']]}Καταγραφή μέρα μέρα από το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ. «Ο καλόβολος αφέντης και ο δύστροπος κολλήγος».
Στις σελίδες που ακολουθούν παρουσιάζουμε το πρώτο μέρος του ημερολογίου του ιστορικού στελέχους του ΚΚΕ Γιάννη Ζέβγου (Ταλαγάνη). Μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ και εθνοσύμβουλος της ΠΕΕΑ, ο Ζέβγος ήταν ένας από τους έξι υπουργούς του ΕΑΜ στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου. Στις ημερολογιακές του καταγραφές παρακολουθούμε την πορεία του από την άφιξή του στο Κάιρο στις 31 Αυγούστου 1944 και την ορκωμοσία του ως υπουργού Γεωργίας (2 Σεπτεμβρίου) μέχρι την εγκατάσταση της κυβέρνησης Παπανδρέου στην Αθήνα (18 Οκτωβρίου).
Διαταγή του ΕΛΑΣ της 3ης Νοεμβρίου 1944 που καλεί τις μονάδες του να συνδράμουν τις βρετανικές δυνάμεις βάσει της Συμφωνίας της Καζέρτας
Τα γραπτά του καταγράφουν τα διλήμματα της πολιτικής του ΚΚΕ, τις αντιθέσεις στους κόλπους του ΕΑΜ και τις βρετανικές πιέσεις στο κρίσιμο διάστημα πριν από την Απελευθέρωση. Αναδεικνύεται η έντονη αντίθεση του ΕΑΜ με τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα (Λαϊκούς – Φιλελεύθερους) ως προς την αντιμετώπιση των Ταγμάτων Ασφαλείας, οι προσπάθειες Παπανδρέου και Βρετανών να δεσμεύσουν το ΕΑΜ ως προς το ζήτημα της εξουσίας, η μέριμνα του ΕΑΜ για τους κλεισμένους στα σύρματα οπλίτες του κινήματος των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων στη Μέση Ανατολή καθώς και οι προετοιμασίες για την αποστολή επισιτιστικής βοήθειας στη χώρα –επί πιστώσει (sic!)– αμέσως μετά την Απελευθέρωση.
Γιάννη Ζέβγου, Ημερολόγιο (31 Αυγούστου 1944 – 18 Οκτωβρίου 1944): Α΄ Μέρος
■ 31 Αυγούστου. Το βράδυ φτάνουμε στο Κάιρο. Κανένας δεν περιμένει στο αεροδρόμιο. Έρχεται ο Μάθιους [ταγματάρχης Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής, διερμηνέας μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και των Βρετανών]. Μας πάνε σε δικό τους σπίτι. Ο Μιλτιάδης [Πορφυρογέννης, ΕΑΜ/ΚΚΕ, υπουργός Εργασίας] και ο Ηλίας [Τσιριμώκος, ΕΑΜ, υπουργός Εθνικής Οικονομίας] πάνε στον Πρόεδρο [της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, Γ. Παπανδρέου].
■ 2 Σεπτέμβρη. Έχουμε 2ωρη συνέντευξη με Παπανδρέου. Βασικά συμφωνούμε. Ορκιζόμαστε το μεσημέρι. Το βράδυ βλέπω Ματσ., Αθανασιάδη [ΕΑΣ-Εθνικός Απελευθερωτικός Σύνδεσμος, Κάιρο), Β. Νεφελούδη [ΚΚΕ, Επιτροπή Συντονισμού Αγώνα Μ. Ανατολής] και Σαλά [ΚΚΕ, γενικός γραμματέας Κεντρικού Γραφείου Αντιφασιστικών Οργανώσεων Μέσης Ανατολής]. Δεν έχουμε νιώσει ακόμα το έγκλημα της εξέγερσης [στάση του Βασιλικού Ελληνικού Στρατού Μέσης Ανατολής τον Απρίλιο 1944 η οποία κατεπνίγη από τους Βρετανούς].
■ 3 Σεπτέμβρη. Βλέπω Λήπερ [Reginald Leeper, Βρετανός πρεσβευτής στην ελληνική κυβέρνηση Καΐρου] Θέλει να μ’ αναγκάσει να δεχθώ αναντίρρητη μετάβαση κυβέρνησης στην Ιταλία. Μια κουβέντα μιας ωρας, φαίνεται σαν καλόβολος αφέντης σε δύστροπο κολλήγο. Το πρωί έκτακτο Υπουργικό Συμβούλιο για αποδοχή όρων ανακωχής με Βουλγαρία δίχως τροποποιήσεις για αποφυγή καθυστέρησης. Ο Θεοτόκης [Λαϊκός, υπουργός Επισιτισμού] παρισταίνει τον υπερπατριώτη. Την άλλη μέρα υποβάλλει παραίτηση δήθεν για αυτό. Πραγματικά για την είσοδό μας στην κυβέρνηση. Κάνουμε έντονη κριτική στις τροποποιήσεις για ευθύνη βουλγαρικού λαού, για κατοχή βουλγαρικών εδαφών, για ανάγκη επιβολής δημοκρατικών ελευθεριών στη Βουλγαρία [η Βουλγαρία έχει συνθηκολογήσει στις 8 Σεπτεμβρίου με την είσοδο του βουλγαρικού στρατού]
■ 4 Σεπτέμβρη. Υπουργικό Συμβούλιο πολύωρο για γραμμή Κυβέρνησης. Ο Παπανδρέου διαβάζει σύμφωνο Λιβάνου. Στέκεται στην αποκήρυξη ταγμάτων. Εισηγείται ικανοποιητικά αποκήρυξή τους και καταδίκη τους. Στέκεται στην αυτοδικία και σε δικαίωμα Κυβέρνησης για κολασμό και διατήρηση τάξης. Ζητά πειθαρχία όλων των οργανώσεων. Ο Σβώλος [ΕΑΜ, υπουργός Οικονομικών, πρόεδρος ΠΕΑΕΑ] εξ ονόματος όλων μας κάνει επιφύλαξη για σημασία όρκου με την έννοια ότι θα γίνει δημοψήφισμα που θα καθορίσει την επάνοδο ή όχι. Επίσης αναφέρεται στο τηλεγράφημα Βενιζέλου – Ρέντη – Μυλωνά [Φιλελεύθεροι, έως τις 30.8.1944 υπουργοί της κυβέρνησης Παπανδρέου], το σχετικό με την επέμβαση Αγγλίας για Παπανδρέου και δηλώνει ότι αυτή η επέμβαση δε μπορεί να αποτελέσει προηγούμενο. Παπανδρέου διαμαρτύρεται ότι δε μένει πρωθυπουργός χάρη σε επέμβαση.
Τα υπομνήματα που αντάλλαξαν ο ΕΛΑΣ με τις βρετανικές και ελληνικές κυβερνητικές δυνάμεις κατά τα Δεκεμβριανά (αριστερά). Η παράθεση της Συμφωνίας της Καζέρτας του Σεπτεμβρίου του 1944 (δεξιά)
Ο Πορφυρογέννης σα γραμματέας του ΕΑΜ εκθέτει θέση μας για προδότες. Μιλούν διαδοχικά όλοι. Χέλμης [Λαϊκός, υπουργός Σιδηροδρόμων και Αυτοκινήτων] ζητάει να προστατευτούν άνθρωποι Ταγμάτων. Επιμένει στην εξασφάλισή τους. Τον υποστηρίζουν Λόντος [Λαϊκός, υπουργός Προνοίας και Κρατικής Αντιλήψεως] και Τσακόπουλος [Λαϊκός, υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου]. Ζέβγος εκθέτει εθνική πολιτική ΚΚ και για ενότητα. Τονίζει ανάγκη ηθικού εξαγνισμού.
Εξηγεί ζήτημα αυτοδικίας σαν άμυνα του αγώνα και βεβαιώνει πειθαρχία λαού. Σχετικά με το ζήτημα μεταφοράς κυβέρνησης, Ο Παπανδρέου δηλώνει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα μεταφοράς ή όχι. Πρόκειται για παρμένη απόφαση και έχουν γίνει όλες οι ετοιμασίες χάρις, σ’ επιμονή Άγγλων. Θα ακολουθήσουν υπηρεσίες διεθνείς, οικονομικές, κλπ. Διαμαρτυρόμεθα για αυτήν την απόφαση. Ζητάμε αναβολή μεταφοράς που είναι ορισμένη για τη τετάρτη Σεπτεμβρίου. Οι Άγγλοι μας δίνουν 24ωρη αναβολή.
«Ασπίδα» για τα Τάγματα Ασφαλείας
■ 6 Σεπτέμβρη. Μπαίνει πρόβλημα ΠΕΕΑ [Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης – «Κυβέρνηση Βουνού»] απ’ αφορμή δημοσίευση σχετική. Σε Υπουργικό Συμβούλιο ο Παπανδρέου εισηγείται το διάγγελμα της κυβέρνησης. Δεν είναι ικανοποιητικό πλέρια. Δεν κατονομάζει ειδική ασφάλεια. Μιλάει υπερβολικά για συγκράτηση λαού και χαρακτηρίζει εχθρούς του λαού τους εκδικούμενους.
Δε μνημονεύει θύματα αγώνα. Ξεχωρίζει εμφύλιο πόλεμο. Ζητάμε ορισμένες τροποποιήσεις και αλλαγές. Ο Λόντος επιμένει πως δεν υπάρχουν προδότες. Τροποποιείται το κείμενο ιδίως στο σημείο πως όλες οι με οποιοδήποτε όνομα οργανώσεις συνεργάζονται με τον καταχτητή. Επιμένουμε σε ολόπλευρη καμπάνια με όλα τα μέσα. Ύστερα από Συμφωνία με Παπανδρέου ο Πορφυρογέννης με Τσάτσο [Φιλελεύθερος, υπουργός Δικαιοσύνης] ανέλαβαν να ετοιμάσουμε απόφαση για απόλυση άμεση κρατουμένων Αιγύπτου. Το απόγευμα επισκεπτόμαστε Σοβιετική Πρεσβεία. Υπάρχει μονάχα ο γραμματέας. Τη νύχτα φεύγουμε και φτάνουμε το απόγευμα της 7 Σεπτέμβρη στη Νεάπολη. Το Αμερικανικό φρουραρχείο αγνοεί την ιδιότητά μας και ύστερα από ημίωρο χάζεμα, μας δίνουν αυτοκίνητο και μας μεταφέρει στην πόλη Κάζα ντι Τιρένα. Κανένας δε μας δέχεται σαν Κυβέρνηση.
■ 7 Σεπτέμβρη. Ο Παπανδρέου και ο Σβώλος γίνονται δεχτοί από τον Ουίλσωνα [Henry Maitland Wilson, ανώτερος διοικητής Συμμαχικών Δυνάμεων Μεσογείου] Τους μιλάει, ιδίως στον Σβώλο για συνεργασία ΕΛΑΣ με αποβατικό στρατό, όταν θα γίνει απόβαση που δεν είναι σύντομη. Ζητούν αποχώρηση Βουλγάρων και γρήγορη απελευθέρωση.
Προβλήματα
Οι Βενιζελικοί είχαν υποβάλει παραίτηση από τις 26 Αυγούστου γιατί τους αγνόησε ο Παπανδρέου στο ταξίδι του στην Ιταλία. Γιατί δεν έστειλε δυο ανθρώπους του Βενιζέλου στην Κρήτη. Στο μεταξύ ο Βενιζέλος είχε προτείνει δύο φορές στο Υπουργικό Συμβούλιο να ακολουθήσουν δυναμικές λύσεις. Ο Παπανδρέου παρέλαβε τις παραιτήσεις και ανακοίνωσε στις 30 Αυγούστου οπότε αυθημερόν όρκισε το Σοφούλη [Εμμανουήλ Σοφούλης, υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου] Χέλμη και Τσακόπουλο. Επιδιώκει να αποφύγει ενιαίο ενδοκυβερνητικό μέτωπο Βενιζέλου – κομμουνιστών.
Ο Σοφιανόπουλος συνεργάζεται μαζί με Βενιζέλο και επιζητεί να δώσει δική του λύση. Θα ήταν λάθος να συνταυτίσουμε την τύχη μας μαζί τους. Όμως ζητήσαμε την εξεύρεση τρόπου επαναφοράς τους. Δυσαρεστήθηκαν γιατί δεν τους ακολουθήσαμε. Δημοσιογράφοι – Σκούρας [Γιώργος Σκούρας, Ελληνοαμερικανός επιχειρηματίας, Greek War Relief Association και Office of Strategic Services Καΐρου]. Δίνουμε συνεντεύξεις, υλικά, ανταποκρίσεις για ΕΑΜ. Επιδιώκουμε οργανωτική και ιδεολογική ενίσχυση. Λύση ζητήματος κρατουμένων. Κύπρο, Αμερικάνοι δε θέλουν μεταφορά σε Ιταλία. Σε Λάιο [Δημήτριος Λάιος, αρχηγός ΓΕΣ 1943-1944;] πληρώνουν 1000 χρ. λίρες το μήνα χωρίς απόδοση λογαριασμού. Ο Υφυπουργός των Οικονομικών [Άγγελος Αγγελόπουλος, ΕΑΜ] κόβει αυτό το κονδύλι.
■ 8 Σεπτέμβρη. Το απόγευμα Υπουργικό Συμβούλιο. Ανακοινώσεις για επίσκεψη σε Ουίλσων. Οξεία κριτική για εμφάνιση κυβερνησης σαν ταξιδιωτών και μονόπλευρης προσανατολισμένης εξωτερικά. Μιλούν Κανελλόπουλος, Τσιριμώκος, Ασκούτσης [ΕΑΜ, υπουργός Συγκοινωνίας]. Γίνεται επιτροπή από τους τρεις για να μελετήσει το ζήτημα και να εισηγηθεί. Γίνεται εισήγηση για το ζήτημα Αιγύπτου από τον Τσάτσο. Προτείνεται απόφαση που απολύει πολίτες κρατουμένους, αναστέλλει ποινή μελλοθανάτων, ολική ή μερική χάρη σε καταδίκους, απολύει και κατατάσσει σε μονάδες εκπαίδευσης οπλίτες [καταδικασμένοι από στρατοδικεία για το κίνημα των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων της Μέσης Ανατολής]. Σε αναμονή αξιωματικούς. Ο Λόντος έχει αντίθετη γνώμη για οπλίτες αλλά συμφωνεί. Ο Καρτάλης επίσης επικαλείται κοινή γνώμη εξωτερικού. Επιμένει και για αξιωματικούς να αποτεχθούν. Γίνεται δεκτό.
■ 9 Σεπτέμβρη. Συνεργασία με πρόεδρο για ζητήματα εκλαΐκευσης αποκήρυξης ταγμάτων. Επιμένουν σε μη κατονομασία ΠΑΟ [Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση, συνεργαζόμενο με Γερμανούς ένοπλο σώμα στη Μακεδονία] και Μπουραντά [Νικόλαος Μπουραντάς, αρχηγός μηχανοκίνητου σώματος Αστυνομίας Πόλεων]. Συμφωνάν να ζητήσουν αποκήρυξη από αρχηγείο του ΠΑΟ. Συμφωνάν για Τάγματα Ασφαλείας, ΕΑΣΑΔ [Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσης], ΕΕΕ [Εθνική Ένωση Ελλάς, φιλοναζιστική οργάνωση], Παπαδόγκωνα [Διονύσιος Παπαδόγκωνας, αρχηγός Ταγμάτων Ασφαλείας Πελοποννήσου], Λάμπρου [Ειδική Ασφάλεια], Πλυτζανόπουλον [Ιωάννης Πλυτζανόπουλος, συνταγματάρχης, διοικητής 1ου Ευζωνικού Τάγματος Αθηνών], Καπετζώνη [Γιώργος Καπεντζώνης, ταγματάρχης, στέλεχος φιλοβασιλικής οργάνωσης Στρατιωτικής Ιεραρχίας].
Επισιτιστική βοήθεια επί πιστώσει
■ 10 Σεπτέμβρη. Συνέρχεται επιτροπή ανασυγκρότησης και ακούει σύντομη εισήγηση Κανελλόπουλου. Πρόκειται να ενισχύσουν την Ελλάδα η Ούνρα και η ΕΜ-ΕΛ. Η πρώτη διεθνής οργανισμός. Η δεύτερη του στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Και οι δύο θα ικανοποιήσουν ελαττωματικά τις πρώτες ανάγκες. Θα δώσουν πρώτες βοήθειες. Και οι δυο θα δώσουν επί πιστώσει.
■ 11 Σεπτέμβρη. Υπουργικό Συμβούλο, μικροζητήματα της εγκατάστασης. Ανακοινώνεται ότι ο Λήπερ δέχεται την απόφαση για ρύθμιση ζητήματος Μέσης Ανατολής και μέσου στρατηγειου θα διευκολύνει πρακτικά τη λύση του. Μπαίνει το ζήτημα των κατεχομενων εδαφών από Βουλγαρία και αποφασίζεται να ζητηθεί από Σοβιετική Ένωση η επεμβασή της για εκκένωση. Το βράδυ έρχεται ο Τζήμας [Ανδρέας Τζήμας, ΚΚΕ, σύνδεσμος Γενικού Στρατηγείου ΕΛΑΣ στο Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό του Τίτο στη Γιουγκοσλαβία].
■ 12 Σεπτέμβρη. Πληροφορία δελτίου του Αγγλικού Στρατηγείου ότι ο Σαράφης [Στέφανος Σαράφης, Γενικό Στρατηγείο ΕΛΑΣ], κινητοποίησε δύο μεραρχίες του ΕΛΑΣ για την κατάληψη της Αθήνας, προκαλεί αναστάτωση. Ο κ. Παπανδρεόυ ετοιμάζει τηλεγράφημα στο στρατηγείο του ΕΛΑΣ και ζητά «όπως καμία στρατιωτική ενέργεια μη εκτελείται άνευ εγκρίσεως του συμμαχικού στρατηγείου». Το πράγμα σημαίνει αχρήστευση των ένοπλων ελληνικών δυνάμεων και αρνιέμαι ρητά. Ο Σβώλος με τον Πορφυρογέννη επιμένουν να δεχθούμε. Αρνιέμαι και σε συνεργασία με τον Παπανδρέου και ορισμένους υπουργούς φαίνονται οι πραγματικές διαθέσεις. Ο Κανελλόπουλος [Παναγιώτης Κανελλόπουλος, υπουργός κυβερνήσεων Μ.Α.] λέει ότι βρίσκει προτιμότερο να παίρνουν τις πόλεις τα Τάγματα Ασφαλείας παρά ο ΕΛΑΣ γιατί θα γίνεται Εμφύλιος Πόλεμος. Έρχεται τηλεγράφημα ότι την Καλαμάτα την κατέχουν τα Τάγματα. Ο κ. Παπανδρέου μεταδίδει ότι το συμμαχικό στρατηγείο μετακινεί ορισμένες δυνάμεις για την Ελλάδα, ότι πάμε για απόβαση. Όλοι ζητούν όπως γίνει συντονισμός αλεξιπτωτιστών, αστυνομίας, εθνικών οργανώσεων για κατάληψη Αθήνας. Ο κ. Παπανδρέου αναλαμβάνει να συνεργαστεί με το στρατηγείο για διατύπωση πρότασης στον ΕΛΑΣ.
Συνεδρίαση επιτροπής τύπου. Ζέβγος – Τσάτσος – Τσιριμώκος – Σβώλος. Σύμφωνοι για απαγόρευση έκδοσης εφημερίδων 4ης Αυγούστου και κατοχής. Ο Τσάτσος ζητά αφαίρεση δικαιώματος δημοσιογραφίας απ’ όλους τους ιδιοχτήτες.
■ 13 Σεπτέμβρη. Επιτροπή ανασυγκρότησης, εισηγείται ο κ. Κανελλόπουλος. Συμπέρασμα ότι έχει ετοιμαστεί προμήθεια αναρκετή μόνο τροφίμων από την ΕΜ-ΕΛ επιμελητεία συμμαχικού στρατηγείου. Η ΟΥΝΡΑ τίποτε και θα προμηθεύσει αργά. Αποκλείεται ταυτόχρονα εφοδιασμός από Ερυθρό Σταυρό. Με πληρωμή. Όχι στέγαση και παραγωγή. Μεταφορικά μέσα αρκετά γιατί ο εμπορικός μας στόλος θα δουλέψει στον Ειρηνικό. Θα μας δοθούν 50 αυτοκίνητα. Η ΕΜ-ΕΛ τα τοποθέτησε σε αποθήκες στα λιμάνια απ’ όπου θα μας τα παραδίδει.
■ 13 Σεπτέμβρη. Έκτακτο Υπουργικό Συμβούλιο. Ο κ. Πρόεδρος εισηγείται την ανάγκη διορισμού κυβερνητικών αντιπροσώπων σε νησιά Αιγαίου, Ιονίου και Πελοπόννησο που απελευθερώνονται. Προτείνει αποστολή κυβερνητικής αντιπροσωπείας σε στρατηγείο ΕΛΑΣ. Γίνεται συζήτηση. Ο Λόντος ξαναφέρνει το ζήτημα προστασίας ταγμάτων. Ο πρόεδρος ζητά όπως γίνονται δεκτά σε αγγλικό στρατηγείο. Αποκρούουμε απόψεις. Αναβάλλεται λήψη απόφασης. Ο Κανελλόπουλος διαβάζει αγγλική προκήρυξη μεταφράζοντάς την προς τον ελληνικό λαό. Διαμαρτύρεται ο Ασκούτσης για διάβασμα αγγλικού κειμένου. Γίνεται επιτροπή Κανελλόπουλου και Τσιριμώκου για διόρθωσή της. Ανακοινώνεται τηλεγράφημα για σφαγές ΕΛΑΣ σε Ηλεία «αντισταμένων πολιτών». Διαμαρτύρομαι εντονότατα για συνεχιζόμενη συκοφαντική καμπάνια. Ανακοινώνεται άλλο για επίσης ζερβικού τμήματος μαχομένων κατά Γερμανών. Ο κ. Δραγούμης [Φίλιππος Δραγούμης, Λαϊκός, υφυπουργός Εξωτερικών] ανακοινώνει ότι Άγγλος ταξίαρχος που γύρισε από βουνά είδε Ζέρβα και Σαράφη και του τόνισαν έντονα ότι δεν περιμένουν άλλο παρά διαταγές της κυβέρνησης στην οποία πειθαρχούν. Ο Τσάτσος πάει σε Αίγυπτο για εφαρμογή απόφασης.
■ 14 Σεπτέμβρη. Σε συνεργασία μας για χαρακτήρα αποστολής κυβερνητικού αντιπροσώπου στην Πελοπόννησο, επιμένουν όλοι για κατάργηση διοικητικής επιτροπής ΠΕΕΑ και υπεράσπιση αυτοδιοίκησης. Επιμένω κατηγορηματικά στη διατήρηση όλου του τωρινού μηχανισμού και της διοικητικής επιτροπής μαζί. Ο Σβώλος μιλάει με Παπανδρέου αόριστα για μη θίξιμο τωρινών θεσμών και για εκκρεμή ζητήματα αντιβασιλείας, ιδίως εξωτερικής πολιτικής και αξιωματικών Αιγύπτου αποστρατευμένων. Ο Παπανδρέου δέχεται επαναφορά τους. Θέλει να αποφύγει τη δυνατότητα εκμετάλλευσης από βενιζελικούς. Προτείνει στο Σβώλο να πάει να ταχτοποιήσει το ζήτημα. […]
Τηλεγράφημα σε Τσώρτσιλ και Ρούσβελτ για τρόφιμα
■ 15 Σεπτέμβρη. Η ΕΜ-ΕΛ δίνει κατάλογο ειδών που θα στείλει στην Ελλάδα. Εξόν από 50.000 τόνους σιτάρι το μήνα τ’ άλλα είναι μηδαμινά.
Συμφωνούμε με πρόεδρο και στέλνεται τηλεγραφική αίτηση σε Τσώρτσιλ και
Ρούσβελτ για αύξηση ποσοστήτων. Πάμε στην Πομπηία. Άλλος κόσμος, άλλες
εντυπώσεις, άλλα συναισθήματα, άλλες σκέψεις για 2-3 ώρες.
■ 16 Σεπτέμβρη. Ο κ. Παπανδρέου τηλεγραφεί σε Τσάτσο να τακτοποιήσει το ζήτημα των αποστρατευμένων αξιωματικών.
■ 17 Σεπτέμβρη. Υπουργικό συμβούλιο για νομισματικό ζήτημα. Σε συνεργασία μας πριν ο Άγγελος επιμένει στη φορολογία χαρτονομίσματος. Συμφωνάν και Χέλμη οι άλλοι μαζί του. Επιμένω ότι θα βαρύνει το λαό και είναι ολότελα απολίτικη και αντιλαϊκή ενέργεια. Την εισηγείται το Υπουργικό Συμβούλιο. Τη δέχονται όλοι πλην Καρτάλη. Ο Παπανδρέου ανακοινώνει ότι ο Παύλος [διάδοχος του θρόνου] δε θαρθει στην Ιταλία όπως ζητούσε με την επέμβαση των Άγγλων. Ο Λόντος μού γνωρίζει ότι έχει καταστάσεις για κρατούμενους από το ΕΑΜ σε στρατόπεδο έως 6.000 πολιτών.
■ 18 Σεπτέμβρη. Ξανασυζητούμε αναμεταξύ μας το νομισματικό, ο Άγγελος [Αγγελόπουλος] συμφωνεί να εισηγηθεί διαφορετική πρόταση στο Υπουργικό Συμβούλιο και προτείνει για να αφεθεί έτσι το χαρτονόμισμα να βγάνουμε εμείς λίγο πολύ και μετά ορισμένο χρονικό διάστημα να εκδώσουμε καινούργιο χαρτονόμισμα και με αυτό να ανταλλαχτεί το παλιό. Αφήνεται σε επιτροπή να αποφασίσει το ζήτημα από Υπουργό και Υφυπουργό Οικονομικών.
Ο Παπανδρέου ανακοινώνει τηλεγράφημα πρεσβευτή μας από Μόσχα για συνομιλία με Βισίνσκυ του μιλάει ευνοϊκά για υποστήριξη Ελληνικών δικαίων όπως και κάθε ειρηνόφιλης χώρας από τη Σοβιετική Ένωση. Δεν ξεχωρίζει λαούς από φυλετική καταγωγή.
Στο διάλειμμα των διαπραγματεύσεων στην Κάβα ντέι Τιρένι. Γιάννης Ζέβγος, Θεμ. Τσάτσος, Χρ. Σγουρίτσας και Γεώργιος Παπανδρέου
Ο Παπανδρέου ανακοινώνει τηλεγράφημα Μυτιλήνη επιτροπή ΕΑΜ επέβαλε τάξη και αρχές. Στη Χίο το ίδιο. Εδώ σύμφωνα με Ραφαήλ, πρεσβευτή Άγκυρας, πιάστηκαν 70 και σκοτώθηκαν 9. Ο Ζέρβας τηλεγραφεί ότι 10.000 πρόσφυγες καταδιωκόμενοι ΕΑΜ έφυγαν από Ρούμελη σε Λευκάδα και ζητά λεφτά για την περίθαλψή τους. Ανακοινώνει μυθιστορηματικές συγκρούσεις με Γερμανούς για επιθέσεις εναντίον του από τον ΕΛΑΣ που συνεργάζεται δήθεν με μπαλίστες.
Μάντακας [Εμμανουήλ Μάντακας, υποστράτηγος, ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, γραμματέας Στρατιωτικών ΠΕΕΑ] τηλεγραφεί ότι στην Αθήνα συνεχίζονται σφαγές πολιτών και Σαράφης χαιρετίζει κυβέρνηση. Σοφούλης τηλεγραφεί ότι επιτροπές ΕΑΜ του ζητάν συμφωνία – υποταγή και επαναστατική προκήρυξη για εξέγερση. Γίνεται συζήτηση. Οι Λόντος – Ράλλης [Πέτρος Ράλλης, υπουργός Αεροπορίας] διαμαρτύρονται για σφαγή Χίου. Ζητάν δηλώσεις ότι δεν θα γίνει απόπειρα κατάληψης της εξουσίας στην Αθήνα. Ο Παπανδρέου μιλά ότι για την ύπαιθρο ο ΕΛΑΣ παίρνει εξουσία για κυβέρνηση. Ξεχωρίζει ζήτημα Αθήνας. Επιμένει σε δήλωσή μας ότι δε θα γίνει βίαια κατάληψη, ότι δε θα γίνουν ταραχές. Επιμένω στο ζήτημα. Τηλεγράφημα Μάντακα σφαγών από τάγματα. Χρειάζεται συνεργασία αστυνομίας και λοιπών πατριωτών με ΕΑΜ σε άμυνα κατά Γερμανοπροδοτών και τήρηση της τάξης.
■ 21 Σεπτέμβρη. Ο Τσάτσος γυρίζοντας από Αίγυπτο καταφέρνεται κατά εκπομπής πως είχε οξύ τόνο. Το ράδιο Λονδίνου καταγγέλει τάγματα, Ειδική [Ασφάλεια], ΠΑΟ και κατονομάζει προδότες. Έρχεται τηλεγράφημα Μάντακα, Σιάντου και Παρτσαλίδη ενθουσιαστικό σχετικά με διάγγελμα (δίνω δηλώσεις σχετικά με πολιτική κόμματος).
■ 22 Σεπτέμβρη. Βλέπω Παπανδρέου. Φαίνεται πρόθυμος για σταθερότερη συνεργασία. Προτείνει την αποστολή επιτροπής στην Αθήνα στη οποία δίνει εξαιρετική σημασία.
■ 23 Σεπτέμβρη. Υπουργικό Συμβούλιο. Ξανά οξύτητα σε σχέση με ζήτημα κρατουμένων που δεν απολάν οι Άγγλοι, Ζερμπίνη [Στρατής Ζερμπίνης, μεγαλοβιομήχανος, στέλεχος Εθνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου Καΐρου], Καραγιάννη [Νίκος Καραγιάννης, γραμματέας ναυτεργατικών σωματείων ΟΕΝΟ] και καταδίκων από επανάσταση στο Σουδάν. Όμως όλοι οι Αιγυπτιώτες απολύονται. Όλοι οι κρατούμενοι επίσης και θ’ αρχίσει εξοπλισμός όσων θέλουν. Ανακοινούται ότι Συμμαχικό Στρατηγείο υπόδειξε ανάγκην επιστράτευσης σε απελευθερωμένες περιοχές γαι ενίσχυση Συμμαχικού αγώνα. Στέκει να συζητηθεί το ζήτημα. Ανακοινούνται τηλεγραφήματα Άγγλων συνδέσμων για απαγχονισμούς στην Καλαμάτα, Περωτή κλπ για κρεμάλες από Άρη. Οι Λαϊκοί ανάβουν. Θέτουν ζήτημα Άρη. Ο Τσάτσος υπερθεματτίζει μαζί τους για τάξη. Τονίζουμε αδύνατο αποφυγής αυτοδικίας. Το βράδυ εκπομπή Λονδίνου με δήλωση βασιλιά πως πιστεύει να μαζί με Ταξιαρχία σε προσεχές μέλλον.
■ 24-25 Σεπτέμβρη. Σύσκεψη Γκαζέρτας. Υπαγωγή ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ σε εθνικό στρατό.
ΚΟΑ, αρχικά «εναντίον» – μετά «υπέρ»
Τα νέα για την υπογραφή της Συμφωνίας της Καζέρτας γρήγορα ανακοινώθηκαν στην Αθήνα. Ο κατοχικός πρωθυπουργός Ράλλης έσπευσε να διαδώσει το «διορισμό» Σκόμπι και Σπηλιωτόπουλου και την υπαγωγή του ΕΛΑΣ στις διαταγές τους. Έχοντας πικρή πείρα από το «λάθος» ως προς τη συμφωνία του Λιβάνου, τον Μάιο 1944, η Κομμουνιστική Οργάνωση Αθήνας (ΚΟΑ) έσπευσε με τη σειρά της να τοποθετηθεί ενάντια στην Καζέρτα.
«Για τη συμφωνία της Καζέρτας η ΚΟΑ», γράφει ο γραμματέας της Βασίλης Μπαρτζώτας («Η εθνική Αντίσταση στην αδούλωτη Αθήνα»), «διδαγμένη από το λάθος της σχετικά με τη συμφωνία του Λιβάνου, τάχθηκε ενάντια στην Καζέρτα. Μάλιστα την κατήγγειλε ανοιχτά στο λαό της Αθήνας με μεγάλο όγκο προκηρύξεων της ΚΟΑ και του ΕΑΜ της Αθήνας (100 χιλιάδες προκηρύξεις κυκλοφόρησε μέσα σε 2-3 ώρες) και με 1.500 τηλεβόες (χωνιά) σαν προβοκάτσια όταν μαθεύτηκε απ’ τις ανακοινώσεις του αρχικουίσλιγκ Ράλλη στους δημοσιογράφους το περιεχόμενο της Συμφωνίας αυτής και του διορισμού του Σκόμπι σαν αρχηγού των ανταρτικών δυνάμεων».
Χαρακτηριστικό είναι το μονόστηλο της έκδοσης Αθήνας του «Ριζοσπάστη» μια ημέρα μετά την υπογραφή της Συμφωνίας με τον τίτλο: «Προσοχή στις προβοκάτσιες».
«Ο Ράλλης μαζί με την Ειδική και Γενική Ασφάλεια και όλους τους γνωστούς αντιδραστικούς διχτατορικούς κύκλους, αναστάτωσαν την Αθήνα. Έβγαλαν ένα ψεύτικο ραδιογράφημα προς κάποιον κ. Σπηλιωτόπουλο που έλεγε ότι οι Σύμμαχοι έρχονται πως και ότι ο ΕΛΑΣ διατάχθηκε να φύγει από την Αττική! Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ διάψευσαν αμέσως την τερατώδικη αυτή πληροφορία με τηλεβόες, συγκεντρώσεις και παρελάσεις των ενόπλων μας δυνάμεων μέσα σε δρόμους της Αθήνας και περιποιήθηκαν τους εθνοπροδότες διαδοσίες όπως τους χρειάζεται. Οι Κουίσλιγκ, οι υποψήφιοι διχτάτορες και όλες οι εγκληματικές φυσιογνωμίες που προαισθάνονται το τέλος τους προσπαθούν με την ψευτιά, την ατιμία και την προβοκάτσια να σταθούν στα ξύλινα πόδια τους. Ο λαός πρέπει να περιμένει από τα μούτρα αυτά κάθε είδους πρόκληση αφού το θράσος τους έφτασε στο σημείο να εκθέτουν τους ίδιους τους Συμμάχους μας με πλαστές ανακοινώσεις που χαλκεύονται στα γραφεία του Ράλλη.
Ή μήπως εκεί εδρεύει ο περί ου ο λόγος κύριος Σπηλιωτόπουλος; Μα αν είναι ο αξιωματικός αυτός αντιπρόσωπος της Πανεθνικής Κυβέρνησης γιατί δεν εκτελεί τις εντολές της να διαλύσει τα Τάγματα; Με ποιον σκοπεύει να κρατήσει την περίφημη «τάξη» όταν αγνοεί το λαό και τις οργανώσεις του, όταν αγνοεί τον ΕΛΑ τον ανίσχυρο απελευθερωτή της Ελλάδας; Μήπως με τους ταγματαλήτες, τις ληστρικές λαομίσητες συμμορίες της Ασφάλειας ή τους δολοφόνους Μπουραντάδες;»
Οι καταγγελίες έπαψαν μόλις το κλιμάκιο του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ στην Αθήνα και η Επιτροπή Πόλης της ΚΟΑ ενημερώθηκαν ότι «η ΚΕ του ΚΚΕ, με αντιπρόσωπό της το Γιάννη Ζέβγο) υπόγραψε τη συμφωνία της Καζέρτας και απαίτησε από την ΚΟΑ να πειθαρχήσει στη … νέα γραμμή του Κόμματος. Η ΚΟΑ ήταν υποχρεωμένη να πειθαρχήσει και πειθάρχησε». Στο κύριο άρθρο του ο «Ριζοσπάστης», έκδοση Αθήνας, της 3 Οκτώβρη 1944 με τίτλο «Ο κ. Σπηλιωτόπουλος», γράφει:
«Οι κομμουνιστές και το ΕΑΜ της Αθήνας – Πειραιά θα υποστηρίξουν και θα βοηθήσουν τον κ. Σπηλιωτόπουλο εφόσον θα δουλέψει για την εφαρμογή του προγράμματος της Εθνικής Κυβέρνησης. Και εφαρμογή του προγράμματος σημαίνει να διαλυθούν αμέσως τα Τάγματα Ασφαλείας, ο Μπουραντάς, να διαλυθούν οι συμμορίτες πράχτορες των Γερμανών Χίτες, που δυστυχώς αναστατώνουν την Αθήνα με τα όπλα που τους δίδει ο κ. Σπηλιωτόπουλος, να δοθούν τα όπλα της Κυβέρνησης στον ΕΛΑΣ – Αθήνας – Πειραιά που πολεμάει το Γερμανό καταχτητή και να δημιουργηθεί ένα ατράνταχτο μέτωπο κατά των κατακτητών και των εθνοπροδοτών.
Μόνο πάνω σε αυτή τη βάση θα εξασφαλιστεί η τάξη και η ησυχία στην Αθήνα. Εάν ο κ. Σπηλιωτόπουλος εφαρμόσει το πρόγραμμα της Ενιαίας Εθν. Κυβέρνησης θα μας βρει συμπαραστάτες και βοηθούς θα τεθούμε κάτω από τις διαταγές του. Στην περίπτωση όμως που θα εξακολουθήσει να δίνει όπλα στους Γερμανοπροδότες Χίτες, που ντυμένοι με γερμανικές στολές χτυπάνε τους Αθηναίους – Πειραιώτες. Στην περίπτωση που θα εξακολουθήσει να παραβιάζει τις εντολές της Κυβέρνησης σχετικά με τα τάγματα Ασφαλείας και τον Μπουραντά τότε θα τον καταγγείλουμε στην Εθνική Κυβέρνηση σαν εχθρό της ενότητας και του Έθνους μας».
Στο ίδιο φύλλο μονόστηλο με τίτλο «Ο ΕΛΑΣ στην υπηρεσία Έθνους και Συμμάχων» χαιρετίζει «τη συνάντηση στην Ιταλία του αρχηγού του ΕΛΑΣ στρατηγού Σαράφη με τον αρχιστράτηγο Μ. Ανατολής Μ. Ουίλσων (…) σαν το πιο ευοίωνο γεγονός για την ολοκληρωτική απελευθέρωση της Ελλάδας. Ο εθνικός στρατός του ΕΛΑΣ αναλαμβάνει επίσημα απέναντι στην Εθν. Κυβέρνηση και τους Συμμάχους το υπέροχο καθήκον της απελευθέρωσης της χώρας και της εξασφάλισης μιας αληθινής τάξης. Η συνάντηση αυτή είναι ένα γερό ράπισμα στους αθυρόστομους διασπαστές που ήθελαν τον ΕΛΑΣ μακριά από την Αττική».
Στα απομνημονεύματά του («Ο ΕΛΑΣ», εκδ. Επικαιρότητα 1964) ο στρατιωτικός διοικητής του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ στρατηγός Στέφανος Σαράφης, καταθέτει τη μαρτυρία του για τη στάση υποταγής του Παπανδρέου προς τον Σκόμπι.
«Ο στρατηγός [Σκόμπι] διάβασε τις διαταγές που είχε έτοιμες για μας και το σχέδιο που ετοίμασε για τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα και στο τέλος μας είπε: “αυτές είνε οι διαταγές μου. Με το επιτελείο μου μπορείτε να κανονίσετε τις λεπτομέρειες για να κανονιστούν τελικά τα ζητήματα”. Ύστερα απ’ αυτό απεχώρησε. (…) Οι αποφάσεις ήταν παρμένες πριν πάει η αντιπροσωπεία μας στην Γκαζέρτα και μόνο χάρη στην επιμονή μας έγιναν οι σχετικές τροποποιήσεις. Κατά τη συζήτηση αυτή σε μια στιγμή ο Ζέρβας μίλησε εναντίον του ΕΛΑΣ. Απάντησα πως οι δικοί του έφταιγαν γιατί η περιοχή εκείνη ανήκε στον ΕΛΑΣ, καθόμαστε ο ένας κοντά στον άλλο.
Γύρισε και μου είπε κουνώντας το κεφάλι; “τι δικοί μου και τι δικοί σου; Δεν πήρες ακόμα χαμπάρι πού βρίσκεσαι;” αυτό έδειχνε ότι ήξερε αρκετά για τις απώτερες σκέψεις των Άγγλων και της κυβέρνησης (…) Μπροστά σε κάθε θέση ήταν η συμφωνία που θα υπογραφόταν καθώς και το ανακοινωθέν που θα δινόταν μετά την υπογραφή στο ραδιόφωνο και τον τύπο. Διαβάστηκε η συμφωνία όπως ήταν διατυπωμένη. Μετά το διάβασμα ο υπουργός Σβώλος ερμηνεύοντας τις σκέψεις που του τονίσαμε ιδιαιτέρως ζήτησε να απαλειφθεί η φράση σύμφωνα με την οποία ο στρατηγός Σκόμπι θα μπορούσε να επιβάλει στην Ελλάδα τον νόμο και τη τάξη καθ’ όσον αυτό ήταν έργο της ελληνικής κυβέρνησης και ζήτημα εσωτερικό. Ο στρατηγός Ουίλσων δέχθηκε τελικά να διαγραφεί η σχετική διάταξη. Οι κ. Παπανδρέου, Μακ Μίλαν και Τσάτσος έψαχναν να βρουν διατύπωση και να μην αλλάξουν στο βάθος την ουσία, αλλά ο στρατηγός Ουίλσον δέχθηκε να διαγραφεί όλο το άρθρο όπως και έγινε. Επίσης ο υπουργός Σβώλος παρατήρησε ότι δεν ήταν σωστό να απαγορεύεται η σύλληψη των δοσιλόγων γιατί αυτό ήταν αδύνατο και λόγοι ασφαλείας επέβαλαν να συλληφθούν και να κρατηθούν οι δοσίλογοι στη διάθεση της κυβέρνησης. Έγινε δεκτό να τροποποιηθεί και αυτή η διάταξη».
Δημοσίευση σχολίου