{[['
']]}
']]}
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Μέρες του ’72 και του ’73
Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ του Παναγιώτη Κανελλάκη είναι ένα μικρό σε μέγεθος και εξαιρετικά λιτό κείμενο. Οπως εξηγεί σε άλλες σελίδες ο ίδιος ο συγγραφέας, πρόκειται για ένα μικρό μονάχα τμήμα του ημερολογίου που κατόρθωσε να κρατά τις μέρες που βρισκόταν στα κελιά της χουντικής ΕΑΤ/ΕΣΑ το 1973. Οι καταγραφές αυτές είναι οι μόνες που περισώθηκαν από τις συνεχείς έρευνες των οργάνων της χούντας και περιλαμβάνουν μικρό μόνο μέρος από όσα υπέστη ο Κανελλάκης τις 147 μέρες της κράτησής του.
Δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά σε συνέχειες στο περιοδικό Ταχυδρόμος τον Ιανουάριο του 1975, αλλά ο συγγραφέας θέλησε έπειτα από χρόνια, το 1996, να εκδώσει σε βιβλίο τη Μαρτυρία του, απαλλαγμένη αυτή τη φορά από τη συγκινησιακή και πολιτική φόρτιση της πρώτης μεταδικτατορικής περιόδου (εκδόσεις Ομβρος). Αυτήν την έκδοση ακολουθούμε και εμείς, επανεκδίδοντας τη δυσεύρετη πλέον Μαρτυρία, με την άδεια που μας παραχώρησε ευγενικά η κόρη του συγγραφέα Χρύσα Κανελλάκη-Ράιμερ. Εχουμε μόνο προσθέσει ως «Επίμετρο» την κατάθεση του Παν. Κανελλάκη στη δίκη των βασανιστών του ΕΑΤ/ΕΣΑ.
Ο Παναγιώτης Κανελλάκης, που πέθανε ξαφνικά, σε ηλικία 67 χρόνων, τον Οκτώβριο του 2009 στη Ρώμη, ήταν ένας ξεχωριστός άνθρωπος. Αντισυμβατικός, τολμηρός ακτιβιστής, αλλά και πιστός στους θεσμούς της δημοκρατίας, ακολούθησε τις ιδέες του μέχρι τέλους. Στη Μεταπολίτευση υπηρέτησε ως ειδικός σύμβουλος του υπουργού Παιδείας Δημήτρη Τσάτσου και βοήθησε στον αγώνα της «αποχουντοποίησης» στα Πανεπιστήμια.
Αυτή ήταν η μοναδική δημόσια θέση που κατέλαβε. Εξακολούθησε στη συνέχεια με κάθε τρόπο να παλεύει για τα ανθρώπινα δικαιώματα, και ειδικά στους δύσκολους τομείς των ναρκωτικών, του περιβάλλοντος και του πολιτικού ασύλου.
Το 1990 υπήρξε συνιδρυτής της LIA (Διεθνής Αντιαπαγορευτική Ενωση), ενώ το 2007 ορίστηκε αντιπρόεδρος του ΟΚΑΝΑ. Μαζί με τον Γιώργο Βερνίκο ίδρυσαν το 1991 το ελληνικό γραφείο της διεθνούς οικολογικής οργάνωσης Greenpeace, του οποίου υπήρξε για δέκα χρόνια πρόεδρος. Τις νομικές του γνώσεις προσέφερε με ανιδιοτέλεια στους πιο «δύσκολους» διωκόμενους. Υπήρξε συνήγορος στις τρεις εμβληματικές περιπτώσεις εκζητουμένων Ευρωπαίων πολιτών, του Ρολφ Πόλε το 1976, του Μαουρίτσιο Φολίνι το 1987 και του Ενρίκο Μπιάνκο το 1998.
Στην αγόρευσή του το 1976 στον Αρειο Πάγο, που εξέταζε το αίτημα των γερμανικών αρχών για την έκδοση του Πόλε, ο Κανελλάκης θα δώσει τον δικό του ορισμό για την πολιτική: «Πολιτική είναι μία ενέργεια όχι μόνο όταν επιφέρει ένα θεαματικό αποτέλεσμα μέσα σ’ ένα Κοινοβούλιο ή σ’ έναν διεθνή οργανισμό, αλλά κυρίως εκείνη η ενέργεια που διαμορφώνει πολιτικές συνειδήσεις, κατά τρόπο θετικό ή αρνητικό· αυτό είναι θέμα πολιτικής τοποθέτησης». 1
Αυτήν την πεποίθησή του εφάρμοσε ο ίδιος με αυταπάρνηση την περίοδο της δικτατορίας.
Η Μαρτυρία αναφέρεται σε όσα υπέστη ο Κανελλάκης μετά τη δεύτερη σύλληψή του, τον Μάρτιο του 1973. Είχε προηγηθεί, τον Μάιο του 1972, η πρώτη σύλληψη από τα όργανα της χούντας. Ο Κανελλάκης ήταν ήδη μάχιμος δικηγόρος και έπαιρνε μέρος σε δίκες ως υπερασπιστής πολιτικών αντιπάλων της χούντας. Η χούντα, όμως, θεωρούσε ότι έπαιζε ιδιαίτερο ρόλο στην ανάπτυξη του μαζικού φοιτητικού κινήματος, το οποίο ξεκινούσε εκείνη την περίοδο σε διάφορες σχολές, μεταξύ των οποίων και η Νομική.
Ο Κανελλάκης έμεινε 33 μέρες στην Ασφάλεια, χωρίς να υποστεί βία. Οπως εξηγεί στη δική του μαρτυρία ο Νικήτας Λιοναράκης, ενώ στην πλειονότητά τους οι φοιτητές που συνελήφθησαν εκείνες τις μέρες υπέστησαν άγρια κακομεταχείριση, τους τέσσερις που προόριζαν οι αρχές της χούντας για παραπομπή σε δίκη ως «οργανωτές» δεν τους άγγιξαν καν Παν. Κανελλάκη, Ν. Λιοναράκη, Μ. Σαμπατακάκη, Α. Φωτεινού. «Θυμάμαι τον απίθανο Κανελλάκη», γράφει ο Λιοναράκη-. να κάνει άνω-κάτω τη φυλακή (έκλεβε τα μάνταλα από τις πόρτες έκλεψε μέχρι και το όπλο του αστυφύλακα φρουρού!)». 2
Αφορμή γι’ αυτήν την πρώτη σύλληψη ήταν η απόπειρα λίγων νέων να διαδηλώσουν την παραμονή της Πρωτομαγιάς στην πλατεία Κοτζιά. Είχε προηγηθεί, μια βδομάδα νωρίτερα, στις 21 Απριλίου 1972, η πρώτη δημόσια φοιτητική διαμαρτυρία στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου. Μερικές δεκάδες φοιτητές από πολλές σχολές συγκεντρώθηκαν στα σκαλιά των Προπυλαίων, έψαλαν τον εθνικό ύμνο και στη συνέχεια είπαν το τραγούδι-σύμβολο της περιόδου («Πότε θα κάνει ξαστεριά») και τα απαγορευμένα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. Ακολούθησαν επιδρομή της Αστυνομίας, βίαιη διάλυση της συγκέντρωσης και συλλήψεις.
Η δεύτερη απόπειρα διαδήλωσης, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, ήταν λιγότερο μαζική, μετά την άγρια καταστολή της πρώτης. Σε ένα μικρό μονόστηλο στην πρώτη σελίδα των εφημερίδων πληροφορούνταν οι αναγνώστες τα πρώτα σκιρτήματα του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος.
Μάλιστα, για προφανείς λόγους, η πληροφορία μεταδιδόταν μέσω... ξένων ειδησεογραφικών πρακτορείων: «Δέκα φοιτηταί της Νομικής, Φιλοσοφικής και Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών συνελήφθησαν από τη Γενική Ασφάλεια και κρατούνται, με την κατηγορία ότι το βράδυ του περασμένου Σαββάτου [29.4.1972] επρόκειτο να τεθούν επικεφαλής άλλων συναδέλφων τους, για την πραγματοποίηση διαδηλώσεως στην πλατεία Κοτζιά, προ του δημαρχείου πρωτευούσης. Οι δέκα φοιτηταί, κατά τις υπάρχουσες πληροφορίες, πρόκειται να παραπεμφθούν στον βασιλικό επίτροπο.
Το Ασοσιέιτεντ Πρες, σε τηλεγράφημά του από την Αθήνα, μετέδωσε ότι, σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές, άλλοι 15 φοιτητές καθώς και ο συντάκτης της Φοιτητικής Στήλης μιας μεγάλης απογευματινής εφημερίδας [Χρ. Ζαφείρης] συνελήφθησαν στη Θεσσαλονίκη το Σαββατοκύριακο. Η Αστυνομία αρνήθηκε να κάνει οποιαδήποτε ανακοίνωση».3
Ο Κανελλάκης συνελήφθη πέντε μέρες αργότερα. Αντιγράφουμε και πάλι από τις εφημερίδες της εποχής: «Συνελήφθησαν χθες από όργανα της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών ένας δικηγόρος και δύο σπουδασταί, με την κατηγορία ότι προέκυψαν ευθύνες σε βάρος τους για την αποπειραθείσα διαδήλωση φοιτητών, κατά την παραμονή της Πρωτομαγιάς, στην πλατεία Κοτζιά. Ο δικηγόρος ονομάζεται Παναγιώτης Κανελλάκης και είναι πρόεδρος της Ελληνοευρωπαϊκής Κινήσεως Νέων. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι συλληφθέντες θα παραπεμφθούν στον βασιλικό επίτροπο του Εκτάκτου Στρατοδικείου. Οπως είναι γνωστό, για τον ίδιο λόγο είχαν συλληφθεί προ πέντε ημερών από τη Γενική Ασφάλεια Αθηνών άλλοι δέκα φοιτηταί και φοιτήτριες».4
Για το πόσο σοβαρά αντιμετώπιζε η χούντα αυτές τις φαινομενικά εξαιρετικά περιθωριακές αντιδράσεις της νεολαίας χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στις 2.5.1 972, τρεις μέρες δηλαδή μετά την αποτυχημένη απόπειρα διαδήλωσης, δημοσιεύτηκε εσπευσμένα στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο «Κανονισμός διαλύσεως των δημοσίων συναθροίσεων», ο οποίος καταρτίστηκε από τα Αρχηγεία Χωροφυλακής και Αστυνομίας Πόλεων, έπειτα από σχετική γνωμοδότηση του Συμβουλίου Επικράτειας.
Το περιεχόμενο του «Κανονισμού» είναι εξαιρετικά αποκαλυπτικό, αν λάβει μάλιστα κανείς υπόψη ότι εκείνη την περίοδο η χούντα αναζητούσε τρόπους να αποκτήσει έναν πιο «ήπιο» πολιτικό μανδύα:
«Συντρεχούσης προϋποθέσεως διαλύσεως δημοσίας συναθροίσεως εις τας υπό του άρθρου 7 του Ν.Δ. 794/1971 καθοριζόμενος περιπτώσεις, τηρούνται τα ακόλουθα:
α) Η Αστυνομική Αρχή προσκαλεί εις τον τόπον της δημοσίας συναθροίσεως εγκαίρως και εις κατεπειγούσας περιπτώσεις εκτάκτως τους εκπροσώπους της Διοικητικής και Δικαστικής Αρχής εις τους οποίους ανακοινοί ότι συντρέχει νόμιμος περίπτωσις διαλύσεως αυτής. Εν συνεχεία και επί παρουσία των εκπροσώπων τούτων ο εκπρόσωπος της Αστυνομικής Αρχής ανακοινοί εις τον πρόεδρον ή εις μέλος της οργανωτικής επιτροπής ή εις τον ομιλητήν ή εις τους μετέχοντας της συναθροίσεως τους λόγους, δι’ ους δεν επιτρέπεται να πραγματοποιηθή ή να συνεχισθή πραγματοποιουμένη η δημοσία συνάθροισις, προσκαλεί δε πάντας, είτε διά μεγαφώνου είτε διά παντός ετέρου προσφόρου μέσου, όπως απομακρυνθούν του τόπου της συναθροίσεως και διαλυθούν ησύχως. [...]
β) Εις απάσας τας ανωτέρω περιπτώσεις εάν μετά την τρίτην πρόσκλησιν οι οργανωταί και οι μετέχοντες της συναθροίσεως δεν υπακούσουν, ο εκπρόσωπος της Αστυνομικής Αρχής, παρουσία των εκπροσώπων της Διοικητικής και Δικαστικής τοιαύτης μετά γνώμην δε αυτών, διατάσσει την διάλυσιν της συναθροίσεως διά της χρήσεως, κατά την κρίσιν του μετ’ εκτίμησιν της καταστάσεως, των προσφορών προς τον σκοπόν τούτον μέσων, ιδία δε διά της βιαίας απωθήσεως, του καταιγισμού δι’ ύδατος, της αστυνομικής ράβδου ή των υποκοπάνων των όπλων, των δακρυγόνων ή ετέρων συναφών μέσων.
γ) Εις κατεπειγούσας περιπτώσεις, καθ’ ας παρίσταται άμεσος κίνδυνος διασαλεύσεως της τάξεως, ο εκπρόσωπος της Αστυνομικής Αρχής δικαιούται και προ της αφίξεως εις τον χώρον της συναθροίσεως των εκπροσώπων της Δικαστικής και Διοικητικής Αρχής να προβαίνη εις τας υπό στοιχ. α' και β’ της παρούσης παραγράφου ενεργείας.
δ) Εάν διά της χρήσεως των μέσων περί ων η υπό στοιχ. β' διάταξις της παρούσης δεν επιτευχθή η διάλυσις της συναθροίσεως, αύτη δε εξελιχθή εις βιαίαν ή εκ της συνεχίσεως αυτής προκαλείται άμεσος κίνδυνος της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητος των μετεχόντων ή οι μετέχοντες ταύτης εκτρέπωνται εις αξιοποίνους πράξεις ή ήρξαντο βιαιοπραγούντες κατά των ανδρών της δημοσίας δυνάμεως, τηρούμενης και εν τη περιπτώσει ταύτη της διαδικασίας περί ης αι προηγούμενοι διατάξεις, δύναται ο εκπρόσωπος της Αστυνομικής Αρχής μετά γνώμην των εκπροσώπων της Διοικητικής και Δικαστικής Αρχής να διατάξη την χρήσιν των όπλων υπό των ανδρών της δημοσίας δυνάμεως και των μετ’ αυτών συμπραττόντων οργάνων. Η χρήσις των όπλων άρχεται δι’ εκφοβιστικής εις τον αέρα βολής, εάν δε και μετά τούτο δεν ήθελον αποσυρθή οι μετέχοντες της συναθροίσεως, συγχωρείται οιαδήποτε χρήσις των όπλων».5
Είναι αποκαλυπτική η ωμή απειλή χρήσης όπλων εναντίον διαδηλώσεων, την εποχή που οι συγκεντρώσεις ήταν απολύτως ειρηνικές και διαλύονταν αμέσως, μόλις ο αριθμός των διαδηλωτών ξεπερνούσε τις λίγες δεκάδες. Με την απόφαση αυτή η χούντα προετοιμαζόταν για το Πολυτεχνείο της επόμενης χρονιάς.
Τις μέρες εκείνες του 1972 είχαν αρχίσει να εμφανίζονται σε όλες τις σχολές σημάδια της φοιτητικής κινητοποίησης, με πρώτο όχημα τις προσφυγές στα Πρωτοδικεία κατά των διορισμένων διοικήσεων στους φοιτητικούς συλλόγους και αίτημα τη διενέργεια εκλογών. Οι υπογραφές κάτω από τις προσφυγές ήταν ακόμα λίγες, αλλά η κινητικότητα μέσα στα Πανεπιστήμια είχε θορυβήσει την ηγεσία της δικτατορίας.
Στην πραγματικότητα, εκείνο που κυρίως καταλόγιζαν στον Κανελλάκη οι χουντικές υπηρεσίες ασφαλείας ήταν το γεγονός ότι είχε πρωτοστατήσει στη δημιουργία μιας καθ' όλα «νόμιμης» αντιστασιακής οργάνωσης. Ο λόγος για την Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων (ΕΚΙΝ), η οποία πρωτοδημιουργήθηκε στα τέλη του 1 969 και τον Ιούνιο του 1970 διέθετε εγκεκριμένο καταστατικό.
Ο Κανελλάκης υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος της ΕΚΙΝ. Οι αρχικές διακηρύξεις της ήταν σαφείς για τον ρόλο που επρόκειτο να παίξει το σωματείο αυτό στην ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος:
Οι μετρημένες αυτές διατυπώσεις δεν οφείλονταν μόνο στην ανάγκη αυτοπροστασίας απέναντι στον πανίσχυρο χουντικό μηχανισμό καταστολής κάθε μη ελεγχόμενης δημιουργικής πρωτοβουλίας. Μαρτυρούν και ότι οι ιδρυτές του εγχειρήματος είχαν συνείδηση των μεγάλων δυσκολιών. Και όμως, μέσα σε λίγους μήνες η ΕΚΙΝ κατόρθωσε να συγκεντρώσει γύρω της σημαντικό αριθμό νέων και να οργανώσει ποικίλες εκδηλώσεις, και μάλιστα όχι μόνο στην Αθήνα.
Η εκδοτική της παραγωγή περιελάμβανε τον Σοφιστή του Πλάτωνα, με εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια του Δημήτρη Γληνού, το Δημοτικισμός και Παιδεία του Α. Π. Δελμούζου και τη μελέτη Ανώτατη Παιδεία του Γεωργίου Κουμάντου.
Στο Ενημερωτικό Δελτίο της ΕΚΙΝ αρθρογραφούσαν οι Ξ. Γιαταγάνας, Γ. Μαρκόπουλος, Βασ. Ραφαηλίδης, Γ. Σισιλιάνος, Ρ. Γαλανάκη, Λ. Κανέλλης, Κ. Κουλουφάκος. Π. Μάρκαρης, Β. Βαβανάτσος, Γ. Μπακογιαννόπουλος, Α. Χρήστου. Στις εκδηλώσεις του σωματείου μετείχαν οι Σ. Ζερβός, Θ. Βέγγος, Ντ. Κατσουρίδης, Δ. Σαπρανίδης, Γ. Δάλλας, Θ. Γκόρπας, Αιμ. Ζαχαρέας, Κ. Χατζηαργύρης, Θ. Φραγκόπουλος, Μ. Χάκκας κ.ά.
Οι εκδηλώσεις αυτές, όσο κι αν από πρώτη ματιά δεν είχαν άμεσες πολιτικές αναφορές, στην πραγματικότητα ήταν ασύμβατες με τους όρους που είχε θέσει η χούντα στον πολιτισμό και την παιδεία. Παράλληλα, όμως, η ΕΚΙΝ είχε άμεση σχέση με τους πρώτους πυρήνες του φοιτητικού κινήματος, ιδιαίτερα με τον χώρο του Πανεπιστημίου και ειδικά της Νομικής.
Η δημιουργία της ΕΚΙΝ δεν αντιμετώπιζε μόνο τους κινδύνους από τη χουντική καταστολή. Καμιά παρόμοια οργάνωση δεν είχε δημιουργηθεί έως τότε. Και ήταν εντελώς αχαρτογράφητα τα νερά που διέπλεε αυτή η μικρή ομάδα νέων, προσπαθώντας ταυτόχρονα να συμπεριλάβει στους κόλπους της όλες τις πολιτικές τάσεις του αντιδικτατορικού φάσματος. Το εγχείρημα κινδύνευσε με ναυάγιο από την αρχή, όπως μαρτυρά η επιστολή του Παναγιώτη Κανελλάκη προς τον συνιδρυτή της ΕΚΙΝ και στενό του φίλο Γιώργο Βερνίκο, με ημερομηνία 3 Σεπτεμβρίου 1970:
«Νομίζω πως η υπόθεσίς μας έχει πάρει τον χειρότερο δρόμο που θα μπορούσαμε να φαντασθούμε. Αυτό που κάνει τον αγώνα μας ακόμη δυσκολότερο απ’ ό,τι ήταν εξ αρχής είναι εμπόδια όχι απ’ έξω, όπως αυτά που υπολογίζαμε, αλλά από μέσα, από μας τους ίδιους. Σε διαβεβαιώ ότι με την εξέλιξη των πραγμάτων έχω στενοχωρηθεί όσο δεν φαντάζεσαι. Εάν η διοικούσα ομάδα του συλλόγου δεν αποκτήσει ομοιογένεια και μια κάποια εγκαρδιότητα, κάθε προσπάθειά μας είναι καταδικασμένη.
Εγώ προσωπικά το δηλώνω από σήμερα ευθαρσώς ότι εάν η υπόθεσίς μας αποτύχει από λόγους εσωτερικής φθοράς, παραιτούμαι οριστικά από κάθε περαιτέρω ανάμειξη και απέχω από κάθε είδους δράση. Είναι ντροπή μας ν’ αντιμετωπίζουμε τέτοιου είδους προβλήματα. Εάν 10 νέοι άνθρωποι με ικανότητες και πολλά κοινά “πιστεύω” δεν είναι δυνατόν να μονοιάσουν για να επιδιώξουν ορισμένους βασικούς κοινούς στόχους, τότε κάθε ενέργειά μας είναι οριστικά ματαιοπονία.
Τα τελευταία στα γράφω (και τα εννοώ) για να σε αποτρέψω από τις σκέψεις σου περί απορρίψεως της ΕΚΙΝ και προωθήσεως άλλων σχημάτων. Τώρα μπήκαμε στον χορό και δεν υπάρχει υποχώρησις. Η επιδίωξίς μας πρέπει να είναι μία: η ομόνοια και η συμφιλίωσις όλων μας».7
Τους αρχικούς αυτούς δισταγμούς ανέλαβε άθελά της να εξαλείψει η χουντική Ασφάλεια. Με τη
στενή παρακολούθηση και την πίεση στο Δ.Σ. της ΕΚΙΝ, η Ασφάλεια... έπεισε τον αρχικό πυρήνα της ότι το σωματείο βρισκόταν στον καλό δρόμο. Στα πρακτικά των συνεδριάσεων του Δ.Σ. της ΕΚΙΝ έχει διασωθεί η αφήγηση του Κανελλάκη από την πρώτη «επίσκεψή» του στην Ασφάλεια, όπου είχε κληθεί «δι’ υπόθεσίν του», όπως έγραφαν εκείνη την εποχή οι τυποποιημένες κλήσεις προς αγωνιστές της αντίστασης:
Το εκπληκτικό αυτό πρακτικό υπογράφουν, εκτός από τον πρόεδρο Κανελλάκη, και τα μέλη του Δ.Σ. Γιώργος Βερνίκος, Ξενοφών Γιαταγάνας, Νίκος Γουλανδρής, Κλαίρη Μητσοτάκη, Ινγκε Δάνου, Νίκος Αλιβιζάτος και Χρηστός Λάζος.
Οι δύο ασφαλίτες που αναφέρονται (Καραπαναγιώτης και Σμαΐλης) ήταν ανώτερα στελέχη του διαβόητου «Σπουδαστικού» της Ασφάλειας.
Το μικρό υπόγειο της οδού Γιάννη Σταθά, στον Λυκαβηττό, όπου φιλοξενούνταν τα δεύτερα γραφεία της ΕΚΙΝ, αποτελούσε καθημερινό στόχο της Ασφάλειας. Κάθε βράδυ περιπολούσαν στην περιοχή ασφαλίτες και έκαναν έλεγχο ταυτότητας σε όσους επιχειρούσαν να πλησιάσουν τα γραφεία. Μ’ αυτόν τον τρόπο, η Ασφάλεια κατάρτιζε τον δικό της κατάλογο μελών και συνεργατών της ΕΚΙΝ, αλλά βέβαια τρομοκρατούσε και όσους επιχειρούσαν να μετάσχουν σε κάποια από τις δραστηριότητές της. Σε μία από αυτές τις επιχειρήσεις αστυνομικού ελέγχου, τον Δεκέμβριο του 1971, οι ελεγχόμενοι διαπίστωσαν ότι το «όργανο» δεν ένιωθε τόσο άνετα.
Περιγράφει τη σκηνή ο Κανελλάκης: «Δυο μπάτσοι με στολή κι ένας με καμπαρντίνα μας σταματάνε έξω από τα γραφεία τής Γιάννη Σταθά για εξακρίβωση στοιχείων. [...] Ομως απόψε κάτι πάει στραβά. Κάτι τους στεναχωρεί τους μπάτσους. Τραβιούνται λίγο παράμερα και κοιτάνε δύσπιστα μία εμάς, μία τις ταυτότητες με ύφος σκοτεινό. Σαν κάτι να τους ξινίζει. [...] Τη λύση θα τη δώσει αυτός με την καμπαρντίνα. Με μια αποφασιστική κίνηση μας επιστρέφει τις ταυτότητες, καληνυχτίζει (!), κάνει μεταβολή και χάνεται μαζί με τους άλλους δύο στο σκοτάδι. Μόνο συγγνώμη που δεν μας ζήτησε! (Γιατί μου φάνηκε πως στη φωνή του έπαιζε μια δόση δουλικότητας;).
Μπήκαμε στα γραφεία και κοιταζόμασταν. Δεν μας είχαν μαθημένους οι μπάτσοι σε τέτοιες αβρότητες. Τι είχε συμβεί; Η όλη υπόθεση ήταν αρκετά σκοτεινή και ίσως να ’μενε για πάντα ανεξιχνίαστη αν ένας απ’ την παρέα, αυτός που ανέλαβε την αναμοιρασιά των ταυτοτήτων, δεν διάβαζε τα ονόματά μας μεγαλοφώνως. Και τότε, διαμιάς, φωτίστηκαν σε όλο τους το μεγαλείο... οι δισταγμοί του ασφαλίτη. Τα τρία πρώτα ονόματα ήταν: Γουλανδρής Ν., Λάτσης Γ., Βερνίκος Γ. Σου λέει, πού να μπλέκεις τώρα, ξέρω ’γώ τι γίνεται... άσε καλύτερα». 8
Αυτή η συνύπαρξη γόνων της «καλής κοινωνίας» με στελέχη της Αριστερός στην ΕΚΙΝ υπήρξε άλυτο μυστήριο για τη χούντα, αλλά και ένας λόγος να τη θεωρεί εξαιρετικά επικίνδυνη. Οι φόβοι της επιβεβαιώθηκαν ήδη στις αρχές Μαρτίου 1972, όταν έφτασε στην Αθήνα, καλεσμένη από την ΕΚΙΝ για μια διάλεξη, η διάσημη Αμερικανίδα οικονομολόγος Τζόαν Ρόμπινσον.
Η Γιάννη Σιαθά γέμισε με κόσμο. Η επιτυχία της εκδήλωσης ήταν τόσο μεγάλη ώστε η χούντα αποφάσισε να απαγορεύσει την ανάλογη εκδήλωση που είχε προγραμματιστεί για τη Θεσσαλονίκη.
Οι διαδηλώσεις της 21ης και της 29ης Απριλίου 1972 έπεισαν τη χούντα ότι πίσω από τις φοιτητικές κινητοποιήσεις κρυβόταν η ΕΚΙΝ.
Μετά τη σύλληψη του προέδρου της Παν. Κανελλάκη στις αρχές Μάη 1972, η χούντα προχώρησε στη διάλυση του Συλλόγου.
Ταυτόχρονα διαλύθηκε και η Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων, η οποία είχε τολμήσει εκείνες τις μέρες (8.5.1972) να διοργανώσει μια δημόσια εκδήλωση στο κέντρο της Αθήνας με θέμα «Τα ανθρώπινα δικαιώματα - ελεύθερη έκφραση και επικοινωνία» και ομιλητές τους Αν. Πεπονή, Γ. Κουμάντο, Στρ. Τσίρκα, Ιάκ. Καμπανέλλη, Κ. Κυριαζή και Βασ. Ραφαηλίδη.
Η διάλυση των δύο Συλλόγων ανακοινώθηκε το απόγευμα της 9ης Μαΐου 1972 και στηρίχτηκε στη σύλληψη του Κανελλάκη και των συναγωνιστών του:
Το επίσημο αίτημα του νομάρχη Αθήνας για τη διάλυση της ΕΚΙΝ είναι εξαιρετικά διαφωτιστικό για τους φόβους της δικτατορίας από τη δράση της:
Η χουντική εφημερίδα Νέα Πολιτεία σχολίαζε σε πρωτοσέλιδο κύριο άρθρο της:
«Υπό την “αθώαν” προσωνυμίαν “Ελληνο-ευρωπαϊκή Κίνησις Νέων” η υπό διάλυσιν οργάνωσις απεπειράτο να διασπάση την ενότητα, η οποία έχει σφυρηλατηθή μεταξύ της Επαναστάσεως και του κόσμου των νέων, να διαβρώση την σκέψιν των με ανατρεπτικός και αντεθνικάς ιδέας, να τους παρακίνηση εις αμέσους ή εμμέσους αντικαθεστωτικάς ενεργείας.
Εφερε -και φέρει- βαρέως το γεγονός, η μικρά μειοψηφία των νοσταλγών της προεπαναστατικής ψευδοδημοκρατίας, ότι η σημερινή σπουδάζουσα νεολαία, εις την ογκώδη πλειοψηφίαν της, έχει στρέψει τα νώτα εις τα κομμουνιστικά και συνοδοιποριακά κηρύγματα και συμπαρίσταται ολοψύχως και ενεργώς εις την Επανάστασιν.
Εφ’ ω και η ανάκτησις των νέων έχει καταστή ο κυριώτερος των στόχων της, τον οποίον ολονέν με περισσότερον πείσμα επιδιώκει, όσον βλέπει να της διαφεύγη. Εκείνο, όμως, που απετέλεσε το κοινόν λάθος και αυτών που επεχείρουν την υπονόμευσιν της πίστεως του λαού εις την εθνικήν οικονομίαν και των ετέρων, που επεδόθησαν εις την απόπειραν της διαβρώσεως του ψυχικού και πνευματικού κόσμου των νέων, υπήρξεν ότι υπερετίμησαν την δημοκρατικήν ανεκτικότητα της Επαναστάσεως και υπετίμησαν την ισχύν της και την απόφασίν της διά την προάσπισιν ενός έργου, που απήτησε μόχθους υπερανθρώπους μιας συναπτής πενταετίας». 10
Ο Κανελλάκης θα συλληφθεί για δεύτερη φορά την 1 η Μαρτίου 1973. Μπορεί η ΕΚΙΝ να είχε διαλυθεί, αλλά το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα στις αρχές του χρόνου είχε αρχίσει να παίρνει εκρηκτικές διαστάσεις.
Ηδη στις 20 Νοεμβρίου 1972 η χούντα είχε προχωρήσει σε εκλογές-φιάσκο στις Ανώτατες Σχολές, θεωρώντας ότι θα καταλαγιάσει τη φοιτητική αντίδραση. Το αποτέλεσμα ήταν το αντίθετο του αναμενομένου. Οι περισσότερες σχολές στο Πανεπιστήμιο και στο Πολυτεχνείο προχώρησαν σε αποχή, έπειτα από μαζικές γενικές συνελεύσεις, με συμμετοχή χιλιάδων φοιτητών. Με νέα σπασμωδική κίνηση, η δικτατορία προχώρησε στις 12 Φεβρουάριου 1973 στην έκδοση διατάγματος, με το οποίο διακοπτόταν η αναβολή στράτευσης στους «πρωταιτίους» των φοιτητικών εκδηλώσεων.
Τη μεθεπομένη, στις 14 Φεβρουάριου, η Ασφάλεια θα εισβάλει στο Πολυτεχνείο για να αντιμετωπίσει με βία και συλλήψεις τους διαμαρτυρόμενους φοιτητές. Και το διήμερο 21-22 Φεβρουάριου θα πραγματοποιηθεί η ιστορική κατάληψη της Νομικής, με χιλιάδες φοιτητές να διεκδικούν μέσα στο Πανεπιστήμιο ελευθερία για όλο τον λαό. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Γιώργου Παπαπέτρου, ιδρυτικού στελέχους της ΕΚΙΝ, την αποφασιστική πρωτοβουλία για την κατάληψη είχε μια μικρή ομάδα στην οποία συμμετείχαν, εκτός από τον ίδιο, ο Γιώργος Βερνίκος, ο Παναγιώτης Κανελλάκης, ο Νίκος Μεγγρέλης και ο Νίκος Μπίστης. 11
Μια βδομάδα μετά την κατάληψη της Νομικής θα πραγματοποιηθεί η σύλληψη του Κανελλάκη από την Ασφάλεια και η μεταφορά του στο ΕΑΤ/ΕΣΑ. Θα επακολουθήσουν για πέντε μήνες όσα καταγράφει στη Μαρτυρία του. Την επομένη της σύλληψης, ο Παπαδόπουλος θα απευθυνθεί με χωριστές ομιλίες προς τις Συγκλήτους των ΑΕΙ και προς τα διορισμένα συμβούλια των φοιτητικών συλλόγων και θα περιγράφει ως εξής την κατάληψη της Νομικής:
«Προσέξατε, κύριοι. Εις την Νομικήν Σχολήν, την παρελθούσαν εβδομάδα, εξεβιάσθησαν εξακόσιοι άνθρωποι από εκατόν, επί κεφαλής των οποίων ήτο ένας απότακτος λοχαγός, φοιτητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, * αποταχθείς διά την συμμετοχήν του εις την ενέργειαν της 13ης Δεκεμβρίου 1967, και 4 άλλοι κομμουνισταί φοιτηταί, από το Πανεπιστήμιον επίσης της Θεσσαλονίκης.
Και εξεβίασαν οι εκατόν τους τετρακοσίους υπολοίπους φοιτητάς, τους οποίους έκλεισαν μέσα εις την Νομικήν Σχολήν, διά να εμφανίσουν την εκδήλωσιν αυτήν ως εκδήλωσιν ενός μεγάλου αριθμού σπουδαστών.
Και θέλετε και κάτι άλλο, κύριοι; Εξωθούσαν τους φοιτητάς να εξέλθουν βιαίως διά να προσκομίσουν φιάλας ή δοχεία βενζίνης και να βάλουν φωτιά εις την Νομικήν Σχολήν.
Τους προειδοποιώ. Θα ρίψω φωτιάν εις του οιουδήποτε το κεφάλι. Φωτιά όμως εις την Ελληνικήν Κοινωνίαν δεν θα επιτρέψω να βάλη κανείς. Γνωρίζω το επιτελείον των παλαιοπολιτικών και ωρισμένων άλλων, οι οποίοι κατηύθυναν την ενέργειαν και αν χρειασθή θα τους συντρίψω». 12
Η απειλή του δικτάτορα ήταν τόσο ωμή, ώστε ακόμα και η χουντική λογοκρισία απάλειψε τη φράση «θα ρίψω φωτιάν εις του οιουδήποτε το κεφάλι» από το κείμενο, το οποίο δημοσιεύτηκε την επομένη σε όλες τις εφημερίδες.
Ο Κανελλάκης βέβαια και πολλοί άλλοι αγωνιστές ένιωθαν ήδη στο πετσί τους την εφαρμογή της απειλής.
Στις 25 Ιουλίου 1973 ο Κανελλάκης θα απελευθερωθεί από την ΕΣΑ. Λίγες μέρες αργότερα ο Παπαδόπουλος θα εξαγγείλει γενική αμνηστία για όλους τους πολιτικούς κρατούμενους. Ηταν η περίοδος που η χούντα είχε επιλέξει τη νόθα «πολιτικοποίηση» που θα κατέληγε στο φιάσκο Μαρκεζίνη.
Ο Κανελλάκης θα υποχρεωθεί να ξαναβγεί στην παρανομία μετά την καταστολή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου. Ενα μήνα αργότερα θα διαφύγουν στο εξωτερικό μαζί με τον Γιώργο Βερνίκο με πλαστά διαβατήρια. Θα επιστρέφει στις 25 Ιουλίου 1974.
Ορισμένοι από τους βασανιστές του ΕΑΤ/ΕΣΑ καταδικάστηκαν μετά την πτώση της δικτατορίας. Παρακάτω σημειώνω τις ποινές που επιβλήθηκαν από το Αναθεωρητικό Δικαστήριο στις 22 Απριλίου 1976 στους βασανιστές που αναφέρει στη Μαρτυρία του ο Παν. Κανελλάκης.
Σε παρένθεση, οι ποινές που τους είχαν επιβληθεί από το Πρωτοβάθμιο Διαρκές Στρατοδικείο. Κράτησα τη σειρά, όπως αυτοί εμφανίζονται στην αφήγηση:
I. Αγγελής (Τσέλιγκας): 6 χρόνια (8 χρόνια)
Μ. Πέτρου: 5 χρόνια (7,5 χρόνια)
Γ. Τσάλας: 16 χρόνια (19 χρόνια)
Δ. Κόφας: 3 χρόνια (7 χρόνια)
Ν. Χατζηζήσης: 22 χρόνια (30 χρόνια)
Δ. Αντωνόπουλος: 5 χρόνια (8 χρόνια)
Ας μην παρασυρθεί κανείς από αυτά τα δεδομένα και φανταστεί ότι υπήρξε πραγματική τιμωρία για τους βασανιστές της δικτατορίας. Ο Γιώργος Καρράς έχει κάνει μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση σε άρθρο του τον Νοέμβριο του 1976. 13
Ο αρθρογράφος συνέκρινε την τύχη των βασανιστών του Στρατού με αυτήν των βασανιστών της Αστυνομίας και εντόπισε μια εντελώς διαφορετική μεταχείριση των βασανιστών που προέρχονταν από τον Στρατό (την ΕΣΑ των Χατζηζήση-Θεοφιλογιαννάκου) σε σχέση με τους προερχόμενους από την Αστυνομία. Για τους πρώτους ασκήθηκε αυτεπάγγελτη δίωξη και τα δικαστήρια τους επιφύλασσαν αυστηρές ποινές.
Τα μέσα ενημέρωσης δεν έπαψαν να τους παρουσιάζουν σαν ανθρωπόμορφα τέρατα. Αντίθετα, για τους αστυνομικούς βασανιστές χρειαζόταν πρώτα έγκληση από τα θύματα, κάτι καθόλου απλό στις συνθήκες της πρώτης μεταδικτατορικής περιόδου. Αυτό σήμαινε επιπλέον ότι οι βασανιστές κλήθηκαν να λογοδοτήσουν μόνο για τις περιπτώσεις που υπήρξαν θύματα-κατήγοροι.
Τον Νοέμβριο του 1975, λ.χ., το Κακουργιοδικείο Χαλκίδας, από τους 14 κατηγορούμενους αστυνομικούς της Ασφάλειας Αθηνών αθώωσε τους 6, απάλλαξε άλλους 4 λόγω «εκπροθέσμου υποβολής μηνύσεως» και καταδίκασε μόνο 4 σε φυλάκιση λίγων μηνών με αναστολή. Ο λόγος αυτής της διαφοράς στην ποινική αντιμετώπιση των βασανιστών είναι απλός: ενώ οι βασανιστές του Στρατού είχαν υπερβεί τον ρόλο τους, στρεφόμενοι μάλιστα ακόμα και εναντίον ιεραρχικά ανωτέρων τους, οι βασανιστές της Αστυνομίας έκαναν (σε υπερβολικό βέβαια βαθμό) αυτό που είχαν μάθει να κάνουν και πριν από τη δικτατορία. Παρέμειναν δηλαδή στο πλαίσιο των καθηκόντων τους.
Τα βασανιστήρια δεν είναι έξω από την αστυνομική λογική. Δυστυχώς, τα συνεχιζόμενα κρούσματα αστυνομικής βίας επιβεβαιώνουν ότι ο κανόνας εξακολουθεί να ισχύει. Τη διαφορά μεταξύ των βασανιστών Αστυνομίας και Στρατού έχει καταγράψει στη δική του μαρτυρία, τους Ανθρωποφύλακες, ο Περικλής Κοροβέσης.
Την ώρα που τον υπέβαλλαν σε βασανιστήρια στην Ασφάλεια, ο αρχιβασανιστής Καραπαναγιώτης του λέει: «Ποιος μιλάει για την Εθνική Κυβέρνηση; Είναι μια κατάσταση προσωρινή. Θα ξεκαθαρίσει κάθε κομμουνιστική εστία, θα απολυμάνει τη χώρα και θα 'ρθουν άλλοι καλύτεροι. Σημείωσέ το, θα ’ρθει ο Φρυδάς [σ.σ. ο Καραμανλής], Κατάλαβέ το, οι ενέργειες εναντίον της Εθνικής Κυβερνήσεως είναι αυτή τη στιγμή ενέργειες εναντίον του κατεστημένου. Το κατεστημένο το υπερασπιζόμαστε μέχρι θανάτου. Γι’ αυτό είμαστε και με την Εθνική Κυβέρνηση, μέχρι να βρεθεί η καλύτερη λύση. [Αν δεν μιλήσεις] θα σε δώσουμε στα Ες Ες [σ.σ. εννοούσε την ΕΣΑ]».14
Δημήτρης Ψαρράς
Παραπομπές
1. Ιός, «Υπερασπιστής του ασύλου. Τρεις αγορεύσεις του Παναγιώτη Κανελλάκη», Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 15.11.2009.
2. Νικήτας Λιοναράκης, «Από την Ηλία Ρογκάκου στη Γιάννη Σταθά και από τη Σόλωνος στην Πατησίων», στο Γιώργος Α. Βερνίκος, Οταν θέλαμε να αλλάξουμε την Ελλάδα. Το αντιδικτατορικό κίνημα: η ΕΚΙΝ και οι καταλήψεις της Νομικής, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2003, σ. 91.
3. «Συνελήφθησαν δέκα φοιτηταί. Οργάνωσαν διαδήλωση», Τα Νέα, 2.5.1972.
4. «Συνελήφθησαν ένας δικηγόρος και δύο φοιτηταί για απόπειρα διαδηλώσεως. Παραπέμπονται στο Στρατοδικείο», Τα Νέα, 6.5.1972.
5. «Πότε και πώς αι αστυνομικοί Αρχαί διαλύουν τας συγκεντρώσεις. Εδημοσιεύθη το Ν.Δ.», Ελεύθερος Κόσμος, 3.5.1972.
6. Ενημερωτικό Δελτίο της Ελληνοευρωπαίκής Κίνησης Νέων, τχ. 1, Μάης 1971, σ. 1 -2.
7. Γιώργος Α. Βερνίκος, ο.π„ σ. 212.
8. Παναγιώτης Κανελλάκης, «Τω καιρώ εκείνω», στο Γιώργος Α. Βερνίκος, ο.π„ σ. 48-49.
9. «Διαλύονται δύο οργανώσεις για "ανεπίτρεπτη προπαγάνδα”», Τα Νέα, 10.5.1972.
10. «Ενώ κυβερνά η Επανάστασις», Νέα Πολιτεία, 10.5.1972.
11. Γιώργος Παπαπέτρου, «Από την ΕΚΙΝ στη Νομική», στο Γιώργος Γάτος, Πολυτεχνείο 73. Ρεπορτάζ με την Ιστορία, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 2002, α. 181.
12. Γεώργιος Παπαδόπουλος, Το Πιστεύω μας, τ. Η', εκδ. Ελεύθερος Κόσμος, Αθήνα 2004, σ. 184. 13. Γιώργος Καρράς, «Οι δίκες των βασανιστών και η εσωτερική λογική τους. Καταδίκες στρατιωτικών - αθωώσεις αστυνομικών», περ. Ο Πολίτης, τχ. 6, Νοέμβρης 1976, σ 8-15.
14. Περικλής Κοροβέσης, Οι Ανθρωποφύλακες, εκδ. Εφημερίδα των Συντακτών, Αθήνα 2016 σ. 28.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Μέρες του ’72 και του ’73
Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ του Παναγιώτη Κανελλάκη είναι ένα μικρό σε μέγεθος και εξαιρετικά λιτό κείμενο. Οπως εξηγεί σε άλλες σελίδες ο ίδιος ο συγγραφέας, πρόκειται για ένα μικρό μονάχα τμήμα του ημερολογίου που κατόρθωσε να κρατά τις μέρες που βρισκόταν στα κελιά της χουντικής ΕΑΤ/ΕΣΑ το 1973. Οι καταγραφές αυτές είναι οι μόνες που περισώθηκαν από τις συνεχείς έρευνες των οργάνων της χούντας και περιλαμβάνουν μικρό μόνο μέρος από όσα υπέστη ο Κανελλάκης τις 147 μέρες της κράτησής του.
Δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά σε συνέχειες στο περιοδικό Ταχυδρόμος τον Ιανουάριο του 1975, αλλά ο συγγραφέας θέλησε έπειτα από χρόνια, το 1996, να εκδώσει σε βιβλίο τη Μαρτυρία του, απαλλαγμένη αυτή τη φορά από τη συγκινησιακή και πολιτική φόρτιση της πρώτης μεταδικτατορικής περιόδου (εκδόσεις Ομβρος). Αυτήν την έκδοση ακολουθούμε και εμείς, επανεκδίδοντας τη δυσεύρετη πλέον Μαρτυρία, με την άδεια που μας παραχώρησε ευγενικά η κόρη του συγγραφέα Χρύσα Κανελλάκη-Ράιμερ. Εχουμε μόνο προσθέσει ως «Επίμετρο» την κατάθεση του Παν. Κανελλάκη στη δίκη των βασανιστών του ΕΑΤ/ΕΣΑ.
Ο Παναγιώτης Κανελλάκης, που πέθανε ξαφνικά, σε ηλικία 67 χρόνων, τον Οκτώβριο του 2009 στη Ρώμη, ήταν ένας ξεχωριστός άνθρωπος. Αντισυμβατικός, τολμηρός ακτιβιστής, αλλά και πιστός στους θεσμούς της δημοκρατίας, ακολούθησε τις ιδέες του μέχρι τέλους. Στη Μεταπολίτευση υπηρέτησε ως ειδικός σύμβουλος του υπουργού Παιδείας Δημήτρη Τσάτσου και βοήθησε στον αγώνα της «αποχουντοποίησης» στα Πανεπιστήμια.
Αυτή ήταν η μοναδική δημόσια θέση που κατέλαβε. Εξακολούθησε στη συνέχεια με κάθε τρόπο να παλεύει για τα ανθρώπινα δικαιώματα, και ειδικά στους δύσκολους τομείς των ναρκωτικών, του περιβάλλοντος και του πολιτικού ασύλου.
Το 1990 υπήρξε συνιδρυτής της LIA (Διεθνής Αντιαπαγορευτική Ενωση), ενώ το 2007 ορίστηκε αντιπρόεδρος του ΟΚΑΝΑ. Μαζί με τον Γιώργο Βερνίκο ίδρυσαν το 1991 το ελληνικό γραφείο της διεθνούς οικολογικής οργάνωσης Greenpeace, του οποίου υπήρξε για δέκα χρόνια πρόεδρος. Τις νομικές του γνώσεις προσέφερε με ανιδιοτέλεια στους πιο «δύσκολους» διωκόμενους. Υπήρξε συνήγορος στις τρεις εμβληματικές περιπτώσεις εκζητουμένων Ευρωπαίων πολιτών, του Ρολφ Πόλε το 1976, του Μαουρίτσιο Φολίνι το 1987 και του Ενρίκο Μπιάνκο το 1998.
Στην αγόρευσή του το 1976 στον Αρειο Πάγο, που εξέταζε το αίτημα των γερμανικών αρχών για την έκδοση του Πόλε, ο Κανελλάκης θα δώσει τον δικό του ορισμό για την πολιτική: «Πολιτική είναι μία ενέργεια όχι μόνο όταν επιφέρει ένα θεαματικό αποτέλεσμα μέσα σ’ ένα Κοινοβούλιο ή σ’ έναν διεθνή οργανισμό, αλλά κυρίως εκείνη η ενέργεια που διαμορφώνει πολιτικές συνειδήσεις, κατά τρόπο θετικό ή αρνητικό· αυτό είναι θέμα πολιτικής τοποθέτησης». 1
Αυτήν την πεποίθησή του εφάρμοσε ο ίδιος με αυταπάρνηση την περίοδο της δικτατορίας.
Η Μαρτυρία αναφέρεται σε όσα υπέστη ο Κανελλάκης μετά τη δεύτερη σύλληψή του, τον Μάρτιο του 1973. Είχε προηγηθεί, τον Μάιο του 1972, η πρώτη σύλληψη από τα όργανα της χούντας. Ο Κανελλάκης ήταν ήδη μάχιμος δικηγόρος και έπαιρνε μέρος σε δίκες ως υπερασπιστής πολιτικών αντιπάλων της χούντας. Η χούντα, όμως, θεωρούσε ότι έπαιζε ιδιαίτερο ρόλο στην ανάπτυξη του μαζικού φοιτητικού κινήματος, το οποίο ξεκινούσε εκείνη την περίοδο σε διάφορες σχολές, μεταξύ των οποίων και η Νομική.
Ο Κανελλάκης έμεινε 33 μέρες στην Ασφάλεια, χωρίς να υποστεί βία. Οπως εξηγεί στη δική του μαρτυρία ο Νικήτας Λιοναράκης, ενώ στην πλειονότητά τους οι φοιτητές που συνελήφθησαν εκείνες τις μέρες υπέστησαν άγρια κακομεταχείριση, τους τέσσερις που προόριζαν οι αρχές της χούντας για παραπομπή σε δίκη ως «οργανωτές» δεν τους άγγιξαν καν Παν. Κανελλάκη, Ν. Λιοναράκη, Μ. Σαμπατακάκη, Α. Φωτεινού. «Θυμάμαι τον απίθανο Κανελλάκη», γράφει ο Λιοναράκη-. να κάνει άνω-κάτω τη φυλακή (έκλεβε τα μάνταλα από τις πόρτες έκλεψε μέχρι και το όπλο του αστυφύλακα φρουρού!)». 2
Αφορμή γι’ αυτήν την πρώτη σύλληψη ήταν η απόπειρα λίγων νέων να διαδηλώσουν την παραμονή της Πρωτομαγιάς στην πλατεία Κοτζιά. Είχε προηγηθεί, μια βδομάδα νωρίτερα, στις 21 Απριλίου 1972, η πρώτη δημόσια φοιτητική διαμαρτυρία στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου. Μερικές δεκάδες φοιτητές από πολλές σχολές συγκεντρώθηκαν στα σκαλιά των Προπυλαίων, έψαλαν τον εθνικό ύμνο και στη συνέχεια είπαν το τραγούδι-σύμβολο της περιόδου («Πότε θα κάνει ξαστεριά») και τα απαγορευμένα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. Ακολούθησαν επιδρομή της Αστυνομίας, βίαιη διάλυση της συγκέντρωσης και συλλήψεις.
Η δεύτερη απόπειρα διαδήλωσης, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, ήταν λιγότερο μαζική, μετά την άγρια καταστολή της πρώτης. Σε ένα μικρό μονόστηλο στην πρώτη σελίδα των εφημερίδων πληροφορούνταν οι αναγνώστες τα πρώτα σκιρτήματα του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος.
Το Ασοσιέιτεντ Πρες, σε τηλεγράφημά του από την Αθήνα, μετέδωσε ότι, σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές, άλλοι 15 φοιτητές καθώς και ο συντάκτης της Φοιτητικής Στήλης μιας μεγάλης απογευματινής εφημερίδας [Χρ. Ζαφείρης] συνελήφθησαν στη Θεσσαλονίκη το Σαββατοκύριακο. Η Αστυνομία αρνήθηκε να κάνει οποιαδήποτε ανακοίνωση».3
Ο Κανελλάκης συνελήφθη πέντε μέρες αργότερα. Αντιγράφουμε και πάλι από τις εφημερίδες της εποχής: «Συνελήφθησαν χθες από όργανα της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών ένας δικηγόρος και δύο σπουδασταί, με την κατηγορία ότι προέκυψαν ευθύνες σε βάρος τους για την αποπειραθείσα διαδήλωση φοιτητών, κατά την παραμονή της Πρωτομαγιάς, στην πλατεία Κοτζιά. Ο δικηγόρος ονομάζεται Παναγιώτης Κανελλάκης και είναι πρόεδρος της Ελληνοευρωπαϊκής Κινήσεως Νέων. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι συλληφθέντες θα παραπεμφθούν στον βασιλικό επίτροπο του Εκτάκτου Στρατοδικείου. Οπως είναι γνωστό, για τον ίδιο λόγο είχαν συλληφθεί προ πέντε ημερών από τη Γενική Ασφάλεια Αθηνών άλλοι δέκα φοιτηταί και φοιτήτριες».4
Για το πόσο σοβαρά αντιμετώπιζε η χούντα αυτές τις φαινομενικά εξαιρετικά περιθωριακές αντιδράσεις της νεολαίας χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στις 2.5.1 972, τρεις μέρες δηλαδή μετά την αποτυχημένη απόπειρα διαδήλωσης, δημοσιεύτηκε εσπευσμένα στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο «Κανονισμός διαλύσεως των δημοσίων συναθροίσεων», ο οποίος καταρτίστηκε από τα Αρχηγεία Χωροφυλακής και Αστυνομίας Πόλεων, έπειτα από σχετική γνωμοδότηση του Συμβουλίου Επικράτειας.
«Συντρεχούσης προϋποθέσεως διαλύσεως δημοσίας συναθροίσεως εις τας υπό του άρθρου 7 του Ν.Δ. 794/1971 καθοριζόμενος περιπτώσεις, τηρούνται τα ακόλουθα:α) Η Αστυνομική Αρχή προσκαλεί εις τον τόπον της δημοσίας συναθροίσεως εγκαίρως και εις κατεπειγούσας περιπτώσεις εκτάκτως τους εκπροσώπους της Διοικητικής και Δικαστικής Αρχής εις τους οποίους ανακοινοί ότι συντρέχει νόμιμος περίπτωσις διαλύσεως αυτής. Εν συνεχεία και επί παρουσία των εκπροσώπων τούτων ο εκπρόσωπος της Αστυνομικής Αρχής ανακοινοί εις τον πρόεδρον ή εις μέλος της οργανωτικής επιτροπής ή εις τον ομιλητήν ή εις τους μετέχοντας της συναθροίσεως τους λόγους, δι’ ους δεν επιτρέπεται να πραγματοποιηθή ή να συνεχισθή πραγματοποιουμένη η δημοσία συνάθροισις, προσκαλεί δε πάντας, είτε διά μεγαφώνου είτε διά παντός ετέρου προσφόρου μέσου, όπως απομακρυνθούν του τόπου της συναθροίσεως και διαλυθούν ησύχως. [...]
β) Εις απάσας τας ανωτέρω περιπτώσεις εάν μετά την τρίτην πρόσκλησιν οι οργανωταί και οι μετέχοντες της συναθροίσεως δεν υπακούσουν, ο εκπρόσωπος της Αστυνομικής Αρχής, παρουσία των εκπροσώπων της Διοικητικής και Δικαστικής τοιαύτης μετά γνώμην δε αυτών, διατάσσει την διάλυσιν της συναθροίσεως διά της χρήσεως, κατά την κρίσιν του μετ’ εκτίμησιν της καταστάσεως, των προσφορών προς τον σκοπόν τούτον μέσων, ιδία δε διά της βιαίας απωθήσεως, του καταιγισμού δι’ ύδατος, της αστυνομικής ράβδου ή των υποκοπάνων των όπλων, των δακρυγόνων ή ετέρων συναφών μέσων.
γ) Εις κατεπειγούσας περιπτώσεις, καθ’ ας παρίσταται άμεσος κίνδυνος διασαλεύσεως της τάξεως, ο εκπρόσωπος της Αστυνομικής Αρχής δικαιούται και προ της αφίξεως εις τον χώρον της συναθροίσεως των εκπροσώπων της Δικαστικής και Διοικητικής Αρχής να προβαίνη εις τας υπό στοιχ. α' και β’ της παρούσης παραγράφου ενεργείας.
δ) Εάν διά της χρήσεως των μέσων περί ων η υπό στοιχ. β' διάταξις της παρούσης δεν επιτευχθή η διάλυσις της συναθροίσεως, αύτη δε εξελιχθή εις βιαίαν ή εκ της συνεχίσεως αυτής προκαλείται άμεσος κίνδυνος της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητος των μετεχόντων ή οι μετέχοντες ταύτης εκτρέπωνται εις αξιοποίνους πράξεις ή ήρξαντο βιαιοπραγούντες κατά των ανδρών της δημοσίας δυνάμεως, τηρούμενης και εν τη περιπτώσει ταύτη της διαδικασίας περί ης αι προηγούμενοι διατάξεις, δύναται ο εκπρόσωπος της Αστυνομικής Αρχής μετά γνώμην των εκπροσώπων της Διοικητικής και Δικαστικής Αρχής να διατάξη την χρήσιν των όπλων υπό των ανδρών της δημοσίας δυνάμεως και των μετ’ αυτών συμπραττόντων οργάνων. Η χρήσις των όπλων άρχεται δι’ εκφοβιστικής εις τον αέρα βολής, εάν δε και μετά τούτο δεν ήθελον αποσυρθή οι μετέχοντες της συναθροίσεως, συγχωρείται οιαδήποτε χρήσις των όπλων».5
Τις μέρες εκείνες του 1972 είχαν αρχίσει να εμφανίζονται σε όλες τις σχολές σημάδια της φοιτητικής κινητοποίησης, με πρώτο όχημα τις προσφυγές στα Πρωτοδικεία κατά των διορισμένων διοικήσεων στους φοιτητικούς συλλόγους και αίτημα τη διενέργεια εκλογών. Οι υπογραφές κάτω από τις προσφυγές ήταν ακόμα λίγες, αλλά η κινητικότητα μέσα στα Πανεπιστήμια είχε θορυβήσει την ηγεσία της δικτατορίας.
Στην πραγματικότητα, εκείνο που κυρίως καταλόγιζαν στον Κανελλάκη οι χουντικές υπηρεσίες ασφαλείας ήταν το γεγονός ότι είχε πρωτοστατήσει στη δημιουργία μιας καθ' όλα «νόμιμης» αντιστασιακής οργάνωσης. Ο λόγος για την Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων (ΕΚΙΝ), η οποία πρωτοδημιουργήθηκε στα τέλη του 1 969 και τον Ιούνιο του 1970 διέθετε εγκεκριμένο καταστατικό.
Ο Κανελλάκης υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος της ΕΚΙΝ. Οι αρχικές διακηρύξεις της ήταν σαφείς για τον ρόλο που επρόκειτο να παίξει το σωματείο αυτό στην ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος:
«Η εποχή μας είναι μια εποχή ακραίων αντιθέσεων και αντιφάσεων, που η βάση τους βρίσκεται στη σύγκρουση των καινούργιων και των παλιών οικονομικο-κοινωνικών δομών. Πρώτη μας διαπίστωση είναι πως η νεολαία σ’ όλο τον κόσμο έχει γίνει ένα απ’ τα καλύτερα πεδία αντανάκλασης αυτών των αντιθέσεων. Αντίθετα, οι ελληνικές ανώτερες και ανώτατες σχολές, από πεδία πνευματικής ανησυχίας και σύγκρουσης ιδεών που όφειλαν να είναι έχουν καταντήσει χώροι εφησυχασμού ή το πολύ πολύ καφενόβιου προβληματισμού. Δεύτερη διαπίστωση, η τεράστια προσπάθεια που καταβάλλεται για να αμβλυνθούν με πλαστό τρόπο στις συνειδήσεις μας οι αντιφάσεις της κοινωνίας μας και που κύριος στόχος είναι και πάλι η νεολαία. Αυτές οι δύο λοιπόν αλληλένδετες διαπιστώσεις είναι η πηγή του προβληματισμού μας.
Πιστεύοντας όμως ότι δεν αρκούν οι διαπιστώσεις, θελήσαμε να περάσουμε σ’ ένα αμέσως επόμενο επίπεδο, να δημιουργήσουμε δηλαδή ένα χώρο όπου θα μπορούσαμε να έχουμε μερική τουλάχιστον δυνατότητα ελέγχου της πλαστογράφησης της εποχής μας. Ετσι γεννήθηκε η Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων. Ενας χώρος όπου κάθε φορέας ιδεών και απόψεων θα μπορεί να παρουσιάζεται, να ζυμώνεται και ίσως να καρποφορεί. Ενας χώρος όπου η συναλλαγή θα έχει για σκοπό την πληροφόρηση, την έρευνα και τη δημιουργία.
Δεν έχουμε τάσεις απομονωτισμού και ξέρουμε πως κανένα γεγονός δεν αποκόβεται από τον κοινωνικό του περίγυρο. Ομως η προσπάθειά μας, σαν προσπάθεια μείωσης των δυνάμεων της πλαστογράφησης, αποκτά από τα πράγματα έναν μάλλον αμυντικό χαρακτήρα. Γι’ αυτόν τον λόγο, άλλωστε, δεν πιστεύουμε πως μ’ αυτόν τον τρόπο θα λύσουμε κανένα καίριο πρόβλημα. Στόχος μας απλά και μόνο είναι η δημιουργία μιας νησίδας που πάνω της θα προσπαθήσουμε ν’ αντιμετωπίσουμε τα δεδομένα της εποχής μας, αν όχι απόλυτα σωστά, τουλάχιστον τίμια, στο αληθινό τους μέτρο».6
Πιστεύοντας όμως ότι δεν αρκούν οι διαπιστώσεις, θελήσαμε να περάσουμε σ’ ένα αμέσως επόμενο επίπεδο, να δημιουργήσουμε δηλαδή ένα χώρο όπου θα μπορούσαμε να έχουμε μερική τουλάχιστον δυνατότητα ελέγχου της πλαστογράφησης της εποχής μας. Ετσι γεννήθηκε η Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων. Ενας χώρος όπου κάθε φορέας ιδεών και απόψεων θα μπορεί να παρουσιάζεται, να ζυμώνεται και ίσως να καρποφορεί. Ενας χώρος όπου η συναλλαγή θα έχει για σκοπό την πληροφόρηση, την έρευνα και τη δημιουργία.
Δεν έχουμε τάσεις απομονωτισμού και ξέρουμε πως κανένα γεγονός δεν αποκόβεται από τον κοινωνικό του περίγυρο. Ομως η προσπάθειά μας, σαν προσπάθεια μείωσης των δυνάμεων της πλαστογράφησης, αποκτά από τα πράγματα έναν μάλλον αμυντικό χαρακτήρα. Γι’ αυτόν τον λόγο, άλλωστε, δεν πιστεύουμε πως μ’ αυτόν τον τρόπο θα λύσουμε κανένα καίριο πρόβλημα. Στόχος μας απλά και μόνο είναι η δημιουργία μιας νησίδας που πάνω της θα προσπαθήσουμε ν’ αντιμετωπίσουμε τα δεδομένα της εποχής μας, αν όχι απόλυτα σωστά, τουλάχιστον τίμια, στο αληθινό τους μέτρο».6
Οι μετρημένες αυτές διατυπώσεις δεν οφείλονταν μόνο στην ανάγκη αυτοπροστασίας απέναντι στον πανίσχυρο χουντικό μηχανισμό καταστολής κάθε μη ελεγχόμενης δημιουργικής πρωτοβουλίας. Μαρτυρούν και ότι οι ιδρυτές του εγχειρήματος είχαν συνείδηση των μεγάλων δυσκολιών. Και όμως, μέσα σε λίγους μήνες η ΕΚΙΝ κατόρθωσε να συγκεντρώσει γύρω της σημαντικό αριθμό νέων και να οργανώσει ποικίλες εκδηλώσεις, και μάλιστα όχι μόνο στην Αθήνα.
Η εκδοτική της παραγωγή περιελάμβανε τον Σοφιστή του Πλάτωνα, με εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια του Δημήτρη Γληνού, το Δημοτικισμός και Παιδεία του Α. Π. Δελμούζου και τη μελέτη Ανώτατη Παιδεία του Γεωργίου Κουμάντου.
Στο Ενημερωτικό Δελτίο της ΕΚΙΝ αρθρογραφούσαν οι Ξ. Γιαταγάνας, Γ. Μαρκόπουλος, Βασ. Ραφαηλίδης, Γ. Σισιλιάνος, Ρ. Γαλανάκη, Λ. Κανέλλης, Κ. Κουλουφάκος. Π. Μάρκαρης, Β. Βαβανάτσος, Γ. Μπακογιαννόπουλος, Α. Χρήστου. Στις εκδηλώσεις του σωματείου μετείχαν οι Σ. Ζερβός, Θ. Βέγγος, Ντ. Κατσουρίδης, Δ. Σαπρανίδης, Γ. Δάλλας, Θ. Γκόρπας, Αιμ. Ζαχαρέας, Κ. Χατζηαργύρης, Θ. Φραγκόπουλος, Μ. Χάκκας κ.ά.
Οι εκδηλώσεις αυτές, όσο κι αν από πρώτη ματιά δεν είχαν άμεσες πολιτικές αναφορές, στην πραγματικότητα ήταν ασύμβατες με τους όρους που είχε θέσει η χούντα στον πολιτισμό και την παιδεία. Παράλληλα, όμως, η ΕΚΙΝ είχε άμεση σχέση με τους πρώτους πυρήνες του φοιτητικού κινήματος, ιδιαίτερα με τον χώρο του Πανεπιστημίου και ειδικά της Νομικής.
Η δημιουργία της ΕΚΙΝ δεν αντιμετώπιζε μόνο τους κινδύνους από τη χουντική καταστολή. Καμιά παρόμοια οργάνωση δεν είχε δημιουργηθεί έως τότε. Και ήταν εντελώς αχαρτογράφητα τα νερά που διέπλεε αυτή η μικρή ομάδα νέων, προσπαθώντας ταυτόχρονα να συμπεριλάβει στους κόλπους της όλες τις πολιτικές τάσεις του αντιδικτατορικού φάσματος. Το εγχείρημα κινδύνευσε με ναυάγιο από την αρχή, όπως μαρτυρά η επιστολή του Παναγιώτη Κανελλάκη προς τον συνιδρυτή της ΕΚΙΝ και στενό του φίλο Γιώργο Βερνίκο, με ημερομηνία 3 Σεπτεμβρίου 1970:
«Νομίζω πως η υπόθεσίς μας έχει πάρει τον χειρότερο δρόμο που θα μπορούσαμε να φαντασθούμε. Αυτό που κάνει τον αγώνα μας ακόμη δυσκολότερο απ’ ό,τι ήταν εξ αρχής είναι εμπόδια όχι απ’ έξω, όπως αυτά που υπολογίζαμε, αλλά από μέσα, από μας τους ίδιους. Σε διαβεβαιώ ότι με την εξέλιξη των πραγμάτων έχω στενοχωρηθεί όσο δεν φαντάζεσαι. Εάν η διοικούσα ομάδα του συλλόγου δεν αποκτήσει ομοιογένεια και μια κάποια εγκαρδιότητα, κάθε προσπάθειά μας είναι καταδικασμένη.
Εγώ προσωπικά το δηλώνω από σήμερα ευθαρσώς ότι εάν η υπόθεσίς μας αποτύχει από λόγους εσωτερικής φθοράς, παραιτούμαι οριστικά από κάθε περαιτέρω ανάμειξη και απέχω από κάθε είδους δράση. Είναι ντροπή μας ν’ αντιμετωπίζουμε τέτοιου είδους προβλήματα. Εάν 10 νέοι άνθρωποι με ικανότητες και πολλά κοινά “πιστεύω” δεν είναι δυνατόν να μονοιάσουν για να επιδιώξουν ορισμένους βασικούς κοινούς στόχους, τότε κάθε ενέργειά μας είναι οριστικά ματαιοπονία.
Τα τελευταία στα γράφω (και τα εννοώ) για να σε αποτρέψω από τις σκέψεις σου περί απορρίψεως της ΕΚΙΝ και προωθήσεως άλλων σχημάτων. Τώρα μπήκαμε στον χορό και δεν υπάρχει υποχώρησις. Η επιδίωξίς μας πρέπει να είναι μία: η ομόνοια και η συμφιλίωσις όλων μας».7
Τους αρχικούς αυτούς δισταγμούς ανέλαβε άθελά της να εξαλείψει η χουντική Ασφάλεια. Με τη
στενή παρακολούθηση και την πίεση στο Δ.Σ. της ΕΚΙΝ, η Ασφάλεια... έπεισε τον αρχικό πυρήνα της ότι το σωματείο βρισκόταν στον καλό δρόμο. Στα πρακτικά των συνεδριάσεων του Δ.Σ. της ΕΚΙΝ έχει διασωθεί η αφήγηση του Κανελλάκη από την πρώτη «επίσκεψή» του στην Ασφάλεια, όπου είχε κληθεί «δι’ υπόθεσίν του», όπως έγραφαν εκείνη την εποχή οι τυποποιημένες κλήσεις προς αγωνιστές της αντίστασης:
«Ο πρόεδρος έθεσε υπ’ όψιν του Δ.Σ. τα εξής:
Την 1η Ιουλίου 1971 εκλήθη υπό της Υποδιευθύνσεως Γενικής Ασφαλείας Αθηνών διά να δώση ορισμένος πληροφορίας σχετικός με την υπό του Συλλόγου ακολουθουμένην γραμμήν.
Ο πρόεδρος μετέβη εις τα γραφεία, όπου είχε μακράν συζήτησιν μετά των αρμοδίων αστυνομικών οργάνων Σμαΐλη και Καραπαναγιώτη. Ο πρόεδρος, όπως εδήλωσε, εξέθεσε εις αυτούς την τακτικήν την οποίαν ακολουθεί ο Σύλλογος, τονίσας μεταξύ άλλων ότι πρωταρχικόν μέλημα της διοικήσεως του Συλλόγου αποτελεί η μετά σχολαστικότητος τήρησις όλων των υποχρεώσεων τας οποίας επιβάλλουν εις τον Σύλλογον οι νόμοι της πολιτείας. Προσέθεσε δε ότι η διοίκησις του Συλλόγου δεν προτίθεται να προβεί εις καμία παραχώρησιν, υπό τύπον παροχής υπηρεσιών ή πληροφοριών, σε καμία αναρμοδίαν δημοσίαν υπηρεσίαν ή τρίτο φυσικό ή νομικό πρόσωπο, της Ασφαλείας μη εξαιρούμενης. Συναφώς ο πρόεδρος εξέφρασε προς τα αστυνομικά όργανα την επιθυμία του όπως εις το έξης τυχόν επαφές μεταξύ της Ασφαλείας και της κινήσεως να διαμείβονται διά της τυπικής οδού, υπό τύπον αποστολής επισήμων εγγράφων.
Εις απάντησιν αυτών ο αστυνόμος κ. Καραπαναγιώτης εξέφρασε προς τον πρόεδρο την δυσαρέσκειάν του διά την έλλειψιν κατανοήσεως τού υπό της Ασφαλείας επιτελουμένου έργου και παρεκάλεσε να μεταβίβαση εις το Δ.Σ. την επιθυμίαν του, όπως εις το μέλλον αλλάξη τακτικήν η διοίκησις του Συλλόγου έναντι της Ασφαλείας και επίδειξη πνεύμα κατανοήσεως και συνεργασίας».
Την 1η Ιουλίου 1971 εκλήθη υπό της Υποδιευθύνσεως Γενικής Ασφαλείας Αθηνών διά να δώση ορισμένος πληροφορίας σχετικός με την υπό του Συλλόγου ακολουθουμένην γραμμήν.
Ο πρόεδρος μετέβη εις τα γραφεία, όπου είχε μακράν συζήτησιν μετά των αρμοδίων αστυνομικών οργάνων Σμαΐλη και Καραπαναγιώτη. Ο πρόεδρος, όπως εδήλωσε, εξέθεσε εις αυτούς την τακτικήν την οποίαν ακολουθεί ο Σύλλογος, τονίσας μεταξύ άλλων ότι πρωταρχικόν μέλημα της διοικήσεως του Συλλόγου αποτελεί η μετά σχολαστικότητος τήρησις όλων των υποχρεώσεων τας οποίας επιβάλλουν εις τον Σύλλογον οι νόμοι της πολιτείας. Προσέθεσε δε ότι η διοίκησις του Συλλόγου δεν προτίθεται να προβεί εις καμία παραχώρησιν, υπό τύπον παροχής υπηρεσιών ή πληροφοριών, σε καμία αναρμοδίαν δημοσίαν υπηρεσίαν ή τρίτο φυσικό ή νομικό πρόσωπο, της Ασφαλείας μη εξαιρούμενης. Συναφώς ο πρόεδρος εξέφρασε προς τα αστυνομικά όργανα την επιθυμία του όπως εις το έξης τυχόν επαφές μεταξύ της Ασφαλείας και της κινήσεως να διαμείβονται διά της τυπικής οδού, υπό τύπον αποστολής επισήμων εγγράφων.
Εις απάντησιν αυτών ο αστυνόμος κ. Καραπαναγιώτης εξέφρασε προς τον πρόεδρο την δυσαρέσκειάν του διά την έλλειψιν κατανοήσεως τού υπό της Ασφαλείας επιτελουμένου έργου και παρεκάλεσε να μεταβίβαση εις το Δ.Σ. την επιθυμίαν του, όπως εις το μέλλον αλλάξη τακτικήν η διοίκησις του Συλλόγου έναντι της Ασφαλείας και επίδειξη πνεύμα κατανοήσεως και συνεργασίας».
Οι δύο ασφαλίτες που αναφέρονται (Καραπαναγιώτης και Σμαΐλης) ήταν ανώτερα στελέχη του διαβόητου «Σπουδαστικού» της Ασφάλειας.
Το μικρό υπόγειο της οδού Γιάννη Σταθά, στον Λυκαβηττό, όπου φιλοξενούνταν τα δεύτερα γραφεία της ΕΚΙΝ, αποτελούσε καθημερινό στόχο της Ασφάλειας. Κάθε βράδυ περιπολούσαν στην περιοχή ασφαλίτες και έκαναν έλεγχο ταυτότητας σε όσους επιχειρούσαν να πλησιάσουν τα γραφεία. Μ’ αυτόν τον τρόπο, η Ασφάλεια κατάρτιζε τον δικό της κατάλογο μελών και συνεργατών της ΕΚΙΝ, αλλά βέβαια τρομοκρατούσε και όσους επιχειρούσαν να μετάσχουν σε κάποια από τις δραστηριότητές της. Σε μία από αυτές τις επιχειρήσεις αστυνομικού ελέγχου, τον Δεκέμβριο του 1971, οι ελεγχόμενοι διαπίστωσαν ότι το «όργανο» δεν ένιωθε τόσο άνετα.
Περιγράφει τη σκηνή ο Κανελλάκης: «Δυο μπάτσοι με στολή κι ένας με καμπαρντίνα μας σταματάνε έξω από τα γραφεία τής Γιάννη Σταθά για εξακρίβωση στοιχείων. [...] Ομως απόψε κάτι πάει στραβά. Κάτι τους στεναχωρεί τους μπάτσους. Τραβιούνται λίγο παράμερα και κοιτάνε δύσπιστα μία εμάς, μία τις ταυτότητες με ύφος σκοτεινό. Σαν κάτι να τους ξινίζει. [...] Τη λύση θα τη δώσει αυτός με την καμπαρντίνα. Με μια αποφασιστική κίνηση μας επιστρέφει τις ταυτότητες, καληνυχτίζει (!), κάνει μεταβολή και χάνεται μαζί με τους άλλους δύο στο σκοτάδι. Μόνο συγγνώμη που δεν μας ζήτησε! (Γιατί μου φάνηκε πως στη φωνή του έπαιζε μια δόση δουλικότητας;).
Μπήκαμε στα γραφεία και κοιταζόμασταν. Δεν μας είχαν μαθημένους οι μπάτσοι σε τέτοιες αβρότητες. Τι είχε συμβεί; Η όλη υπόθεση ήταν αρκετά σκοτεινή και ίσως να ’μενε για πάντα ανεξιχνίαστη αν ένας απ’ την παρέα, αυτός που ανέλαβε την αναμοιρασιά των ταυτοτήτων, δεν διάβαζε τα ονόματά μας μεγαλοφώνως. Και τότε, διαμιάς, φωτίστηκαν σε όλο τους το μεγαλείο... οι δισταγμοί του ασφαλίτη. Τα τρία πρώτα ονόματα ήταν: Γουλανδρής Ν., Λάτσης Γ., Βερνίκος Γ. Σου λέει, πού να μπλέκεις τώρα, ξέρω ’γώ τι γίνεται... άσε καλύτερα». 8
Η Γιάννη Σιαθά γέμισε με κόσμο. Η επιτυχία της εκδήλωσης ήταν τόσο μεγάλη ώστε η χούντα αποφάσισε να απαγορεύσει την ανάλογη εκδήλωση που είχε προγραμματιστεί για τη Θεσσαλονίκη.
Μετά τη σύλληψη του προέδρου της Παν. Κανελλάκη στις αρχές Μάη 1972, η χούντα προχώρησε στη διάλυση του Συλλόγου.
Ταυτόχρονα διαλύθηκε και η Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων, η οποία είχε τολμήσει εκείνες τις μέρες (8.5.1972) να διοργανώσει μια δημόσια εκδήλωση στο κέντρο της Αθήνας με θέμα «Τα ανθρώπινα δικαιώματα - ελεύθερη έκφραση και επικοινωνία» και ομιλητές τους Αν. Πεπονή, Γ. Κουμάντο, Στρ. Τσίρκα, Ιάκ. Καμπανέλλη, Κ. Κυριαζή και Βασ. Ραφαηλίδη.
Η διάλυση των δύο Συλλόγων ανακοινώθηκε το απόγευμα της 9ης Μαΐου 1972 και στηρίχτηκε στη σύλληψη του Κανελλάκη και των συναγωνιστών του:
«Κατόπιν της γενομένης διαπιστώσεως, εκ της εξετάσεως υπό των Αρχών Ασφαλείας των προσφάτως συλληφθέντων δι’ αναρχικάς εκδηλώσεις, ότι ολιγάριθμα άτομα, ανήκοντα εις τας συσταθείσας πρό τίνος χρόνου οργανώσεις,
α) Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων και
β) Ελληνοευρωπαϊκή Κίνησις Νέων, αναπτύσσουν δραστηριότητα, αποσκοπούσαν εις την δημιουργίαν κλίματος οξύτητος, διχασμού και αναταραχής γενικώς, δι’ εξτρεμιστικών ενεργειών, απεφασίσθη η εκτόπισις των κάτωθι:
1) Γρηγοριάδη Γρηγορίου, κλωστοϋφαντουργού,
2) Μπερτσιά Νικολάου, ιδιωτικού υπαλλήλου,
3) Πεπονή Αναστασίου, δικηγόρου,
4) Μπαλάφα Ιωάννου, πολιτικού μηχανικού,
5) Κουμάντου Γεωργίου, δικηγόρου,
6) Αλαβάνου Κωνσταντίνου, ασκουμένου δικηγόρου,
7) Παππά Δημητρίου, δικηγόρου.
Πέραν του μέτρου τούτου εκινήθη ήδη η διαδικασία διά την διάλυσιν των ανωτέρω αναφερομένων οργανώσεων, αι οποίαι εκτραπείσαι του εκ του καταστατικού των προβλεπομένου σκοπού, επιδιώκουν, διά πραγματοποιούμενων συγκεντρώσεων και άλλων εκδηλώσεων, ανεπίτρεπτον προπαγάνδα κατά της Συνταγματικής τάξεως και της Εθνικής Οικονομίας της Χώρας, προς κλονισμόν της εμπιστοσύνης του κοινού και δημιουργίαν αναταραχής.
Η Κυβέρνησις είναι αποφασισμένη να πατάξη και μελλοντικούς πάσαν απόπειραν αναβιώσεως των προεπαναστατικών οχλοκρατικών εκδηλώσεων, εφαρμόζουσα με αυστηρότητα το Σύνταγμα και τους Νόμους του Κράτους».9
α) Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων και
β) Ελληνοευρωπαϊκή Κίνησις Νέων, αναπτύσσουν δραστηριότητα, αποσκοπούσαν εις την δημιουργίαν κλίματος οξύτητος, διχασμού και αναταραχής γενικώς, δι’ εξτρεμιστικών ενεργειών, απεφασίσθη η εκτόπισις των κάτωθι:
1) Γρηγοριάδη Γρηγορίου, κλωστοϋφαντουργού,
2) Μπερτσιά Νικολάου, ιδιωτικού υπαλλήλου,
3) Πεπονή Αναστασίου, δικηγόρου,
4) Μπαλάφα Ιωάννου, πολιτικού μηχανικού,
5) Κουμάντου Γεωργίου, δικηγόρου,
6) Αλαβάνου Κωνσταντίνου, ασκουμένου δικηγόρου,
7) Παππά Δημητρίου, δικηγόρου.
Πέραν του μέτρου τούτου εκινήθη ήδη η διαδικασία διά την διάλυσιν των ανωτέρω αναφερομένων οργανώσεων, αι οποίαι εκτραπείσαι του εκ του καταστατικού των προβλεπομένου σκοπού, επιδιώκουν, διά πραγματοποιούμενων συγκεντρώσεων και άλλων εκδηλώσεων, ανεπίτρεπτον προπαγάνδα κατά της Συνταγματικής τάξεως και της Εθνικής Οικονομίας της Χώρας, προς κλονισμόν της εμπιστοσύνης του κοινού και δημιουργίαν αναταραχής.
Η Κυβέρνησις είναι αποφασισμένη να πατάξη και μελλοντικούς πάσαν απόπειραν αναβιώσεως των προεπαναστατικών οχλοκρατικών εκδηλώσεων, εφαρμόζουσα με αυστηρότητα το Σύνταγμα και τους Νόμους του Κράτους».9
Το επίσημο αίτημα του νομάρχη Αθήνας για τη διάλυση της ΕΚΙΝ είναι εξαιρετικά διαφωτιστικό για τους φόβους της δικτατορίας από τη δράση της:
«Του ως άνω Σωματείου αιτούμαι την διάλυσιν διά τους κάτωθι νομίμους και βάσιμους λόγους και δι’ όσους θέλω προσθέσει εν καιρώ, επιφυλασσόμενος παντός νομίμου δικαιώματος μου.
1. Διότι το ως είρηται Σωματείον εξετράπη του ως άνω εν τω Καταστατικώ του καθοριζομένου σκοπού, επιδιώκον σκοπόν τελείως διάφορον αυτού, καθόσον αυτό καθ’ εαυτό αλλά και διά προσώπων ανηκόντων εις τον χώρον της Αριστεράς ή εις άλλας πολιτικάς παρατάξεις του παρελθόντος, δρώντων όμως υπό την αιγίδα αυτού, πολιτικολογεί και ασκεί πολιτικήν δραστηριότητα μη επιτρεπόμενη και λόγω μη θέσεως εν ισχύι εν τω συνόλω των τών διατάξεων του Συντάγματος του 1968, ιδία δε με στόχον την σπουδάζουσαν νεολαίαν ασκεί εις τον χώρον αυτής ανεπίτρεπτον πολιτικήν αντικυβερνητικής προπαγάνδας προς τον σκοπόν προκλήσεως κλίματος πολιτικής οξύτητος και παθών, ίνα εν συνεχεία εκμεταλλευθή ταύτα καταλλήλως διά την δημιουργίαν ταραχών, διχασμού και πολιτικών αντιθέσεων.
2. Διότι ο σκοπός και η λειτουργία του Σωματείου απέβησαν παράνομοι, η δράσις δε αυτού αντίθετος προς την δημοσίαν τάξιν και το κοινωνικόν καθεστώς. Ούτω το εν λόγω Σωματείον προέβη εις σειράν ενεργειών δυναμένων να διαταράξουν την δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν της χώρας, ιδία διά της εκδόσεως υπό της Επιτροπής Συντάξεως εντύπου υπό τον τίτλον "Ενημερωτικόν Δελτίον", εις το οποίον δημοσιεύονται και διαφημίζονται αποκλειστικούς έργα αναρχικών και κομμουνιστών συγγραφέων, διά της εκδόσεως βιβλίων κομμουνιστών και αναρχικών συγγραφέων και διά της οργανώσεις διαλέξεων και συζητήσεων με ομιλητάς άτομα γνωστά διά τας αναρχικάς των ιδέας, κατά την διάρκειαν των οποίων αναπτύσσονται ανατρεπτικοί θεωρίας γίνονται επικρίσεις κατά της πολιτειακής τάξεως της χώρας και καταβάλλεται έντονος προσπάθεια διά την δημιουργίαν κλίματος εχθρικού προς την καθεστηκυίαν τάξιν, συν τοις άλλοις και υπό το πρόσχημα ότι αύτη δυσχεραίνει την οικονομικήν ανάπτυξιν του τόπου.
3. Διότι ο σκοπός και η δράσις του ως άνω Σωματείου είναι αντίθετοι προς την δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν καθ’ όσον τούτο, πέραν των ως άνω αναφερομένων ενεργειών και εκδηλώσεων, διά της διοικήσεώς του υπεκίνησε και ωργάνωσε φοιτητικός διαδηλώσεις μη επιτρεπόμενος υπό των κειμένων νόμων, στρεφόμενος κατά του Κράτους και της νομίμου Κυβερνήσεως αυτού, κατά την διάρκειαν των οποίων προεκλήθησαν ταραχαί και εδημιουργήθη σοβαρός κίνδυνος διά την δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν και διά την διατήρησιν της εννόμου τάξεως της χώρας.
- Επειδή η ως άνω εκτεθείσα δραστηριότης του ειρημένου Σωματείου συνιστά λόγον διαλύσεως αυτού κατά τας διατάξεις των άρθρων 21 εδ. α' και β' του Ν.Δ. 795/1971 “περί Σωματείων και Ενώσεων αυτών” και 105 παρ. 1 εδ. 2 Αστ. Κώδικος.
- Επειδή η ως άνω παράνομος, ανεπίτρεπτος και αντίθετος προς την δημοσίαν τάξιν και την ασφάλειαν του Κράτους και των πολιτών δράσις του εν λόγω Σωματείου αποτελεί σοβαρόν λόγον επιβάλλοντα την αναστολήν της λειτουργίας τούτου μέχρις εκδόσεως τελεσιδίκου αποφάσεως επί της αιτήσεώς μου ταύτης, συμφώνως τοις άρθροις 22 παρ. 1 του ρηθέντος Ν.Δ. 795/1971, 3 Εισαγ. Ν. Κώδ. Πολ. Δικ., και 684 Κώδ. Πολ. Δικονομίας.
- Επειδή η παρούσα αίτησίς μου είναι νόμιμος, βάσιμος και αληθής Διά ταύτα και τα κατά την συζήτησιν προστεθησόμενα Αιτούμαι Να γίνη δεκτή η παρούσα αίτησίς μου επί τω τελεί όπως, αφ’ ενός μεν διαταχθή η αναστολή της λειτουργίας του Σωματείου υπό την επωνυμίαν "Έλληνοευρωπαϊκή Κίνησις Νέων” (Greek European Mouvement of Youth) εδρεύοντος εν Αθηναις, μέχρις εκδόσεως τελεσιδίκου αποφάσεως επί της αιτήσεώς ταύτης, αφ’ ετέρου δε διαταχθή η διάλυσις τούτου. Και να καταδικασθή το εν λόγω Σωματείον εις την δικαστικήν μου δαπάνην.
Εν Αθήναις, τη 11 Μαΐου 1972»
1. Διότι το ως είρηται Σωματείον εξετράπη του ως άνω εν τω Καταστατικώ του καθοριζομένου σκοπού, επιδιώκον σκοπόν τελείως διάφορον αυτού, καθόσον αυτό καθ’ εαυτό αλλά και διά προσώπων ανηκόντων εις τον χώρον της Αριστεράς ή εις άλλας πολιτικάς παρατάξεις του παρελθόντος, δρώντων όμως υπό την αιγίδα αυτού, πολιτικολογεί και ασκεί πολιτικήν δραστηριότητα μη επιτρεπόμενη και λόγω μη θέσεως εν ισχύι εν τω συνόλω των τών διατάξεων του Συντάγματος του 1968, ιδία δε με στόχον την σπουδάζουσαν νεολαίαν ασκεί εις τον χώρον αυτής ανεπίτρεπτον πολιτικήν αντικυβερνητικής προπαγάνδας προς τον σκοπόν προκλήσεως κλίματος πολιτικής οξύτητος και παθών, ίνα εν συνεχεία εκμεταλλευθή ταύτα καταλλήλως διά την δημιουργίαν ταραχών, διχασμού και πολιτικών αντιθέσεων.
2. Διότι ο σκοπός και η λειτουργία του Σωματείου απέβησαν παράνομοι, η δράσις δε αυτού αντίθετος προς την δημοσίαν τάξιν και το κοινωνικόν καθεστώς. Ούτω το εν λόγω Σωματείον προέβη εις σειράν ενεργειών δυναμένων να διαταράξουν την δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν της χώρας, ιδία διά της εκδόσεως υπό της Επιτροπής Συντάξεως εντύπου υπό τον τίτλον "Ενημερωτικόν Δελτίον", εις το οποίον δημοσιεύονται και διαφημίζονται αποκλειστικούς έργα αναρχικών και κομμουνιστών συγγραφέων, διά της εκδόσεως βιβλίων κομμουνιστών και αναρχικών συγγραφέων και διά της οργανώσεις διαλέξεων και συζητήσεων με ομιλητάς άτομα γνωστά διά τας αναρχικάς των ιδέας, κατά την διάρκειαν των οποίων αναπτύσσονται ανατρεπτικοί θεωρίας γίνονται επικρίσεις κατά της πολιτειακής τάξεως της χώρας και καταβάλλεται έντονος προσπάθεια διά την δημιουργίαν κλίματος εχθρικού προς την καθεστηκυίαν τάξιν, συν τοις άλλοις και υπό το πρόσχημα ότι αύτη δυσχεραίνει την οικονομικήν ανάπτυξιν του τόπου.
3. Διότι ο σκοπός και η δράσις του ως άνω Σωματείου είναι αντίθετοι προς την δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν καθ’ όσον τούτο, πέραν των ως άνω αναφερομένων ενεργειών και εκδηλώσεων, διά της διοικήσεώς του υπεκίνησε και ωργάνωσε φοιτητικός διαδηλώσεις μη επιτρεπόμενος υπό των κειμένων νόμων, στρεφόμενος κατά του Κράτους και της νομίμου Κυβερνήσεως αυτού, κατά την διάρκειαν των οποίων προεκλήθησαν ταραχαί και εδημιουργήθη σοβαρός κίνδυνος διά την δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν και διά την διατήρησιν της εννόμου τάξεως της χώρας.
- Επειδή η ως άνω εκτεθείσα δραστηριότης του ειρημένου Σωματείου συνιστά λόγον διαλύσεως αυτού κατά τας διατάξεις των άρθρων 21 εδ. α' και β' του Ν.Δ. 795/1971 “περί Σωματείων και Ενώσεων αυτών” και 105 παρ. 1 εδ. 2 Αστ. Κώδικος.
- Επειδή η ως άνω παράνομος, ανεπίτρεπτος και αντίθετος προς την δημοσίαν τάξιν και την ασφάλειαν του Κράτους και των πολιτών δράσις του εν λόγω Σωματείου αποτελεί σοβαρόν λόγον επιβάλλοντα την αναστολήν της λειτουργίας τούτου μέχρις εκδόσεως τελεσιδίκου αποφάσεως επί της αιτήσεώς μου ταύτης, συμφώνως τοις άρθροις 22 παρ. 1 του ρηθέντος Ν.Δ. 795/1971, 3 Εισαγ. Ν. Κώδ. Πολ. Δικ., και 684 Κώδ. Πολ. Δικονομίας.
- Επειδή η παρούσα αίτησίς μου είναι νόμιμος, βάσιμος και αληθής Διά ταύτα και τα κατά την συζήτησιν προστεθησόμενα Αιτούμαι Να γίνη δεκτή η παρούσα αίτησίς μου επί τω τελεί όπως, αφ’ ενός μεν διαταχθή η αναστολή της λειτουργίας του Σωματείου υπό την επωνυμίαν "Έλληνοευρωπαϊκή Κίνησις Νέων” (Greek European Mouvement of Youth) εδρεύοντος εν Αθηναις, μέχρις εκδόσεως τελεσιδίκου αποφάσεως επί της αιτήσεώς ταύτης, αφ’ ετέρου δε διαταχθή η διάλυσις τούτου. Και να καταδικασθή το εν λόγω Σωματείον εις την δικαστικήν μου δαπάνην.
Εν Αθήναις, τη 11 Μαΐου 1972»
Η χουντική εφημερίδα Νέα Πολιτεία σχολίαζε σε πρωτοσέλιδο κύριο άρθρο της:
«Υπό την “αθώαν” προσωνυμίαν “Ελληνο-ευρωπαϊκή Κίνησις Νέων” η υπό διάλυσιν οργάνωσις απεπειράτο να διασπάση την ενότητα, η οποία έχει σφυρηλατηθή μεταξύ της Επαναστάσεως και του κόσμου των νέων, να διαβρώση την σκέψιν των με ανατρεπτικός και αντεθνικάς ιδέας, να τους παρακίνηση εις αμέσους ή εμμέσους αντικαθεστωτικάς ενεργείας.
Εφερε -και φέρει- βαρέως το γεγονός, η μικρά μειοψηφία των νοσταλγών της προεπαναστατικής ψευδοδημοκρατίας, ότι η σημερινή σπουδάζουσα νεολαία, εις την ογκώδη πλειοψηφίαν της, έχει στρέψει τα νώτα εις τα κομμουνιστικά και συνοδοιποριακά κηρύγματα και συμπαρίσταται ολοψύχως και ενεργώς εις την Επανάστασιν.
Εφ’ ω και η ανάκτησις των νέων έχει καταστή ο κυριώτερος των στόχων της, τον οποίον ολονέν με περισσότερον πείσμα επιδιώκει, όσον βλέπει να της διαφεύγη. Εκείνο, όμως, που απετέλεσε το κοινόν λάθος και αυτών που επεχείρουν την υπονόμευσιν της πίστεως του λαού εις την εθνικήν οικονομίαν και των ετέρων, που επεδόθησαν εις την απόπειραν της διαβρώσεως του ψυχικού και πνευματικού κόσμου των νέων, υπήρξεν ότι υπερετίμησαν την δημοκρατικήν ανεκτικότητα της Επαναστάσεως και υπετίμησαν την ισχύν της και την απόφασίν της διά την προάσπισιν ενός έργου, που απήτησε μόχθους υπερανθρώπους μιας συναπτής πενταετίας». 10
Ο Κανελλάκης θα συλληφθεί για δεύτερη φορά την 1 η Μαρτίου 1973. Μπορεί η ΕΚΙΝ να είχε διαλυθεί, αλλά το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα στις αρχές του χρόνου είχε αρχίσει να παίρνει εκρηκτικές διαστάσεις.
Ηδη στις 20 Νοεμβρίου 1972 η χούντα είχε προχωρήσει σε εκλογές-φιάσκο στις Ανώτατες Σχολές, θεωρώντας ότι θα καταλαγιάσει τη φοιτητική αντίδραση. Το αποτέλεσμα ήταν το αντίθετο του αναμενομένου. Οι περισσότερες σχολές στο Πανεπιστήμιο και στο Πολυτεχνείο προχώρησαν σε αποχή, έπειτα από μαζικές γενικές συνελεύσεις, με συμμετοχή χιλιάδων φοιτητών. Με νέα σπασμωδική κίνηση, η δικτατορία προχώρησε στις 12 Φεβρουάριου 1973 στην έκδοση διατάγματος, με το οποίο διακοπτόταν η αναβολή στράτευσης στους «πρωταιτίους» των φοιτητικών εκδηλώσεων.
Τη μεθεπομένη, στις 14 Φεβρουάριου, η Ασφάλεια θα εισβάλει στο Πολυτεχνείο για να αντιμετωπίσει με βία και συλλήψεις τους διαμαρτυρόμενους φοιτητές. Και το διήμερο 21-22 Φεβρουάριου θα πραγματοποιηθεί η ιστορική κατάληψη της Νομικής, με χιλιάδες φοιτητές να διεκδικούν μέσα στο Πανεπιστήμιο ελευθερία για όλο τον λαό. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Γιώργου Παπαπέτρου, ιδρυτικού στελέχους της ΕΚΙΝ, την αποφασιστική πρωτοβουλία για την κατάληψη είχε μια μικρή ομάδα στην οποία συμμετείχαν, εκτός από τον ίδιο, ο Γιώργος Βερνίκος, ο Παναγιώτης Κανελλάκης, ο Νίκος Μεγγρέλης και ο Νίκος Μπίστης. 11
Και εξεβίασαν οι εκατόν τους τετρακοσίους υπολοίπους φοιτητάς, τους οποίους έκλεισαν μέσα εις την Νομικήν Σχολήν, διά να εμφανίσουν την εκδήλωσιν αυτήν ως εκδήλωσιν ενός μεγάλου αριθμού σπουδαστών.
Και θέλετε και κάτι άλλο, κύριοι; Εξωθούσαν τους φοιτητάς να εξέλθουν βιαίως διά να προσκομίσουν φιάλας ή δοχεία βενζίνης και να βάλουν φωτιά εις την Νομικήν Σχολήν.
Τους προειδοποιώ. Θα ρίψω φωτιάν εις του οιουδήποτε το κεφάλι. Φωτιά όμως εις την Ελληνικήν Κοινωνίαν δεν θα επιτρέψω να βάλη κανείς. Γνωρίζω το επιτελείον των παλαιοπολιτικών και ωρισμένων άλλων, οι οποίοι κατηύθυναν την ενέργειαν και αν χρειασθή θα τους συντρίψω». 12
Η απειλή του δικτάτορα ήταν τόσο ωμή, ώστε ακόμα και η χουντική λογοκρισία απάλειψε τη φράση «θα ρίψω φωτιάν εις του οιουδήποτε το κεφάλι» από το κείμενο, το οποίο δημοσιεύτηκε την επομένη σε όλες τις εφημερίδες.
Ο Κανελλάκης βέβαια και πολλοί άλλοι αγωνιστές ένιωθαν ήδη στο πετσί τους την εφαρμογή της απειλής.
Στις 25 Ιουλίου 1973 ο Κανελλάκης θα απελευθερωθεί από την ΕΣΑ. Λίγες μέρες αργότερα ο Παπαδόπουλος θα εξαγγείλει γενική αμνηστία για όλους τους πολιτικούς κρατούμενους. Ηταν η περίοδος που η χούντα είχε επιλέξει τη νόθα «πολιτικοποίηση» που θα κατέληγε στο φιάσκο Μαρκεζίνη.
Ο Κανελλάκης θα υποχρεωθεί να ξαναβγεί στην παρανομία μετά την καταστολή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου. Ενα μήνα αργότερα θα διαφύγουν στο εξωτερικό μαζί με τον Γιώργο Βερνίκο με πλαστά διαβατήρια. Θα επιστρέφει στις 25 Ιουλίου 1974.
Ορισμένοι από τους βασανιστές του ΕΑΤ/ΕΣΑ καταδικάστηκαν μετά την πτώση της δικτατορίας. Παρακάτω σημειώνω τις ποινές που επιβλήθηκαν από το Αναθεωρητικό Δικαστήριο στις 22 Απριλίου 1976 στους βασανιστές που αναφέρει στη Μαρτυρία του ο Παν. Κανελλάκης.
Σε παρένθεση, οι ποινές που τους είχαν επιβληθεί από το Πρωτοβάθμιο Διαρκές Στρατοδικείο. Κράτησα τη σειρά, όπως αυτοί εμφανίζονται στην αφήγηση:
I. Αγγελής (Τσέλιγκας): 6 χρόνια (8 χρόνια)
Μ. Πέτρου: 5 χρόνια (7,5 χρόνια)
Γ. Τσάλας: 16 χρόνια (19 χρόνια)
Δ. Κόφας: 3 χρόνια (7 χρόνια)
Ν. Χατζηζήσης: 22 χρόνια (30 χρόνια)
Δ. Αντωνόπουλος: 5 χρόνια (8 χρόνια)
Ας μην παρασυρθεί κανείς από αυτά τα δεδομένα και φανταστεί ότι υπήρξε πραγματική τιμωρία για τους βασανιστές της δικτατορίας. Ο Γιώργος Καρράς έχει κάνει μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση σε άρθρο του τον Νοέμβριο του 1976. 13
Ο αρθρογράφος συνέκρινε την τύχη των βασανιστών του Στρατού με αυτήν των βασανιστών της Αστυνομίας και εντόπισε μια εντελώς διαφορετική μεταχείριση των βασανιστών που προέρχονταν από τον Στρατό (την ΕΣΑ των Χατζηζήση-Θεοφιλογιαννάκου) σε σχέση με τους προερχόμενους από την Αστυνομία. Για τους πρώτους ασκήθηκε αυτεπάγγελτη δίωξη και τα δικαστήρια τους επιφύλασσαν αυστηρές ποινές.
Τα μέσα ενημέρωσης δεν έπαψαν να τους παρουσιάζουν σαν ανθρωπόμορφα τέρατα. Αντίθετα, για τους αστυνομικούς βασανιστές χρειαζόταν πρώτα έγκληση από τα θύματα, κάτι καθόλου απλό στις συνθήκες της πρώτης μεταδικτατορικής περιόδου. Αυτό σήμαινε επιπλέον ότι οι βασανιστές κλήθηκαν να λογοδοτήσουν μόνο για τις περιπτώσεις που υπήρξαν θύματα-κατήγοροι.
Τον Νοέμβριο του 1975, λ.χ., το Κακουργιοδικείο Χαλκίδας, από τους 14 κατηγορούμενους αστυνομικούς της Ασφάλειας Αθηνών αθώωσε τους 6, απάλλαξε άλλους 4 λόγω «εκπροθέσμου υποβολής μηνύσεως» και καταδίκασε μόνο 4 σε φυλάκιση λίγων μηνών με αναστολή. Ο λόγος αυτής της διαφοράς στην ποινική αντιμετώπιση των βασανιστών είναι απλός: ενώ οι βασανιστές του Στρατού είχαν υπερβεί τον ρόλο τους, στρεφόμενοι μάλιστα ακόμα και εναντίον ιεραρχικά ανωτέρων τους, οι βασανιστές της Αστυνομίας έκαναν (σε υπερβολικό βέβαια βαθμό) αυτό που είχαν μάθει να κάνουν και πριν από τη δικτατορία. Παρέμειναν δηλαδή στο πλαίσιο των καθηκόντων τους.
Την ώρα που τον υπέβαλλαν σε βασανιστήρια στην Ασφάλεια, ο αρχιβασανιστής Καραπαναγιώτης του λέει: «Ποιος μιλάει για την Εθνική Κυβέρνηση; Είναι μια κατάσταση προσωρινή. Θα ξεκαθαρίσει κάθε κομμουνιστική εστία, θα απολυμάνει τη χώρα και θα 'ρθουν άλλοι καλύτεροι. Σημείωσέ το, θα ’ρθει ο Φρυδάς [σ.σ. ο Καραμανλής], Κατάλαβέ το, οι ενέργειες εναντίον της Εθνικής Κυβερνήσεως είναι αυτή τη στιγμή ενέργειες εναντίον του κατεστημένου. Το κατεστημένο το υπερασπιζόμαστε μέχρι θανάτου. Γι’ αυτό είμαστε και με την Εθνική Κυβέρνηση, μέχρι να βρεθεί η καλύτερη λύση. [Αν δεν μιλήσεις] θα σε δώσουμε στα Ες Ες [σ.σ. εννοούσε την ΕΣΑ]».14
Δημήτρης Ψαρράς
Παραπομπές
1. Ιός, «Υπερασπιστής του ασύλου. Τρεις αγορεύσεις του Παναγιώτη Κανελλάκη», Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 15.11.2009.
2. Νικήτας Λιοναράκης, «Από την Ηλία Ρογκάκου στη Γιάννη Σταθά και από τη Σόλωνος στην Πατησίων», στο Γιώργος Α. Βερνίκος, Οταν θέλαμε να αλλάξουμε την Ελλάδα. Το αντιδικτατορικό κίνημα: η ΕΚΙΝ και οι καταλήψεις της Νομικής, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2003, σ. 91.
3. «Συνελήφθησαν δέκα φοιτηταί. Οργάνωσαν διαδήλωση», Τα Νέα, 2.5.1972.
4. «Συνελήφθησαν ένας δικηγόρος και δύο φοιτηταί για απόπειρα διαδηλώσεως. Παραπέμπονται στο Στρατοδικείο», Τα Νέα, 6.5.1972.
5. «Πότε και πώς αι αστυνομικοί Αρχαί διαλύουν τας συγκεντρώσεις. Εδημοσιεύθη το Ν.Δ.», Ελεύθερος Κόσμος, 3.5.1972.
6. Ενημερωτικό Δελτίο της Ελληνοευρωπαίκής Κίνησης Νέων, τχ. 1, Μάης 1971, σ. 1 -2.
7. Γιώργος Α. Βερνίκος, ο.π„ σ. 212.
8. Παναγιώτης Κανελλάκης, «Τω καιρώ εκείνω», στο Γιώργος Α. Βερνίκος, ο.π„ σ. 48-49.
9. «Διαλύονται δύο οργανώσεις για "ανεπίτρεπτη προπαγάνδα”», Τα Νέα, 10.5.1972.
10. «Ενώ κυβερνά η Επανάστασις», Νέα Πολιτεία, 10.5.1972.
11. Γιώργος Παπαπέτρου, «Από την ΕΚΙΝ στη Νομική», στο Γιώργος Γάτος, Πολυτεχνείο 73. Ρεπορτάζ με την Ιστορία, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 2002, α. 181.
12. Γεώργιος Παπαδόπουλος, Το Πιστεύω μας, τ. Η', εκδ. Ελεύθερος Κόσμος, Αθήνα 2004, σ. 184. 13. Γιώργος Καρράς, «Οι δίκες των βασανιστών και η εσωτερική λογική τους. Καταδίκες στρατιωτικών - αθωώσεις αστυνομικών», περ. Ο Πολίτης, τχ. 6, Νοέμβρης 1976, σ 8-15.
14. Περικλής Κοροβέσης, Οι Ανθρωποφύλακες, εκδ. Εφημερίδα των Συντακτών, Αθήνα 2016 σ. 28.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Δημοσίευση σχολίου