{[['
']]}
']]}
Ο ηγέτης και η διάδοχος του. Δεξιά χειρόγραφο του Κύρκου, στο οποίο αναφέρεται ότι ο Φλωράκης πρόκειται να παραιτηθεί από την προεδρία του Συνασπισμού
Πηγή: Γ. Πετρόπουλος -Δ. Ψαρράς: "Χαρίλαος Φλωράκης - Επαναστάτης παντός καιρού"
Η πολιτική που ακολούθησε το ΚΚΕ μέσω του Συνασπισμού την κρίσιμη χρονιά του 1989, σε συνδυασμό με τις κοσμογονικές αλλαγές στην Ανατολική Ευρώπη που κορυφώθηκαν τον Δεκέμβριο, προκάλεσε σοβαρούς τριγμούς στο κόμμα. Υπήρχε ήδη διαμορφωμένη μια εσωτερική αντιπολίτευση που διαφωνούσε με τη συμμετοχή στην κυβέρνηση Τζαννετάκη, αλλά ταυτόχρονα υπήρξε και μια αντίρροπη πίεση από στελέχη που θεωρούσαν ευκταία τη μετατροπή του Συνασπισμού σε ενιαίο κόμμα της Αριστεράς. Το αποτέλεσμα ήταν να εκδηλωθεί σοβαρή κρίση στο κόμμα με τη διαφοροποίηση πολλών στελεχών, αλλά ακόμα και της πλειοψηφίας του καθοδηγητικού οργάνου της Νεολαίας.
Σύμφωνα με τον Γρ. Φαράκο, ιδιαίτερο ρόλο στην εσωκομματική διαμάχη έπαιξε η Πρώτη. Το 1988 μεταβιβάστηκε το μεγάλο πακέτο μετοχών της εφημερίδας στο όνομα του Χρ. Καλογρίτσα, ενώ παράλληλα αποφασίστηκε στενότερος πολιτικός έλεγχος της εφημερίδας. «Ο X. Φλωράκης απαιτούσε ευθύνες από τον Μ. Ανδρουλάκη και, αργότερα, από τον Π. Λαφαζάνη. Συνολικά, τέσσερα ώς πέντε μέλη του Π.Γ. ανακατεύονταν ως ανευθυνο-υπεύθυνοι στην Πρώτη. Η οικονομική αιμορραγία για το ΚΚΕ γινόταν διαρκώς μεγαλύτερη. Σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς, ασαφείς όμως κι αυτούς, που παρουσίαζε ο Ν. Καλούδης ύστερα από πιεστικές ερωτήσεις, η απώλεια χρημάτων από το ΚΚΕ είχε ξεπεράσει το δισεκατομμύριο το 1989».
Η εκτίμηση του Φαράκου είναι ότι υπήρξε άμεση συνεργασία των Μ. Ανδρουλάκη, Π. Λαφαζάνη, Δ. Καραγκουλέ με την Πρώτη, γεγονός που διαμόρφωνε στην εφημερίδα κέντρο υπέρ της «ανανεωτικής» κίνησης: «Στην πορεία, αναπτύχθηκε και ειδική συνεργασία τους με τον Χρ. Καλογρίτσα, που πρόσφερε, μέσω κυρίως του Δ. Καραγκουλέ, και κάποια υλική υποδομή στα στελέχη της ανανέωσης για την ανάπτυξη του μηχανισμού της ομάδας τους. Μόνο που δεν ήξεραν, ή δεν ήθελαν να πιστέψουν, ότι ο εκδότης της Πρώτης δεν είχε διακόψει τη συνεργασία του με τον X. Φλωράκη. Οτι τους ενημέρωνε για ορισμένα που μάθαινε από τον κουμπάρο του, αλλά, στον ίδιο ή μεγαλύτερο βαθμό, ενημέρωνε εκείνον για όσες πληροφορίες είχε από την ανανεωτική κίνηση.1
Ο συσχετισμός στο Π.Γ. ως προς την Πρώτη άρχισε ν' αλλάζει, όσο διαφαινόταν ότι η εφημερίδα εξελισσόταν σε κέντρο υπέρ της ανανεωτικής κίνησης. Υπήρχε, λοιπόν, ένας επιπλέον λόγος που η πλειοψηφία του Π.Γ. αποφασίζει, με την έναρξη του 1990, να την κλείσει».2
Στις 11/7/1989 η Κ.Ε. του ΚΚΕ αποδέχτηκε την εισήγηση του X. Φλωράκη και αποφάσισε ομόφωνα την αντικατάστασή του στη θέση του γενικού γραμματέα από τον Γρηγόρη Φαράκο. Ο Φλωράκης κατέλαβε τη θέση του προέδρου του κόμματος. Η συρρίκνωση των ποσοστών του Συνασπισμού στις εκλογές της 5/11/1989 ενίσχυσε την εσωτερική αντιπαλότητα. Η ανάλυση της Κ.Ε. για τη διάσπαση της Νεολαίας απέδωσε την ευθύνη στο γεγονός ότι αναδείχτηκαν «στον καθοδηγητικό μηχανισμό πολλά νεαρά στελέχη», καθώς και ότι αυτά θεωρούσαν «τις μεταρρυθμίσεις στον σοσιαλισμό ως επιστροφή στον καπιταλισμό». Μεταξύ άλλων επισημαίνεται και ότι «η οξεία και μακρόχρονη αντιπαράθεση με το “ΚΚΕ εσ.”, σε συνδυασμό, μάλιστα, με τις δυσκολίες δημιουργικής ανάπτυξης της θεωρητικής και πολιτικής σκέψης του κινήματος, άφησε έδαφος για “τράβηγμα της βέργας” από την ανάποδη, προς αριστερίστικες, δογματικές θέσεις».3
Οι εκλογές στις 8/4/1990 και ο σχηματισμός αυτοδύναμης κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας ενίσχυσαν την κρίση στο κόμμα, το οποίο εμφανιζόταν κομμένο στα δύο, μεταξύ της «ανανεωτικής» πτέρυγας, η οποία προσέβλεπε στη μετατροπή του Συνασπισμού σε πολυτασικό ενιαίο κόμμα, και των «παραδοσιακών» που επιθυμούσαν την απεμπλοκή από το ενωτικό πείραμα και την αναδίπλωση στο εσωτερικό του κόμματος.
Οι εσωτερικές αντιθέσεις στο κόμμα κορυφώθηκαν στο 13ο Συνέδριο, που συνήλθε τον Φεβρουάριο ίου 1991, κάτω από συνθήκες πρωτοφανούς διαφάνειας. Για τη θέση του γενικού γραμματέα επικράτησε η Αλέκα Παπαρήγα με 57 ψήφους έναντι 53 του Δραγασάκη. Ο διχασμός των δυο πτερύγων δεν ήταν δυνατόν να γεφυρωθεί.
Σε λίγες μέρες, στις 9/3/1991 παραιτήθηκε από πρόεδρος του Συνασπισμού ο Φλωράκης και ανέλαβε η Μαρία Δαμανάκη. Είχε σχεδιαστεί από μήνες η κοινή αποχώρηση Κύρκου και Φλωράκη. Μάλιστα στο αρχείο του Κύρκου υπάρχει το σχέδιο μιας κοινής ανακοίνωσης, με την οποία οι δυο ιστορικοί ηγέτες της Αριστερός θα αποχωρούσαν από την ηγεσία του Συνασπισμού: «Σε σχέση με το ενδιαφέρον και τις απόψεις που διατυπώνονται σε ό,τι αφορά την ηγεσία του Συν, οι X. Φλωράκης και Λ. Κύρκος προέβησαν, ύστερα από κανονική συνεργασία που είχαν χτες το πρωί, στην ακόλουθη κοινή δήλωση: Από καιρό μάς απασχολούσε το θέμα της ηγεσίας του Συν. Διαπιστώναμε γενικότερα μια κρίση που υπάρχει στις σχέσεις της πολιτικής με την κοινωνία, των κομμάτων με τον λαό και ιδιαίτερα τις νεότερες γενιές. Και προβληματιζόμαστε πώς θα δώσουμε μια ώθηση στη ζωογόνηση της Αριστερός, πώς θα συμβάλουμε στην ανάδειξη νέων ηγετικών προσώπων στον Συν και στην επεξεργασία πολιτικών που να τον φέρνουν στην προφυλακή των αναζητήσεων και των αγώνων για τη διέξοδο από την πολύπλευρη κρίση της κοινωνίας μας. Μ’ αυτές τις σκέψεις είχαμε καταλήξει ήδη από τον Σεπτέμβριο [σ.σ. του 1990] στην απόφαση να παραιτηθούμε από τις ηγετικές θέσεις του Συν. Αυτή την απόφαση υλοποιούμε τώρα. Και θέλουμε να ελπίζουμε ότι θα κατανοηθεί θετικά, θα αποτελέσει μια χρήσιμη τομή στη συλλογική προσπάθεια του Συν και ένα μήνυμα σε ολόκληρο τον πολιτικό κόσμο, την ελληνική κοινωνία και ιδιαίτερα τη νεολαία. Είμαστε βέβαιοι ότι η απόφασή μας αυτή, που σε ό,τι μας αφορά είναι οριστική, θα εκτιμηθεί με τον ίδιο τρόπο και από την Ε.Ε. του Συν και απ’ τα κόμματά μας».4
Ο Φλωράκης σε δημόσια εκδήλωση μετά την παράδοση της αρχηγίας. Παρέμεινε μέχρι τέλος άτυπος καθοδηγητής των επιγόνων του
Μπορεί να μην έγιναν έτσι ακριβώς τα πράγματα όπως προέβλεπε το σχέδιο, αλλά το ντοκουμέντο αυτό είναι χαρακτηριστικό για την προσέγγιση των δύο παλιών πολιτικών αντιπάλων. Ομως όσο περνούσε ο καιρός η συνεργασία γινόταν όλο και πιο δύσκολη. Στο ίδιο αρχείο φυλάσσονται οι σημειώσεις του Κύρκου, στις οποίες διαφαίνεται η αγωνία του Φλωράκη για το κοινό εγχείρημα.
Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο σχολιασμός μιας συνάντησης στις 17/10/1990 στον Περισσό μεταξύ Φλωράκη, Φαράκου, Καλούδη και Λαφαζάνη, στην οποία ο Φλωράκης φέρεται να εκδηλώνει τη δυσαρέσκειά του για τις παρεμβάσεις του Κύρκου, να διαμαρτύρεται για τον τρόπο λειτουργίας («Πώς λειτουργεί ο Συν; Καθένας μόνος του ή ύστερα από συζήτηση), να καταγγέλλει «ωμή επέμβαση» στο ΚΚΕ και να προειδοποιεί: «Αν δεν λυθούν, εγώ φεύγω από πρόεδρος».5
Αλλά για τον νέο ηγετικό πυρήνα του ΚΚΕ η υπόθεση του Συνασπισμού ήταν ήδη τελειωμένη. Το ποτήρι ξεχείλισε τον Ιούνιο του 1991, με την εκλογή 34 μελών της Κ.Ε. του ΚΚΕ στην Κεντρική Πολιτική Επιτροπή του Συνασπισμού. Λίγες μέρες αργότερα το Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ έθετε σε διαθεσιμότητα τα στελέχη αυτά. Ανάμεσά τους η Μαρία Δαμανάκη, ο Γρηγόρης Φαράκος, ο Γιάννης Δραγασάκης, ο Παναγιώτης Λαφαζάνης, ο Μίμης Ανδρουλάκης, ο Νίκος Χουντής και ο Τάκης Θεοδωρικάκος. Η διάσπαση ολοκληρώθηκε με την αποχώρηση από το ΚΚΕ 45 μελών της Κ.Ε. και επισφραγίστηκε τον Δεκέμβριο με την εσπευσμένη σύγκληση νέου Συνεδρίου, του 14ου, στο οποίο αναθεωρήθηκε η πολιτική των συμμαχιών του κόμματος και αποδοκιμάστηκαν οι «παρεκκλίσεις» που σημειώθηκαν με την ευθύνη όσων ήδη είχαν αποχωρήσει.
Ηδη από το καλοκαίρι του 1991 ο Φλωράκης σημείωνε: «Αναταχθήκαμε. Και αναταχθήκαμε, γιατί η μετατροπή του Συνασπισμού σ’ έναν πολιτικό οργανισμό σήμαινε ουσιαστικά τη διάλυση των κομμάτων που τον αποτελούσαν. Δεν μπορούσαμε να δεχτούμε τη διάλυση του ΚΚΕ και την υποβάθμισή του σε μια τάση -γεγονός που θα οδηγούσε στον διαμελισμό του σε περισσότερες τάσεις και στην εξαφάνισή του». 6
Αλλά μ’ αυτόν τον τρόπο ουσιαστικά ακυρωνόταν και η δική του προσπάθεια των προηγούμενων χρόνων. Γιατί ο Συνασπισμός ήταν δικό του κυρίως δημιούργημα. Ο Μίμης Ανδρουλάκης, μετά την απομάκρυνσή του από το ΚΚΕ και τον Συνασπισμό, θα γράφει ότι χωρίς τον Φλωράκη η υπόθεση του 1989 δεν θα προχωρούσε: «Το ’89, λοιπόν, αποκτά πραγματική ιστορική σημασία, αποκτά το νόημα μεγάλου πολιτικού γεγονότος, χάρη στο “παραδοσιακό” και "δογματικό” ΚΚΕ και όχι χάρη στο “ανανεωτικό” ΚΚΕ εσ-ΕΑΡ. Το ’89 για την ιστορία ανήκει στον Χαρίλαο Φλωράκη και όχι στον Λεωνίδα Κύρκο. Για την ιστορία έχει σχετικά μικρότερη σημασία ποιος είπε τι, ποιος το είπε πρώτος, ποιος δεύτερος, ποιος το χάρηκε περισσότερο. Για την ιστορία το ’89 ανήκει στο παραδοσιακό ΚΚΕ και όχι στους ανανεωτικούς του Συνασπισμού -άσχετα αν αυτοί το θεωρητικοποίησαν και το χάρηκαν περισσότερο...» 7.
Ο επίσημος βιογράφος αποδέχεται αυτή την εκτίμηση, προχωρώντας την μάλιστα ακόμα παραπέρα: «Κατά την αυθεντική και αντικειμενική αυτή μαρτυρία, η ΕΑΡ σύρθηκε στον Συνασπισμό, δηλαδή στη συνεργασία με το ΚΚΕ».8
Πριν από τα Χριστούγεννα του 1991, την επαύριο του 14ου Συνεδρίου, ο Φλωράκης θα εκφράσει την αγωνία του για την τύχη του κόμματος, μέσα από την «πολιτική» του διαθήκη: «Ο,τι είχα το άφησα στο κόμμα. Τα αντικείμενα που υπάρχουν στο σπίτι θα μείνουν κι αυτά στο κόμμα. Στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, βέβαια! Γιατί, αν το φέρει ο διάβολος -δεν θέλω να το πιστέψω-και έχει την τύχη άλλων κομμάτων, είτε να αλλάξει όνομα, είτε πρόγραμμα, το λέω κατηγορηματικά: ζητώ την ανάκληση και ακύρωση των συμβολαίων δωρεάς, και να πάνε όλα στο “Σπίτι του Αγωνιστή”. Θέλω να είμαι σ’ αυτό κατηγορηματικός και το λέω τώρα σαν μαρτυρία. Γιατί αυτά εγώ τα άφησα στο ΚΚΕ και όχι σε κάποιο άλλο “ερζάτς”. Επαναλαμβάνω, αν πρόκειται να έχουμε αλλαγές (δεν το πιστεύω -πολλά δεν πιστεύει κανείς, αλλά γίνονται- ποιος πίστευε ότι θα μπει στην παρανομία το ΚΚΣΕ και ότι θα αυτοδιαλυθεί...), να πάνε στο “Σπίτι του Αγωνιστή”. Δεν μ’ ενδιαφέρει ποια θα είναι η πολιτική τους στάση. Φτάνει να είναι αγωνιστές».9
Η παρουσία του Φλωράκη στην ηγεσία του ΚΚΕ από το 1992 θα γίνει πλέον συμβολική. Το 1993 θα αρνηθεί να κατέβει υποψήφιος στις εκλογές. Μέχρι τον θάνατό του πάντως, το 2005, θα παραμείνει στο πλευρό εκείνων που τον διαδέχτηκαν στην ηγεσία του κόμματος.
Παραπομπές
1. Στο θέμα Καλογρίτσα ο Γ. Πετρόπουλος δίνει την εξής μαρτυρία: «Είχα κουβεντιάσει αναλυτικά με τον Χαρίλαο γι’ αυτό το ζήτημα. Καταρχήν ο Καλογρίτσας δεν ήταν ποτέ κουμπάρος με τον Χαρίλαο. Ο Χαρίλαος μου είχε πει τα εξής: Ό Καλογρίτσας ζήτησε κάποτε να με δει. Δεν τον ήξερα μέχρι τότε. Δέχτηκα όμως. Στη συνάντηση είπαμε διάφορα. Μου είπε πως είχε χάσει τον πατέρα του στον εμφύλιο και πως τον είχαμε σκοτώσει εμείς, γιατί ήταν στον κυβερνητικό στρατό. Τι να κάνουμε τώρα; Πόλεμο είχαμε, του είπα. Μου απάντησε πως ήθελε να κλείσουμε το χάσμα αίματος που υπήρχε ανάμεσά μας και μου πρότεινε να του βαφτίσω το παιδί. Αμέσως σκέφτηκα πως έπρεπε να το αποφύγω, λόγω της ιδιότητας που είχα ως γ.γ. της Κ.Ε. του κόμματος. Δεν μπορούσα να αρνηθώ όμως σε έναν άνθρωπο που ήθελε να κλείσουμε το χάσμα αίματος με αυτόν τον τρόπο. Κι έτσι στείλαμε τον Λουλέ να βαφτίσει το παιδί του”. Για τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1990-1991 και τον ρόλο του Καλογρίτσα ο Χαρίλαος μου είχε πει το εξής: “Γιώργη, έπαιζε διπλό παιχνίδι ο Καλογρίτσας τότε. Χρηματοδοτούσε τότε τους ανανεωτικούς, τους έβγαλε μετά και το περιοδικό Επτάμισι και συνεδριάζανε σπίτι του. Μετά ερχόταν και τα έλεγε όλα σε μας με το ν και με το σ. Αστο να πάει στο διάολο”».
2. Γρήγορης Φαράκος, Μαρτυρίες και στοχασμοί. 1941-1991, 50 χρόνια πολιτικής δράσης, εκδ. Προσκήνιο, Αθήνα 1993, σ. 321 -322.
3. Από το 12ο ώς το 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Ντοκουμέντα, έκδοση της Κ.Ε. του ΚΚΕ, Αθήνα, Δεκέμβρης 1990, σ. 279.
4. ΑΣΚΙ, Αρχείο Λεωνίδα Κύρκου, Κ40/Φ3.
5. Στο ίδιο.
6. Χρηστός Θεοχαράτος, Χαρίλαος Φλωράκης. Ο λαϊκός ηγέτης, τ. Β', εκδ.
Τυποεκδοτική, Αθήνα 2003, σ. 718.
7. Μίμης Ανδρουλάκης, Μετά, εκδ. Λιβάνης, Αθήνα 1992, σ. 183.
8. Χρηστός Θεοχαράτος, ό.π., σ. 425.
9. Στο ίδιο, σ. 684.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Δημοσίευση σχολίου