάρχης των συμμοριτών ο συλληφθείς ήτο υποστράτηγος».9
Σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις των αρχών μαζί με τον X. Φλωράκη γνωστοποιήθηκε και η σύλληψη άλλων 87 κομμουνιστών,10 εκ των οποίων σπουδαιότεροι θεωρούνταν οι παρακάτω: Κυριάκος Τσακίρης, Λεωνίδας Τζεφρώνης, Γρηγόρης Λιόλιος, Σταύρος Καρράς και Δημήτρης Δάλλας. 11
Στις συλλήψεις, απάντησε ο ίδιος ο Νίκος Ζαχαριάδης με άρθρο του που εκφωνήθηκε από τον ραδιοσταθμό «Ελεύθερη Ελλάδα» του ΚΚΕ (Βουκουρέστι). Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχω στη διάθεσή μου το άρθρο αυτό -με τίτλο «Καμιά τρομοκρατία και συκοφαντία δεν σταματά τους Κουκουέδες»- εκφωνήθηκε δύο φορές.
Στις 3/9/1954, ανήμερα των δηλώσεων Παπάγου, και την επομένη, στην εκπομπή «Το Φροντιστήριο του Αγωνιστή». Από το περιεχόμενό του φαίνεται ότι γράφτηκε όταν έγινε γνωστό ότι υπήρχαν συλλήψεις αλλά πριν γίνουν οι επίσημες ανακοινώσεις της κυβέρνησης και των αστυνομικών αρχών.
Ο Ζαχαριάδης εκτιμά ότι οι διώξεις και όλος αυτός ο αντικομμουνιστικός πυρετός κατευθυνόταν σε συνεργασία της κυβέρνησης Παπάγου και των Αμερικάνων με διπλό στόχο: Η κυβέρνηση να αποπροσανατολίσει τον λαό από τα προβλήματα που του δημιουργούσε η πολιτική της, η ίδια να βρει διέξοδο στα πολιτικά της προβλήματα και οι Αμερικανοί να δικαιώσουν και να προωθήσουν τη φιλοπόλεμη πολιτική τους υπονομεύοντας διεθνώς το φιλειρηνικό κίνημα.12
Αριστερά, όρθιος ο Φλωράκης σε μια από τις δίκες του. Δεξιά, το σχόλιο της Εστίας με τον χαιρετισμό του στις πρώτες γυναίκες ενόρκους.
Φυλακές, εξορίες και οι πρώτες δίκες
Από το 1954 που συνελήφθη και μέχρι το 1972 που απελευθερώθηκε με περιοριστικούς όρους και κατάφερε να διαφύγει στο εξωτερικό, ο Χαρίλαος Φλωράκης -όπως έχουμε αναφέρει σε άλλο σημείο- έμεινε στις φυλακές και σε τόπους εξορίας 18 χρόνια με ένα διάλειμμα ενός έτους, όταν τον Απρίλη του 1966 τον απελευθέρωσε υπό όρους η κυβέρνηση των λεγάμενων αποστατών. Ο ίδιος έχει περιγράφει με τον δικό του σύντομο και δηκτικό τρόπο την Οδύσσεια που πέρασε. «Τα περισσότερα χρόνια τα έζησα στις εγκληματικές φυλακές Κέρκυρας, Γιούρας και Αίγινας. Πέρασα, κατά καιρούς, από τις επανορθωτικές φυλακές του Αβέρωφ (στην Αθήνα), της Λαμίας, της Λάρισας, των Τρικάλων, της Πρέβεζας, της Αρτας, της Λευκάδας, των Ιωαννίνων και του Πύργου. Πέρασα και από τα περισσότερα Κέντρα Μεταγωγών της χώρας. Επί χούντας "παραθέρισα" στη Γιούρα, στο Παρθένι της Λέρου και στον Ωρωπό».
Οταν συνελήφθη ο Χαρίλαος του αποδόθηκε η κατηγορία της κατασκοπείας σε βάρος της χώρας -η κλασική κατηγορία από την περίοδο του Μπελογιάννη σε βάρος των κομμουνιστών-, προφυλακίστηκε και παραπέμφθηκε στη δικαιοσύνη με τον μεταξικό νόμο 375/1936. Ηταν καταζητούμενος και για παράβαση του Α.Ν. 509/1947 με τον οποίο είχε τεθεί εκτός νόμου το ΚΚΕ.
Ο Χαρίλαος άρχισε τις «επισκέψεις» στα δικαστήρια την άνοιξη του 1955. Στη Λάρισα δικάστηκε δύο φορές, τον Μάρτη και τον Απρίλη. Δύο επίσης δίκες πέρασε στη Λευκάδα τον Μάιο και τον Ιούνιο. Τον Ιούνιο του ’55 δικάστηκε επίσης στον Πύργο Ηλείας. Στη συνέχεια, από τον Ιούλιο του 1955 έως τον Απρίλιο του 1956 σύρθηκε σε δέκα δίκες: τέσσερις στη Λαμία, δύο στην Αρτα, δύο στην Πρέβεζα και δύο στα Ιωάννινα.
Στη δεύτερη δίκη του, στις 2 Απριλίου του 1955 στη Λάρισα βρέθηκε μπροστά σε ένα αναπάντεχο γεγονός. Στα έδρανα των δικαστών, στις θέσεις των ενόρκων κάθονταν τρεις γυναίκες. Αυτό συνέβαινε πρώτη φορά στα χρονικά των ελληνικών δικαστηρίων. Ο Χαρίλαος αντιλήφθηκε τον συμβολισμό του γεγονότος και δεν τον άφησε ασχολίαστο στην απολογία του την οποία ξεκίνησε ως εξής: «Πρώτα-πρώτα, εκφράζω τη χαρά μου και χαιρετίζω εγκάρδια την παρουσία γυναικών στα έδρανα των ενόρκων. Είναι μια κατάκτηση των γυναικών. Είναι μια κατάκτηση λαϊκή. Για την οποία αγωνίστηκε και αγωνίζεται το ΚΚΕ. Και της οποίας τα θεμέλια έβαλε, κατά την Κατοχή, μέσα από το ΕΑΜ. Κι αυτό τονίζει, ότι κανένας αγώνας, τελικά, δεν πάει χαμένος».13
Στις 4 Απριλίου η συντηρητικότατη εφημερίδα Εστία υπό το τίτλο «Γειά σας Κορίτσια» σχολίαζε το γεγονός ως εξής: «Εις την σύνθεσιν του Κακουργιοδικείου, που εδίκασεν εις Λάρισσαν τον αρχισυμμορίτην Φλωράκην ή καπετάν Γιώτην μετέσχον -δια πρώτην φοράν εις την Ελληνικήν ποινικήν ιστορίαν- και τρεις γυναίκες ένορκοι, εφ’ ω και ο κατηγορούμενος, κληθείς να απολογηθή, εσκέφθη να εκμεταλλευθή το γεγονός: Έις την απολογίαν του -λέγει τηλεγράφημα εκ Λαρίσης- ο καπετάν Γιώτης εχαιρέτησε την συμμετοχήν Ελληνίδων εις τα ορκωτά δικαστήρια και εν συνεχεία επεδόθη εις προπαγάνδαν υπέρ του ΚΚΕ και του δημοκρατικού στρατού". Το αποτέλεσμα είναι, ότι ο ερυθρός λήσταρχος, ο εξοντώσας εκατοντάδες αθώων Ελλήνων με τη συμμορίαν του, κατεδικάσθη μόνον εις 13 ετών φυλάκισιν. Αλλ’ αν με ένα χαιρετισμόν προς τας κυρίας ή δίδας ενόρκους, πρόκειται να την γλυτώνουν οι σφαγείς, τότε αλλοίμονον εις την Δικαιοσύνην -που είναι και θηλυκή».
Στο στρατοδικείο Αθηνών το 1960
Οι μεγάλες δίκες «κατασκοπείας»
Η μεγαλύτερη απ’ όλες τις δίκες του Χαρίλαου Φλωράκη- και η πιο σοβαρή- έγινε την άνοιξη του 1960 στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών. Στη δίκη αυτή είχαν παραπεμφθεί συνολικά 50 κατηγορούμενοι. Οκτώ, όμως, από τους κατηγορούμενους είχαν αποδράσει στο παρελθόν από τις φυλακές των Βούρλων και έκτοτε δεν είχαν συλληφθεί, με αποτέλεσμα η δίκη τους να διαχωριστεί. Τελικά μαζί με τον Χαρίλαο Φλωράκη δικάστηκαν άλλοι 41 κατηγορούμενοι. Ετσι έμεινε στην Ιστορία ως «Η δίκη των 42».
Η δίκη των «42» ξεκίνησε στις 26 Απριλίου του 1960 και ολοκληρώθηκε με την έκδοση της απόφασης στις 20 Μαΐου. Μαζί με τον Χαρίλαο Φλωράκη δικάστηκαν επίσης οι Κώστας Λουλές, Δημήτρης Δάλλας, Κυριάκος Τσακίρης, Γιώργος Κουτρούκης, Πολυξένη Χρυσοχοΐδου, Περικλής Ροδάκης, Β. Βαρδινογιάννης κ.ά.
Στη δίκη, το καθεστώς του μετεμφυλιακού αντικομουνισμού που έσερνε τους κομμουνιστές από φυλακή σε φυλακή και από εξορία σε εξορία με την κατηγορία του κατάσκοπου και του πράκτορα ξένων δυνάμεων, υπέστη σοβαρή ήττα. Οι κατηγορίες δεν αποδείχτηκαν και τα πρωτοκλασάτα στελέχη της Ασφάλειας (Ρακιτζής, Κροντήρης κ.ά.) που κατέθεσαν ως μάρτυρες κατηγορίας ουσιαστικά γελοιοποιήθηκαν Από τη δίκη παρέλασαν και διάφοροι ανανήψαντες με σκοπό να στηρίξουν την κατηγορία της κατασκοπείας -άνθρωποι δηλαδή που είχαν γίνει εντολοδόχοι της ασφάλειας- ενώ ένας εκ των κατηγορουμένων (που όταν συνελήφθη τον εμφάνιζαν φοβερό και τρομερό) αποδείχθηκε όργανο των αρχών.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ο καθεστωτικός Τύπος της εποχής επιχείρησε να υποβαθμίσει τη δίκη. Τα ρεπορτάζ φιλοξενούνταν στις μέσα σελίδες και δεν ήταν εκτενή. Προφανώς υπήρχε συνείδηση της πραγματικότητας ότι όλη αυτή η φιλολογία περί κατασκόπων δεν γινόταν πιστευτή στην ελληνική κοινωνία και η προβολή της δίκης θα λειτουργούσε μάλλον προς όφελος του ΚΚΕ και της Αριστεράς.
Στη διάρκεια της δίκης δημοσιοποιήθηκε επιστολή ίου ΚΚΕ, την οποία υπέγραφε ο πρόεδρος της Κ.Ε., Απόστολος Γκρόζος. Η επιστολή απευθυνόταν προς την ελληνική Βουλή και προς όλα τα κόμματα και έθετε το ζήτημα της νομιμοποίησης του Κομμουνιστικού Κόμματος.14 Στην επιστολή απάντησε αμέσως η Ε.Ε. της ΕΔΑ, η οποία σε ανακοίνωσή της τόνιζε ότι «η νομιμοποίηση του ΚΚΕ θα αποτελέσει ορόσημο προς την εσωτερική ομαλότητα».15 Τις επόμενες ημέρες, υπέρ της νομιμοποίησης του ΚΚΕ ή κατά των διώξεων τάχθηκαν και διάφοροι αστοί πολιτικοί όπως ο Σοφοκλής Βενιζέλος, ο Ηλίας Τσιριμώκος, ο Σπ. Μαρκεζίνης κ.ά.16
Σε μια από τις δίκες του. Δεξιά, το άρθρο του Ζαχαριάδη μετά τις συλλήψεις του 1954
Δύο ημέρες αργότερα, στις 11/5/1960 αγόρευσε ο Βασιλικός Επίτροπος ο οποίος, προς έκπληξη όλων, πρότεινε θανατική καταδίκη για τους X. Φλωράκη, Κ. Λουλέ, Δ. Δάλλα, Γ. Κουτρούκη και Κ. Τσακίρη. Η απόφαση του δικαστηρίου που ανακοινώθηκε στις 20 Μαΐου καταδίκαζε σε ισόβια κάθειρξη τους προαναφερόμενους και την Πολυξένη Χρυσοχοΐδου.
Παραπομπές
1. Η αρίθμηση των Ολομελειών της Κ.Ε. του ΚΚΕ -τον καιρό που γινόταν- αφορούσε τις τακτικές συνεδριάσεις του οργάνου που έγιναν τη χρονική περίοδο ανάμεσα σε δύο κομματικά συνέδρια ή ανάμεσα σε Κομματική Συνδιάσκεψη και Συνέδριο, με αποτέλεσμα, όταν γινόταν ένα συνέδριο ή μια συνδιάσκεψη, οι Ολομέλειες της Κ.Ε. να αριθμούνται και πάλι από την αρχή. Για παράδειγμα, η αρίθμηση των ολομελειών του εμφυλίου και μέχρι τον Οκτώβρη του 1950 αφορούν την περίοδο από το 7ο Συνέδριο του Κόμματος (1945) μέχρι την III Συνδιάσκεψη (Οκτώβρης 1950). Από εκεί και μετά μέχρι το 8ο Συνέδριο (Αύγουστος 1961) οι Ολομέλειες αριθμούνται και πάλι από την αρχή. Το ίδιο συνέβηκε και για την περίοδο από το 8ο ώς το 9ο Συνέδριο (Δεκέμβρης 1973).
2. Αντίγραφο του πρακτικού της ανακαταγραφής του X. Φλωράκη, στα ρωσικά και σε ελληνική μετάφραση βρίσκεται στο αρχείο του γράφοντος (ΓΠ.).
3. Λευτέρης Μαυροειδης, Αγωνιστές. Η ελληνική Αριστερά χθες, σήμερα, αύριο, εκδ. Προσκήνιο, Αθήνα 2002, σ. 120-121.
4. Στο ίδιο, σ. 204
5. Πέτρος Ανταίος, Ν. Ζαχαρώδης. Θύτης και θύμα, εκδ. Φυτράκη, Αθήνα 1991,σ.351.
6. Αννα Παναγιωταρέα, Κι σέν' πώς σ'λεν; Χαρίλαος Φλωράκης, εκδ, Καστανιώτης, Αθήνα 2001, σ. 176.
7. Αννα Παναγιωταρέα, ό.π„ σ. 178.
8. Βλ. Εθνικός Κήρυξ, Σάββατο, 4/9/1954 και άλλες εφημερίδες της ίδιας ημέρας.
9. Απογευματινή, 5/9/1954.
10. Ελευθερία, 5/9/1954.
11. Εθνικός Κήρυξ, 5/9/1954.
12. Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), Φάκελος Νίκου Ζαχαρώδη.
13. Χρήστος Θεοχαράτος, ό.π., σ. 460.
14. Αυγή, 3/5/1960.
15. Αυγή, 4/5/1960.
16. Αυγή, 5/5/1960,10/5/1960, κ.α.
17. Οι δίκες για κατασκοπεία την άνοιξη του 1960 στην Αθήνα, Πολιτικές και Λογοτεχνικές εκδόσεις, έκδοση του ΚΚΕ στο εξωτερικό, 1960, σ. 450.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Δημοσίευση σχολίου