Οι φυλακές της Τρίπολης στην Κατοχή και τον Εμφύλιο

Ιστορία,

{[['']]}

Η Τρίπολη στην τραγική για τη χώρα δεκαετία του '40 ήταν το διοικητικό κέντρο της Πελοποννήσου και έγινε το επίκεντρο των δυνάμεων καταστολής τόσο στην Κατοχή όσο και στον Εμφύλιο. Για την κράτηση των συλληφθέντων από λίγες μέρες, μήνες και χρόνια, χρειάστηκαν πολλοί χώροι που χρησιμοποιήθηκαν ως φυλακές. Αυτό το ιστορικό πια θέμα θα επιδιώξουμε σύντομα να προσεγγίσουμε σ' αυτό το άρθρο, για να θυμίσουμε τις ολέθριες συνέπειες του μεγάλου πολέμου και ιδιαίτερα του Εμφύλιου.

Για την πιο άρτια παρουσίαση θα χωρίσουμε τις δύο περιόδους, παρά το γεγονός ότι αυτοί που διώχθηκαν και στις δύο περιόδους στην συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν οι ίδιοι, οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης.

Στην Κατοχή χρησιμοποιήθηκαν ως φυλακές:

1. Οι επανορθωτικές ποινικές φυλακές της Τρίπολης κοντά στους στρατώνες, γνωστές από την προπολεμική περίοδο. 2 Τα «Σφαγεία», νοτιοδυτικά του λόφου της δεξαμενής. 3. Τα κρατητήρια του Α^ου τμήματος χωροφυλακής στην πλατεία Αγίου Δημητρίου. 4. Τα κρατητήρια του Β^ου τμήματος χωροφυλακής στην οδό Παπαρηγοπούλου και Αγίου Κωνσταντίνου 5. Τα υπόγεια κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας στην οδό Παλλαντίου (τώρα Ηρώων Πολυτεχνείου). Οικία αργότερα του καθηγητή Θεολογίας Φ. Τσιχριτζή. 6. Τρεις υπόγειες αίθουσες του Δικαστικού Μεγάρου (2 ανδρών και μια γυναικών) στην πλατεία Άρεως την περίοδο από τέλη του '43 έως το φθινόπωρο του '44 από τα Τάγματα Ασφαλείας.

                Για μικρότερα χρονικά διαστήματα, ιδιαίτερα στο τέλος της Κατοχής από γερμανούς και ταγματασφαλίτες, χρησιμοποιήθηκαν: 7. Τα υπόγεια του αρχοντικού Καλούτση (οικία Φωτάκου) στην οδό 28^ης Οκτωβρίου εκεί που σήμερα βρίσκεται ο ΟΤΕ. 8. Τα υπόγεια του κτηρίου γνωστό ως «Σεράϊ», εκεί που σήμερα βρίσκεται το ξενοδοχείο «Άρτεμις». 9. Τα υπόγεια της Επαγγελματικής Σχολής στην πλατεία Εθνάρχου Μακαρίου (πρώην πλατεία Εθνικής Ανεξαρτησίας), εκεί που παλιότερα εξέπεμπε ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Τρίπολης. Να σημειώσουμε ότι το ισόγειο αυτού του κτηρίου χρησιμοποιήθηκε και ως στρατοδικείο από τις Ιταλικές κατοχικές δυνάμεις. 10. Το υπόγειο του αρχοντικού Κ. Βαρβερόπουλου στην οδό Παλλαντίου και Αρτέμιδος. Το κτήριο αυτό κατελήφθει από ομάδα του Ίλαρχου Βρεττάκου μετά τη διάλυσή του από τον ΕΛΑΣ και αφού προσχώρησαν στα Τάγματα Ασφαλείας, έκαναν χρήση του υπογείου ως φυλακή - κρατητήριο. 11. Οι στρατώνες της Τρίπολης, στρατόπεδο «Θ. Κολοκοτρώνης» σήμερα. Το στρατόπεδο ήταν καταυλισμένα τα Τάγματα Ασφαλείας υπό τον Παπαδόγκωνα. Μετά την αναχώρηση των Γερμανών από την Τρίπολη (αρχές Σεπτέμβρη του '44), τα Τάγματα Ασφαλείας έκαναν μαζικές συλλήψεις ώστε να τους χρησιμοποιήσουν ως ανθρώπινη ασπίδα σε περίπτωση εφόδου των Ανταρτών. Σύμφωνα με την μαρτυρία του Τάσου Μουκάκη ακόμα και ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Βασιλείου χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή το καλοκαίρι του ΄43. Οι Γερμανοί μετέφεραν από την Καλαμάτα 200 περίπου κρατούμενους που παρέμειναν για 2-3 ημέρες και μετά τους προώθησαν με τα πόδια στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου.

Στον Εμφύλιο χρησιμοποιήθηκαν ως φυλακές:

1. Οι επανορθωτικές ποινικές φυλακές Τρίπολης. 2. Τα κρατητήρια του Α^ου, Β^ου τμήματος χωροφυλακής και τα υπόγεια της Γενικής Ασφάλειας, που προαναφέραμε. 3. 6 (έξι) αίθουσες στα υπόγεια του Δικαστικού Μεγάρου Τρίπολης και 4. Το γήπεδο του «Παναρκαδικού» στην οδό Καλαβρύτων, απέναντι από την στρογγυλή πολυκατοικία. Στο χώρο αυτό τοποθετήθηκαν σκηνές για τους κρατούμενους.

                Ως προς τον αριθμό των κρατουμένων δεν υπάρχουν συνολική στοιχεία. Τα μοναδικά αρχεία που έχουν βρεθεί είναι αυτά των Φυλακών της Τρίπολης που φυλάσσονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Έχουμε, όμως, αρκετά αποσπασματικά στοιχεία και μαρτυρίες (γραπτές και προφορικές)^. έτσι έμμεσα μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα.

                Για την περίοδο της Κατοχής.

                Οι εκτελεσμένοι μόνο από Γερμανούς, Ιταλούς και Τάγματα Ασφαλείας ξεπερνούν τους 900. Η συντριπτική πλειοψηφία μεταφέρθηκαν από τις διάφορες φυλακές της Τρίπολης στους τόπους του μαρτυρίου (118 στο Μοναδέντρι, 50 στην Ανδρίτσα, 350 συνολικά σε διάφορες ημερομηνίες στον Αγιο-Νικόλα, 212 στην Παλιόχουνη, 45 στη διασταύρωση του δρόμου Σπάρτης για Αράχωβα, 27 στο Αλεποχώρι, 40 την Πρωτομαγιά του '44 στον Άγιο Θανάση, 18 στην Ψηλή Βρύση, 22 στην Αλέα, 10 στην οδό Ταξιαρχών... με καταγωγή από όλη την Πελ/σο. Χρήσιμες πηγές είναι το βιβλίο «Αρχείο Πέρσον» του Κωστή Παπαγόγκου, οι μαρτυρίες γραπτές και προφορικές των Ηλία Ρέβελα, Ανδρέα Κωτσιόπουλου και του επιζόντα Τάσου Μουκάκη και πολλά βιβλία για την Εθνική Αντίσταση. Ο συνολικός αριθμός των κρατουμένων ήταν σίγουρα χιλιάδες, δύσκολο όμως να προσδιορισθεί με ακρίβεια έστω χιλιάδας.

                Με την απελευθέρωση της Τρίπολης (νύχτα 30^ηςΣεπτεμβρίου με 1 Οκτωβρίου) που αναχώρησαν μετά από συμφωνία τα Τάγματα Ασφαλείας, στα αρχεία των Φυλακών Τρίπολης είναι καταγεγραμμένοι 271 υπόδικοι ως συνεργάτες των δυνάμεων κατοχής από τον Οκτώβριο του 1944 έως 10 Ιανουαρίου 1945. Η πλειοψηφία των οποίων, όπως αναφέρεται, αφέθηκαν ελεύθεροι.

                Στον Εμφύλιο από τα βιβλία των αρχείων των φυλακών Τρίπολης (αρχές '46 έως μέσα της δεκαετίας του '50) ως υπόδικοι είναι συνολικά καταγεγραμμένοι 2.500 και ως καταδικασθέντες 2761 εκ των οποίων 257 εκτελέσθηκαν. Οι εκτελεσθέντες είναι περισσότεροι, αφού αρκετοί δολοφονήθηκαν χωρίς δικαστική απόφαση. Αναφέρω ενδεικτικά την Κλειώ Δεληβοριά, τον δικηγόρο Παυλίδη, τους καθηγητές Γ. Βέρρο και Κ. Κουτσικέλα και τον Παναγιώτη Θανόπουλο. Στα αρχεία πολλοί είναι διπλογραμμένοι. Απαιτείται έρευνα για να προσεγγίσουμε το συνολικό αριθμό των επίσημα κρατουμένων της φυλακής της Τρίπολης.

                Για τους κρατούμενους στου υπόλοιπους χώρους και κτήρια δεν είναι γνωστά έως σήμερα αρχεία. Έμμεσα υπάρχουν πολλές αναφορές από μαρτυρίες. Αναφέρω κάποιες ενδεικτικά και μόνο. Στα υπόγεια του Δικαστικού Μεγάρου τις μέρες των ομαδικών συλλήψεων (τέλη Δεκέμβρη '48 - αρχές Γενάρη '49) σε κάθε κρατούμενο αντιστοιχούσε 1,5 πλακάκι, δηλαδή ήταν πάνω από 30 κρατούμενοι σε κάθε ένα από τους 6 θαλάμους και μάλιστα στο χώρο αυτό έμεναν μόνο λίγες μέρες αφού προωθούνταν σε στρατόπεδα και τόπους εξορίας. (μαρτυρία Κ. Βλάχου Ανδρίτσα Άργους).

                Στο στρατόπεδο Ναυπλίου την άνοιξη του ’49 υπήρχαν 800 περίπου κρατούμενοι μόνο Τριπολιτσιώτες, οι περισσότεροι στα σχολεία στην παραλία και οι πιο «επικίνδυνοι» στην Ακροναυπλία (μαρτυρία Τ. Μουκάκη και Ευαγ. Βέμμου από τα Δολιανά). Όσοι Αρκάδες αλλά και από γύρω νομούς συνελήφθησαν και μεταφέρθησαν σε Μακρόνησο, Γυάρο και άλλους τόπους εξορίας πέρασαν για μερικές μέρες και από κάποιο κρατητήριο της Τρίπολης. Τα βιβλία από αφηγήσεις κρατουμένων αλλά και ιστορικά είναι πολλά που αναφέρουν ονόματα και άλλα στοιχεία. Ενδεικτικά αναφέρω «το κολαστήρι της Τριπολιτσάς» του Δ. Δεληγιάννη, «Η οδύσσεια ενός αμετανόητου κομμουνιστή» του Αντώνη Πέτρουλα, τα βιβλία «Εμφύλιος» του Γ. Μαργαρίτη και «Δεύτερο Αντάρτικο» του Κ. Μπρούσαλη κ.α.

                Μια άλλη κατηγορία που δεν κατατάσσεται στους κρατούμενους είναι οι υποχρεωτικά μετεγκατασταθέντες από τα χωριά σε περιοχές που ελέγχονταν από τον Εθνικό Στρατό. Δεν τράβηξαν και αυτοί λίγα...

Τι σώζεται σήμερα απ’ αυτή την ιστορική κληρονομιά;

1. Τα αρχεία των φυλακών που προαναφέραμε.
2. Το κτήριο των φυλακών της Τρίπολης, που δεν σώζονται όμως στοιχεία απ’ αυτή την ιστορική περίοδο.
3. Τα υπόγεια της Επαγγελματικής Σχολής, χρήζει έρευνας, αν υπάρχει κάποιο στοιχείο από την περίοδο της Κατοχής.
4. Το αρχοντικό Φωτάκου, το «Σεράϊ», τα κτήρια των τμημάτων Χωροφυλακής και Ασφάλειας έχουν κατεδαφιστεί.
5. Τα «Σφαγεία» πριν λίγα χρόνια κατεδαφίσθηκαν από τον Δήμο Τρίπολης παρά την αντίδραση αντιστασιακών οργανώσεων και πολιτών που ζήτησαν δημόσια από τον τότε Δήμαρχο να παραμείνει τουλάχιστον ο βόρειος τοίχος με τη σκοπιά και τα συρματοπλέγματα που δεν εμπόδιζε την διάνοιξη του περιφερειακού δρόμου.
6. Απομένουν μόνο δύο αίθουσες στα υπόγεια του Δικαστικού Μεγάρου που χρησιμοποιήθηκαν ως φυλακές ανδρών την Κατοχή και τον Εμφύλιο. Αυτό μαρτυρούν οι επιγραφές, τα μηνύματα και οι ζωγραφιές κρατουμένων. Ο θάλαμος των γυναικών και δύο θάλαμοι που χρησιμοποιήθηκαν στον Εμφύλιο έχουν βαφτεί και στον τρίτο έχουν κατασκευασθεί τουαλέτες. Το κτήριο σήμερα προστατεύεται, αφού έχει χαρακτηρισθεί «διατηρητέο», όμως καθίσταται επιτακτικά η συντήρηση των δύο αιθουσών που οι καταγεγραμμένες στους τοίχους μνήμες καταστρέφονται από την υγρασία και το χρόνο. Επίσης σύμφωνα με την Εφορεία Νεώτερων Μνημείων είναι δυνατή η αποκατάσταση και στις τρεις αίθουσες.

Τα υπουργεία Πολιτισμού και Δικαιοσύνης φέρουν ακέραια την ευθύνη για την αδιαφορία που επιδεικνύουν για τη συντήρηση και την ανάδειξη αυτού του μοναδικού μνημείου, παρά τις αναφορές από πολλούς φορείς. Ενδεικτικά αναφέρω τις Αντιστασιακές Οργανώσεις, το Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών, τις Δικαστικές Αρχές της Τρίπολης, το Δικηγορικό Σύλλογο, τα κόμματα ΚΚΕ και Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου, την ΕΛΜΕ Αρκαδίας, την ΕΔΙΑΠ, το «Αρκάδων Κοινό» κ.α.

Μήπως έφθασε το πλήρωμα του χρόνου να γίνει κάτι;

Υ.Γ. Ο συντάκτης αυτού του άρθρου στις εκλογές του 1981 ήταν υποψήφιος βουλευτής με το ΚΚΕ. Με την ιδιότητα αυτή επισκέφθηκε τον τότε Πρόεδρο Πρωτοδικών και Πρόεδρο της Κεντρικής Εφορευτικής Επιτροπής κ. Γ. Τζανετή, ο οποίος του ζήτησε να έχουν ιδιαίτερη συνάντηση μετά τις εκλογές. Στη συνάντηση αυτή του ανακοίνωσε την ύπαρξη των έξι αιθουσών στα υπόγεια και μάλιστα τόνισε ότι στις αλλαγές Προέδρων Πρωτοδικών γινόταν αναφορά για τη φύλαξη των ιστορικών αυτών στοιχείων και να μη γίνει καμιά παρέμβαση.

Το ζήτημα τέθηκε στη ΚΚΕ και απεφασίσθη να ασχοληθούν με το ζήτημα αυτό οι αντιστασιακές οργανώσεις. Πράγματι με παρέμβασή τους στον τότε συντοπίτη μας υπουργό κ. Ε. Γιαννόπουλο δόθηκε η υπόσχεση ότι θα λάβει μέριμνα και τα υπόγεια θα γίνουν Μουσείο της Αντίστασης. Στις μέρες του, όμως επετράπει να βαφτούν οι τρεις αίθουσες και να κατασκευασθούν οι τουαλέτες στην τέταρτη και να παραμείνουν άθικτες μόνο οι δύο και καμμιά μέριμνα δεν ελήφθη για την προστασία και συντήρησή τους…

Αυτά για την ιστορία και μόνο.

Πηγή: του Παναγιώτη Βέμμου - "Εργατικός Αγώνας"