1. Διατύπωση του ζητήματος από τον Μαρξ.

Λεπτομερέστατη ανάλυση του ζητήματος αυτού μας δίνει ο Μαρξ στην Κριτική του Προγράμματος της Gοtha (επιστολή προς τον Μπράκε, στις 15 Μαΐου 1875 που δημοσιεύθηκε μόλις στα 1891 στην Neue Zeit). Το πολεμικό μέρος του αξιοσημείωτου αυτού έργου, που είναι μία κριτική του Λασσαλισμού, έχει επισκιάσει, για να πούμε έτσι, το θετικό του μέρος, δηλαδή την ανάλυση της σχέσης που έχει η ανάπτυξη του Κομμουνισμού με τον μαρασμό του Κράτους.


1. Διατύπωση του ζητήματος από τον Μαρξ.

Όταν κανείς συγκρίνει με επιπολαιότητα την επιστολή του Μαρξ προς τον Μπράκε (15 Μαΐου 1875) με την επιστολή του Ένγκελς προς τον Μπέμπελ (28 Μαρτίου 1875) για την οποία μιλήσαμε παραπάνω θα νομίσει ότι ο Μαρξ ήταν πολύ περισσότερο υποστηρικτής του Κράτους παρά ο Ένγκελς, και ότι η διαφορά της γνώμης των στο ζήτημα του Κράτους είναι πολύ σημαντική.
Ο Ένγκελς υποδεικνύει στον Μπέμπελ ότι πρέπει να εγκαταλειφθεί όλη η φλυαρία περί Κράτους ότι η λέξη "Κράτος" πρέπει να αφαιρεθεί από το πρόγραμμα και να αντικατασταθεί με την λέξη "Κοινοκτημοσύνη" ο Ένγκελς μάλιστα διακηρύσσει ότι η Κομμούνα πραγματικά δεν ήταν πια Κράτος στην κύρια σημασία της λέξης.

Απεναντίας ο Μαρξ μιλάει για το "μέλλον Κράτος στην Κομμουνιστική κοινωνία", δηλαδή φαινομενικά αναγνωρίζει την ανάγκη του Κράτους και στο Κομμουνιστικό σύστημα.
Η εξήγηση όμως αύτή είναι πολύ εσφαλμένη, μια βαθύτερη εξέταση δείχνει ότι οι απόψεις του Μαρξ και του Ένγκελς για το Κράτος και τη παρακμή του είναι τελείως όμοιες, και ότι η έκφραση του Μαρξ, που αναφέραμε παραπάνω, αναφέρεται στο εξαφανιζόμενο Κράτος.

Είναι φανερό ότι δεν μπορεί κανείς να ορίσει ακριβώς την στιγμή του μελλοντικού "μαρασμού" γιατί θα είναι μια αρκετά μεγάλη σειρά εξέλιξης. Η φαινομενική διαφορά φαίνεται μεταξύ Μαρξ και Ένγκελς οφείλεται στα διαφορετικά θέματα που ανέλυαν, στους διαφορετικούς σκοπούς που επεδίωκε ο καθένας τους. Ο Ένγκελς διατύπωσε το πρόβλημα καθαρά, αποφασιστικά και πλατιά για να δείξει στον Μπέμπελ όλη την ηλιθιότητα των συνηθισμένων προλήψεων σχετικά με το Κράτος, πολλές από τις οποίες πίστευε κι αυτός ο Λασσάλ.

Ο Μαρξ άπλα θίγει αυτό το ζήτημα, γιατί ενδιαφέρεται κυρίως για ένα άλλο θέμα-την εξέλιξη της Κομμουνιστικής κοινωνίας. Όλη η θεωρία του Μαρξ είναι εφαρμογή της θεωρίας της εξέλιξης στην πιο συγκεκριμένη, τέλεια, μελετημένη και καρποφόρο μορφή της στον νεώτερο καπιταλισμό. Φυσικά στον Μαρξ παρουσιάζεται τότε το ζήτημα τής εφαρμογής αυτής της θεωρίας και στην προσεχή ανατροπή του καπιταλισμού και στην μελλοντική ανάπτυξη τον μελλοντικού Κομμουνισμού.
Ποια γεγονότα μπορούν να αποτελέσουν την βάση της μελλοντικής ανάπτυξης του μελλοντικού Κομουνισμού;

Η βάση αυτή είναι το γεγονός ότι η μελλοντική αυτή ανάπτυξη του μελλοντικού Κομμουνισμού κατάγεται από τον καπιταλισμό, ότι εξελίσσεται ιστορικώς από τον καπιταλισμό, ότι είναι το αποτέλεσμα της ενέργειας των κοινωνικών δυνάμεων που γέννησε ο καπιταλισμός. Δεν παρασύρεται καθόλου ο Μαρξ από την ουτοπία ούτε επιχειρεί να επινοήσει κάτι που δεν μπορεί να είναι γνωστό. Ο Μαρξ εξετάζει το ζήτημα του Κομουνισμού όπως ένας φυσιοδίφης θα εξέταζε το ζήτημα της ανάπτυξης μιας νέας βιολογικής παραλλαγής, όταν ήξερε την καταγωγή της και την κατεύθυνση της εξέλιξης της.
Πρώτα-πρώτα ο Μαρξ διαλύει όλη τη σύγχυση που φέρνει το πρόγραμμα τής Gotha στο ζήτημα των αμοιβαίων σχέσεων Κράτους και Κοινωνίας.

"Η σύγχρονη κοινωνία (γράφει ο Μαρξ) είναι κοινωνία καπιταλιστική, που υπάρχει σε όλες τις πολιτισμένες χώρες που ελευθερώθηκαν σε μεγάλο ή μικρό βαθμό από τις μεσαιωνικές προσμίξεις, που παρουσιάζουν διάφορους τύπους σύμφωνα με τους ξεχωριστούς ιστορικούς όρους της εξέλιξης κάθε χώρας και ανάλογα με την ανάπτυξη τους.
Απεναντίας το "σύγχρονο Κράτος" διαφέρει στη βάση κάθε Κράτους. Στην Πρωσσο Γερμανική Αυτοκρατορία είναι εντελώς διαφορετικό από ότι είναι στην Ελβετία, στην Αγγλία εντελώς διαφορετικό από ότι είναι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι λοιπόν το "σύγχρονο Κράτος" ένα πρόπλασμα.
Μολαταύτα παρ' όλες τις διάφορες μορφές τους, όλοι οι τύποι του Κράτους στις διάφορες πολιτισμένες χώρες έχουν τούτο το κοινό χαρακτηριστικό βασίζονται όλες επάνω στην σύγχρονη αστική κοινωνία που είναι περισσότερο ή λιγότερο κεφαλαιοκρατικά ανεπτυγμένη.

Έχουν λοιπόν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Έτσι μπορεί να μιλάει κανείς για το "σύγχρονο Κράτος" εν αντιθέσει προς το μέλλον, όταν η σημερινή του βάση, δηλαδή η καπιταλιστική κοινωνία θα έχει εκλείψει.
Το ερώτημα λοιπόν τίθεται ως εξής: Τι μεταμόρφωση θα υποστούν οι μορφές της κυβέρνησης στην κομμουνιστική κοινωνία; Με άλλα λόγια, ποιες κοινωνικές λειτουργίες θα μένουν τότε, ανάλογες με τις σημερινές λειτουργίες του Κράτους; Στο ερώτημα αυτό μπορούμε να απαντήσουμε μόνο με τη βοήθεια της επιστημονικής μεθόδου. Μπορούμε να συνδυάσουμε χιλιάδες φορές την λέξη "λαός" με την λέξη "Κράτος" δεν προσεγγίζουμε όμως ούτε κατά ένα χιλιοστόμετρο στην λύση του προβλήματος..."

Γελοιοποιώντας έτσι ο Μαρξ όλη την φλυαρία για το "λαϊκό" Κράτος, διατυπώνει το ερώτημα και μας προειδοποιεί ότι, για να απαντήσουμε επιστημονικά σ’αυτό πρέπει να στηριχθούμε μόνο σε αποδεδειγμένα επιστημονικά γεγονότα.
Το πρώτο γεγονός που αποδείχθηκε με τέλεια ακρίβεια από ολόκληρη την θεωρία της εξέλιξης και μάλιστα από ολόκληρη την επιστήμη- γεγονός που είχαν ξεχάσει οι ουτοπιστές και που λησμονείτε και σήμερα από τους σύγχρονους οπορτουνιστές που φοβούνται την σοσιαλιστική επανάσταση- είναι ότι, ιστορικά, χωρίς αμφιβολία θα υπάρξει ένα ξεχωριστό στάδιο ή εποχή μεταβάσεως από τον Καπιταλισμό στον Κομμουνισμό.

  Η μετάβαση από τον Καπιταλισμό στον Κομμουνισμό.