Του Ιωάννη Μπουσίου, Πολιτισμολόγου - "Αιρετικά", Documento
Hδη από τα τέλη του 18ου αιώνα, όπου και λαμβάνει την εκκίνησή του το λεγόμενο μυθικιστικό κίνημα, έως και τις μέρες μας, όπως ήταν φυσικό, ενασχολήθηκε εστιαζόμενο στο κυρίαρχο για τη χριστιανική πίστη πρόσωπο του Ιησού και την αμφιλεγόμενη ιστορική ύπαρξή του.
Τα επιστημονικά του εργαλεία συν τω χρόνω εστιάστηκαν βεβαίως και στις βασικές τελετουργικές πρακτικές του χριστιανισμού και πώς αυτές αντλήθηκαν από τις κυρίαρχες θρησκείες της Μεσογείου. Ομως είναι καιρός διαβαίνοντας το κατώφλι του 21ου αιώνα, αφού σε σημαντικό βαθμό η μέχρι τώρα μυθικιστική έρευνα έδωσε -και θα συνεχίσει να δίνει- πειστικές απαντήσεις στα κυρίαρχα δογματικά θέσμια του χριστιανισμού και από πού αυτά ανάγονται, να περάσει και σε πιο
λεπτομερείς διερευνήσεις των χριστιανικών πρακτικών και εννοιών και εν ολίγοις να μελετήσει κάθε έκφανση της χριστιανικής λατρείας.
Γι’ αυτό λοιπόν το ευσύνοπτο αυτό σε έκταση άρθρο θα προσπαθήσει να διεισδύσει σε αποσπασματικές και πιο στοχευόμενες αποδεικτικές της χριστιανικής πίστης και, όπως θα δούμε, θα φανερωθεί ότι ακόμη και τα πιο ισχνά και συνήθως ανεξερεύνητα τελετουργικά της στοιχεία αντλούνται σε σημαντικό βαθμό από την κυρίαρχη θρησκευτική παράδοση της εποχής που δεν είναι άλλη από την ελληνική θρησκεία.
Υπήρξε, για παράδειγμα, η έννοια του παραδείσου πριν από τον χριστιανισμό; Τι εννοιοδοτούσε; Ακόμη, το Ορος Αθως πόσο σημαντικός ιερός τόπος ήταν για την ελληνική θρησκεία και τι λατρεία υπήρχε εκεί πριν από την πολύ μεταγενέστερη εγκαθίδρυση του χριστιανισμού;
Τέλος, η ομηρική έννοια της ψυχοστασίας τι συμβόλιζε και πώς χρησιμοποιήθηκε στο χριστιανικό δόγμα;
Αυτές είναι μόνο λίγες από τις ανάλεκτες, αποσπασματικές δηλαδή περιπτώσεις που θα κληθούμε να απαντήσουμε.
Ο ελληνικός παράδεισος
Πιστεύεται από πολλούς ότι η λέξη παράδεισος αναφέρεται ως θεολογικό θέσμιο του χριστιανικού μονοθεϊστικού μορφώματος. Με την παρούσα ανάρτηση θα αποδείξουμε ότι η έκφραση αυτή ανήκει στην ελληνική θρησκεία και φυσικά χρησιμοποιήθηκε μετέπειτα στα κείμενα των χριστιανών.
Ας μην ξεχνάμε ότι τα κείμενά τους αναγκαστικά γράφτηκαν στην πιο διαδεδομένη γλώσσα της εποχής, την ελληνική.
Το κάτωθεν κείμενο αποτελεί εύγλωττη πράγματι επιγραφή που βρέθηκε ακέραιη το 1969 στο ιερό του Απόλλωνος στα Δίδυμα. Δεν είναι παρά ένας χρησμός που δόθηκε στον Ερμία προς απάντηση του ερωτήματος του περί του τι να πράξει με τον βωμό της θεάς Τύχης που διατηρεί στον δικό του παράδεισο. Μετά την απόδοση του χρησμού ο Ερμίας ανήγειρε επιγραφή με την απάντηση.
Να σημειώσουμε ότι δεν υπήρχαν χρησμοί μόνο ιδιωτικής φύσεως, αλλά πάρα πολλοί από αυτούς επιτρεπόταν, όπως και αυτός, να αναρτηθούν με επιγραφή δημοσίως.
Να τονίσουμε επίσης ότι η μετακίνηση μετά τη λεγάμενη ίδρυση ενός βωμού θεωρούνταν αδιανόητη και οποιαδήποτε μετακίνησή του δεν θα μπορούσε να επιτελεστεί παρά μόνο με την ερώτηση του λατρευτού θεού σε κάποιο χρηστήριο-μαντείο.
Ας δούμε όμως την ετυμολογία της λέξης αυτής.
Με τη λέξη παράδεισος δηλώνεται ο περίφρακτος κήπος από την πρόθεση «παρά» και τη λέξη «δεϊσα» που σημαίνει «υγρασία» ή «συλλογή βοτάνων». Η ετυμολογία της λέξεως εννοιοδοτεί πως πρόκειται για μέρος δροσερό γεμάτο φυτά. Ενα περικαλλές δηλαδή και περίκλειστο τέμενος πλημμυρισμένο με κάθε είδους άνθη, δέντρα και εύοσμα βότανα, όπως αρμόζει σε έναν λατρευτικό χώρο της ελληνικής θρησκείας.
1 Έρμίας έρωτά-
έπεϊ ό τής Τύχης βωμός τής έν τώ ίερώ σου συνκέκλειται έν τώ λεγομένω παραδείσιο περοικοδομημένων αύτώ οικιών καί διά τούτο πολλοίς ού θεωρείται, πότερον λώον και άμεινον τή τε θεά προσφιλές μετά τών λοιπών θεών και τούτον τον βωμόν περιβωμίζεσθαι ή μην θεός έχρησεν- πάντας χρή τειμάν μάκαρας πάντας τε σέβεσθαι. ταμίας εύσεβής 'Ερμίας’Επαγάθου.
Απόδοσις: Ο Ερμίας ρωτά. Επειδή ο βωμός της τύχης στο ιερό είναι περίκλειστος μέσα στον λεγόμενο παράδεισο, αφού έχουν χτιστεί γύρω από αυτόν σπίτια και γι’ αυτό πολλοί δεν τον βλέπουν, αν είναι προτιμότερο και καλύτερο και ευαρεστότερο στη θεά να τοποθετηθεί και αυτός ο βωμός μαζί με τους άλλους των άλλων θεών. Ο θεός χρησμοδότησε: Πρέπει να τιμάτε όλους τους θεούς και να τους σέβεστε όλους
Ταμίας ευσεβής Ερμίας (γιος) του Επαγάθου.
(Guarducci, Μ. «Η ελληνική επιγραφική. Από τις απαρχές ως την ύστερη ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο», σελ. 355, ΜΙΕΤ, Αθήνα [2008]).
Αθώος ή ένοχος
Αραγε πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει αυτή την έκφραση για πάσης φύσεως δικονομικά θέματα αλλά και γενικότερα ζητήματα παραβάσεως των κανόνων. Ομως ποια σχέση μπορεί να έχει η εν λόγω έκφραση με την ελληνική θεολογία;
Ποια η σχέση λοιπόν της έννοιας του αθώου από κάθε ποινική πράξη με τη θεά Αρτεμη και τον Αθώο Δία αλλά και τον κάτοικο της περιοχής γύρω από το βουνό Αθως της Χαλκιδικής;
Ετυμολογία
αθώος = α(στερ.)+θωή = ποινή άπό τό θέτω. Αθώος ό χωρίς ποινή.
αθώος, -ον (θωά, Ιων. θωιή), I. 1. ατιμώρητος, μη ένοχος, σε Ευρ. κ.λπ.· αθώους καθιστάναι τινάς, το να εξασφαλίζεται η ασυλία, η ατιμωρησία τους, σε Δημ.·
άθφον άφιέναι, στον ίδ.· αθώος άπαλλάττειν ή -εσθαι, το να φεύγει κάποιος ατιμώρητος, το να απαλλάσσεται ως αθώος, σε Πλάτ. 2. απαλλαγμένος από κάτι, με γεν., σε Αριστοφ. 3. αβλαβής, ανέπαφος από κάτι, με γεν., άθωος τής Φιλίππου δυναστείας, σε Δημ. II. αυτός που δεν αξίζει τιμωρία, αυτός που δεν υποπίπτει σε σφάλμα ή σε πταίσμα, στον ίδ.
Άθωος ή Άθωος, -η, -ον, αυτός που προέρχεται από το όρος Αθως, σε Αισχύλ.
Μυθολογία
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, το όρος Αθωνας συνδέεται με τη γιγαντομαχία μεταξύ των Γιγάντων και των Ολύμπιων θεών - ηγέτης των πρώτων ήταν ο Αθως. Ο Αθως πέταξε έναν τεράστιο βράχο εναντίον του Ποσειδώνα από τη Θράκη, αλλά αστόχησε και ο βράχος έπεσε στη θάλασσα, δημιουργώντας το όρος στο οποίο δόθηκε το όνομά του. Η Σιθωνία οφείλει το όνομά της στον Σίθωνα, τον γιο του Ποσειδώνα. Χαλκιδική δε ονομάστηκε εξαιτίας του εποικισμού των Χαλκιδέων από την Εύβοια!
Ελληνική θρησκεία
Το όρος Αθως αποτελεί ένα από τα ιερότερα της ελληνικής θρησκείας όρη και η κορυφή του είναι αφιερωμένη στον Αθώο Δία. Υπήρχε μάλιστα και ένα τεράστιο άγαλμά του στην κορυφή αυτή.
Εκτός όμως από τον Αθώο Δία, πολύ σημαντική είναι και η λατρεία της θεάς της πνευματικής αγνότητας Αρτέμιδος. Συγκεκριμένα, στη Μονή Μεγίστης Λαύρας υπάρχει μια μαρμάρινη αναθηματική ανάγλυφη πλάκα στην οποία απεικονίζεται ένα τεράστιο αυτί εντός πλαισίου, πάνω από το οποίο υπάρχει εγχάρακτη η επιγραφή: «ΑΡΤΕΜΙΔΙ ΑΓΡΟΤΕΡΑ / ΝΕΒΡΙΣ ΕΠΙΤΑΓΗΝ / ΑΝΕΘΗΚΕΝ».
Από τους χαρακτήρες εξάγεται το συμπέρασμα ότι η πλάκα ανήκει στην κλασική ελληνική περίοδο και χρονολογείται στον Ε' -Δ' π.Χ. αιώνα. Η τοποθέτηση της αναθηματικής πλάκας στο συγκεκριμένο σημείο είναι αφιέρωμα κάποιας Νεβρίδος στη θεά Αρτέμιδα και αποτελεί απόδειξη πως υπήρχαν ελληνικοί ναοί οι οποίοι καταστράφηκαν από τους χριστιανούς μοναχούς.
Ελληνική θεολογία
Η θεά Αρτεμις όμως, ως εξάρχουσα κατά την ελληνική θεολογία της πνευματικής αγνότητας, με τα αρχετυπικά της βέλη τόξευε σε κάθε απόπειρα παραβάσεως των ιερών κανόνων από τους θνητούς.
Ας δούμε ένα πολύ μικρό απόσπασμα ελληνικής θεολογίας του Πρόκλου για την Ελληνίδα θεά από τα πάμπολλα που υπάρχουν στα κείμενα της ελληνικής θεολογίας και αυτό περισσότερο για να κατανοήσουν οι αναγνώστες του παρόντος ότι η εν λόγω θεά ουδεμία σχέση έχει με αυτό που μας έχει παραδοθεί, δηλαδή απλώς ως η θέα του κυνηγιού, αλλά ότι αυτή όπως και όλοι οι Ελληνες θεοί κατά την εξέταση των μυθολογικών τους παραδεδομένων εννοιοδοτούν πολύ βαθύτερες εσωτερικές λειτουργίες και κοσμικές αρχές.
«Διότι εκεί εγκατεστημένη η θεά Αρτέμιδα πληρούται από αγνές δυνάμεις, από μέρους των αμείλικτων θεών, ενώ ατενίζει την πηγή της αρετής και ασπάζεται την παρθενία της, και πραγματικά, εκείνη δεν εγκαταλείπει την παρθενία της, όπως λέει ο χρησμός. Νοώντας λοιπόν εκείνη δίνει υπόσταση και στην αρετή των αρχών, και διαχωρίζεται από κάθε επαφή και σύζευξη, από κάθε πορεία προς τον κόσμο της γένεσης. (Πρόκλος, «Εις τον Κρατύλον Πλάτωνος εκλογαί χρήσιμο» 179,1-15)
Ο Αθώος λοιπόν είναι ο κάτοικος της χερσονήσου της Αθου (όπως αντίστοιχα και ο κάτοικος της νήσου Κω ονομάζεται Κώος). Οι κάτοικοι αυτοί είχαν την τύχη να διαβιούν σε ένα από τα αγνότερα και ιερότερα μέρη και μάλιστα τους χαρακτήριζε η πνευματική αγνότητα έως του σημείου που να μαθεύεται ότι εάν τύχαινε κάποιος από αυτούς να κατηγορηθεί για οτιδήποτε, τότε αναφωνούσαν «μα αυτός είναι ΑΘΩΟΣ», δηλαδή διαμένει στα ιερά μέρη της Αθου και αποκλείεται να διαπράξει οτιδήποτε εκτός ιερών νόμων ή κοινωνικών θεσπισμένων νόμων.
Οι Αθώοι επίσης γνώριζαν με γνώμονα και τα ως άνω ετυμολογικά παραδεδομένα του άρθρου μας ότι οι θεοί είναι απαλλαγμένοι από κάθε κακότητα και δεν υποπίπτουν σε σφάλματα, όπως μας έχουν εσφαλμένως διδάξει, και εδώ ας παραθέσουμε το «Αίτια έλομένου θεός άναίτιος» («Πλάτωνος πολιτεία», 617 C-E), ότι δηλαδή για τις εσφαλμένες επιλογές μας που μας ταλανίζουν δεν έχει ευθύνη ο εκάστοτε θεός, αφού «ο θεός είναι απλός και αληθινός και στα έργα και στα λόγια και ούτε αλλάζει μορφή ούτε άλλους εξαπατά» («Πλάτωνος πολιτεία», 382 e).
Οι Αθώοι σε όποιο σημείο του όρους αλλά και των γύρω πεδινών περιοχών και να βρίσκονταν αισθάνονταν βλέποντας το μεγαλοπρεπές άγαλμα του Αθώου Διάς όχι μονάχα την προστασία αλλά και την πιθανή επερχόμενη καταδίκη εάν υπέκυπταν σε οιαδήποτε παράβαση.
Οι Αθώοι κάτοικοι λοιπόν αλλά και εν γένει οι Ελληνες θρησκευτές επέδειξαν υψιπετές φρόνημα, απαύγασμα του οποίου αποτελούν και όλες οι εκφάνσεις του ελληνικού πολιτισμού.
Ο Φ. Νίτσε το αποτύπωσε σε μία και μόνο πρόταση που αξίζει εν κατακλείδι να αποτυπωθεί: «Αυτό που προκαλεί κατάπληξη με τη θρησκευτικότητα των αρχαίων Ελλήνων είναι το φοβερό ποσοστό ευγνωμοσύνης που βγαίνει απ' αυτήν - το είδος ανθρώπου που στέκεται έτσι μπροστά στη φύση και τη ζωή είναι πολύ ευγενές!» («Πέρα από το Καλό και το Κακό»).
Αλλωστε η φυσική ευγένεια της ψυχής αποτελεί ένα από τα ωραιότερα κοσμήματα του ανθρωπίνου όντος.
Μετά την ανάγνωση του παρόντος όποτε ακούσετε τη λέξη Αθώος οφείλετε πια να αναλογίζεστε την εσώτερη σημασία της στην ελληνική θεολογία και όταν κάποιοι βρεθείτε εκεί κοντά να έχετε υπόψη το γεγονός ότι υπήρξαν τα μέρη αυτά πανίερα πολύ πριν από τον 12ο αιώνα, όταν οι χριστιανοί μοναχοί -διαπράττοντας μία κατά τη γνώμη μας ένοχη πράξη- κατέλαβαν το όρος του Διός και της Πάναγνης Αρτέμιδος.
Δευτέρα Παρουσία, λεπτομέρεια από μεγάλου μεγέθους έργο με τη σύνθετη παράσταση να προέρχεται από τη Μικρά Ασία
Ψυχοστασία
Με τον όρο ψυχοστασία στην ελληνική θρησκευτική παράδοση καλείται η διαδικασία της κρίσης των ψυχών με μια πλάστιγγα που σκοπό είχε το ζύγισμα των πράξεων του βίου της εκάστοτε ψυχής, με τελικό σκοπό την ανταμοιβή ή την πιθανή τιμωρία της.
Ενα χαρακτηριστικό είδος ψυχοστασίας μας παρουσιάζει ο Ομηρος στο κάτωθι απόσπασμα:
Τη ζυγαριά του την ολόχρυση τέντωσε ο Δίας πατέρας, κι έβαζε κβήρους δύο δεξόζερβα του ανήβεου του θανάτου, Στη μια του αβογατάρη Εκτωρα, και του Αχιββέα στην άββη. Κι από την μέση ως την εσήκωαε, το ριζικό του Εκτορος γέρνει στον Αδη.
(«Ιλιάς», X 209-213, μτψρ. Ν. Καζαντζάκη - Ι.Θ.Κακριδή)
Σύμφωνα με τις αντιλήψεις της ομηρικής εποχής η διαδικασία της ψυχοστασίας λάμβανε χώρα πριν από τον θάνατο, γιατί η ψυχή ισοδυναμούσε με την ίδια τη ζωή. Σε αυτό το χωρίο της «Ιλιάδος» περιγράφεται η σκηνή του ζυγίσματος της κηρός (καρδιάς) του Αχιλλέα και του Εκτορα από τον Δία. Επειδή η ζυγαριά έγερνε προς το μέρος του Εκτορα, αυτός ήταν, κατά το πεπρωμένο, καταδικασμένος σε θάνατο.
Εννοείται ότι η μυθολογική αυτή διαδικασία κρίσεως των ψυχών παρουσιάζεται σε πλήθος άλλων αναφορών στην ελληνική παράδοση, όπως για παράδειγμα η κρίση των ψυχών του Μέμνονα και του Αχιλλέα, που αποτελούσε και τον κεντρικό μύθο της χαμένης, δυστυχώς, τραγωδίας του Αισχύλου με τον ομώνυμο τίτλο «Ψυχοστασία».
Πώς θα ήταν δυνατόν ένα τόσο χαρακτηριστικό μυθολογικό θέσμιο με θεολογικές επεκτάσεις να μην το χρησιμοποιήσει και η χριστιανική θρησκεία; Αλλη μια απόδειξη για το αξίωμα που διατυπώσαμε εξαρχής, ότι δηλαδή ακόμη και οι μικρότερες της χριστιανικής πίστης δογματικές προεκτάσεις αντλούν την ύπαρξή τους από την ελληνική.
Το χριστιανικό δόγμα όπως γνωρίζουμε στηρίζεται σε σημαντικό βαθμό στη λεγάμενη ημέρα της κρίσεως ή Δευτέρα Παρουσία και ανάλογες αγιογραφήσεις που εικονίζουν το ζύγισμα της ψυχής κατά την τελική κρίση υπάρχουν πάρα πολλές.
Στη λεπτομέρεια αυτή εικονίζεται μια χριστιανική ψυχοστασία με την επιστασία δύο ιπτάμενων αγγέλων. Στο ζύγι υπάρχει η ψυχή του ανθρώπου σαν γυμνή παιδική μορφή και στο άλλο τα έργα του. Το ζύγι με τα έργα αγγίζει πιέζοντας προς τα κάτω ένας διάβολος, που εικονίζεται σαν ανθρωπόμορφο θηρίο, προσπαθώντας έτσι να παρασύρει με το μέρος του την ψυχή που βρίσκεται στο άλλο ζύγι. Ακοντίζεται όμως από αγγέλους που είναι οι φύλακες του ζυγού της δικαιοσύνης.
Δηλαδή άλλο ένα μυθολογικό ανάλεκτο, όπως είδαμε, υιοθετήθηκε από το χριστιανικό δόγμα. Σε πιθανή σκέψη - ερώτηση κάποιου αναγνώστη του παρόντος άρθρου που θα ισχυριζόταν ότι δεν είναι τόσο κακό αυτό αφού υιοθετήθηκαν και επιβίωσαν θα απαντήσουμε σθεναρά και θα ισχυριστούμε με τη σειρά μας ότι κατά τη γνώμη μας υιοθετήθηκαν μεν αλλά έχασαν την πρωταρχική τους εσωτερική δυναμική και στις περισσότερες περιπτώσεις διαστρεβλώθηκαν βάναυσα, όπως καθετί που φεύγει από τη φυσική του πρωταρχική πηγή και αναμειγνύεται με κάποιο θρησκευτικό ιδεολόγημα που απέχει παρασάγγας από την πηγαία θρησκευτικότητα των Ελλήνων.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου