Του Δημήτρη Καλτσώνη Αν. καθηγητή Θεωρίας Κράτους και Δικαίου Παντείου Πανεπιστημίου, Hot History, Documento
Η Κούβα στη διάρκεια της 6Οχρονης πρόσφατης ιστορίας της γνώρισε ανεπανάληπτες στιγμές, μεγάλες επαναστατικές εξάρσεις αλλά βρέθηκε αντιμέτωπη και με σοβαρά προβλήματα, προερχόμενα από την αμερικανική περικύκλωση και το εμπάργκο.
Ιδίως μετά το '90, λόγω της κατάρρευσης του «υπαρκτού» σοσιαλισμού αναγκάστηκε να επαναπροσανατολίσει την οικονομία της μέσα από ένα ανοιχτό «στοίχημα», το οποίο επιχειρεί να διατηρήσει τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της και ταυτόχρονα να μη χάσει έδαφος στον παγκόσμιο ανταγωνισμό.
ΗΠΑ: Θεσμοθετημένο δικαίωμα επέμβασης
Η προεπαναστατική Κούβα ήταν μια χώρα σημαδεμένη από όλα τα χαρακτηριστικά των χωρών του τρίτου κόσμου: υπανάπτυξη, βαθιά φτώχεια, κοινωνική ανισότητα, εκμετάλλευση και καταπίεση του πληθυσμού. Η οικονομία και η πολιτική της χώρας ελέγχονταν πλήρως από τις ΗΠΑ. Οι σημαντικότερες επιχειρήσεις και οι μεγαλύτερες εκτάσεις ανήκαν σε συμφέροντα των ΗΠΑ.
Η Κούβα ήταν χώρα υποανάπτυκτη, ελεγχόμενη πλήρως από τις ΗΠΑ με βαθειά φτώχεια και έντονη κοινωνική ανισότητα. Μια "κυρία" ποζάρει μαζί με τους εργάτες γης του αγροκτήματός της.
Χαρακτηριστική είναι η υιοθέτηση από τη Συντακτική Συνέλευση της Κούβας το 1900 της περίφημης τροπολογίας Πλατ. Η τροπολογία αυτή, η οποία αποτέλεσε παράρτημα του συντάγματος, όριζε πως «η κυβέρνηση της Κούβας δέχεται να μπορούν οι Ηνωμένες Πολιτείες να ασκούν το δικαίωμα της επέμβασης για να εξασφαλίζουν μ’ αυτή την ανεξαρτησία και κυβέρνηση ικανή να προστατεύει τη ζωή, την περιουσία και την ελευθερία των ατόμων». Οι ΗΠΑ αξιοποιούσαν την Κούβα κυρίως ως παραγωγό ζάχαρης αλλά και ως ένα τεράστιο καζίνο και πορνείο.
Εξαθλιωμένοι εργάτες γης σε φυτεία της προεπαναστατικής Κούβας
Ο λαός ήταν βυθισμένος στην ανέχεια. Η πλειονότητά του ήταν αγρότες εξαθλιωμένοι που απασχολούνταν ως εποχιακοί εργάτες γης στις εκτάσεις που κατείχε η United Fruit Company και στη βιομηχανία ζάχαρης καθώς και φτωχοί μικροϊδιοκτήτες αγρότες που με δυσκολία κατόρθωναν να επιβιώνουν. Περισσότερη από τη μισή καλλιεργήσιμη γη ανήκε στην ιδιοκτησία βορειοαμερικανικών επιχειρήσεων.
Υπήρχαν επίσης οι εργατοϋπάλληλοι, οι φτωχοί μικρέμποροι των πόλεων καθώς και επιστήμονες, ελεύθεροι μικροεπαγγελματίες αλλά και ένα στρώμα μεσαίων αγροτών που επίσης ζούσαν στη φτώχεια και ήταν αντικείμενο σκληρής εκμετάλλευσης. Η πρόσβαση στο σύστημα υγείας ήταν κάτι άγνωστο, ειδικά για τις αγροτικές περιοχές, ενώ ο αναλφαβητισμός κάλπαζε.
Στην αντίπερα όχθη υπήρχε η εγχώρια ολιγαρχία. Απαρτιζόταν από το μεγάλο κεφάλαιο που είχε κυρίως εμπορο-μεσιτικό ρόλο σε σχέση με τις πολυεθνικές των ΗΠΑ ή κερδοσκοπούσε στις υπηρεσίες, σε παρασιτικές δραστηριότητες και στο κύκλωμα της μαφίας (καζίνο, πορνεία κ.λπ.).
Οι Αμερικανοί χρησιμοποιούσαν την Κούβα και ως ένα τεράστιο πορνείο. Χαρακτηριστικό το δημοσίευμα αμερικανικού ανδρικού περιοδικού: "Η θαυμαστή αγορά σάρκας της Αβάνας. Μόνο λίγες ώρες από το Μαϊάμι. όλα αφορολόγητα. Τα περισσότερα κορίτσια έγιναν πόρνες γιατί είναι η μόνη δουλειά"
Δεύτερος πυλώνας της ήταν οι μεγάλοι γαιοκτήμονές. Ολοι αυτοί στηρίζονταν σε ένα διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα. Μετά το 1952 ο πολιτικός εκφραστής και στυλοβάτης του εγχώριου και ξένου μεγάλου κεφαλαίου ήταν η δικτατορία του Μπατίστα, μια χούφτα γκάνγκστερ με στολή.
Η αλυσιδωτή επανάσταση
Οι εκρηκτικές κοινωνικές ανισότητες, η βαθιά φτώχεια και η σκληρή καταπίεση του δικτατορικού καθεστώτος οδήγησαν σε πολιτικές διεργασίες. Η κουβανέζικη επανάσταση υπήρξε μέρος των επαναστάσεων του 20ού αιώνα μετά την αντιφασιστική νίκη των λαών το 1945. Ασκησε με τη σειρά της βαθιά επίδραση στις πολιτικές εξελίξεις στη Λατινική Αμερική, την Αφρική αλλά και παραπέρα.
Κουβανοί εργάτες της Unidet Fruit Company δουλεύουν υπό την επίβλεψη επιστατών. η "Φρουτέρα" έκανε κουμάντο στην Κούβα όπως και σε όλη την λατινική Αμερική.
Ο Φιντέλ Κάστρο ήταν ένας νεαρός δικηγόρος που είχε διακριθεί ήδη στον αγώνα ενάντια στην τυραννία. Αρχικά είχε σχέσεις με τη νεολαία του κεντροαριστερού Ορθόδοξου Κόμματος. Ανήκε στην αριστερή, ριζοσπαστική πτέρυγά του.
Διέρρηξε τις σχέσεις του με τη συμβιβασμένη ηγεσία του Ορθόδοξου Κόμματος και με μια μαγιά 1.000 ως 1.500 περίπου αγωνιστών ξεκίνησαν τον αγώνα ενάντια στη δικτατορία.
Στις 26 Ιουλίου 1953 ο Φιντέλ Κάστρο, επικεφαλής μιας ολιγάριθμης ομάδας επαναστατών, επιχείρησε ανεπιτυχώς να καταλάβει το στρατόπεδο της Μονκάδα. Αυτή ήταν η πρώτη πράξη της ένοπλης αντιδικτατορικής επανάστασης στην Κούβα που έληξε με τη θριαμβευτική είσοδο των ανταρτών στην Αβάνα την 1η Ιανουάριου 1959.
Πικνίκ Αμερικανών στελεχών της United Fruit Company στο μαγευτικό Κάγιο Σαέτια το 1951
Στο Κίνημα της 26ης Ιούλη συμμετείχαν αγωνιστές διαφορετικών ιδεολογικοπολιτικών προελεύσεων και πεποιθήσεων. Δεν είχαν όλοι το ίδιο εύρος και βάθος στις επιδιώξεις τους. Συμμετείχαν πρώην μέλη της κομμουνιστικής νεολαίας, όπως ο Ραούλ Κάστρο, προσχώρησαν ανένταχτοι κομματικά κομμουνιστές όπως ο Φιντέλ Κάστρο και ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, υπήρχαν και απλοί οπαδοί της πτώσης της δικτατορίας και της αγροτικής μεταρρύθμισης.
Ο Φιντέλ Κάστρο και το Κίνημα 26ης Ιούλη ακολούθησαν τρεις αρχές: πρώτον, η δικτατορία μπορούσε να πέσει μόνο με τον ένοπλο αγώνα. Δεύτερον, ο ένοπλος αγώνας μπορούσε να είναι επιτυχής μόνο αν στηριζόταν σε ένα πλατύ μαζικό κίνημα και ένα πλατύ δίχτυ στήριξης σε πόλεις και χωριά. Τρίτον, η νίκη θα ερχόταν αν επιτυγχανόταν η ενότητα όλων των επαναστατικών, αντιδικτατορικών, δημοκρατικών δυνάμεων.
Στυλοβάτης του εγχώριου και ξένου κεφαλαίου ήταν ο δικτάτορας Μπατίστα, ένας γκάνγκστερ με στολή. Ποζάρει καμαρωτός μπροστά στο πτώμα ενός εκτελεσμένου αντάρτη τον Απρίλιο του 1956
Οι στόχοι της επανάστασης είχαν διατυπωθεί ήδη στην απολογία του Κάστρο στο δικαστήριο μετά την επίθεση στη Μονκάδα και αποτέλεσαν το πρόγραμμα του Κινήματος 26ης Ιούλη. Η επανάσταση είχε στόχο την ανατροπή της δικτατορίας και την εγκαθίδρυση μιας γνήσιας δημοκρατίας, την απαλλαγή από τη επικυριαρχία των ΗΠΑ, την ριζική αγροτική μεταρρύθμιση με τη διανομή της μεγάλης γαιοκτησίας, την αναδιανομή του πλούτου σε όφελος των αδύναμων τάξεων και σε βάρος της εγχώριας ολιγαρχίας με την εθνικοποίηση των μεγάλων επιχειρήσεων.
Βαθμιαία το Κίνημα 26ης Ιούλη ριζοσπαστικοποιήθηκε κάτω από το βάρος της πραγματικότητας και των αναγκών. Συνεργάστηκε στενά με άλλες επαναστατικές δυνάμεις. Ενοποιήθηκαν μετά την επανάσταση σε μια ενιαία οργάνωση, το Κομμουνιστικό Κόμμα Κούβας. Η αντιδικτατορική, αντιιμπεριαλιστική επανάσταση μετατράπηκε μετά το 1962 σε σοσιαλιστική με την εθνικοποίηση όλων των βασικών μέσων παραγωγής.
Ο Φίντελ Κάστρο, γόνος καλής οικογένειας, ξεκίνησε νέος τον αγώνα ενάντια στην δικτατορία. Εδώ ετοιμάζει να σουτάρει στην τελευταία τάξη του λυκείου
Διανομή της γης, εθνικοποιήσεις επιχειρήσεων
Με τη νίκη της επανάστασης ξεκίνησαν η διανομή γαιών στους αγρότες και η εθνικοποίηση των μεγάλων επιχειρήσεων, πρώτα απ' όλα εκείνων που ανήκαν στις ΗΠΑ και στους συνεργάτες της δικτατορίας.
Παρά τις κατά καιρούς αναπόφευκτες αστοχίες και τα λάθη στην οικονομική πολιτική, το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων ανέβαινε σταθερά. Ειδικά τη δεκαετία του 1970 και 1980, όταν είχε σχετικά σταθεροποιηθεί η κατάσταση, η οικονομία της Κούβας αναπτυσσόταν κατά 10% κάθε χρόνο.
Αυτό είχε αντίκρισμα στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Ο ρυθμός αύξησης της κατανάλωσης των εργαζομένων αυξανόταν κατά 2,8% ετησίως. Οι κοινωνικές δαπάνες κατ’ άτομο αυξάνονταν 7,1% ετησίως. Ο μέσος εργαζόμενος στην Κούβα είχε αναμφισβήτητα καλύτερο επίπεδο ζωής από τον μέσο εργαζόμενο στην Καραϊβική αλλά και σε όλη τη Λατινική Αμερική.
Ιδιαίτερα υψηλό ήταν και παραμένει το επίπεδο της δημόσιας υγείας και της δημόσιας παιδείας, το οποίο μπορεί να συγκριθεί με αυτό των πλέον αναπτυγμένων χωρών. Το προσδόκιμο ζωής που ήταν τα 41 έτη το 1958 είχε ανεβεί το 1985 ήδη στα 74,2 έτη. Σήμερα το προσδόκιμο ζωής σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ βρίσκεται στα 79 έτη για τους άντρες και τα 81 για τις γυναίκες. Αυτό φυσικά μόνο τυχαίο δεν είναι. Η Κούβα διαθέτει την υψηλότερη αναλογία γιατρών προς τον πληθυσμό σε όλο τον κόσμο. Διαθέτει επίσης πολύ υψηλής ποιότητας φαρμακευτική βιομηχανία.
Το 1958 υπήρχαν 2.000.000 αναλφάβητοι και ημιαναφάλβητοι, εν΄600.000 παιδιά δεν πήγαιναν σχολείο. Σήμερα η Κούβα διαθέτει ένα από τα καλύτερα εκπαιδευτικά και υγειονομικά συστήματα και έχει διπλασιάσει το προσδόκιμο ζωής.
Ηδη τα πρώτα κιόλας χρόνια μετά την επανάσταση εξαλείφθηκε ταχύτατα ο αναλφαβητισμός. Το 1958 υπήρχαν 1.000.000 αναλφάβητοι (23,6% του πληθυσμού άνω των δέκα ετών), 1.000.000 ημιαναλφάβητοι, 600.000 παιδιά που δεν πήγαιναν σχολείο και 10.000 άνεργοι δάσκαλοι. Στις μέρες μας η Κούβα διαθέτει την υψηλότερη αναλογία εκπαιδευτικών προς τον πληθυσμό σε όλο τον κόσμο.
Επίσκεψη ξένων φοιτητών στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας
ΗΠΑ: Λυσσώδης και πολυμέτωπη αντίδραση
Η αντίδραση των ΗΠΑ υπήρξε και παραμένει λυσσώδης με στόχο την ανατροπή του επαναστατικού καθεστώτος και τη μη εξάπλωση του παραδείγματος της Κούβας σε άλλες χώρες της περιοχής.
Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: Α. Στρατιωτικά, μέσω της οργάνωσης ένοπλων αντιδράσεων στην επαναστατική κυβέρνηση. Κορυφαίες τέτοιες ενέργειες ήταν η εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων το 1961 αλλά και ο ναυτικός αποκλεισμός το 1962 ο οποίος έφερε όλη την ανθρωπότητα στο χείλος της πυρηνικής αντιπαράθεσης ανάμεσα στις δύο μεγάλες δυνάμεις της εποχής.
Σε αυτές πρέπει να περιληφθούν και οι εκατοντάδες απόπειρες δολοφονίας του ιστορικού ηγέτη της Κούβας Φιντέλ Κάστρο, άλλες τρομοκρατικές ενέργειες όπως δολοφονίες δεκάδων στελεχών του επαναστατικού κόμματος, δολοφονίες διπλωματών, η ανατίναξη του βελγικού πλοίου στο λιμάνι της Αβάνας με σχεδόν 100 νεκρούς, βομβιστικές επιθέσεις σε ξενοδοχεία της Κούβας, σε δυιλιστήρια, χρηματοδότηση και εξοπλισμός ένοπλων ομάδων, πυρπόληση φυτειών, βιολογικός πόλεμος με θύματα τον πληθυσμό και την αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή κ.ά. Οι νεκροί των παραπάνω ενεργειών είναι 3.478 και οι ανάπηροι 2.099.
Β. Οικονομικά, με τη μέθοδο του οικονομικού (εμπορικού και χρηματοπιστωτικού) αποκλεισμού. Ο μακρόχρονος οικονομικός αποκλεισμός έχει στοιχίσει, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της κουβανικής κυβέρνησης (που φαίνεται να τις αποδέχεται και η αμερικανική πλευρά), τουλάχιστον 1,1 τρισ. δολάρια στην οικονομία της χώρας.
Πρόκειται για τον πλέον μακροχρόνιο οικονομικό αποκλεισμό στη σύγχρονη ιστορία. Ποτέ καμιά χώρα δεν υπέστη τέτοιο καθολικό αποκλεισμό. Μέχρι το 1959 το 73% των εξαγωγών της Κούβας προοριζόταν για τις ΗΠΑ από όπου προερχόταν και το 70% των εισαγωγών. Τα μηχανήματα, τα εξαρτήματα, οι πρώτες ύλες, βασικά τρόφιμα προέρχονταν από τις ΗΠΑ. Με την απότομη και βίαιη διακοπή των οικονομικών σχέσεων που προκάλεσαν οι ΗΠΑ, η Κούβα κατάφερε να εξισορροπήσει κάπως την κατάσταση μόνο χάρη στην ταχύτατη ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων με τη Σοβιετική Ενωση και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες. Το 1962 το 82% των οικονομικών της συναλλαγών διεξαγόταν με αυτές τις χώρες.
Η είσοδος των ανταρτών στην Αβάνα την 1η Ιανουαρίου 1959 ήταν θριαμβευτική. Αριστερά πάνω στο τζιπ ο Καμίλο Σιενφουέγος
Μετά το 1990 και την καπιταλιστική παλινόρθωση στην αν. Ευρώπη οι ΗΠΑ έλαβαν περαιτέρω μέτρα αύξησης της οικονομικής πίεσης. Με τον τρόπο αυτό φιλοδοξούσαν να στραγγαλίσουν οικονομικά τη χώρα και να ανατρέψουν το καθεστώς ή πάντως να εξασθενήσουν την αίγλη του. Για παράδειγμα:
α. Με τον νόμο Τοριτσέλι του 1992 εντάθηκε ο αποκλεισμός. Στο εξής κάθε πλοίο που θα έδενε σε κουβανικό λιμάνι απαγορευόταν να εισέλθει στις ΗΠΑ για τους επόμενους έξι μήνες. Αυτό σήμαινε, στην καλύτερη των περιπτώσεων, ιδιαίτερα αυξημένα ναύλα για τα εμπορεύματα που εισάγονται ή εξάγονται από την Κούβα.
β. Το 1996 προστέθηκε ο νόμος Χέλμς - Μπάρτον βάσει του οποίου επιβάλλονται κυρώσεις σε όποιες επιχειρήσεις οποιοσδήποτε χώρας εγκατασταθούν στην Κούβα αξιοποιώντας τις εγκαταστάσεις των εθνικοποιημένων από το 1959 επιχειρήσεων των ΗΠΑ. Σκοπός της ρύθμισης ήταν η αποθάρρυνση των ξένων επενδύσεων στην Κούβα.
γ. Βάσει άλλης ρύθμισης οι αυτοκινητοβιομηχανίες της Ιαπωνίας ή της Νότιας Κορέας πρέπει να μπορούν να υποδεικνύουν ότι δεν έχουν χρησιμοποιήσει κουβανικό νικέλιο προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα να πουλήσουν τα οχήματά τους στις ΗΠΑ. Παράλληλα, ισχύουν πάντοτε διάφοροι διοικητικοί και οικονομικοί περιορισμοί για τα ταξίδια πολιτών των ΗΠΑ προς την Κούβα.
Είναι προφανές ότι όλες οι παραπάνω πρακτικές συνιστούν παραβιάσεις του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και του διεθνούς δικαίου, ωμές παραβιάσεις της εθνικής κυριαρχίας της Κούβας. Ενα μέρος του εδάφους της Κούβας βρίσκεται ακόμη υπό τη στρατιωτική κατοχή των ΗΠΑ: το Γκουαντάναμο όπου βρίσκεται το περιβόητο κολαστήριο.
Η Βίλμα Εσπιν μετέπειτα σύζυγος του Ραούλ Κάστρο, με περιβραχιόνιο της 26ης Ιουλίου. ο Φίντελ Κάστρο έθεσε ως αρχή του Κινήματος τον ένοπλο αγώνα, ο οποίος μπορούσε να είναι επιτυχής μόνο αν στηριζόταν σε ένα πλατύ μαζικό κίνημα.
Οι δυσκολίες μετά το 1990
Αν και πραγματοποιήθηκαν σοβαρά βήματα για την υπέρβαση της υπανάπτυξης, η Κούβα δεν πρόλαβε να οικοδομήσει μια στέρεη βιομηχανική και τεχνολογική βάση μέχρι το 1990.
Η κληρονομιά της τριτοκοσμικής υπανάπτυξης τη βάραινε και δεν ήταν δυνατό να εξαλειφθεί σε μερικές δεκαετίες. Η συνεχής οικονομική και στρατιωτική πίεση των ΗΠΑ εμπόδιζε εξάλλου συστηματικά μια τέτοια εξέλιξη. Η συνεργασία με τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες βοηθούσε αλλά είχε και κάποια όρια. Εξάλλου, αναπόφευκτα ήταν και τα λάθη. Κατά τη δεκαετία του 1960 ο επαναστατικός ενθουσιασμός δημιούργησε συχνά την πεποίθηση ότι θα ήταν δυνατή μια γρήγορη μετάβαση στον στόχο και μια γρήγορη υπέρβαση των εμπορευματικών σχέσεων γενικά. Το λάθος διορθώθηκε τη δεκαετία του 1970.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 η κουβανέζικη ηγεσία ξεκίνησε μια μεγάλη δημόσια συζήτηση με σκοπό τη βελτίωση των μεθόδων παρέμβασης στην οικονομία και την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας. Ο Φιντέλ Κάστρο κήρυξε την ανάγκη στροφής στη μελέτη της οικονομικής σκέψης του Ερνέστο Γκεβάρα προκειμένου να αντληθούν από εκεί συμπεράσματα.
Η προσπάθεια έμεινε ημιτελής. Τα σχέδια αυτά αναγκαστικά εγκαταλείφθηκαν καθώς η κατάσταση άλλαξε δραματικά το 1991, όταν η χώρα έχασε τους βασικούς εμπορικούς της εταίρους εξαιτίας των ανατροπών στην πρώην Σοβιετική Ενωση και στα άλλα πρώην σοσιαλιστικά κράτη. Τότε βρέθηκε πλήρως απομονωμένη, χωρίς να μπορεί να πουλήσει ή να αγοράσει τα στοιχειώδη στην παγκόσμια αγορά. Ο αποκλεισμός των ΗΠΑ, ο οποίος είχε επιβληθεί με την επικράτηση της επανάστασης και ήταν ήδη δυσβάσταχτος, απέκτησε καταθλιπτική επίδραση. Το ΑΕΠ της Κούβας έπεσε κατά 35%. Το βιοτικό επίπεδο του λαού σημείωσε δραματική πτώση. Διαφυλάχτηκαν ωστόσο οι σημαντικότερες κατακτήσεις σε υγεία και παιδεία.
Για να επιβιώσει η Κούβα προσανατολίστηκε στην ελεγχόμενη συνεργασία με το ξένο κεφάλαιο, ιδίως στον τομέα του τουρισμού. Αναγκαστικά η προσπάθεια σταδιακής εκβιομηχάνισης, η οποία είχε ξεκινήσει το 1959 και ανακόπηκε βίαια το 1991, πέρασε μάλλον σε δεύτερη μοίρα. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 τα πράγματα άρχισαν να βελτιώνονται αργά και επίπονα αλλά σταθερά.
Τα δομικά όμως προβλήματα δεν έπαψαν να υπάρχουν εφόσον και ο διεθνής περίγυρος παρέμεινε εχθρικός.
Η διανομή γαιών στους αγρότες ήταν από τις πρώτες της επαναστατικής κυβέρνησης. Ο Κάστρο υπογράφει την πράξη της αγροτικής μεταρρύθμισης.
Σήμερα, υπό την επίδραση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, έχει πληγεί ο τουρισμός, η βασική δηλαδή πηγή εισοδήματος της Κούβας. Ο αριθμός των τουριστών μειώθηκε λόγω της πτώσης των εισοδημάτων των εργαζομένων στις καπιταλιστικές χώρες. Οι τιμές των ειδών εισαγωγής αυξήθηκαν δραματικά. Μόνο για το 2011 η αύξηση των διεθνών τιμών προκάλεσε επιπλέον επιβάρυνση 800 εκατομμυρίων δολαρίων στις εισαγωγές της Κούβας.
Παράλληλα, η τιμή του βασικού εξαγώγιμου αγαθού της, του περιζήτητου άλλοτε νικελίου, έχει υποχωρήσει στο 1/3 της τιμής του 2008. Η αγροτική παραγωγή παραμένει προβληματική λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας. Οι καταστροφές από τους τυφώνες που σάρωσαν τα τελευταία χρόνια το νησί δεν έχουν ακόμη ξεπεραστεί. Οι ρυθμοί ανάπτυξης του ΑΕΠ ήταν 1% το 2014,4,4% το 2015, 1,6% το 2017, ενώ αναμένεται να είναι 2% το 2018.
Οι νέες οικονομικές κατευθύνσεις
Η οικονομική κρίση, λοιπόν, μαζί με μια σειρά συγκυριακούς παράγοντες και χρόνιες αδυναμίες του οικονομικού συστήματος της Κούβας οδήγησαν την ηγεσία της χώρας στην απόφαση να εισηγηθεί μια σειρά από αλλαγές. Σε συνθήκες πλήρους καπιταλιστικής απομόνωσης η χώρα ήταν αναγκασμένη να προβεί σε ελεγχόμενο, περιορισμένο άνοιγμα στις εμπορευματικές σχέσεις προκειμένου να επιβιώσει και να επιτύχει τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού. Για τον ίδιο λόγο διατηρεί τη δημόσια ιδιοκτησία στα βασικά μέσα παραγωγής και τον κρατικό σχεδίασμά στην οικονομία.
Ενας από τους βασικούς οικονομικούς στόχους της τρέχουσας οικονομικής πολιτικής είναι η άνοδος της αγροτικής παραγωγής και η αύξηση της παραγωγικότητας του δημόσιου τομέα. Για τον σκοπό αυτό δίνονται κίνητρα μετακίνησης σε αγροτικές παραγωγικές δραστηριότητες, ώστε να αυξηθεί η εγχώρια παραγωγή. Παραχωρούνται (για ατομική ή συνεταιριστική εκμετάλλευση) εκτάσεις που μέχρι πρόσφατα έμεναν ακαλλιέργητες. Στόχοι είναι η υποκατάσταση των εισαγωγών τροφίμων και η διατροφική επάρκεια της Κούβας.
Παράλληλα, στον τομέα των υπηρεσιών (εστιατόρια, ταξί κ.λπ.) έχει επιτραπεί η ατομική επιχειρηματική δραστηριότητα ή και η συνένωση των ατομικών παραγωγών σε συνεταιρισμούς. Το τελευταίο δεν είναι εντελώς νέο για την κουβανέζικη κοινωνία.
Με τα νέα μέτρα καταβάλλεται προσπάθεια να υπάρξει ένας εξορθολογισμός αφού τέτοιες δραστηριότητες υπήρχαν είτε νόμιμα είτε παράνομα. Με τη νομιμοποίηση τέτοιων επιχειρήσεων επιχειρήθηκε να ελεγχθεί οικονομικά, άρα και κοινωνικά, το τμήμα αυτό του πληθυσμού που είχε συσσωρεύσει παράνομα εισοδήματα.
500.000 εργαζόμενοι μεταφέρθηκαν από τον υπερπλήρη δημόσιο τομέα της οικονομίας στις νέες αυτές δραστηριότητες. Σήμερα το 13% του εργατικού δυναμικού ανήκει πλέον στην κατηγορία των αυτοαπασχολουμένων με χωρίς προσωπικό. Στο πλαίσιο της προσπάθειας ανόδου της παραγωγικότητας των κρατικών επιχειρήσεων τους παραχωρήθηκε επίσης μεγαλύτερη αυτονομία στις οικονομικές αποφάσεις. Η αυτοτέλεια αυτή δεν έχει οδηγήσει στην πλήρη αυτονόμησή τους και την κατάργηση του κεντρικού οικονομικού σχεδιασμού.
Προκλήσεις στην κόψη του ξυραφιού
Οι νέες οικονομικές κατευθύνσεις ενέχουν δίχως άλλο κινδύνους για την κουβανέζικη επανάσταση και την ανεξαρτησία της Κούβας. Μέχρι το 1990 η χώρα διακρινόταν για τη μικρή ψαλίδα στην κατανομή του εισοδήματος οποία δεν ξεπερνούσε το 1:4. Σήμερα η κατάσταση έχει διαφοροποιηθεί. Τμήματα του πληθυσμού που ασχολούνται με τον τουρισμό και το μικρεμπόριο διαθέτουν εισοδήματα πολλαπλάσια του μέσου εργαζομένου. Η αναλογί μπορεί να φτάνει ακόμη και το 1:40.
Η κοινωνική διαφοροποίηση θα προκαλέσει εντάσι και πιέσεις για αναπροσανατολισμό συνολικά της kc βανικής οικονομίας και κοινωνίας. Τα στρώματα π συγκεντρώνουν τα υψηλότερα εισοδήματα είναι πι( νό να πιέσουν για μια ευρύτερη αλλαγή προς τον κα ταλισμό. Ωστόσο η πλειονότητα της κουβανικής κοπ νιας (εργάτες και υπάλληλοι, αγρότες, η πλειονόττ των μικροεπιχειρηματιών) δεν φαίνεται διατεθειμέ να απολέσει τα κοινωνικά πλεονεκτήματα της επσ στάσης, μαζί και το αίσθημα εθνικής αξιοπρέπειας r έχουν κατακτήσει.
Η ανατροπή του επαναστατικού καθεστώτος μπορεί να προκύψει μόνο αν η διαφθορά κυριαρχήσει στα ηγετικά κλιμάκια του κράτους και του ΚΚ Κούβας. Μό΄νο αν υπάρξει μια τέτοια άτυπη συμμαχία των υψηλότερων εισοδημάτων με την κομματική και κρατική ηγεσία, αυτή μπορεί να οδηγήσει στην παλινόρθωση του καπιταλισμού. Οπως έχει δείξει η εμπειρία της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, της Κίνας και των πρώην σοσιαλιστικών κρατών στην ανατολική Ευρώπη, η καπιταλιστική παλινόρθωση δρομολογήθηκε εκεί με πρωτοβουλία της ηγετικής γραφειοκρατίας και όχι ως ανάγκη της ίδιας της κοινωνίας και της οικονομίας.
Η ηγεσία του ΚΚ Κούβας δεν φαίνεται να προσανατολίζεται σε έναν τέτοιο δρόμο. Το σχέδιο συντάγματος το οποίο βρίσκεται σε δημόσια συζήτηση εδώ και μερικούς μήνες και του οποίου η ψήφιση θα ολοκληρωθεί με δημοψήφισμα τον Φεβρουάριο δεν αφήνει πολλά περιθώρια. Δεν υιοθετεί το μοντέλο της «σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς», όπως είχε κάνει η Κίνα με την αναθεώρηση του δικού της συντάγματος το 1993. Η υιοθέτηση αυτού του μοντέλου στην Κίνα οδήγησε στην ιδιωτικοποίηση των κρατικών επιχειρήσεων.
Παράλληλα η Κούβα προσπαθεί πάντοτε να δημιουργήσει ρήγματα στον οικονομικό αποκλεισμό. Οικοδομεί όσο το επιτρέπει ο διεθνής συσχετισμός οικονομικές σχέσεις με άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Σημαντικό μέρος αυτού του σχεδίου είναι η ALBA (Μπολιβα-ριανή Εναλλακτική για την Αμερική), όπου συμμετέχουν
η Βενεζουέλα και η Νικαράγουα. Οικοδομεί ισορροπημένες σχέσεις με την Κίνα και τη Ρωσία σε ισότιμη βάση.
Επιχειρεί να σταθεροποιεί την οικονομία της, κρατώντας τον έλεγχο των βασικών πυλώνων, βελτιώνοντας το βιοτικό επίπεδο του λαού, διαρρηγνύοντας τον αποκλεισμό και κερδίζοντας χρόνο: μέχρι να προκύψουν προοδευτικές ή και επαναστατικές κυβερνήσεις που θα της δώσουν τη δυνατότητα να αναπτυχθεί πιο ελεύθερα και δυναμικά. Κρίσιμο ζήτημα είναι η λαϊκή συμμετοχή στις μεγάλες αποφάσεις οικονομικού και πολιτικού χαρακτήρα.
Το κουβανικό πολιτικό και συνταγματικό σύστημα στηρίζεται στις λαϊκές συνελεύσεις στις γειτονιές και στους εργασιακούς χώρους. Κατά κανόνα, ειδικά στις δύσκολες περιστάσεις, η συμμετοχή στη δημόσια συζήτηση έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Συνέβαλε στην αποδοχή των όποιων αποφάσεων της κυβέρνησης και την υπέρβαση των δυσκολιών. Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 1990.
Αν το σύστημα των λαϊκών συνελεύσεων διατηρήσει τη ζωτικότητά του, τότε η λήψη των όποιων αποφάσεων θα έχει τη σύμφωνη γνώμη του λαού. Επιπλέον, θα είναι δυνατός, σε έναν βαθμό τουλάχιστον, ο έλεγχος της κοινωνίας στην κρατική ηγεσία ώστε να αποτραπούν φαινόμενα διαφθοράς Διαφορετικά, αν δεν γίνουν κατορθωτά τα παραπάνω και η Κούβα ακολουθήσει τον δρόμο της καπιταλιστικής παλινόρθωσης, ένα βαθύ χάσμα κοινωνικής ανισότητας θα εμφανιστεί με τη συσσώρευση πλούτου στα χέρια λίγων και τη βαθιά φτωχοποίηση της πλειονότητας με την κατάργηση των σημαντικών εργασιακών και κοινωνικών κατακτήσεων της επανάστασης.
Η αύξηση των αυτοαπασχολουμένων στο 13% του εργατκού δυναμικού δημιούργησε μια κοινωνική ομάδα πλουσίων και μεγένθυνε την ψαλίδα μεταξύ εισοδημάτων από το 1:4 στο 1:20 ή και στο 1:40. Σαλόνι αισθητικής και κομμωτήριο στην Αβάνα.
Κυρίως όμως η Κούβα θα μετατραπεί και πάλι σε χώρα υποτελή στις ΗΠΑ, μαστιζόμενη από τη φτώχεια, την υπανάπτυξη και την εγκληματικότητα όπως οι γειτονικές χώρες Αϊτή, Δομινικανή Δημοκρατία και Πουέρτο Ρίκο.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Φανταστικό κειμενο για την ιστορια αυτης της γης. Ευχαριστουμε!
ΑπάντησηΔιαγραφή