{[['
']]}
']]}
Σε κάθε περίπτωση, ο εξοπλισμός του από τους Γερμανούς κι η μετατροπή του σε ορμητήριο του ΕΕΣ δικαιολογείται σαν το αποτέλεσμα της διάλυσης των ανταρτοομάδων της ΠΑΟ από τον ΕΛΑΣ, το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς 3.
Στην πραγματικότητα όμως, όπως αποκαλύπτει μια αναλυτική έκθεση της γερμανικής αντικατασκοπίας, η «απολύτως γερμανόφιλος στάσις» της τοπικής «εθνικής συμμορίας» του Κιτσά Μπατζάκ και οι σχετικές επαφές της (μέσω της ελληνικής δοσιλογικής διοίκησης) χρονολογούνται ήδη από τα τέλη του 1942. Κατά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις της άνοιξης του 1943 στον Όλυμπο, μάλιστα, η Βέρμαχτ είχε πάρει την εντολή «να φεισθή οπωσδήποτε» το χωριό και να αποφύγει έρευνες εκεί για όπλα, «δια να χρησιμοποιήσωμεν τον Κούκον και περαιτέρω ως μίαν φωλεόν αντιστάσεως».
Η επίσημη συνεργασία αυτών των περίεργων αντιστασιακών με τη γερμανική διοίκηση Θεσσαλονίκης- Αιγαίου θα ξεκινήσει στο αμέσως επόμενο διάστημα (κι εν πάσει περιπτώσει, πριν από την επίσημη προσχώρηση του Κιτσά Μπατζάκ στην ΠΑΟ) 4.
Σε άλλες περιοχές, όπως το Βέρμιο ή τα περίχωρα της Κοζάνης, η εμφάνιση ένοπλων «παοτζήδων» το καλοκαίρι του 1943, συντονισμένη από τον δωσίλογο γενικό επιθεωρητή Χρυσοχόου, έχει ευθύς εξαρχής καθαρά αντιεαμικό χαρακτήρα 5.
Μετά την τυπική αυτοδιάλύση των ανταρτοομάδων της οργάνωσης, τον Ιανουάριο του 1944, πολλοί αξιωματικοί της θα συνεργαστούν με τα Τάγματα Ασφαλείας του ΕΕΣ -διατηρώντας παράλληλα τις σχέσεις τους με την κεντρική καθοδήγηση, η οποία περιορίζεται σε διευκρινίσεις ότι η συνεργασία αυτή «δεν γίνεται κατ' εντολήν της οργανώσεως» 6.
Καθόλου περίεργο, λοιπόν, που η ΠΑΟ (ως τέτοια) αποκηρύχθηκε τελικά δημόσια από αξιωματικούς της Συμμαχικής Αποστολής 7, αλλά και που στη συλλογική συνείδηση ο τίτλος του «παοτζή» έχει λίγο πολύ ταυτιστεί με την εικόνα του γερμανοντυμένου ταγματασφαλίτη, όπως με θλίψη διαπιστώνουν ακόμη και ιστοριογράφοι της οργάνωσης 8. ΙΙόσο μάλλον, αφού διαβόητα ηγετικά στελέχη του ΕΕΣ, όπως ο Φραγκίσκος Κολλάρας ή ο Λεωνίδας Ιωαννίδης, εξακολουθούν να κοσμούν τις επίσημες ονομαστικές καταστάσεις των αγωνιστών της ΠΑΟ (με καταγραφή της ημερομηνίας στρατολόγησής τους αλλά όχι και κάποιας διακοπής της σχέσης τους με αυτήν) 9, ενώ η ημιεπίσημη αυτοβιογραφία της οργάνωσης εξυμνεί τους ταγματασφαλίτες της Νιγρίτας που «δεν επέτρεψαν επικράτησιν των κομμουνιστών στην περιοχήν μέχρι τέλους Νοεμβρίου 1944», 10...
Εντύπωση προκαλεί, πάντως, η βραχύβια αποποίηση αυτής της ταύτισης από τον ίδιο το Μιχάλαγα, αμέσως μετά τον πόλεμο: «Ο ΕΛΑΣ μας απεκάλει Παοτζήόες, δηλ. Βασιλικούς», γράφει τον Απρίλιο του 1945 στον πρωθυπουργό Πλαστήρα, διαβεβαιώνοντάς τον ότι -αντίθετα- «όλοι σχεδόν οι ανήκοντες εις τον ΕΕΣ υπήρζαμεν ανέκαθεν Φιλελεύθεροι ως προς τα πολιτικά φρονήματα». Η οφθαλμοφανής αυτή απόπειρα να αξιοποιηθεί το αντιμοναρχικό παρελθόν του στρατηγού για την πολιτική και υλική αποκατάσταση των ταγματασφαλιτών της Β. Ελλάδας, πολλοί από τους οποίους παρέμεναν προφυλακισμένοι ως δωσίλογοι, δεν φαίνεται να είχε ωστόσο οποιαδήποτε συνέχεια 11.
Μικρότερης ίσως κλίμακας αλλά εξίσου αμφιλεγόμενη υπήρξε η διαπλοκή τοπικών εθνικοφρόνων οργανώσεων και Ταγμάτων Ασφαλείας σε άλλες περιοχές της χώρας. Στην Κρήτη, λ.χ., η Εθνική Οργάνωσις Κρήτης (ΕΟΚ) καταδικάζει μεν δημόσια το Τάγμα Παπαγιαννάκη, στα κρυφά όμως διατηρεί μαζί του φιλικές σχέσεις, «ως προς τμήμα της ΕΟΚ», προμηθευόμενη απ’ αυτό όπλα και διασφαλίζοντας την ασυλία των στελεχών της 12· ένας ανώτερος αξιωματικός της οργάνωσης, ο συνταγματάρχης Πλεύρης, θα συζητήσει άλλωστε πολύ σοβαρά με τους Γερμανούς την προσχώρησή του σ’ αυτό, πριν τον «μαζέψει» ο βρετανός πράκτορας Τομ Ντανμπάμπιν 13.
Στην Πάτρα, πάλι, ο επικεφαλής του αντιστασιακού «Τάγματος Εθνικής Δράσεως» Ανδρέας Παπανδρέου διατηρεί στενές επαφές όχι μόνο με μεσαία στελέχη του εκεί ευζωνικού τάγματος, με τα οποία μελετά το ενδεχόμενο κοινών επιχειρήσεων εναντίον του ΕΛΑΣ, αλλά και με τον ίδιο τον Κουρκουλάκο, «δια να αίρωνται αι τυχόν παρανοήσεις και παρεξηγήσεις, αι οποίαι ήσαν αναπόφευκται κατά την δράσιν μας». Η φιλόδοξη εισήγηση του, για σχηματισμό παράλληλης ένοπλης οργάνωσης «εις την οποίαν θα εντάσσοντο όσοι εθνικόφρονες δεν επεθύμουν να πολεμήσουν την παράταξιν [του ΕΑΜ] δια των Ταγμάτων Ασφαλείας», θα απορριφθεί ωστόσο από το συνταγματάρχη, που αντιπροτείνει την ενσωμάτωση της τελευταίας στα Τάγματα ή τη χρησιμοποίησή της σαν παρακρατικό απόσπασμα θανάτου, για «ορισμένας αποστολάς τας οποίας ούτος δεν ηδύνατο να εκτελέση» 14.
Παρόμοιες τάσεις συναντάμε, τέλος, παρά τις οφθαλμοφανείς διαφορές, ακόμη και σε οριακές περιπτώσεις μειονοτικών σχηματισμών όπως το «Αξονομακεδονικό Κομιτάτο» ή η «Οχράνα».Ύστερα από συνεννόηση με άλλους εθνικόφρονες παράγοντες της Καστοριάς, ο εκεί μητροπολίτης Νικηφόρος ήρθε λ.χ. τον Απρίλιο του 1943 σε επαφή με την ηγεσία του Κομιτάτου, εισηγούμενος την υπαγωγή των πολιτοφυλακών του τελευταίου στα σχεδιαζόμενα τότε Τάγματα Ασφαλείας της Αθήνας. 15
Έντεκα μήνες αργότερα, η Διοίκηση Χωροφυλακής Καστοριάς θα καταγράψει ξανά την προσπάθεια «ορισμένων κακών Ελλήνων, ή μάλλον Ελληνιζόντων» της πόλης να αναγνωριστεί το Κομιτάτο από την κυβέρνηση Ράλλη σαν «Τάγμα Ασφαλείας κατά, το Ελληνικόν πρότυπον», με στρατηγική επιδίωξη τη μακροπρόθεσμη «αποκατάστασιν από Ελληνικής απόψεως» των μελών του 16.
Παραπομπές
1. Φροντιστής 1977, σ.219 & 231.
2. Παπαθανασίου 1997, σ.367-78. Κι εδώ, όμως, δεν αποφεύγεται η μεταχρονολογημένη απόδοση στην ΠΑΟ της απόκρυψης οπλισμού από τους χωρικούς το 1941 (σ.117), παρόλο που την ύπαρξη αυτού του τελευταίου η οργάνωση τη μαθαίνει (σ.367) μόλις τον Ιούλιο του 1943!
3. Φροντιστής 1977, σ.229, 377 & 409· Παρμενίων Παπαθανασίου, σ.803 & 854-5.
4. Ενεπεκίδης 1964, σ.44-5. Η πρώτη απευθείας συνεννόηση του Κιτσά Μπατζάκ με τη Γερμανική Διοίκηση για συνεργασία τους εναντίον του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ έγινε στα μέσα Ιουλίου 1943, ενώ η επίσημη προσχώρηση του σώματος στην ΠΑΟ στις 13.8.43 (Παπαθανασίου 1997, σ.378).
5. Κυριάκος Ιορδανίδης, «Εθνική Αντίστασις Δυτικής Μακεδονίας κατά των σλαυοκομμουνιστών» (1.6.58), σε ΔΙΣ 1998, τ.5ος, σ.301-12- Φραγκίσκος Κολλάρας, «Αναμνήσεις από την Κατοχή», σε Ιωάννης Κολιόπουλος, Λεηλασία φρονημάτων. Λ Το Μακεδονικό ζήτημα στην κατεχόμενη Δυτική Μακεδονία, 2η έκδοση, Θεσ/νίκη 1995, σ.291 κ.ες.· βλ. επίσης Παπαθανασίου 1997, σ.386-8.
6. Φροντιστής 1977, σ.429-32. Για το «υψηλό ποσοστό αξιωματικών σε σχέση με άνδρες» στις τάξεις του ΕΕΣ (Σεπτ. 1944). βλ. I lammond 1993, σ. 138.
7. Μητσόπουλος 1997, σ.316-7
8. Φροντιστής 1977, σ.367-8 & 379· Χατζηαναστασίου 2003. σ.191· Κωνσταντάρας 1964, σ.85· Ιωαννίδου, όπ.π., σ.38 κ.εξ' Χατζής 1993, τ. Γ’, ο. 131 Φλάϊσερ 1995, σ.139. Πρβλ. την παραδοχή του Π. Κανελλόπουλου, κατά τη συζήτηση του Ν. 1285 στη Βουλή, ότι «πράγματι η ΠΑΟ παρουσιάζει προβλήματα.» όσον αφορά το χαρακτηρισμό της σαν αντιστασιακή οργάνωση,«αλλά υπήρξαν και γνήσιοι αγωνιστές» (Πρακτικά Βουλής 19.8.1982, σ.710-1). Ενδιαφέρουσα είναι επίσης η ταύτιση ΠΑΟ και ΕΕΣ στις αναμνήσεις του μετριοπαθούς κοζανίτη πολιτικού Μιχάλη Παπακωνσταντίνου, παρόλο που αυτός αποφεύγει να είναι απόλυτα καταδικαστικός για την οργάνωση (1999, σ.352-3 & 365-6).
9. Παπαθανασίου 1997, τ. Β’, σ.870-1· βλ. επίσης του ίδιου, «Πρωτογενή στοιχεία Εθνικής Αντίστασης στη Δυτ. Μακεδονία», σε Συνομοσπονδία Εθνικών Αντιστασιακών Οργανώσεων, Εθνικές Αντιστασιακές Οργανώσεις 1941-1945, Αθήνα [1996], σ.242. Για την επίσημη συνεργασία του Κολλάρα με τους ναζί, βλ. την εύγλωττη αυτοβιογραφία του ίδιου (όπ.π., σ.320-2)· για τη δράση του, βλ. επίσης Έτσι άρχισε ο Εμφύλιος. Η έκθεση του δημοκρατικού Στρατού στον ΟΗΕ τον Μάρτιο του 1947. Αθήνα 1987, σ.22-3. Για τον Ιορδαννίδη Ελευθερία 28.1.1965 & 5.2.1965· Hammond 1993, σ.167· Ιορδανίδης (1.6.58), όπ.π., σ.311.
10, Πανελλήνια Συνομοσπονδία Εθνικών Αντιστασιακών Οργανώσεων, Η Εθνική Αντίσταση των Ελήνων, 1941-1945, Αθήνα 200Ι,σ.157-8. «Εκπρόσωποι» της ΠΑΟ στο ΔΣ της Συνομοσπονδίας, που υπογράφουν την έκδοση, είναι οι Παρμενίων Παπαθανασίου, Ν. Πετάνης και Απ. Αηδονάς (σ.Ι5).
11. ΑΝΙΙ/5/14α, Αρχηγός ΕΕΣ Δυτ. Μακεδονίας Μιχαήλ Παπαδόπουλος προς στρατηγό Ν. Πλαστήρα, Κοζάνη 25.4.45, σ.7 & 1. Στην ίδια έκθεση, ο Μιχάλαγας καταγγέλλει τους «γερμανοδούλους» Πούλο, Βήχο, ΕΣΟ κλπ, ισχυρίζεται πως οι κατοχικές αρχές όχι μόνο δεν βοήθησαν τον ΕΕΣ «αλλά ήθελαν την διάλυσίν» του, διεκδικεί δάφνες καταστολής του πλιάτσικου και «σωτηρίας και αυτών ακόμα των κομμουνιστών από τα χέρια του κατακτητού»· διαβεβαιώνει, τέλος, ότι «τάγματα ασφαλείας δεν θέλαμε να γίνουμε» (σ.5-7).
12. Βλοντάκης 1976, σ.417-21 & 425-31- Χιουζ 1991,σ.85· Αντωνίου 1965, σ. 1958-9- Δημοκρατία (Χανιά) 21.8.46· Κήρυξ (Xανιά) 13.8.46. Πρβλ. Ζέκεντορφ 1991, σ.243 & 247-8.
13. Χιούζ 1991, σ.83. Σύμφωνα με τον τελικό απολογισμό δράσης της SOE, ο Πλεύρης είχε συλληφθεί τον Οκτώβριο του 1943, αλλά -ενώ οι σύντροφοί του τουφεκίστηκαν- αθωώθηκε από το δικαστήριο, όταν δήλωσε πως μοναδικός σκοπός της ΕΟΚ ήταν η καταπολέμηση του κομμουνισμού-ένα χρόνο αργότερα, πήρε οπλισμό από τους Γερμανούς «για να γίνει κύριος της καταστάσεως στο Ηράκλειο», με αντάλλαγμα να τους εξασφαλίσει μια «ανενόχλητη αποχώρηση» (όπ.π., σ.76 & 117).
14, Δ1Σ/1953Β/Α/1, Ανδρέας X. Παπανδρέου, «Έκθεσις περί της δράσεως Οργανώσεως Αντιστάσεως ‘Τ.Ε.Δ.’», Σεπτ. 1969, σ.27-8 & 34-5.
15. flacKajiOB 1999, σ.440.
16, AAX/15/341, Δ.Χ. Καστοριάς (μοίραρχος Β. Λάϊος) προς Διεύθυνσιν Υπηρεσίας Αλλοδαπών, Καστοριά 3.4.44, αρ.πρ.62/2/6.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Δημοσίευση σχολίου