Από το βιβλίο «Τα τετράδια του Ηλιντεν», εκδόσεις Πετσίβα

Σλαβομακεδόνες,

{[['']]}

Αποσπάσματα από αλληλογραφία και σημειώσεις του Ίωνα Δραγούμη, από την περίοδο που εργαζόταν στο προξενείο του Μοναστηρίου (Μπίτολα), το 1903, όταν έλαβε χώρα η εξέγερση του Ήλιντεν

 (Από το βιβλίο «Τα τετράδια του Ηλιντεν», εκδόσεις Πετσίβα)

 Μοναστήρι 27 Φεβρουαρίου [1903]

 Οι συμμορίες και τα Κομιτάτα είναι χωμένα  παντού και δεν έχουν σκοπό να υπακούσουν στους Ρώσους και στις Δυνάμεις πού συμβουλεύουν ησυχία. Εργάζονται μάλιστα ενεργητικώτερα από πριν (…) και  λέγουν (…) ότι αυτοί δεν ζητούν να κάμουν την Μακεδονία Βουλγαρική αλλά να την κάμουν αυτόνομον κράτος («η Μακεδονία εις τους Μακεδόνας»). Πρέπει να προσπαθούμε να διατηρούμε την επιρροή μας και η θέσις μας είναι πολύ δύσκολη. Οι βούλγαροι υπόσχονται ελευθερία και ‘μείς συμβουλεύουμε αγάπη δια τους Τούρκους.

 [Φεβρουάριος 1903]

 Οι σλαβόφωνοι ορθόδοξοι είναι σχεδόν όλοι σύμφωνοι να σηκωθούν όταν σηκωθούν και οι σλαβόφωνοι σχισματικοί πού υπακούουν στα βουλγαρικά Κομιτάτα και στις βουλγαρικές συμμορίες, και όσοι από τους δικούς μας σλαβόφωνους δεν το απο­φάσισαν ακόμη να σηκωθούν συμπαθούν και αυτοί το κίνημα και είναι πρόθυ­μοι να κάνουν ό,τι κάνουν οι σχισματικοί, όχι πώς θέλουν να γίνη ο τόπος τους Βουλγαρία. Δεν συλλογίζονται ως εκεί.

Τα Κομιτάτα τους έδειξαν πιθανή την εικόνα της ελευθερίας. Στα ορθόδο­ξα χωριά τα Κομιτάτα και οι συμμορίες λέγουν: «Ή Μακεδονία εις τους Μακεδόνας», δεν τα αναγκάζουν από την πρώτη στιγμή να γίνουν σχισματικά, ούτε να καταργήσουν τα ελληνικά τους σχολεία και να τα κάμουν βουλγαρικά. Δεν ζητούν βουλγαρισμόν αυτοί, αυτοί ζητούν αυτονομία και για να τα πείσουν ακόμη περισσότερο πως λέγουν αλήθεια τα διαβεβαιώνουν πώς και ή Ελλάς είναι σύμφωνη με την Βουλγαρία και με τους άλλους και υποστηρίζει την επανάστασιν.

Άμα τα προσηλυτίσουν με την ιδέα της ελευθερίας και με την υπόσχεση της βοήθειας της Ρωσίας (ή ίσως και της Αυστρίας) τότε, υστέρα από κάμποσον καιρό προσπαθούν να τα κάνουν και σχισματικά (…)

Λοιπόν οι περισσότεροι Μακεδόνες θα σηκωθούν.(…)

Τί τους μέλλει ο Ελληνισμός, και μεις θα μείνωμε με τους λιγωτέρους μέσα στην γυμνότητα μας.

Καί οι Ρώσοι θα πουν πώς όλοι όσοι σηκώθηκαν θέλουν τους Βουλγάρους (ενώ αυτοί οι κακόμοιροι ούτε Βουλγαρία] θέλουν ούτε Έλλάδα], μόνο την ελευθερία τους ζητούν, αυτή τους μαγνήτισε καί τους φανάτισε).

 29.05.1903

 Όλα τα μεγάλα κράτη έχουν τις απόψεις τους καιι προωθούν τις δικές τους μικρές υποθέσεις στη Μακεδονία. Και η Ελλάδα φαίνεται προορισμένη να δουλεύει για τον εαυτό της, με τις δίκες της δυνάμεις μο­νό. Τουλάχιστον να ήξερε να οουλεύη. "Εχει τεράστιες δυνάμεις σ' αυτή τη χώρα και τίς αμελεί, περιορίζοντας τον εαυτό της σε ρόλο σπιούνου και αστυνομίας των Τούρκων.

Βλάπτει τα ίδια τα συμφέροντα της όταν συνδέεται υπερβολικά με τους Τούρκους.
 26 Ιουνίου 1903                                  

Επειδή οι βουλγαρόφωνοι χωρικοί δεν αγαπούν τους τούρκους ούτε είναι δυνατόν να τους αγαπήσουν καί επειδή ένεκα τούτου συμπαθούν κάπως καί το κίνημα των βουλγάρων εν αύτώ βλέποντες μόνον ταχυτέραν άπελευθέρωσιν από του ζυγού, είναι δυνατόν να χάνωμεν την συμπάθειαν των χωρικών αν άπο-κηρύττωμεν κατηγορηματικώς πάσαν έργασίαν γινομένην προπαρασκευα­στικός προς έξέγερσιν κατά των τούρκων. Δεν πρέπει να γινώμεθα οι χωροφύ­λακες των Τούρκων. (…)

Επίσης δεν πρέπει να προβαίνωμεν ημείς φανερά καί αδιακρίτως εις δολοφονίας σχισματικών. Πρέπει να έξαφανίζωνται οι επικίνδυνοι καί μόνον καί τοϋτο να γίνεται όσον το δυνατόν πλέον κρυφίως.
 25 Ιουλίου 1903

 Έχομεν Σλαυϊκήν επανάστασιν εν Μακεδονία.
Τούτο αρκεί ίνα έννοήση ο πονών καί γινώσκων. Άπαντες οι σλαυόφωνοι πληθυσμοί ηκολούθησαν το Κομιτάτον, ορθόδοξοι και σχισματικοί, και οι πλείστοι εκουσίως. Καταλαμβάνονται υπό των επαναστατών αι κωμοπόλεις και τα χωρία τα κατοικούμενα υπό βλαχοφώνων και αλβανοφώνων, Κρούσοβον, Πισοδέριον, Νέ-βεσκα κτλ.

Μανθάνω ταύτην την στιγμήν ότι κατελήφθη και η Κλεισούρα.
- Δεν είμαι βέβαιος αν συμφέρη πλέον ν’ αντιδρώμεν εις το Κίνημα.
-  Οι Τούρκοι ανικανώτατοι, δεν βοηθούν ημάς.
 Απόσπασμα από συνέντευξη με μέλος του Κομιτάτου τον Κάρεφ, από την εφημερίδα «Ακρόπολη, 08 Μαϊου 1903. (Υπάρχει προκατάληψη βεβαίως εκ μέρους αυτού που υποβάλει τις ερωτήσεις, όμως δείχνει μέχρι ενός σημείου τον τρόπο που σκέφτονταν οι εξεγερμένοι Μακεδόνες).

 - Είσαι Μακεδών; του λέγω.

- Μάλιστα.
- Και κατά συνέπεια Έλλην.

- Αυτό δεν το ξέρω, μου απαντά, εγώ είμαι Μακεδών.

- Κατ' ευθείαν απόγονος του Μεγάλου Αλεξάνδρου; του λέγω ειρωνευόμενος.

- Μάλιστα.

- Και ο Μέγας Αλέξανδρος τι ήτο παρακαλώ;

- Δεν ξέρω, η Ιστορία όμως λέγει ότι ήτο Έλλην.

- Τότε και συ, ως απόγονος εκείνου είσαι Έλλην.
Δεν μου απήντησε
    - Τότε, λοιπόν, τον ερωτώ και πάλιν, δια τι αφού είσθε Έλληνες θέλετε να ελευθερωθήτε δια της Βουλγαρίας;

- Βουλγαρίαν ποίαν εννοείς, το Κομιτάτον;

- Μάλιστα.

- Σου απαντώ λοιπόν ότι το Κομιτάτον δεν είναι Βουλγαρικόν και δεύτερον
ότι φαινόμεθα κλίνοντες προς την Βουλγαρίαν διότι μόνον αυτή φαίνεται πρόθυμος εις το να μας βοηθήση και η Ελλάς εάν έκαμνε το ίδιο θα την δεχώμεθα με όλη μας την καρδιά.

- Βλέπετε και εξετάζετε μόνον κατ' επιφάνειαν την Βουλγαρικήν προστασίαν,
η Βουλγαρία δεν θέλει να σας ελευθέρωση από την Τουρκικήν, αλλά να σας υπαγάγη εις την Βουλγαρικήν δουλείαν.

- Χμ! 'Εάν σκέπτεται ή Βουλγαρία να μας κάμη επαρχίαν της κακά έκαμε τον

λογαριασμόν της, άλλως τε ημείς δεν κοιτάζωμεν τι διαννοείται η Βουλγαρία, εις τούτο μόνον προσέχομεν: «Ό σκοπός μας εκπληρούται;» Αποκτώμεν την ελευ-θερίαν μας; Αυτό μόνον, αδιαφορούμεν δε εάν μας ελευθέρωση η Ελλάς ή η Βουλγαρία, το μόνον το όποιον έχει να ωφεληθή η κάθε μία από αυτάς είναι αν θα αποκτήση την ευγνωμοσύνην μας.

-  Καλά, και άμα ελευθερωθήτε τι θέλετε να γίνετε, αυτονομία;

-  Μάλιστα, όπως εις την Ελβετίαν εις την οποίαν τρεις διάφοροι φυλαί ζώσι
εν άκρα σύμπνοια και αγάπη.

-  Ναι, αλλά ξέρετε ότι κατ' αυτόν τον τρόπον εξυπηρετούνται τα συμφέροντα
της πανσλαυϊστικής Εταιρείας της οποίας παράρτημα είναι το Κομιτάτον;

-  Πώς τα έξυπηρετούμεν;

-  Μα καθώς ωμολόγησες ανωτέρω η Μακεδονία είναι χώρα ελληνική, εάν δε
κάθε ελληνική χώρα θέληση ν' αποτελέση αυτόνομον πολιτείαν τότε επέρχεται η
εξασθένησις της Ελλάδος, πράγμα το όποιον επιδιώκει η Πανσλαυϊστική Εταιρεία.

-  Γιατί το επιδιώκει;

-  Δια να μας σκλαβώση μια μέρα και μας και σας και θέλει να μας εύρη αδυνάτους, για να το επιτύχη ευχερέστερον.

Ό Κάρεφ εφάνη σκεπτόμενος προς στιγμήν. Εγώ έσπευσα να διακόψω την ησυχίαν.
-  Γιατί δεν θέλετε να ενωθήτε με την Ελλάδα;

-  Γιατί εάν μας πάρη ή Μώρα (Ελλάς) θα γίνη ένα μεγάλο κράτος και κατά
συνέπειαν μοναρχία.   Εν τοιαύτη δε περιπτώσει θα προκύψουν πολλά κακά,
πρώτον ή μοναρχία και τα ταύτης παρεπόμενα και δεύτερον ή Ελλάς θα μας βάλη να πολεμήσωμε με την Βουλγαρίαν πράγμα το όποιον δεν θέλομεν.

-  Σεϊς τί θέλετε;

Μου έδειξε το καπέλλο του.

-  Θέλομεν ρεπούμπλικα.

-  Δημοκρατίαν καί φιλίαν με την Βουλγαρίαν;

-  Όχι με την Βουλγαρίαν μόνον, αλλά καί με οποίον μας βοηθήσει να έλευθερωθώμεν.