Του Neil Godfrey, Συντονιστή του Vridar.org - "Αιρετικά"
Ο «Βίος Απολλώνιου του Τυανέως» είναι ένα κείμενο που αποτελείται από οκτώ βιβλία γραμμένα στα ελληνικά από τον Φλάβιο Φιλόστρατο [π. 170 - π. 245 μ.α.χ.χ. (μετά απαρχή χριστιανικής χρονολόγησης)], εκπρόσωπο της δεύτερης σοφιστικής [όρος που δηλώνει την πνευματική κίνηση του 2ου και 3ου αιώνα που πρέσβευε την επιστροφή στα ιδεώδη της κλασικής εποχής και τη χρήση της αττικής διαλέκτου των συγγραφέων της περιόδου εκείνης (αττικισμός)].
Το έργο μνημονεύει την ιστορία του Απολλώνιου του Τυανέα (π.15 - π. 100 μ.α.χ.χ.), ενός πυθαγόρειου φιλοσόφου και δασκάλου. Εκτός από το να διδάσκει τη σοφία κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, λέγεται πως ο Απολλώνιος έκανε και αρκετά θαύματα: εξορκισμούς, αναστάσεις νεκρών, ακόμη και εμφανίσεις στους οπαδούς του μετά τον θάνατό του.
Ακολουθούν κάποιες επισημάνσεις στη μελέτη αυτής της μορφής που έγιναν με βάση τις μελέτες της Πολωνής κλασικής φιλολόγου και ιστορικού Μαρία Τζιέλσκα (Maria Dzielska, «Apollonius of Tyana in legend and history», L’Erma di Bretschneider, 1986), η οποία πέθανε το καλοκαίρι του 2018 (σ.μ.: στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία της «Απολλώνιος ο Τυανεύς - Στον μύθο και στην Ιστορία» και «Υπατία η Αλεξανδρινή» από τις Εκδόσεις Ενάλιος, ενώ παραχώρησε συνέντευξη στον Μηνά Παπαγεωργίου για τις ανάγκες του βιβλίου «Το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού», Εκδόσεις Δαιδάλεος).
Το είδος, οι πηγές και το πρόβλημα με τον Δάμιδα
Στην περίπτωση του ιστορικού Ιησού οι μελετητές εξετάζουν το είδος της γραμματείας των ευαγγελίων. Κατά τον ίδιο τρόπο οι ιστορικοί θέτουν ερωτήματα για τις αναφορές στον Απολλώνιο. Οι μελετητές αναρωτιούνται για τον αληθινό χαρακτήρα αυτού του έργου: τι είδους βιογραφία είναι, αν είναι ηλιοδώρεια ρομαντική ιστορία, ρομαντική αγιογραφία ή κατά τον I Palm ντοκιμαντερίστικο ρομάντζο.
Αντίθετα με τα ευαγγέλια, ο βίος του Απολλώνιου αναφέρει πηγές. Μακάρι και τα ευαγγέλια να έκαναν το ίδιο! Η πρωταρχική πηγή του βιογράφου του, Φιλόστρατου, είναι ο Δάμις, ο στενός ακόλουθος του Απολλώνιου, και θα έλεγε κανείς πως αν είχαμε έστω και ένα ευαγγέλιο που να ισχυριζόταν πως βασίζεται στη μαρτυρία του Πέτρου, τότε αρκετά ζητήματα που αφορούν την αξιοπιστία αυτών των κειμένων θα είχαν τακτοποιηθεί. Αλλά (παραδόξως) αρκετοί ιστορικοί πιστεύουν πως ο Δάμις δεν υπήρξε πραγματικά και ότι ο Φιλόστρατος απλώς τον επινόησε για να προσδώσει αξιοπιστία και αυθεντικότητα στο αφήγημά του.
Τα Υπομνήματα του Δάμιδος - τα οποία θρυλείται ότι έγραψε ο μαθητής του Απολλώνιου και απέκτησε η Ιουλία Δόμνα (170-217 μ.α.χ.χ.), Ρωμαία αυτοκράτειρα και φιλόσοφος, δεύτερη σύζυγος του αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου, από κάποιον συγγενή του Δάμιδος και παρέδωσε στον ίδιο- αποτελούν μεγάλο πρόβλημα στη μελέτη του Φιλόστρατου.
Οι μελετητές έχουν αναρωτηθεί αν οι αναμνήσεις ήταν απλώς αποκύημα της φαντασίας του Φιλόστρατου ή αν πράγματι αποτελούν τις σημειώσεις συγκεκριμένου μαθητή του Απολλώνιου. Το ερώτημα αυτό έχει τεθεί όχι μόνο από ειδικούς στην αρχαία γραμματεία αλλά και από ιστορικούς. Προσωπικά θεωρώ πως ο Δάμις είναι φανταστική μορφή και οι αναμνήσεις του επινόηση του Φιλόστρατου.
Χρησιμοποιώντας όλα τα λογοτεχνικά μέσα ο Φιλόστρατος προσπαθεί να υποστηρίξει πως όλες οι περιγραφές του Δάμιδος είναι ιστορικά έγκυρες, ενώ είτε κατακρίνει είτε απορρίπτει με σύντομη αναφορά τις υπόλοιπες πηγές. Είναι ακριβώς αυτή η στάση του απέναντι στον Δάμιδα που μας κάνει να πιστεύουμε πως ο Φιλόστρατος είναι η πραγματική πηγή αυτών των αναμνήσεων.
Μια εξέταση των ιστορικών λεπτομερειών που υποτίθεται πως προέρχονται από τον Δάμιδα οδήγησε αρκετούς μελετητές στο συμπέρασμα πως στα Υπομνήματα ανακυκλώνονται αρκετά περιστατικά που αναφέρονταν στα έργα του Τάκιτου, του Φλάβιου Ιώσηπου, του Σουητώνιου και του Δίωνα Κάσσιου. Μια πραγματικά πρωτογενής πηγή θα μας έδινε πρωτότυπες πληροφορίες. Υπάρχουν και άλλες λεπτομέρειες που κινούν τις υποψίες μας αναφορικά με το κατά πόσο είναι ιστορικό πρόσωπο ο Δάμις.
Ξεχωρίζοντας την πραγματική ιστορία από τη μυθοπλασία
Υπάρχει μεγάλος αριθμός βιβλικών μελετητών που προσπαθούν να μας πείσουν πως τα ευαγγέλια είναι αξιόπιστες πηγές λόγω των γεωγραφικών, κοινωνικών και πολιτικών λεπτομερειών τους που είναι απόλυτα συνεπείς με τον κόσμο της εποχής.
Κάτι ανάλογο δεν συμβαίνει, σύμφωνα με τη Μαρία Τζιέλσκα, με τους περισσότερους ιστορικούς όταν εξετάζουν την περίπτωση του Φιλόστρατου: «Ο Bowie έχει δίκιο όταν προτείνει πως η αντιστοιχία των ιστορικών αναφορών στο “Τα ες τον Τυανέα Απολλώνιον” με τα ιστορικά γεγονότα του πρώτου αιώνα δεν αποδεικνύει την ιστορικότητα των γεγονότων του βίου του μύστη.
Τα ευαγγέλια θεωρούνται θεολογικές απεικονίσεις του Ιησού. Μόνο οι χριστιανοί απολογητές τα εκλαμβάνουν ως ιστορικά ακριβείς περιγραφές. Από την άλλη ο Φιλόστρατος, ως άνθρωπος των γραμμάτων και σοφιστής γεμάτος πάθος για την ελληνική ρομαντική γραμματεία και τη ρητορική, δεν είχε κανένα ενδιαφέρον για τον πραγματικό Απολλώνιο. Επρεπε να επινοήσει αυτήν τη φιγούρα εκ νέου. Επιστρατεύοντας λοιπόν όλη τη λογοτεχνική φαντασία του, μετέτρεψε έναν σεμνό Καππαδόκη μύστη σε ένα εντυπωσιακό όσο και εξωφρενικό πρόσωπο γεμάτο ζωή και πολιτικά επιφανές».
Οι βιβλικοί μελετητές χρησιμοποιούν κριτήρια αυθεντικότητας ή θεωρίες πάνω σε μοντέλα ανάμνησης προκειμένου να ανακαλύψουν τα σημεία των ευαγγελικών αφηγήσεων που είναι ιστορικά πιθανά και να τα διαχωρίσουν από τις θεολογικές ή μυθολογικές επιστρώσεις.
Οι ιστορικοί της αρχαιότητας, αντίθετα, είναι πολύ δυσκίνητοι με τη χρήση αυτών των εξελιγμένων τεχνικών για τις μορφές της αρχαιότητας και βασίζονται ακόμη στην επιβεβαίωση των πηγών: «Στην παρούσα εργασία, όπου ο Απολλώνιος αντιμετωπίζεται τόσο ως ιστορική φιγούρα που έδρασε σε συγκεκριμένο χρόνο και γεωγραφική περιοχή όσο και ως λογοτεχνική μορφή, είναι υποχρέωσή μου να αναφέρομαι συνεχώς και στις εργασίες αυτών που τον θεωρούν αποκλειστικά λογοτεχνική επινόηση. Θεωρώ πως αυτό το υλικό [σ.μ.: για τον ιστορικό Απολλώνιο] είναι ιστορικά αξιόπιστο μόνο όταν επιβεβαιώνεται από άλλες λογοτεχνικές και ιστορικές πηγές» γράφει η Μαρία Τζιέλσκα.
Μιλήσαμε για τις πηγές του Φιλόστρατου. Ο τελευταίος μας δίνει πλήρη αναφορά για τον Απολλώνιο τον Τυανέα, πλούσια σε λεπτομέρειες όσον αφορά τόσο τις πηγές του όσο και τις τοποθεσίες και τη χρονολόγηση στο αφήγημά του.
Μερικοί βιβλικοί μελετητές έχουν υποστηρίξει πως η αφηγηματική λεπτομέρεια είναι ένδειξη ιστορικής ανάμνησης ή αναφοράς αυτόπτων μαρτύρων. Οχι όμως όλοι. Ο ιστορικός οφείλει να έχει καθαρό πεδίο όταν διαβάζει ένα απόσπασμα σαν ιστορία που διαχωρίζεται από τη φαντασία. «Γιατί τότε να μην αναγνωρίσουμε την ιστορικότητα, ας πούμε, της ρομαντικής ιστορίας της δίκης του βασιλιά Αρταξέρξη από τον Χαιρέα όπως περιέχεται στην ιστορία του Χαρίτωνα για τον Χαιρέα και την Καλλιρρόη ή την ιστορία του Ιάμβλιχου για τον κακό βασιλιά Γάρμο που καταδίωξε τον ήρωα και την ηρωίδα στο έργο του “Βαβυλωνιακά”; Οι ιστορικές περιπέτειες που παρουσιάζονται από τον “Δάμιδα” διαφέρουν από εκείνες του Ιάμβλιχου στα "Βαβυλωνιακά” μόνο και μόνο επειδή αποτελούν πλαστογραφία που συνετέθη από την ακριβή αφήγηση του χρονικογράφου» παρατηρεί η Μαρία Τζιέλσκα.
Τη μετάφραση στα ελληνικά έκανε ο Τάσος Καρανίκας για λογαριασμό του σάιτ mythikismos.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου