{[['
']]}
']]}
Η στιγμή της επιστροφής του Φλωράκη μετά την πτώση της χούντας.
Πηγή: Γ. Πετρόπουλος -Δ. Ψαρράς: "Χαρίλαος Φλωράκης - Επαναστάτης παντός καιρού"
ΕΝΑ ΜΗΝΑ πριν από την κατάρρευση της χούντας, η Κ.Ε. του ΚΚΕ απηύθυνε «Ανοιχτή επιστολή προς τους άνδρες, υπαξιωματικούς και αξιωματικούς των ενόπλων δυνάμεων». Η επιστολή κλείνει με τρία συνθήματα:
«Η χούντα θα γκρεμιστεί!
Η αμερικανοκρατία θα καταλυθεί!
Η Νέα Δημοκρατία θα νικήσει!» 1
Τα συνθήματα αυτά αποδείχτηκαν προφητικά. Η χούντα πράγματι γκρεμίστηκε, η αμερικανοκρατία κλονίστηκε μέχρι του σημείου αποχώρησης της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και η Νέα Δημοκρατία θριάμβευσε. Μόνο που δεν επρόκειτο για τη Νέα Δημοκρατία που περιέγραφε το πρόγραμμα του ΚΚΕ, αλλά το νέο κόμμα που ίδρυσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, αποφασισμένος να απαλλαγεί από την παράδοση του προδικτατορικού του κόμματος.
Μέσα σ’ αυτές τις δύσκολες συνθήκες, στις 22 Αύγουστου 1974, ένα μήνα μετά την πτώση της χούντας, ο Χαρίλαος Φλωράκης έφτανε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού με πτήση της Air France. Η είδηση πέρασε στα ψιλά των εφημερίδων της εποχής. Κάπως μεγαλύτερη έκταση δόθηκε στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε ο γραμματέας της Κ.Ε. του ΚΚΕ λίγες μέρες αργότερα. Σ’ αυτή τη συνέντευξη ο Φλωράκης παρουσίασε για πρώτη φορά στο μεγάλο κοινό το προσωπικό του στίγμα. Και όσα είπε αποτέλεσαν από τότε τις δικές του παρακαταθήκες για την προοπτική του κομμουνιστικού και αριστερού κινήματος στη χώρα μας.
Με μεγάλη προσοχή ανέλυσε την αντίθεση του κόμματός του απέναντι στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Επανέλαβε βέβαια ότι «το ΚΚΕ μέχρι σήμερα είναι εναντίον της εντάξεως της χώρας μας στην Κοινή Αγορά», αλλά πρόσθεσε ότι «το όλο θέμα θα μπορούσε να μελετηθεί» εάν διαπιστωνόταν ότι κάτι έχει αλλάξει τόσο στη φύση της ΕΟΚ, την οποία αποκάλεσε «εταιρεία του μονοπωλίου της Δύσης», όσο και στη δυνατότητα της Ελλάδας να αντιμετωπίσει τις δυσμενείς επιπτώσεις από την ένταξη. Κάτι τέτοιο, όμως, διευκρίνισε, πουθενά δεν το είδε γραμμένο.
Για το ζήτημα των συμμαχιών ο Φλωράκης αναφέρθηκε καταρχάς στις σχέσεις του ΚΚΕ με τον Ανδρέα Παπανδρέου: «Δεν υπάρχει σύμφωνο, όπως διαδίδεται, με το ΠΑΚ. Γίνονται επαφές και συζητήσεις, όπως και με τα άλλα δημοκρατικά κόμματα». Πιο κρίσιμο ήταν το ζήτημα των σχέσεων με το ΚΚΕ Εσωτερικού. Ρωτήθηκε ο X. Φλωράκης αν υπάρχει δυνατότητα να ενωθούν τα δύο κομμουνιστικά κόμματα. «Δεν συμφωνώ με την ορολογία που χρησιμοποιείται ότι υπάρχουν δύο κομμουνιστικά κόμματα», ήταν η απάντησή του. «Το πραγματικό γεγονός είναι ότι ένα σημαντικό τμήμα στελεχών του ΚΚΕ αποχώρησε από το κόμμα το 1968 και προσπάθησε να φτιάξει δικό του κόμμα. Για να πραγματοποιηθεί η ενότητα σημαίνει ότι οι αποσχισθέντες θα αναγνωρίσουν τις βασικές αρχές του ΚΚΕ. Πάνω σ' αυτό δεν μπορεί να γίνει καμιά συζήτηση. Περιθώρια συζητήσεως υπάρχουν όσον αφορά την πολιτική και την τακτική για την αντιμετώπιση των τρεχόντων πολιτικών ζητημάτων».2
Ο Χαρίλαος Φλωράκης ήταν ο τελευταίος πολιτικός ηγέτης που επέστρεψε στην Ελλάδα. Μάλιστα ακόμα και οι σύντροφοί του σχολίαζαν αργότερα αρνητικά το γεγονός αυτό. Ο Γρηγόρης Φαράκος στο δικό του αυτοβιογραφικό βιβλίο είναι έντονα επικριτικός: «Οι εξηγήσεις που δόθηκαν για την καθυστέρηση -ότι έπρεπε να διευκρινιστούν οι εσωτερικές συνθήκες, να ρυθμιστούν ζητήματα μηχανισμού στο εξωτερικό και να γίνουν συναντήσεις με τις ηγεσίες άλλων κομμάτων, ιδιαίτερα του ΚΚΣΕ- δεν έπεισαν πολλούς και προκάλεσαν δυσαρέσκεια». 3
Ο Φαράκος εδώ είναι άδικος, γιατί οι λόγοι που οδήγησαν τον Φλωράκη σ' αυτή την καθυστερημένη επιστροφή ήταν πολλοί. Πρώτα απ’ όλα το ΚΚΕ ήταν το μόνο κόμμα που βρισκόταν στην παρανομία και πριν από το πραξικόπημα ίου 1967. Η επαγγελία, λοιπόν, της κυβέρνησης Καραμανλή για την αποκατάσταση της προδικτατορικής δημοκρατίας δεν κάλυπτε τους κομμουνιστές.
Αλλωστε όλο το αντικομμουνιστικό νομοθετικό πλαίσιο έμεινε ανέπαφο.
Αλλά ο βαθύτερος λόγος που ωθούσε την ηγεσία του ΚΚΕ να δυσπιστεί απέναντι στην κυβερνητική αλλαγή ήταν η εκτίμησή της ότι δεν επρόκειτο παρά για έναν ενδοαστικό συμβιβασμό στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Βέβαια δεν είναι ακριβές ότι ο Φλωράκης σχετικοποιούσε την αλλαγή της 24ης Ιουλίου 1974 με τη φράση «τι μπρόκολα, τι λάχανα», με την οποία ο ηγέτης του ΚΚΕ είχε υποδεχτεί ένα χρόνο νωρίτερα την ανάθεση της πρωθυπουργίας από τον Παπαδόπουλο στον Μαρκεζίνη. Η ακριβής σχετική διατύπωση της επίσημης ανακοίνωσης του κόμματος ήταν ότι «ο στρατηγός Γκιζίκης, καθοδηγούμενος από τους Αμερικανούς και νατοϊκούς κύκλους, κάλεσε και ανέθεσε τον σχηματισμό κυβέρνησης στον Κ. Καραμανλή». 4
Αλλά ενώ ήταν ορθή η διαπίστωση ότι υπήρξε «συμβιβασμός» και «παράδοση» της εξουσίας από τη χούντα στην προδικτατορική πολιτική ηγεσία, εκείνο που δεν λάμβανε υπόψη του το ΚΚΕ ήταν ότι η αλλαγή θα εξελισσόταν σε πραγματική ρήξη, μέσα από την ενεργοποίηση του λαϊκού παράγοντα, ο οποίος μετέτρεψε ριζικά τον συσχετισμό δυνάμεων υπέρ μιας βαθύτερα δημοκρατικής λύσης.
Ομως, κατά παράδοξο τρόπο, η καθυστέρηση και η συντηρητική ανάγνωση της συγκυρίας ωφέλησε το ΚΚΕ. Ενώ είχε προηγηθεί σχεδόν κατά ένα μήνα η δημόσια ενεργοποίηση της άλλης πτέρυγας που είχε προκόψει από τη διάσπαση του 1968, δηλαδή του ΚΚΕ Εσωτερικού, οι πολιτικές επιλογές αυτής της πτέρυγας υπήρξαν αυτοκαταστροφικές. Ηδη στις 4 Αυγούστου, μόλις 10 μέρες μετά την πτώση της χούντας το ΚΚΕ Εσωτερικού είχε την ετοιμότητα να προχωρήσει στην επανέκδοση της «Αυγής», ενώ στις 12 Αυγούστου ανακοίνωσε την ανασύσταση και επαναδραστηριοποίηση της ΕΔΑ, του μετωπικού νόμιμου προδικτατορικού σχήματος του ΚΚΕ.
Ομως αυτές οι κινήσεις βρίσκονταν στην αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη που θα ταίριαζε στις συνθήκες της εποχής. Παγιδευμένο στη δική του εσφαλμένη ανάγνωση της συγκυρίας, σύμφωνα με την οποία η κύρια αντίθεση της στιγμής ήταν μεταξύ των μηχανισμών της χούντας και της αδύναμης ακόμα κυβέρνησης Καραμανλή, το ΚΚΕ Εσωτερικού εκλιπαρούσε τη συμμετοχή του στην επιδιωκόμενη «εθνική αντιδικτατορική δημοκρατική ενότητα» και ουσιαστικά υπέκυπτε στο αφελές και ηττοπαθές σύνθημα του Μίκη Θεοδωράκη «Καραμανλής ή τανκς».
Μ’ αυτό τον τρόπο υποτιμούσε το γεγονός ότι η πιο δραστήρια και μοναδική οργανωμένη πολιτική δύναμη της εποχής, η νεολαία, διψούσε για μια επανασύνδεση με τις πιο συκοφαντημένες και απωθημένες παραδόσεις του ελληνικού επαναστατικού κινήματος. Και αντί να ανταποκριθεί σ’ αυτή την ανάγκη, φρόντιζε να σκεπάσει την κομμουνιστική του φυσιογνωμία πίσω από τη σφραγίδα της ΕΔΑ και τη μετωπική «Αυγή».
Βέβαια αμέσως παρακάτω, στην ίδια δήλωση υπήρχαν και οι όροι, κάτω από τους οποίους το περιεχόμενό της θα γινόταν σεβαστό: «Η τοιαύτη δήλωσις τελεί υπό την αυτονόητον προϋπόθεσιν και της μη βίας ή απειλής βίας - από οπουδήποτε εις βάρος του λαού, της ελεύθερης λειτουργίας πλήρους Δημοκρατίας και σεβασμού της λαϊκής κυριαρχίας, προς τας αρχάς των οποίων φρονούμεν ότι η ως άνω διάταξις αντιτίθεται, ως θέτουσα την λειτουργίαν των κομμάτων υπό περιορισμούς και όρους και δι’ ο επιφυλασσόμεθα όπως εις την μέλλουσαν Βουλήν επιδιώξωμεν την κατάργησίν της».5
Στις πρώτες ελεύθερες εκλογές της μεταπολίτευσης θριάμβευσε βέβαια ο Καραμανλής, ενώ και ο Παπανδρέου κατόρθωσε με το ΠΑΣΟΚ να ξεπεράσει σε ψήφους την Ενωμένη Αριστερά. Ομως το ΚΚΕ βγήκε ενισχυμένο έναντι του ΚΚΕ Εσωτερικού, το οποίο υποχρεώθηκε να συμμετάσχει στη συμμαχία καμουφλαρισμένο πίσω από τον τίτλο της ΕΔΑ. Από εκείνη τη στιγμή ουσιαστικά είχε κριθεί η τύχη της διάσπασης του 1968. Η θνησιγενής συμμαχία διαλύθηκε σχεδόν αμέσως και έτσι παρέμειναν στη Βουλή πέντε βουλευτές του ΚΚΕ (Φλωράκης, Γιάννου, Κάππος, Φαράκος, Γόντικας), δύο του ΚΚΕ Εσωτερικού (Δρακόπουλος, Κύρκος) και ένας της ΕΔΑ (Ηλιου). Μ’ αυτό τον τρόπο χώρισαν και πάλι οι δρόμοι των δυο πολιτικών σχηματισμών.
Σκηνή από την θνησιγενή Ενωμένη Αριστερά. Μιλά ο Φλωράκης ανάμεσα στους Μπ. Δρακόπουλο, Στ. Ηλιόπουλος και Β. Εφραιμίδη
Οι εκλογές του 1977 οριστικοποίησαν τη ρήξη με δεύτερη συντριπτική επικράτηση του ΚΚΕ, το οποίο κατέβηκε μόνο του και σχεδόν κράτησε το ποσοστό της Ενωμένης Αριστεράς (9,36% έναντι 9,47%), ενώ το ΚΚΕ Εσωτερικού κρύφτηκε πίσω από το σχήμα της «Συμμαχίας» και περιορίστηκε στο πενιχρό 2,72%. Από άποψη πολιτικού προσανατολισμού, το ΚΚΕ στράφηκε στην πλευρά του ΠΑΣΟΚ, με το οποίο το συνέδεαν τα βασικά ζητήματα της αντίθεσης στην ΕΟΚ και της αντιιμπεριαλιστικής συνθηματολογίας, καθώς και η αντιδεξιά παράδοση, την ίδια στιγμή που το ΚΚΕ Εσωτερικού αναζητούσε ακόμα τις γέφυρες με την αντιδικτατορική Δεξιά.
Ο X. Φλωράκης θα υιοθετήσει το σύνθημα της Αλλαγής, διεκδικώντας μερίδιο από την ενδεχόμενη ανατροπή της Δεξιάς. Σ’ αυτό το πλαίσιο, κατά την προετοιμασία του 10ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, του πρώτου νόμιμου αντιπροσωπευτικού σώματος του κόμματος μετά από δεκαετίες παρανομίας, ο Φλωράκης θα υποστηρίξει την πολιτική των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων: «Εμείς είμαστε πάντα υπέρ των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων και παλεύουμε για την πραγματοποίησή τους σε όλους του τομείς, γιατί πιστεύουμε ότι δεν πρέπει να αναβάλλεται για αύριο ό,τι μπορεί να κερδίσει ο λαός σήμερα μέσα στα πλαίσια του αστικού καθεστώτος. Ξέρουμε ακόμα ότι οι μεταρρυθμίσεις αυτές στρέφονται στον ένα η στον άλλο βαθμό ενάντια στα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό και ότι σε σύγκριση με το παρελθόν σήμερα μπορούν να πάρουν μεγαλύτερο πλάτος». Θα φροντίσει βέβαια να αποστασιοποιηθεί από την προοπτική του «δημοκρατικού δρόμου στο σοσιαλισμό».8
Με τον Ρίτσο και τον Θεοδωράκη τα χρόνια της μεταπολίτευσης. Δεξιά, το πρώτο φύλλο του νόμιμου Ριζοσπάστη (25/9/1974)
Κάνοντας απολογισμό του συνεδρίου, ένα χρόνο αργότερα, ο Φλωράκης θα επανέλθει, εκφράζοντας παράπονα προς το ΠΑΣΟΚ (χωρίς να το κατονομάζει), επειδή το κόμμα του Ανδρέα Παπανδρέου δεν ανταποκρινόταν ικανοποιητικά στις προσκλήσεις για ενότητα του ΚΚΕ: «Εμείς έχουμε επισημάνει από καιρό και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις την αντίφαση ανάμεσα στην πρακτική και τις διακηρύξεις ορισμένων δημοκρατικών δυνάμεων. Ενώ διακηρύσσουν την ανάγκη για την αλλαγή και αποδέχονται βασικούς στόχους της, βλέπουν με επιφύλαξη ή και αρνιούνται μια από τις απαραίτητες σήμερα προϋποθέσεις της, τη συνεργασία των δημοκρατικών δυνάμεων. Ορισμένες δημοκρατικές δυνάμεις μπορεί ίσως να φαντάζονται ότι μόνες τους θα μπορέσουν να εφαρμόσουν μια "άλλη πολιτική". Απορεί κανείς γιατί να προχωρήσουν "μόνες", αφού υπάρχουν κι άλλες δυνάμεις που υιοθετούν και προωθούν τα συνθήματα της αλλαγής. Και μάλιστα, τη στιγμή που ξέρουμε και από το παρελθόν πόσο αρνητικά αποτελέσματα είχε παρόμοια πολιτική».9
Το 10ο Συνέδριο του ΚΚΕ (1978)
Παράλληλα με την πολιτική δράση, την ίδια περίοδο ο Φλωράκης είχε αναλάβει την υποχρέωση να επικοινωνεί με τα «αδελφά» κόμματα και κυρίως βέβαια το ΚΚΣΕ, αλλά και τους διπλωματικούς αντιπροσώπους της ΕΣΣΔ, προκειμένου να εξασφαλίσει τους πόρους για την οικοδόμηση ενός νόμιμου κόμματος σχεδόν από το μηδέν. Πολύ γρήγορα το ΚΚΕ θα αναδειχθεί στο πιο καλά οργανωμένο κόμμα της χώρας, το οποίο ταυτόχρονα θα διαθέτει και σημαντικά υλικά πλεονεκτήματα. Στα δημοσιευμένα αρχεία της Κ.Ε. του ΚΚΣΕ υπάρχει κείμενο συνομιλίας του πρεσβευτή της ΕΣΣΔ στην Ελλάδα Ι.Ι. Ουνταλτσόφ με τον γενικό γραμματέα της Κ.Ε. του ΚΚΕ X. Φλωράκη και το μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κ.Ε. του ΚΚΕ Α. Αμπατιέλο. Η ημερομηνία είναι 24 Νοεμβρίου 1978 και το έγγραφο είναι διαβαθμισμένο απόρρητο και υπογράφεται από τον πρεσβευτή:
«Μαζί με τον εμπορικό ακόλουθο της ΕΣΣΔ στην Ελλάδα Β. Β. Νοβάκοφσκι προσκάλεσα τους σ.σ. X. Φλωράκη και Α. Αμπατιέλο σε δείπνο. Λαμβάνοντας υπόψιν την επιθυμία των συντρόφων, στην πορεία της συζήτησης θίχτηκαν ορισμένα ζητήματα που σχετίζονται με την εξασφάλιση οικονομικής υποστήριξης στο ΚΚΕ μέσω εμπορικών διόδων. Ο σ. Φλωράκης με ενημέρωσε για τη σύσταση της νέας εταιρείας VET, οι μετοχές της οποίας ανήκουν κατά 65% σε συντρόφους. Επικεφαλής της εταιρείας VET βρίσκεται ο πεπειραμένος και εύπορος έμπορος, ιδιοκτήτης επίσης μιας σειράς άλλων βιομηχανικών και τουριστικών εταιρειών κ. Τζων Φλωράκης, ανιψιός του σ. X. Φλωράκη. Ο σ. Φλωράκης ζήτησε να δοθεί στην εταιρεία VET η δυνατότητα να συμμετάσχει στο ελληνοσοβιετικό εμπόριο σε κανονική εμπορική βάση. Τόνισε ότι τα κέρδη από τη δραστηριότητα της εταιρείας VET θα χρησιμοποιηθούν σε σημαντικό βαθμό προς όφελος του ΚΚΕ.
»Από την πλευρά μας είπαμε στους συντρόφους ότι η δραστηριοποίησή τους προς αυτή την κατεύθυνση θα λάβει την απαραίτητη υποστήριξη και την με κάθε μέσο αρωγή από τον Σοβιετικό οργανισμό εξωτερικού εμπορίου. Υπογραμμίσαμε επίσης ότι το εμπορικό έργο του κόμματος πρέπει να οικοδομηθεί σε στέρεα και σοβαρά θεμέλια και τους συμβουλεύσαμε να διδαχθούν από την ανάλογη πείρα άλλων αδελφών κομμάτων σε καπιταλιστικές χώρες. Στη συνέχεια ο σ. Φλωράκης παρακάλεσε τον εμπορικό ακόλουθο να αγοραστούν από την εταιρεία VET για το έτος 1978-1979 έως και 25 χιλιάδες τόνοι εσπεριδοειδών. Ο σ. Νοβάκοφσκι είπε ότι η εμπορική αντιπροσωπεία της ΕΣΣΔ έχει ήδη εγκαθιδρύσει επαγγελματικές επαφές με την εταιρεία VET. Ειδικά το τμήμα Β/Ο της Energomassexport παραχώρησε σε αυτήν το έργο κατασκευής επικουρικών τμημάτων του υδροηλεκτρικού σταθμού Πουρνάρι, ενώ διεξάγονται συνομιλίες για την υπογραφή συμβολαίων και για άλλα είδη εργασίας με αυτό το αντικείμενο.
»Οσον αφορά την αγορά εσπεριδοειδών από την εταιρεία VET, υπάρχει πραγματικά τέτοια δυνατότητα και θα υλοποιηθεί με παραλαβή σοβιετικών παραγγελιών τέτοιου είδους εμπορευμάτων σύμφωνα με τις συνηθισμένες εμπορικές συνθήκες.
Στη συζήτηση πήρε μέρος και ο Α' γραμματέας της πρεσβείας Β. Ε. Πιάτιχ.
Σημείωση: "Υλοποιήθηκαν στις 28 Νοεμβρίου 1978 τα εξής: α) Με την εταιρεία VET υπογράφηκε συμβόλαιο για την προμήθεια της ΕΣΣΔ τον Δεκέμβριο τρ. έ. με 4 χιλιάδες τόνους λεμόνια και 10 χιλιάδες τόνους πορτοκάλια β) εξετάστηκαν οι προτάσεις για την προμήθεια της εταιρείας VET με τσιμέντο και σκάφη-ψυγεία από τις Β/0 Strojmaterialintorgrai Β/0 Sudoimport
γ) σύμφωνα με πληροφορίες του σ. Γκοροχόφ εκπροσώπου της Β/0 Sovraht οι εταιρείες Tomarin και Interveiv συμπεριλήφθηκαν στο μόνιμο κατάλογο της Β/Ο για τη ναύλωση σοβιετικών φορτίων».
Στο έγγραφο υπάρχει η σημείωση: «Πληροφοριακό υλικό. Ενημερώθηκαν στο Διεθνές τμήμα της Κ.Ε. του ΚΚΣΕ». Ο Διευθυντής του τομέα Κ. Σεμένκοφ. 10
Παραπομπές
1. ΚΚΕ, Από το 9ο στο 10ο Συνέδριο. Ντοκουμέντα, Αθήνα 1978, σ. 24.
2. «Η θέση του ΚΚΕ Εξωτερικού», Το Βήμα, 27/8/1974.
3. Γρηγόρης Φαράκος, Μαρτυρίες και στοχασμοί. 1941-1991,50χρόνια
πολιτικής δράσης, εκδ. Προσκήνιο, Αθήνα 1993,σ. 224. .
4. ΚΚΕ, Από το 9ο ώςτο 10ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Ντοκουμέντα, Αθήνα 1978,
σ.25.
5. Εισαγγελία Αρείου Πάγου, 4/10/1974.
6. Για τον δεύτερο τόμο της βιογραφίας του Χ.Φλωράκη, ο Γ. Πετρόπουλος, ο οποίος βοήθησε τον Φλωράκη στον έλεγχο του πρώτου τόμου, αμφισβητεί άμεσα το κατά πόσο αυτή ήταν εγκεκριμένη από τον ίδιο τον Φλωράκη. «Ενώ τον πρώτο τόμο τον είδαμε εξονυχιστικά με τον Χαρίλαο, τον δεύτερο δεν τον είδε ούτε αυτός ούτε εγώ. Κι αυτό για τον λόγο ότι εκείνος ήταν άρρωστος και το χρονικό διάστημα της ημέρας που είχε δυνάμεις να δουλέψει ήταν λίγο -και στο τέλος ελάχιστο». Πάντως για την ηγεσία του ΚΚΕ θεωρείται εγκεκριμένο το σύνολο του έργου.
7. Χρήστος Θεοχαράτος, Χαρίλαος Φλωράκης. Ο λαϊκός ηγέτης, τ. Β', εκδ. Τυποεκδοτική, Αθήνα 2003, σ. 200-201.
8. Χαρίλαος Φλωράκης, Εκθεση δράσης της Κεντρικής Επιτροπής στο 10ο Συνέδριο του ΚΚΕ, Αθήνα 1978, σ. 76.
9. Συνέντευξη στον Ριζοσπάστη, 13/5/1979.
10. Β. Γ.Αφινιάν, κ.α. (επιμ.), Σχέσεις ΚΚΕ και Κ.Κ. Σοβιετικής Ενωσης στο διάστημα 1953-1977 (Σύμφωνα με τα έγγραφα τον Αρχείου της Κ.Ε. του ΚΚΣΕ), μτφρ. Α. Τρακάδας, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 260-261.
Δημοσίευση σχολίου