{[['
']]}
']]}
Προσαρμογή στη νέα πολιτική κατάσταση
Μετά από την υποχώρηση των δυνάμεων του ΔΣΕ από το Γράμμο και το Βίτσι στην Αλβανία, το Γενικό Αρχηγείο κάλεσε και τις υπόλοιπες δυνάμεις του ΔΣΕ που δρούσαν στη Θεσσαλία, στη Στερεά Ελλάδα και στην Ήπειρο να περάσουν στην Αλβανία, ενώ εκείνες που βρίσκονταν στην Κεντρική Μακεδονία και την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη τις κάλεσε να περάσουν στη Βουλγαρία.
Μαζί με τα ένοπλα τμήματα του ΔΣΕ μπήκε στο έδαφος της Αλβανίας και της Βουλγαρίας και άμαχος πληθυσμός, ίσος με περίπου 20% των μάχιμων δυνάμεων. Είχε προηγηθεί νωρίτερα η μεταφορά 25.000 παιδιών στις Λαϊκές Δημοκρατίες, με τη συγκατάθεση των γονιών τους ή συγγενών τους, για να σωθούν από τις απαγωγές, τους βομβαρδισμούς, από τα στρατόπεδα της Φρειδερίκης, τις εκτελέσεις και την πείνα. 1
Μερικά τμήματα του ΔΣΕ πέρασαν στη Γιουγκοσλαβία, όμως γρήγορα εγκαταστάθηκαν στην Τσεχοσλοβακία. Οι μαχητές και οι μαχήτριες του ΔΣΕ συγκεντρώθηκαν σε δύο στρατόπεδα, οι μισοί κοντά στο Ελμπασάν και οι άλλοι μισοί στο Μπουρέλι.
Παρέμειναν στην Αλβανία περίπου δυόμισι μήνες. Μέχρι τις 17.11.1 949 είχαν αποχωρήσει από την Αλβανία με σοβιετικά πλοία σχεδόν όλα τα τμήματα του ΔΣΕ και μέχρι τις αρχές Δεκέμβρη ολοκληρώθηκε η αποχώρηση και των υπόλοιπων μαχητών για τη Σοβιετική Ενωση.
Εξαιρέθηκαν οι μαχητές και οι μαχήτριες οι οποίοι είχαν τις γυναίκες ή τους άνδρες και τα παιδιά τους στις Λαϊκές Δημοκρατίες, που στάλθηκαν εκεί. 2
Το πρώτο ζήτημα που επιβαλλόταν να εξεταστεί από το ΚΚΕ μετά από τον αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) αφορούσε τις αιτίες της ήττας, σε συνδυασμό με τον καθορισμό των καθηκόντων του Κόμματος μπροστά στη νέα κατάσταση.
Η προσπάθεια αποτίμησης του αγώνα του ΔΣΕ ξεκίνησε μέσα στις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες που διαμόρφωναν η πίεση της ήττας, η αναγκαστική προσφυγιά του μεγαλύτερου οργανωμένου τμήματος του ΚΚΕ, η αποδιοργάνωση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων στην Ελλάδα και το γενικό κλίμα που απέρρεε από το καθεστώς των έκτακτων στρατοδικείων, των εκτελέσεων, της φυλάκισης και της εξορίας. Τα παραπάνω καθήκοντα δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση.
Από την πλευρά της ηγεσίας του Κόμματος έγιναν οι εξής ενέργειες:
Στις 31.8.1949 συνεδρίασε το ΠΓ της ΚΕ, ενώ στις 4.9.1949 πραγματοποίησε νέα συνεδρίασή του στην Κορυτσά. Διαμορφώθηκε κείμενο πρώτων εκτιμήσεων για τον αγώνα του ΔΣΕ και τα νέα καθήκοντα του ΚΚΕ.
Αυτό το κείμενο 3, με ημερομηνία 8.9.1949, ο Νίκος Ζαχαριάδης το έδωσε στη σοβιετική ηγεσία κατά την επίσκεψή του στην ΕΣΣΔ. Στις 16.9.1949 συναντήθηκε με τον Στάλιν κοντά στη λίμνη Ρίτσα (περιοχή της Μαύρης Θάλασσας).
Από τη συνάντηση στη λίμνη Ρίτσα προέκυψε το ομώνυμο ντοκουμέντο. 4 Το τελικό κείμενο του ντοκουμέντου στη ρωσική γλώσσα, που έδωσε ο Ζαχαρώδης στον Στάλιν, ο δεύτερος το υπέγραψε με τη λέξη «πράβιλνο» (σωστό). Σύμφωνα με μαρτυρία του Δ. Βλαντά, ο Στάλιν απάλειψε μόνο τις λέξεις «προσωρινή υποχώρηση», που αναφέρονταν στο ΔΣΕ.
Στις 29 και 30 Σεπτέμβρη πραγματοποιήθηκε στο Μπουρέλι της Αλβανίας Συνδιάσκεψη των Κομματικών Οργανώσεων των τμημάτων Βίτσι-Γράμμου του ΔΣΕ 5 με συμμετοχή 325 αντιπροσώπων οι οποίοι εκλέχτηκαν από τις κομματικές συνελεύσεις με μέτρο αντιπροσώπευσης 1/25.
Ακολούθησε η 6η Ολομέλεια της ΚΕ (9.10.1949) που επίσης συνήλθε στο Μπουρέλι της Αλβανίας, με σκοπό η καθοδήγηση του Κόμματος να δει κριτικά και αυτοκριτικά την πορεία της πάλης του κατά την προηγούμενη περίοδο και να προσαρμόσει την τακτική του στις νέες συνθήκες. Βάση της συζήτησης στην Ολομέλεια και των αποφάσεων που πήρε αποτέλεσε το ντοκουμέντο της λίμνης Ρίτσα.
Στην Απόφαση της 6ης Ολομέλειας αποτιμήθηκε ως εξής η προσφορά του ΔΣΕ:
«... Η τρίχρονη ηρωική εποποιία του ΔΣΕ αποτελεί ανεχτίμητο κεφάλαιο του λαϊκού απελευθερωτικού κινήματος της Ελλάδας, κεφάλαιο που καθαγιάστηκε με τη θυσία χιλιάδων και χιλιάδων αγωνιστών, αντρών, γυναικών, νέων, που, άλλοι δίνοντας τη ζωή τους και άλλοι τραυματίες και ανάπηροι, με το αίμα τους πότισαν και έθρεψαν τις ρίζες μιας λαϊκοδημοκρατικής και σοσιαλιστικής Ελλάδας. Ο ΔΣΕ μέσα στο σκληρό αιματηρό αγώνα ενάντια στους εγκάθετους του ξένου ιμπεριαλισμού δημιούργησε ολόκληρη στρατιά ηρώων. (...) Το ΚΚΕ, εμπνευστής, οργανωτής και καθοδηγητής του ΔΣΕ, έσωσε άλλη μια φορά την τιμή της Ελλάδας. 6
Επίσης, η 6η Ολομέλεια έκανε και την παρακάτω βασική διαπίστωση:
«Η ήττα μας στη μάχη του Βίτσι-Γράμμου τον Αύγουστο του 1949 σημειώνει μια αλλαγή στην κατάσταση. Αυτό επιβάλλει μια αλλαγή στην πολιτική μας γραμμή. Η τακτική της συνέχισης οπωσδήποτε του ένοπλου αγώνα, που εκφράζει ένα μικροαστικό πνεύμα απελπισίας και έλλειψη προοπτικής, θα 'δίνε τη δυνατότητα στον αντίπαλο να καταφέρει συντριπτικό χτύπημα εναντίον των αγωνιστών και στελεχών του λαϊκού επαναστατικού κινήματος». 7
Η Απόφαση της Ολομέλειας εκτίμησε ως βασικές αιτίες για την ήττα του ΔΣΕ:
«Την έκβαση της φετινής αναμέτρησης με τον εχθρό καθόρισε το γεγονός ότι το Κόμμα μέσα σε συνθήκες που οι δυσκολίες για τον αγώνα μας μεγάλωναν εξ αιτίας κυρίως της προδοσίας του Τίτο (...) δεν μπόρεσε να λύσει το βασικό πρόβλημα των εφεδρειών του ΔΣΕ και του εφοδιασμού των τμημάτων του της κεντρικής και νότιας Ελλάδας, δεν κατάφερε να σπάσει την κατάσταση που δημιούργησε ο μοναρχοφασισμός στις πόλεις, για να εξασφαλίσει νέες δυνάμεις στο ΔΣΕ και για να συνδυάσει ένα γερό μαζικό κίνημα στις πόλεις με τον πόλεμο του ΔΣΕ στα βουνά». 8
Γενικότερα εκτιμούσε για το ρόλο του Τίτο:
«... Ακόμη απ’ το 1943 η κλίκα του Τίτο στόχο της έβαζε να σπάσει την ενότητα ελλήνων και σλαβομακεδόνων στην πάλη κατά του κατακτητή. Συκοφαντούσε και υπόσκαπτε το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδας, γιατί ήτανε εμπόδιο στην πραγματοποίηση των βλέψεών του. (...) Οργάνωνε λιποταξίες απ' το ΔΣΕ. Ολόκληρη σειρά άλλοι πράκτορες πήραν εντολή να κάνουν ύπουλη διαλυτική δουλειά στην Ελεύθερη Ελλάδα και μέσα στα τμήματα του ΔΣΕ. Ο Τίτο μας στέρησε πολύτιμες εφεδρείες. Στο τέλος όχι μόνο άφησε το μοναρχοφασιστικό στρατό να χρησιμοποιήσει το γιουγκοσλαβικό έδαφος για να χτυπήσει από τα πλευρά το ΔΣΕ στο Καιμακτσαλάν, αλλά και μας χτύπησε πισώπλατα με δικές του δυνάμεις στις σκληρές μάχες του Βίτσι» 9
Το επίμαχο σημείο βρισκόταν στο αν βάραινε στην ήττα ο ρόλος της Γιουγκοσλαβίας ή η έλλειψη εφεδρειών. Σε σχέση με αυτό το θέμα, ο Κώστας Κολιγιάννης υποστήριξε στην 6η Ολομέλεια:
«Δεν με ικανοποιούσε η θέση ότι (..) ο βασικός, ο κύριος, ο καθοριστικός παράγοντας (...) είναι η τιτική προδοσία και τα δικά μας λάθη δεν παίξανε καθοριστικό ρόλο». 10
Οι Αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας της ΚΕ, όπως και προηγουμένως της κομματικής Συνδιάσκεψης, πάρθηκαν ομόφωνα, ωστόσο είχαν ήδη διαφανεί σημάδια εσωκομματικής διαπάλης.
Λίγες μέρες αργότερα, στις 20.10.1949, κυκλοφόρησε σε μπροσούρα η ομιλία του Νίκου Ζαχαριάδη στην 6η Ολομέλεια, με τον τίτλο: "Καινούργια κατάσταση, καινούργια καθήκοντα. Οι διαπιστώσεις, η γραμμή και οι αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (9.10.1949)".
Σχετικά με τον Τίτο, το άρθρο του Ν. Ζαχαριάδη υπογράμμιζε ανάμεσα σε άλλα:
«Αυτή η προδοσία του Τίτο υπήρξε, για το στάδιο που περνούσε το κίνημά μας στα 1948-49, ο καθοριστικός λόγος που οδήγησε στην προσωρινή μα αναγκαία υποχώρησή μας ύστερα απ' τη μάχη στο Βίτσι-Γράμμο. Και πρέπει εδώ να το πούμε ανοιχτά, ότι, αν απ' το 1946 ήταν γνωστός ο άτιμος ρόλος του προβοκάτορα Τίτο, τότε το ΚΚΕ δεν θα κατέληγε στην απόφαση να ξαναπάρει τα όπλα... » 11
Σχετικά με το ρόλο του Τίτο, ο Ν. Ζαχαρώδης επικαλέστηκε και μία από τις σχετικές τοποθετήσεις του ιμπεριαλισμού, συγκεκριμένα ανταπόκριση του Γαλλικού Πρακτορείου από την Ουάσιγκτον, που αναδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Καθημερινή" {18.10.1949):
«Οι επίσημοι αμερικάνικοι κύκλοι δεν διστάζουν να βεβαιώσουν ότι η “αποστασία" του Τίτο έπαιξε σημαντικό ρόλον εις την εξέλιξιν της εν Ελλάδι καταστάσεως». 12
Παρά τον αναμφισβήτητα αρνητικό ρόλο που έπαιξε ο Τίτο στον αγώνα του ΔΣΕ, ήταν λαθεμένη η τοποθέτηση της 6ης Ολομέλειας ότι, «αν απ' το 1946 ήταν γνωστός ο άτιμος ρόλος του προβοκάτορα Τίτο, τότε το ΚΚΕ δεν θα κατάληγε στην απόφαση να ξαναπάρει τα όπλα».
Η απόφαση για τον ένοπλο αγώνα καθορίστηκε πρωταρχικά από την όξυνση των ταξικών αντιθέσεων στην Ελλάδα, παίρνοντας ταυτόχρονα υπόψη τη δυνατότητα βοήθειας προς το ΔΣΕ από τη Γιουγκοσλαβία, αλλά και από άλλα κράτη της εργατικής εξουσίας.
στο γιουγκοσλαβικό έδαφος, που, αφού θεραπεύονταν, επρόκειτο να επιστρέφουν στο Βίτσι.»
(Βλ. Σόλων Ν. Γρηγοριάδης, "Τα φοβερά ντοκουμέντα. Ο εμφύλιος 1946-1949", τόμ. Β, σελ. 73 και 75, εκδ. Το Βήμα-Φυτράκη, Αθήνα, 2010).
Πολύ γρήγορα έγιναν αντικείμενο οξείας εσωκομματικής κριτικής, κυρίως κατά τα μέσα της δεκαετίας 1950, η εκτίμηση της 6ης Ολομέλειας της ΚΕ για το ρόλο του Τίτο στην έκβαση του αγώνα του ΔΣΕ, καθώς και οι θέσεις: 13
«... Στη χώρα ξεσπούν και φουντώνουν μεγάλοι λαϊκοί αγώνες, ενώ οι κύριες δυνάμεις του ΔΣΕ, παρά τη μοναρχοφασιστική επιτυχία στο Βίτσι-Γοάμμο, παραμένουν άθιχτες και με το όπλο παρά πόδα... ». 14
«Και μετά την υποχώρησή μας από το Βίτσι-Γοάμμο, η κατάσταση στην Ελλάδα παραμένει επαναστατική». 15
Η 6η Ολομέλεια και το ντοκουμέντο της λίμνης ΡΙτσα.
Όξυνση της εσωκομματικής διαπάλης
Στο κείμενο που ο Ζαχαριάδης παρέδωσε στη σοβιετική ηγεσία και στο τελικό κείμενο, όπως διαμορφώθηκε με τη γνώμη του Στάλιν, υπήρχαν οι παρακάτω σημαντικές διαφορές:
α) Η ιεράρχηση της προδοσίας του Τίτο. Το κείμενο του Π.Γ την ιεραρχούσε ως πρώτη κατά σειρά αιτία για την ήττα του ΔΣΕ, ενώ το ντοκουμέντο της λίμνης Ρίτσα ως τρίτη.
β) Η εκτίμηση της νέας κατάστασης στην Ελλάδα και ο προσδιορισμός των καθηκόντων του ΚΚΕ. Στο κείμενο του Π.Γ της ΚΕ του ΚΚΕ τα καθήκοντα προσδιορίζονταν ως εξής:
«Πρώτον. Διατήρηση και ενίσχυση του παρτιζάνικου αγώνα σ'όλη τη χώρα. » Και κυρίως: «... Εφόσον θα αναπτύξουμε τους μαζικούς και λαϊκούς αγώνες, θα διατηρήσουμε την παρτιζάνικη δραστηριότητα σ' όλη τη χώρα έχοντας και έτοιμες τις δυνάμεις μας στο εξωτερικό και, σε σχέση και με τη διαμόρφωση της διεθνούς κατάστασης, θα μπορέσουμε στην κατάλληλη στιγμή να γενικεύσουμε πάλι τον ένοπλο αγώνα για την ανατροπή του μοναρχοφασισμού».
Πρέπει να σημειωθεί ότι στο ντοκουμέντο της λίμνης Ρίτσα γινόταν αντικειμενική εκτίμηση του συσχετισμού δυνάμεων στην Ελλάδα.
Ωστόσο και το ντοκουμέντο της λίμνης Ρίτσα και το κείμενο του ΠΓ περιλάμβαναν λαθεμένες εκτιμήσεις, όπως το ξεπούλημα της Ελλάδας στους Αμερικανούς, ενώ επρόκειτο για συμμαχία των αντίστοιχων αστικών τάξεων, καθώς και αντιφατικές θέσεις ως προς τα καθήκοντα του Κόμματος, όπως η διατήρηση μικρών παρτιζάνικων τμημάτων. Από την άλλη, έθεταν ως στόχο του ΚΚΕ τη δημιουργία δημοκρατικού συνασπισμού στη βάση ενός μίνιμουμ προγράμματος για την ανατροπή του μοναρχοφασισμού:
«γ) Πάνω στη βάση του προγράμματος του αγώνα για την ανεξαρτησία και τη δημοκρατικοποίηση της Ελλάδας, [το ΚΚΕ πρέπει] να δημιουργήσει πλατύ δημοκρατικό συνασπισμό, που να τραβηχτούνε όσοι δέχονται το μίνιμουμ αυτό πρόγραμμα δημοκρατικής ανάπτυξης της Ελλάδας». 16
Αν και ο Ζαχαριάδης συμφώνησε με το ντοκουμέντο της λίμνης Ρίτσα, κατά βάθος διατηρούσε την άποψή του για τη δυνατότητα νέας επαναστατικής ανόδου, όπως αναπτύχθηκε στην ομιλία-άρθρο του στην 6η Ολομέλεια της ΚΕ που προαναφέρθηκε, αλλά και όπως περιέχεται στην Απόφαση της 6ης Ολομέλειας. Αργότερα το ανέδειξε από τη δική του σκοπιά ο Μ. Παρτσαλίδης στη 2η Ολομέλεια (10-12 Οκτώβρη 1951), κάνοντας κριτική στον Ζαχαριάδη:
«Ούτε το ντοκουμέντο της Μόσχας [εννοούσε της λίμνης Ρίτσα), ούτε η 6η Ολομέλεια του 1949 μίλησαν για επαναστατική κατάσταση». 17
Αν και ο Παρτσαλίδης σε αυτήν την Ολομέλεια (1951) καθαιρέθηκε από την ΚΕ για φραξιονισμό, η οπορτουνιστική πλευρά στην ΚΕ, όπως και πριν, συνέχιζε να αξιοποιεί και μετά από την παραπάνω Ολομέλεια αυτήν τη θέση του Ζαχαριάδη.
Η εσωκομματική διαπάλη εντάθηκε με σκοπό την αλλαγή στην καθοδήγηση του ΚΚΕ. Μάλιστα, στελέχη της οπορτουνιστικής πλευράς επιχείρησαν να αποσπάσουν τη στήριξη της ηγεσίας του ΠΚΚ(Μπ.) ενάντια στον Ν. Ζαχαριάδη, κατηγορώντας τον για αντισοβιετισμό και ότι ήταν πράκτορας του ταξικού εχθρού.
Στελέχη του ΚΚΕ (Παρτσαλίδης κ.ά.) είχαν ιδιαίτερες επαφές με στελέχη του ΠΚΚ(Μπ,), στο οποίο επίσης διεξαγόταν έντονη εσωκομματική διαπάλη, που εκδηλώθηκε ανοιχτά αμέσως μετά από το θάνατο του Στάλιν. Σε αυτήν τη φάση αξιοποίησαν τις προηγούμενες διαφορές.
Ο Ζαχαριάδης προσπάθησε με όλες τις δυνάμεις του να αποκρούσει την οπορτουνιστική επίθεση, το φραξιονισμό, αλλά και τη συκοφαντία.
Εκτίμηση για την 6η Ολομέλεια
Η 6η Ολομέλεια σωστά υπεράσπισε την αναγκαιότητα και τον ηρωικό αγώνα του ΔΣΕ. Επίσης, σωστά επιβεβαίωσε ότι η ήττα στο Γράμμο-Βίτσι επέφερε τέτοια αλλαγή στο συσχετισμό δυνάμεων, που δεν μπορούσε πια να συνεχιστεί η ένοπλη ταξική πάλη στις συνθήκες που διαμορφώθηκαν.
Ωστόσο η 6η Ολομέλεια λαθεμένα απέδιδε αποκλειστικά στη μοναρχο-φασιστική διακυβέρνηση και στην αγγλοαμερικανική κατοχή την οικονομική κρίση και τις συνέπειές της στην Ελλάδα. Επίσης δεν εκτιμούσε με ακρίβεια το συσχετισμό δυνάμεων, θεωρώντας ότι συνέχιζε να υπάρχει επαναστατική κατάσταση η οποία απαιτούσε ετοιμότητα με το σύνθημα «το όπλο παρά πόδα».
Δηλαδή εκτιμούσε ότι σχετικά γρήγορα θα διαμορφώνονταν συνθήκες για νέο ένοπλο αγώνα, λόγω της αναμενόμενης από το ΚΚΕ άμεσης εμπλοκής της Ελλάδας σε ιμπεριαλιστικό πόλεμο κατά της Αλβανίας και της Βουλγαρίας.
Η θέση που διατυπώθηκε στην Απόφαση της 6ης Ολομέλειας ότι «το λαϊκό επαναστατικό κίνημα υποχρεώθηκε σε μια προσωρινή υποχώρηση» 18 ερχόταν σε αντίθεση με το ντοκουμέντο της λίμνης Ρίτσα. Επίσης, τα γεγονότα που επικαλέστηκε η 6η Ολομέλεια, καθώς και επόμενα κομματικά σώματα, όπως για παράδειγμα η 2η Ολομέλεια του 1951, δεν επαρκούσαν για να τεκμηριώσουν την εκτίμηση για «... καινούργια άνοδο του λαϊκού επαναστατικού κινήματος στην Ελλάδα» 19. Συγκεκριμένα, οι 450.000 απεργοί σε ένα χρόνο, η πανελλαδική απεργία 15 ημερών των δημόσιων υπαλλήλων, οι 500.000 λαού που κινητοποιήθηκαν τους μήνες Ιούνη-Ιούλη του 1951 ενάντια στην απαγόρευση της αύξησης μισθών και μεροκάματων, τα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών στις 15.4.1951 και των βουλευτικών στις 9 Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου που η νεοιδρυμένη ΕΔΑ συγκέντρωσε το 10,52% των ψήφων.
Στο ξεκίνημα της νέας δεκαετίας η ηγεσία του ΚΚΕ υποτίμησε το γεγονός ότι οι βασικές δυνάμεις του Κόμματος βρίσκονταν έξω από την Ελλάδα, ενώ το μεγαλύτερο μέρος όσων βρίσκονταν μέσα στην Ελλάδα ήταν στις φυλακές, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και άλλους τόπους εξορίας.
Η όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων, που ορθά επισήμαινε, καθώς και το αίσθημα πλατιών δυνάμεων ότι ο λαός είχε διεξάγει ένα δίκαιο αγώνα, στον οποίο το ΚΚΕ είχε νικήσει ηθικά, δεν ήταν επαρκείς προϋποθέσεις για μια νέα επαναστατική άνοδο. Υποτιμήθηκε η δυνατότητα να οδηγήσει η «μοναρχοφασιστική διακυβέρνηση και αγγλοαμερικάνικη κατοχή» στην ανασυγκρότηση και σταθεροποίηση του αστικού κράτους στην Ελλάδα, όπως ήδη συνέβαινε, αφού στην πραγματικότητα η Ελλάδα έμπαινε τότε σε φάση καπιταλιστικής σταθεροποίησης.
Όπως φάνηκε και στο επόμενο χρονικό διάστημα, οι ενδοαστικές αντιθέσεις δεν αποτελούσαν απόδειξη ότι «ο μοναρχοφασισμός και το καθεστώς της αμερικανοκρατίας περνάν μια βαθιά γενική πολιτική κρίση» 20. Για παράδειγμα, το στρατιωτικό κίνημα που επιχειρήθηκε στις 30 προς 31 Μάη 1951 αποτελούσε έκφραση των ενδοστικών ανταγωνισμών για τον έλεγχο του αστικού πολιτικού συστήματος.
Βασική αδυναμία ήταν επίσης ότι η καθοδήγηση του ΚΚΕ δεν μπόρεσε να θεμελιώσει σωστά το νέο προσδιορισμό του χαρακτήρα της επανάστασης και της εξουσίας που αντικειμενικά απαιτούνταν στην Ελλάδα. Δεν μπόρεσε να επεξεργαστεί ανάλογη τρέχουσα πολιτική, δηλαδή πολιτική που να ανασυγκροτεί τις δυνάμεις σε συνθήκες υποχώρησης του κινήματος. Η γραμμή της «αντιμοναρχοφασιστικής συσπείρωσης» δεν αποτελούσε σωστή τακτική συγκέντρωσης δυνάμεων στην κατεύθυνση της πάλης για τη σοσιαλιστική εξουσία.
0 στρατηγικός στόχος της σοσιαλιστικής εξουσίας είχε τεθεί στην 5η Ολομέλεια της ΚΕ 21 (30-31.1.1949) και επαναλήφθηκε στην ομιλία του Ν. Ζαχαριάδη στην 6η Ολομέλεια (1949).
Αυτή η θέση δεν περιεχόταν στην εισήγηση του Π.Γ, ούτε και στο Σχέδιο Απόφασης που είχε διανεμηθεί στα μέλη της Κ.Ε, με αποτέλεσμα κανένας από τους ομιλητές στην Ολομέλεια να μην τοποθετηθεί σε αυτό το κρίσιμο ζήτημα. Η αλλαγή δε συμπεριλήφθηκε και στην Απόφαση της 5ης Ολομέλειας. Ωστόσο παρήγαγε πολιτικό αποτέλεσμα. Είναι χαρακτηριστική η τοποθέτηση του Μ. Παρτσαλίδη στην 3η Συνδιάσκεψη (10-14.10.1950), δηλαδή 20 μήνες μετά από την 5η Ολομέλεια:
"Εγώ είμαι απόλυτα σύμφωνος με τη γενική γραμμή του Κόμματος όπως καθορίστηκε από την 6η Ολομέλεια της ΚΕ του 1934 (...) με τη συμπλήρωση για τη δυνατότητα που δημιουργήθηκε να παρακάμψουμε μέσα στις μεταπολεμικές συνθήκες το ξεχωριστό αστικοδημοκρατικό στάδιο ανάπτυξης, όπως τόνισε ο σ. Ζαχαρώδης στην 5η Ολομέλεια του 1949. (Βλ. Η 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ (10-14 Οκτώβρη 1950), σελ. 52, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2010.)
Ο Ν. Ζαχαρώδης έκανε την ίδια τοποθέτηση και στο κλείσιμο του πρώτου θέματος της 7ης Ολομέλειας της ΚΕ (14-18.5.1950), δίχως να υπάρχει στην εισήγηση που έκανε. Η τοποθέτηση στο κλείσιμο: «... Τώρα μπορούμε να πούμε ότι με τη γειτονιά χωρών όπου ανοικοδομείται ο σοσιαλισμός και με τη βοήθειά τους, όπως και με τη βοήθεια της Σοβ. Ένωσης, εμείς κάτω από ορισμένες συνθήκες μπορούμε ν' αποφύγουμε και το ξεχωριστό στάδιο (...) του αστικοδημοκρατικού μετασχηματισμού. (...) Οπως η Λαϊκή Δημοκρατία της Μογγολίας με τη βοήθεια πάλι της ΣΕ αποφεύγει το καπιταλιστικό στάδιο ανάπτυξης, το παρακάμπτει και περνάει από την καθυστερημένη οικονομία της στο σοσιαλισμό. Ωστε γενικά η διεθνής κατάσταση άλλαξε και αλλάζει ευνοϊκά για μας.» (Αρχείο ΚΚΕ, 7η Ολομέλεια της ΚΕ, σελ. 180, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ.)
Στην τοποθέτησή του "Καινούργια κατάσταση, καινούργια καθήκοντα" ανάμεσα σε άλλα αναφέρονταν:
«Ετσι πραγματοποιείται (...) μια γοργή συγκέντρωση των λαϊκών μαζών (...) γύρω από το πρόγραμμα της Λαϊκής Δημοκρατίας και της εθνικής ανεξαρτησίας. Το πρόγραμμα αυτό περιέκλεινε βασικά αυτό που εννοούσαμε πριν το αστικοδημοκρατικό στάδιο στο δρόμο προς τη δικτατορία του προλεταριάτου και το σοσιαλισμό με την πρόσθετη ποιοτική, αρχιακή τώρα διαφορά, ότι η ύπαρξη και η βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης αποτελεί σήμερα καθοριστικό παράγοντα τόσο για τη στερέωση των Λαϊκών Δημοκρατιών όσο και για τη σοσιαλιστική τους ανοικοδόμηση». 22
Σε αυτήν την τοποθέτηση, ο στόχος της σοσιαλιστικής εξουσίας προσδιοριζόταν κυρίως με βάση το θετικό συσχετισμό για το σοσιαλισμό στα Βαλκάνια, στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, με την ύπαρξη ταυτόχρονα της ΕΣΣΔ.
Η 6η Ολομέλεια δεν μπόρεσε να αποτιμήσει αντικειμενικά τα βασικά λάθη της προηγούμενης περιόδου. Είναι χαρακτηριστική η εκτίμηση για τη Συμφωνία της Βάρκιζας, που θεωρήθηκε ως . ένας «απαραίτητος ελιγμός για την ανασύνταξη των λαϊκών δημοκρατικών δυνάμεων» 23.
Με τη μη αντικειμενική εκτίμηση για γρήγορη νέα επαναστατική άνοδο συνδεόταν και η απόφαση για τη διατήρηση ανταρτοομάδων στην Ελλάδα, ύστερα από την υποχώρηση του ΔΣΕ.
Η παρουσία και δράση τους, μετά από τον Αύγουστο του 1949, δεν είχε προοπτική, αφού ο συσχετισμός ήταν πλέον συντριπτικά υπέρ των αστικών δυνάμεων. Δε θα μπορούσαν να αποτελέσουν θύλακες συνέχισης της ένοπλης πάλης. Ωστόσο, η ύπαρξη και δράση τους για ένα μικρό διάστημα και σε συγκεκριμένες περιοχές βοηθούσε στη συγκέντρωση σκόρπιων ανταρτών και άλλων καταδιωκόμενων και στο πέρασμά τους στις Λαϊκές Δημοκρατίες, καθώς και στην ανασυγκρότηση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων.
Η δράση των ανταρτοομάδων ήταν ηρωική. Οι μαχητές τους συγκρούστηκαν με τον αστικό στρατό, τους ΜΑΥδες και τη χωροφυλακή, με ηρωισμό και αυτοθυσία. Πολλοί σκοτώθηκαν, άλλοι πιάστηκαν και εκτελέστηκαν, άλλοι έμειναν επί χρόνια στα βουνά καταδιωκόμενοι και τελικά διέφυγαν στις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. 24
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η προσέγγιση του σοσιαλιστικού χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα έγινε από τον Ν. Ζαχαρώδη με λαθεμένο τρόπο. Αυτός ο τρόπος δε βοήθησε να ωριμάσει στη σκέψη της ΚΕ η αλλαγή της στρατηγικής, ενώ εξέφραζε και την έλλειψη ανάλογης θεωρητικής επεξεργασίας και τοποθέτησης για το χαρακτήρα της ελληνικής κοινωνίας. Ετσι, αιτιολογική βάση της νέας στρατηγικής ήταν η αλλαγή του διεθνούς και περιφερειακού συσχετισμού δυνάμεων προς όφελος του σοσιαλισμού και όχι η ωρίμανση των υλικών προϋποθέσεων στην ελληνική κοινωνία. Η Μογγολία βρισκόταν στο φεουδαρχικό σύστημα, ενώ η Ελλάδα ήταν καπιταλιστική χώρα.
Η 6η Ολομέλεια είχε μέτωπο με τον αντικομμουνισμό και το ρεφορμισμό, στην ηττοπάθεια και τη χειραγώγηση του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος:
«... Το γεγονός ότι τον αγώνα κατά του κομμουνισμού οργανώνουν, καθοδηγούν και χρηματοδοτούν οι Κατσάμπηδες και Μποντοσάκηδες αποδείχνει στον κάθε εργαζόμενο το πραγματικό νόημα του αντικομμουνισμού. Αλλωστε οι εργάτες είδαν πως από τότε που το ΚΚΕ μπήκε εκτός νόμου, δηλαδή από το 1947, τα μεροκάματα έμειναν αμετάβλητα, ενώ ο τιμάριθμος υπερδιπλασιάστηκε». 25
Η 6η Ολομέλεια διόρθωσε τη θέση της 5ης για το λεγόμενο «Μακεδονικό». 26
Η 5η Ολομέλεια έλεγε: "Δεν πρέπει να υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι σαν αποτέλεσμα της νίκης του ΔΣΕ και της λαϊκής επανάστασης, ο μακεδονικός λαός θα βρει την πλήρη εθνική αποκατάσταση του, έτσι όπως το θέλει ο ίδιος, προσφέροντας σήμερα το αίμα του για να την αποκτήσει".
.Η 6η Ολομέλεια υιοθέτησε τη θέση:
«στ) Το Κόμμα πρέπει να φυλάξει και να δυναμώσει παραπέρα τους δεσμούς ανάμεσα στον ελληνικό και αλαβομακεδόνικο Λαό, που σφυρηλατήθηκαν μέσα στον κοινό σκληρό αγώνα. Η πάλη ενάντια στην καταπίεση των σλαβομακεδόνων, η πάλη για την ισοτιμία τους, η αναγνώριση του δικαιώματος να ζούνε λέφτεροι και αφέντες στην πατρική τους γη, δένει τουςμα-κεδόνες με τους έλληνες και εμποδίζει τα καταχτητικά σχέδια του Τίτο εναντίον της ελληνικής Μακεδονίας». 27
Αυτή η θέση διευκρινιζόταν ως εξής στην ομιλία-άρθρο του Ν. Ζαχαρώδη:
«Στην καινούργια κατάσταση το ΚΚΕ πρέπει να ευθυγραμμίσει το μέτωπό του και στον τομέα τον εθνικό, στο μακεδονικό (σλαβομακεδόνικο) ζήτημα. Η υπονομευτική και διασπαστική δράση του Τίτο και των πραχτόρων του στην Ελλάδα ανάγκασε την 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (Γενάρης 1949) να αντικαταστήσει το σύνθημα της ισοτιμίας (της αυτονομίας μέσα στα πλαίσια του ελληνικού κράτους) με το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, παρά το γεγονός ότι το σύνθημα αυτό στις συγκεκριμένες συνθήκες δεν ανταποκρινότανε στα γενικότερα συμφέροντα του κινήματος». 28
Παραπομπές
1. 388. Οι κυβερνήσεις των Λαϊκών Δημοκρατιών έκαναν δεκτό το αίτημα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης (ΠΔΚ), όπως ανακοίνωσε στις 7.3.1948 το υπουργείο Εσωτερικών της ΠΔΚ. (Δημήτρης Σέρβος, Το παιδομάζωμα και ποιοι φοβούνται την αλήθεια, σελ. 225-226, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2001.)
2. Γιώργης Βοντίτσιος-Γουσίας, "Οι αιτίες για τις ήττες, τη διάσπαση του ΚΚΕ και της Ελληνικής Αριστεράς", τόμ. Β', σελ. 17, εκδ. Να υπηρετούμε το λαό, Αθήνα, 1977.
3. Αρχείο ΚΚΕ, Έγγραφο 466510, Γράμμα του Ν. Ζαχαριάδη προς τον I. Στάλιν, Γ.Γ της ΚΕ του ΚΚΣΕ, 8.9.1949(β\. όλο το κείμενο στο Παράρτημα του Δοκιμίου, σελ. 613-615).
4. Βλ. ολόκληρο το κείμενο στο Παράρτημα του Δοκιμίου, σελ. 616-617.
5. Βλ. την Απόφαση της Συνδιάσκεψης στο Παράρτημα του Δοκιμίου, σελ. 615.
6. Αρχείο ΚΚΕ, 6η Ολομέλεια της ΚΕ, σελ. 94, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ.
7. Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 7, σελ. 13, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1995. Εννοεί τον Μήτσο Παρτσαλίδη, ο οποίος είχε προτείνει ελιγμό προς το Νότο, αντί της υποχώρησης στην Αλβανία. Το ίδιο είχε θεωρήσει ως αναγκαίο και η ηγεσία του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας.
Με βάση αυτήν τη διαπίστωση, η 6η Ολομέλεια καθόρισε ως νέα καθήκοντα του ΚΚΕ:
-α) Να σταματήσει σήμερα τον ένοπλο αγώνα, αφήνοντας μόνο μικρά παρτιζάνικα τμήματα σα μέσο πίεσης για όσο το δυνατόν περισσότερο εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής του τόπου με βάση τις προτάσεις της ΣΕ, και σαν μορφή άμυνας εναντίον του δολοφονικού οργίου των κρατικών και παρακρατικών οργάνων του μοναρχοφασισμού.
β) Να μεταφέρει το κέντρο βάρους της δουλειάς του στην οργάνωση και καθοδήγηση των οικονομικών και πολιτικών αγώνων όλων των στρωμάτων του εργαζόμενου Λαού. (...) Το Κόμμα, στηριζόμενο σ' ένα γερό παράνομο κομματικό μηχανισμό, πρέπει να χρησιμοποιήσει όλες τις τωρινές νόμιμες δυνατότητες (...) για τη συγκέντρωση των μαζών, για την οργάνωσή τους, για την καθοδήγηση των καθημερινών οικονομικών και πολιτικών τους αγώνων, για τη δημιουργία γερών βάσεων μέσα στο στρατό. (...)
γ) Με βάση το πρόγραμμα για τη δημοκρατικοποίηση της Ελλάδας, την ανεξαρτησία και την υπεράσπιση της ειρήνης, το ΚΚΕ πρέπει, σε στενή συνεργασία με το ΑΚΕ, (...) να δημιουργήσει πλατύ δημοκρατικό συνασπισμό. 0 συνασπισμός αυτός θα ενώνει όλον τον εαμικό κόσμο, όλους τους δημοκράτες, (...) και να χρησιμοποιήσει όλες τις νόμιμες μορφές πάλης, κοινοβουλευτικές και μη.
δ) Στο κέντρο της προσοχής του Κόμματος πρέπει να μπει το πρόβλημα της υπεράσπισης της ειρήνης. (.. .) Ο Λαός της Ελλάδας, μόνο παίρνοντας ενεργό μέρος στην παγκόσμια πάλη για την ειρήνη και εξασφαλίζοντας τον εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής της χώρας, τη δημοκρατική διακυβέρνησή της και τη συνεργασία με τη Σοβ. Ενωση και τις χώρες της Λαϊκής Δημοκρατίας, μπορεί να θεμελιώσει την ειρηνική ζωή και ανάπτυξή του.
ε) Η επιτυχία της πάλης για τις οικονομικές διεκδικήσεις των εργατών και υπαλλήλων, για την υπεράσπιση των συνδικαλιστικών τους ελευθεριών, είναι αναπόσπαστα συνδεμένη με την αμείλιχτη πάλη ενάντια στους ψευτο-σοσιαλιστές και τους ρεφορμιοτές αγύρτες και εμπόρους της εργατικής τάξης. (...) Να απομονώνει όλους τους διασπαστές των λαϊκών δημοκρατικών δυνάμεων και στην πρώτη γραμμή τους αποστάτες και προδότες σαν τον Σβώλο και Τσιριμώκο, που για λογαριασμό των ξένων ιμπεριαλιστών προσπαθούν να εμφανιστούν σαν “τρίτη κατάσταση"επιδιώκοντας και αυτοί να αποκλείσουν από την πολιτική ζωή του τόπου τους κομμουνιστές. Εξαφάνιση και αποκλεισμός του ΚΚΕ από την πολιτική ζωή σημαίνει προσπάθεια για ολοκληρωτικό εξανδραποδισμό του Λαού. (...)
στ) Το Κόμμα πρέπει να φυλάξει και να δυναμώσει παραπέρα τους δεσμούς ανάμεσα στον ελληνικό και σλαβομακεδονικό Λαό. (...)
ζ) Το Κόμμα πρέπει, χρησιμοποιώντας τις δυνατότητες που υπάρχουν, να βγάλει στην Αθήνα νόμιμη, περιοδική, μαζική πολιτική εφημερίδα, η) Χωρίς αναβολή το Κόμμα πρέπει να προετοιμάσει και να στείλει στις
μεγάλες πόλεις ολόκληρη σειρά κομματικά στελέχη για το δυνάμωμα και την αναδιοργάνωση των τοπικών κομματικών οργανώσεων και για την εξασφάλιση της εφαρμογής της καινούργιας γραμμής. (...)
θ) Το ΚΚΕ πρέπει ν'αναπτύξει πλατιά ιδεολογική πολιτική και οργανωτική δουλειά στα τμήματα του ΔΣΕ που τραβήχτηκαν από την Ελλάδα. Πρέπει να εξασφαλίσει την παραπέρα πολεμική προετοιμασία, κατάρτιση και συγχρονισμό των αξιωματικών και μαχητών. (...)
VI. (...) Το λαϊκό επαναστατικό κίνημα υποχρεώθηκε σε μια προσωρινή υποχώρηση. (...) Ο ΔΣΕ, που έγινε βραχνάς για τους εχθρούς του λαού και της Ελλάδας, θα ανταποκριθεί στην ιστορική του αποστολή σαν νεκροθάφτης του μοναρχοφασισμού». (Αρχείο ΚΚΕ. 6η Ολομέλεια της ΚΕ, οελ. 92,93,94, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ).
8 Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 7, οελ. 14-15,εκδ.Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1995.
9. Ό.π., σελ. 15. Σχετικά με το ίδιο θέμα, ο Σόλων Γρηγοριάδης έγραψε για την 24η Ταξιαρχία του ΔΣΕ: «Ένα τμήμα της όμως που κατέφυγε στη Γιουγκοσλαβία αφοπλίστηκε και κλείστηκε σε στρατόπεδο. Πάντως έτσι, ο στρατός, που θα ενεργούσε την επίθεση στο Βίτσι, εξασφάλισε τα νώτα του.» Και για το κλείσιμο των συνόρων: "Ο Δημοκρατικός Στρατός έχανε έτσι όλα τα εφόδια που είχε υποθηκευμένα στη Γιουγκοσλαβία, αλλά και μερικές χιλιάδες μαχητές του που είχαν μεταφερθεί σαν τραυματίες ή ασθενείς".
10. Αρχείο ΚΚΕ, 6η Ολομέλεια της ΚΕ, σελ. 33, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ.
11. Ο.π., σελ. 84.
12 Ο.π., σελ. 70.
13. Αρχείο ΚΚΕ, 6η Ολομέλεια της ΚΕ, σελ. 71, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ. (Αναφερόταν στη στρατιωτική ετοιμότητα του ΔΣΕ να πολεμήσει και πάλι, εφόσον το επέβαλαν οι συνθήκες).
14. Ο.π., σελ. 74.
15. Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 466510, Γράμμα του Ν. Ζαχαρώδη προς τον Ιωσήφ Στάλιν, Γ.Γ της ΚΕ του ΚΚΣΕ, 8.9.1949.
16. Συλλογικό, Η τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ (1946-1949), σελ. 549, έκδ. Ριζοσπάστης· Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1998.
17. Αρχείο ΚΚΕ, 2η Ολομέλεια της ΚΕ, σελ. 161, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ.
18. Αρχείο ΚΚΕ, 6η Ολομέλεια τηςΚΕ, σελ. 94, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ.
19. Αρχείο ΚΚΕ. 2η Ολομέλεια της ΚΕ. σελ. 19, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ.
20. Ο.π., σελ. 17.
21. Στο κλείσιμο του πρώτου θέματος της 5ης Ολομέλειας ο Ν. Ζαχαρώδης έθεσε άλλη στρατηγική από αυτήν που είχε μέχρι τότε το ΚΚΕ. Είπε συγκεκριμένα: "Σήμερα οι σοβαρές αλλαγές που έγιναν πρώτ 'απ' όλα γύρω μας (...) επιτρέπουν σε μας να τραβήξουμε προς σοσιαλιστικά μέτρα που, μαζί με την παράλληλη λύση όλων των αστικοδημοκρατικών καθηκόντων της επανάστασης που εκκρεμούν, ν' αρχίσουμε τη σοσιαλιστική ανοικοδόμηση, παρακάμπτοντας το ξεχωριστό αστικοδημοκρατικό στάδιο ανάπτυξης." (Βλ. Αρχείο ΚΚΕ, 5η Ολομέλεια της ΚΕ, σελ. 30, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ.)
22. Αρχείο ΚΚΕ, 6η Ολομέλεια της ΚΕ, σελ. 83, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ.
23. Για τη Συμφωνία της Βάρκιζας, καθώς και για τις Συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτα βλ. αναλυτικά στο Παράρτημα του Δοκιμίου, σελ. 621 -624.
24. 413. Ανάμεσα στα ηρωικά περιστατικά από τη ζωή και τη δράση των ανταρτοομάδων καταγράφεται και η μυθιστορηματική δραπέτευση από την Ικαρία των οκτώ επικηρυγμένων μαχητών του ΑΣΕ. Μετά από δύο αποτυχημένες απόπειρες, μπόρεσαν τελικά να φύγουν στις 17.6.1955, αφού πήραν έγκριση από το Κλιμάκιο της ΚΕ που δρούσε παράνομα στην Ελλάδα. Ταξίδεψαν με καΐκι από την Ικαρία και μετά από 7 ημέρες έφτασαν στην Αλβανία και από εκεί στη Ρουμανία με σοβιετικό πλοίο. Από τον ίδιο δρόμο έφυγαν αργότερα και οι συντρόφισσες των δραπετών. Οι οκτώ δραπέτες ήταν οι Γκότζιος Χαράλαμπος, Καλαμπόγιας Αντώνης, Λίτσας Κώστας, Μαυρίκης Φίλιππος, Μπάφας Μήτσος, Παπαγεωργάκης Στεφάνής, Τσαμπής Στρατής, Τσερμέγκας Γιάννης.
25. Αρχείο ΚΚΕ, 6η Ολομέλεια της ΚΕ, 9 Οχτώβρη 1949, σελ. 93-94, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ
26. Πριν τις παραπάνω τοποθετήσεις του ΚΚΕ είχαν προηγηθεί ακόμα δύο. Η πρώτη τοποθέτηση του ΚΚΕ για «το Μακεδονικό και το Θρακικό ζήτημα» έγινε με απόφαση του 3ου Έκτακτου Συνεδρίου του (26.11-3.12.1924): «Το Συνέδριο παραδέχεται ότι τα συνθήματα που διετύπωσε η 6η και 7η Βαλκανική Κομμουνιστική Συνδιάσκεψη, “ενιαία και ανεξάρτητη Μακεδονία",",ενιαία και ανεξάρτητη Θράκη", είναι τελείως ορθά και αληθινά επαναστατικά. (...) Θα πραγματοποιήσει μαζί με όλες τις επαναστατικές οργανώσεις της Μακεδονίας και Θράκης το ενιαίο μέτωπο ελλήνων εργατών, χωρικών και των μακεδονικών και θρακικών εργαζομένων μαζών εναντίον του εθνικού και κοινωνικού ζυγού της ελληνικής και βαλκανικής μπουρζουαζίας, για την ένωση όλων των εργαζομένων της Βαλκανικής σε μια Βαλκανική Ομοσπονδία.» (Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 1, σελ. 516,517, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1974.)
27. Αρχείο ΚΚΕ, 6η Ολομέλεια της ΚΕ, σελ. 94, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ.
28. Ο.π.,σελ. 86.
Πηγή: Δοκίμιο Ιστορία του ΚΚΕ. Τόμος Β'
Δημοσίευση σχολίου