Οταν ο αμερικανικός κρατικός μηχανισμός κινήθηκε κατά της κινηματογραφικής βιομηχανίας ελάχιστοι πίστεψαν ότι μπορούσε να καταφέρει κάτι, καθώς όλοι θεωρούσαν πως η φήμη και η λάμψη είναι απρόσβλητες από κάθε επίθεση. Πόσο λάθος έκαναν ...
Του Παναγιώτη Φρούντζου, δημοσιογράφου - HtoHistory
"Γιατί ν' αποκρύψω ένα μυστικό που δεν το πίστευα πλέον και γιατί να υπερασπιστώ ανθρώπους οι οποίοι ήδη είχαν καταδοθεί ή θα τους κατέδιδαν πολύ γρήγορα κάποιοι άλλοι; Του είπα ότι εδώ και πολλά χρόνια μισούσα τους κομμουνιστές και ότι δεν έβρισκα σωστό να εγκαταλείψω την καριέρα μου για να τους υπερασπιστώ"
Ελία Καζάν στον Αρθουρ Μίλερ
Το Χόλιγουντ ποτέ δεν σε απογοητεύει. Είναι πάντα ακριβώς αυτό που περιμένεις να είναι - ο εκτυφλωτικός ήλιος του άλλωστε φανερώνει και την πιο κρυφή πτυχή μιας γης που δεν έχει να κρύψει και πολλά πράγματα. Καλοβαλμένες επαύλεις, περιποιημένοι κήποι με ευωδιαστά και πολύχρωμα λουλούδια, ο γλυκός αέρας που κατεβαίνει από το Hollywood Hills West, φαρδιές λεωφόροι, λαμπεροί άνθρωποι και ακόμη πιο λαμπερά αυτοκίνητα.
Το αμερικανικό όνειρο στην καλύτερη συνθήκη του.
Αυτή που έχει σηκώσει το χαλάκι της εξώπορτάς του και έχει παραχώσει προβλήματα ναρκωτικών, ερωτικών σκανδάλων που συνδυάζουν τον φόνο με τον βιασμό, πορνείας, οικονομικών ατασθαλιών που ρίχνουν στον Καιάδα της ανυποληψίας και της έλλειψης ρευστότητας κινηματογραφικούς κολοσσούς. Κηλίδες που σβήνουν εύκολα γιατί το αμπαλαζαρισμένο αμερικανικό όνειρο είναι σχεδόν αυτοκαθαριζόμενο.
Πόσο αυτοκαθαριζόμενο; Το 1999 το Board of Governors της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογραφικών Τεχνών και Επιστημών έδωσε στον Ελία Καζάν τιμητικό Οσκαρ για το σύνολο του έργου του.
Εκτός από τις σπουδαίες του ταινίες, φαντάζομαι, αποτίμησαν και τη στάση που ο Καζάν κράτησε ενώπιον των μελών της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών (House Un-American Activities Committee - HUAC) της Γερουσίας με πρόεδρο αρχικά τον Τζέι Παρνέλ Τόμας και στη συνέχεια τον άπληστο για δημοσιότητα γερουσιαστή Τζόζεφ ΜακΚάρθι και κατέληξαν ότι αυτός ο άνθρωπος θα έπρεπε να ξεπλυθεί από την τιποτένια τακτική του την εποχή του κυνηγιού των «κόκκινων» στη δυτική ακτή. Οσκαρ με τη δύναμη του... πανίσχυρου Vim - αν και δεν είμαι σίγουρος πως οι μεγαλόσχημοι άμα δε και οι... μικρόσχημοι της κινηματογραφικής βιομηχανίας ή ακόμη και ο δυναστικός μέσος όρος στις Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν αξιόμεμπτο το γεγονός ότι ο μετανάστης από την Ανατολή κατέδωσε συναδέλφους και παλιούς του συντρόφους για να γλιτώσει το σαρκίο του.
Στις 5 Μαρτίου 1946 ο τέως (καθώς έχασε τις εκλογές του 1945) πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Ουίνστον Τσόρτσιλ εκτός από την πατρότητα της νίκης διεκδίκησε και την πατρότητα της ονοματοδοσίας των σοσιαλιστικών δημοκρατιών της ανατολικής Ευρώπης.
Καλεσμένος στο Westminster College στο Φούλτον του Μισούρι, σε έναν από τους περίφημους λόγους του έκοψε την κορδέλα των εγκαινίων της νέας εποχής τρόμου, του Ψυχρού Πολέμου, λέγοντας: «Από το Στετίνο στη Βαλτική έως την Τεργέστη στην Αδριατική ένα σιδερένιο παραπέτασμα διασχίζει την Ευρώπη».
Ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Χάρι Τρούμαν δεν θα μπορούσε να μη συμφωνήσει με
τον παλιό του σύμμαχο, ιδιαίτερα με την επισήμανσή του ότι πρέπει να προσέξουν την κομμουνιστική πέμπτη φάλαγγα που δρα στη δυτική και τη νότια Ευρώπη. Και γιατί όχι και στις ΗΠΑ;
Στις 29 Ιουλίου 1946 ο Ουίλιαμ Ουίλκερσον, εκδότης και ιδρυτής του περιοδικού «The Hollywood Reporter», στο άρθρο του «Μια ψήφος για τον Τζο Στάλιν» κατονομάζει ως συμπαθούντες κομμουνιστές τους σεναριογράφους Ντάλτον Τράμπο (υποψήφιος για Οσκαρ διασκευής σεναρίου το 1940 με το "Kitty Foyle", Μορίς Ραπφ, Λέστερ Κόουλ, Χάουαρντ Κοις (συν-σεναριογράφος στην «Καζαμπλάνκα» για την οποία πήρε Οσκαρ το 1944), Τζον Γουέξλι, Ρινγκ Λάρντνερ Τζούνιορ, Χάρολντ Σάλεμσον, Χένρι Μέγερς, Τίοντορ Στρος, Τζον Χάουαρντ Λόουσον και Χάρολντ Μπούχμαν.
Η χρήσιμη-άχρηστη πληροφορία είναι πως προτού προχωρήσει στην έκδοση της λίστας ο Ουίλιαμ Ουίλκερσον εξομολογήθηκε στον πνευματικό του.
Η επιτροπή, η οποία διακηρύσσει ότι σκοπός της είναι να ερευνήσει κατά πόσο κομμουνιστές πράκτορες και «συμπαθούντες» προπαγανδίζουν την ιδεολογία τους στα αμερικανικά φιλμ, πιάνει δουλειά τον Οκτώβριο του 1947.
Αυτό βέβαια που επιδιώκει να αποτρέψει είναι η ρεαλιστική καταγραφή της αμερικανικής πραγματικότητας από τα μεγάλα στούντιο και όχι η κομμουνιστική προπαγάνδα - εξάλλου οι κομμουνιστές του μηχανισμού και του Χόλιγουντ ειδικά εκείνη την περίοδο κρατούν επιφυλακτική. σχεδόν αμυντική στάση.
Μεγαλύτερο κίνδυνο για τις επερχόμενες μέρες του σκοταδισμού αποτελούν οι υποστηρικτές της γραμμής του ρουσβελτικού New Deal, οι οποίοι πέρασαν τις μέρες του πολέμου νιώθοντας ότι η Σοβιετική Ενωση είναι η μεγάλη φίλη και σύμμαχος χώρα.
Ταινίες όπως τα «Σταφύλια της οργής» (1940) του Τζον Φορντ πλέον δεν γίνονται αποδεκτές. Το Χόλιγουντ θα έπρεπε να προβάλλει θετικές εικόνες από την καθημερινότητα - η «κουφετί» απόχρωση αισθητικής στις κομεντί του Ροκ Χάντσον και της Ντόρις Ντέι είναι το νέο ζητούμενο.
Το ροζ θα λειτουργούσε αντιστικτικά στο κόκκινο που πρόβαλε ηθικά δικαιωμένο από τις στάχτες του Δεύτερου Μεγάλου Πολέμου. Κατάσταση που θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή και από ανθρώπους όπως ο Σαμ Γκόλντουιν, ο οποίος ειρωνευόμενος την υστερία των αρχών που ξαμολήθηκαν από τη δεκαετία του 30 να ψάχνουν να βρουν ερυθρά σημαινόμενα στις ταινίες είχε
δηλώσει σαρκαστικά: «Αν θέλεις να στείλεις ένα μήνυμα, κάν’ το με τη Western Union».
Η έρευνα ξεκινά και περισσότεροι από 40 άνθρωποι της αμερικανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας δέχονται κλήση για να παρουσιαστούν μπροστά στην επιτροπή, η οποία έχει βάλει στο στόχαστρό της περίπου πεντακόσιους ανθρώπους του κινηματογράφου. Δύσκολη συνθήκη σε ζόρικες εποχές.
Ομως «when the going gets tough, the tough get going». Αυτό βέβαια ερμηνεύεται με διάφορους τρόπους. Μια ερμηνεία είναι αυτή του Καζάν, ο οποίος συνεργάστηκε με τους ανακριτές την άνοιξη του 1952 και κατέδωσε συναδέλφους και πρώην συντρόφους του: «Γιατί ν’ αποκρύψω ένα μυστικό που δεν το πίστευα πλέον και γιατί να υπερασπιστώ ανθρώπους οι οποίοι ήδη είχαν καταδοθεί ή θα τους κατέδιδαν πολύ γρήγορα κάποιοι άλλοι; Του είπα (σ.σ.: του Αρθουρ Μίλερ) ότι εδώ και πολλά χρόνια μισούσα τους κομμουνιστές και ότι δεν έβρισκα σωστό να εγκαταλείψω την καριέρα μου για να τους υπερασπιστώ».
Σύμφωνα με τα λεγάμενα του σκηνοθέτη, ο Μίλερ το μόνο που βρήκε να του απαντήσει ήταν: «Ο,τι και να κάνεις θα είναι καλά καμωμένο για μένα. Ξέρω πολύ καλά ότι η καρδιά σου βρίσκεται στη σωστή θέση». Σίβυλλα και καρδιολόγος στη συσκευασία ενός ο Μίλερ (αν πιστέψουμε τα λόγια του σπιούνου), «αποβουτυρωμένος σκληρός» το «πατριωτάκι» ο Καζάν.
Οταν επιδίδονται οι πρώτες κλήσεις το Χόλιγουντ φαίνεται αποφασισμένο να αντισταθεί. Ο πρόεδρος του συνδέσμου Αμερικανών παραγωγών (Motion Picture Association of America) Ερικ Τζόνστον δηλώνει ότι δεν θα συμμετάσχει ποτέ σε κάτι τόσο αντιαμερικανικό όσο η μαύρη λίστα, ενώ τον Οκτώβριο του 1947 μια αντιπροσωπεία από είκοσι πέντε επιφανείς εκπροσώπους του Χόλιγουντ -μεταξύ των οποίων ο Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ, η Λορίν Μπακόλ, ο Ντάνι Κέι, ο Τζιν Κέλι, ο Τζον Χιούστον και ο Ιρα Γκέρσουιν- επιβιβάζονται σε πτήση της TWA με προορισμό την Ουάσινγκτον.
Στην πρωτεύουσα παρουσιάζουν την Επιτροπή για την Πρώτη Τροπολογία, μια μη πολιτική οργάνωση που αγωνίζεται μόνο για την ειλικρίνεια, τη δικαιοσύνη και τα δικαιώματα κάθε Αμερικανού πολίτη.
Πολλές φωτογραφίες έμειναν από αυτό το ταξίδι, όπως και ένα ραδιοφωνικό πρόγραμμα, το «Hollywood fights back», στο οποίο σταρ όπως η Τζούντι Γκάρλαντ εξέφρασαν την αποδοκιμασία τους για την έρευνα της HUAC στο Χόλιγουντ. «Είμαστε άνθρωποι της σοουμπίζ, αλλά και Αμερικανοί πολίτες. Είναι άλλο πράγμα να υποστηρίζει κάποιος ότι είμαστε κακοί ηθοποιοί -αυτό πονάει, αλλά μπορούμε να το αντέξουμε- και άλλο ότι είμαστε κακοί Αμερικανοί. Αυτό το απεχθανόμαστε» ακούστηκε η τόσο γνώριμη φωνή της Ντόροθι στο «Ο μάγος του Οζ» από τους ραδιοφωνικούς δέκτες.
Η απόφαση για αντίσταση όμως κάμπτεται πολύ γρήγορα όταν μερικοί από τους πρώτους που καλούνται να περάσουν την ανοιχτή στο κοινό διαδικασία της ακρόασης -ανάκρισης κατηγορούν την επιτροπή για παραβίαση των πολιτικών τους δικαιωμάτων, καθώς η Πρώτη Τροπολογία του συντάγματος των ΗΠΑ τους παρείχε το δικαίωμα να ανήκουν σε οποιαδήποτε πολιτική οργάνωση επιλέξουν οι ίδιοι- οι περισσότεροι από τους κληθέντες είτε επιλέγουν να συνεργαστούν με τους ανακριτές είτε επικαλούνται το δικαίωμα που τους παρέχει η Πέμπτη Τροπολογία κατά της αυτοενοχοποίησης.
Ο Τύπος στρέφεται εναντίον του Χόλιγουντ - πρόκειται για τον ορισμό της κακής δημοσιότητας που απεχθάνονται οι χρηματοδότες των ταινιών. Στις 24 Νοεμβρίου η επιτροπή κινεί τη διαδικασία εναντίον τους με την κατηγορία της περιφρόνησης του Κογκρέσου. Κατηγορούμενοι είναι οι Ντάλτον Τράμπο, Εντουαρντ Ντμίτρικ, Εντριαν Σκοτ, Χέρμπερτ Τζ. Μπίμπερμαν, Ρινγκ Λάρντνερ Τζούνιορ, Αλβα Μπέσι, Λέστερ Κόουλ, Τζον Χάουαρντ Λόουσον, Αλμπερτ Μαλτζ και Σάμιουελ Ορνιτζ.
Λίγες μέρες αργότερα 50 παραγωγοί των μεγαλύτερων εταιρειών συναντιούνται στο ξενοδοχείο Waldorf Astoria και αποφασίζουν να συνθηκολογήσουν με το αμερικανικό βαθύ κράτος, δηλώνοντας πως ούτε κομμουνιστές ούτε άλλα ανατρεπτικά στοιχεία εναντίον της κυβέρνησης των ΗΠΑ θα βρουν δουλειά στον κινηματογράφο.
Οσο δε για τους «δέκα του Χόλιγουντ», αποπέμπονται από τα πλατό -πλέον ο δρόμος για τους «αποβουτυρωμένους σκληρούς» σαν τον Ελία Καζάν, τον Ουόλτ Ντίσνεϊ, τον Γκάρι Κούπερ, τον Ρόμπερτ Τέιλορ, τον Ρόναλντ Ρέιγκαν και πολλούς άλλους είναι πιο ανοιχτός από ποτέ.
Οι «δέκα» δικάζονται και καταδικάζονται σε έναν χρόνο φυλακή και 1.000 δολάρια τον Απρίλιο του 1948.
Καταθέτουν έφεση την οποία χάνουν και υποχρεώνονται να εκτίσουν την ποινή τους το 1950. Από τη φυλακή ένα από τα μέλη της ομάδας των «δέκα», ο Εντουαρντ Ντμίτρικ, αποφάσισε να συνεργαστεί με την κυβέρνηση.
Το 1951 καταθέτει και δίνει τα ονόματα 26 συναδέλφων του, για τους οποίους υποστήριξε ότι ήταν κομμουνιστές. Καθώς δε το βαθύ κράτος δεν αγαπά μόνο τη ρουφιανιά αλλά και τον ρουφιάνο, ο Ντμίτρικ επέστρεψε μετ’ επαίνων στην κινηματογραφική βιομηχανία.
Η HUAC γύρισε στο Χόλιγουντ για τον δεύτερο γύρο το 1951.Ο ένας γνώριζε τον άλλο στην «πόλη των αγγέλων», αλλά οι κυνηγοί των μαγισσών ήταν διψασμένοι για ονόματα.
Ονόματα συμπαθούντων, ονόματα συνοδοιπόρων, ονόματα συντρόφων. Οποιος δεν υπέκυπτε στον παράλληλο εκβιασμό της επιτροπής και των μεγάλων στούντιο βρισκόταν έξω από το παιχνίδι, με την ολοκληρωτική καταστροφή να πετάει σαν γύπας πάνω από μισοπεθαμένο άνθρωπο στη μέση της ερήμου.
Επίδειξη δύναμης που προσφέρεται για την αναπαραγωγή της εικόνας των ΗΠΑ ως κραταιάς (τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό) δύναμης στο συλλογικό υποσυνείδητο. Από την ανακριτική ακρόαση περνούν φιλελεύθεροι, αριστεροί, κομμουνιστές, συντηρητικοί. Το Κογκρέσο δεν κάνει διακρίσεις.
Ο Ζίρο Μοστέλ, που το 1950 πρωταγωνίστησε στο «Πανικός στους δρόμους» του Ελία Καζάν, μπαίνει στη μαύρη λίστα γιατί δηλώνει πως οι θρησκευτικές του πεποιθήσεις δεν του επιτρέπουν να κατονομάσει άλλους ανθρώπους.
Ο μοσχαναθρεμμένος παραγωγός Μπαντ Σούλμπεργκ συνεργάζεται γιατί αντιλαμβάνεται πως «η κομμουνιστική συνωμοσία είναι πραγματικότητα».
Ο Καζάν συνεργάζεται, η Λουσίλ Μπολ τη γλίτωσε αν και η μαρτυρία της δεν ήταν πειστική, ο Σαμ Τζάφι, υποψήφιος για Οσκαρ για τη «Ζούγκλα της ασφάλτου» (1950), μπήκε στη μαύρη λίστα, όπως και ο Λάιονελ Στάντερ -ο οποίος δήλωσε πως ποτέ δεν εντάχτηκε στο κομμουνιστικό κόμμα καθώς οι αντιλήψεις του βρισκόταν πιο αριστερά-, η θεατρική συγγραφέας και σεναριογράφος Αίλιαν Χέλμαν (η οποία ξαναμπήκε σε στούντιο το 1966), η τραγουδίστρια Λένα Χορν (η οποία έδωσε αγώνα για να πείσει πως δεν ήταν κομμουνίστρια και ότι αποκηρύσσει τον κομμουνισμό προτού επιστρέψει στην τηλεόραση και στην εγγραφή δίσκων στα τέλη της δεκαετίας του ’50), η Αι Γκραντ, υποψήφια για Οσκαρ για τον ρόλο της στην ταινία «Detective story» (1951), η οποία αρνήθηκε να καταθέσει εναντίον του πρώτου συζύγου της, του σεναριογράφου Αρνολντ Μάνοφ - όταν η Γκραντ επέστρεψε στον χώρο κέρδισε ένα Οσκαρ ερμηνείας κι άλλο ένα σκηνοθεσίας ντοκιμαντέρ.
Η επιτροπή έβαλε στο στόχαστρό της αρκετές πρόσωπικότητες της έβδομης τέχνης: Τσάρλι Τσάπλιν, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ζυλ Ντασσέν, Ααρον Κόπλαντ, Χανς Αϊσλερ, Αμπρααμ Πολόνσκι, Τζον Μπέρι, Τζον Γκάρφιλντ, Τζόζεφ Λόουζι, Εντουαρντ Ρόμπινσον, Κλίφορντ Οντετς, Λάρι Παρκς, Πολ Ρόμτισον, Ντάνιελ Χάμετ, Λίλιαν Χέλμαν, Στέρλινγκ Χέιντεν, Ερβιν Σο, Ορσον Ουέλς, Μάικλ Γου-ίλσον, Τζούντι Χόλιντεϊ, Μάρτιν Ριτ, Πολ Τζάρικο, Γουίλ Γκιρ, Λι Γκραντ, Μάρσα Χαντ, Μπέρτζες Μέρεντιθ, Χάουαρντ ντα Σίλβα, Τζέρι Φίλντινγκ, Αν Ρεβίρ, Γκέιλ Σόντεργκαρντ, Πιτ Σίγκερ και άλλους πολλούς.
Αλλοι συμβιβάστηκαν και κατέδωσαν, άλλοι ακολούθησαν τον δρόμο της αυτοεξορίας (όπως ο Ζυλ Ντασσέν και ο Ορσον Ουέλς, αν και η Επιτροπή δεν μπόρεσε ποτέ να ανακαλύψει «επιβαρυντικά» στοιχεία εναντίον του), άλλοι συντρίφτηκαν βιολογικά και ηθικά από το ξόδεμα της ζωής τους και άλλοι (κυρίως σεναριογράφοι) υιοθέτησαν ψευδώνυμα για να συνεχίσουν να εργάζονται: αυτή την τακτική ακολούθησαν ο Αμπρααμ Πολόνσκι, ο Ουόλτερ Μπερνστίν, ο Αρνολντ Μάνοφ και ο Ντάλτον Τράμπο. Μάλιστα ο τελευταίος το 1953 και το 1956 κέρδισε δύο Οσκαρ σεναρίου για τις «Διακοπές στη Ρώμη» και τον «Γενναίο», το πρώτο με άλλο όνομα και το δεύτερο με ανύπαρκτο.
Το 1960 ο Οτο Πρέμινγκερ και ο Κερκ Ντάγκλας ανακοίνωσαν ότι σεναριογράφος των ταινιών «Εξοδος» και «Σπάρτακος» ήταν ο Τράμπο.
Η μαύρη λίστα πλέον έπνεε τα λοίσθια και η νέα Αριστερά του Χόλιγουντ σύντομα θα έκανε την εμφάνισή της, κάνοντας τις επιτροπές τέτοιου είδους να μοιάζουν απολιθώματα ξεπερασμένης εποχής.
Μπορεί ο Ψυχρός Πόλεμος να πλησίαζε στην κορύφωσή του, όμως πολύ σύντομα οι Ηνωμένες Πολιτείες θα υποδέχονταν χιλιάδες φέρετρα νεαρών στρατιωτών από τον πόλεμο του Βιετνάμ που είναι σίγουρο ότι δεν τον προκάλεσαν ούτε οι σύντροφοι ούτε οι συναγωνιστές ούτε οι συμπαθούντες στο Χόλιγουντ αλλά τα μεγάλα αφεντικά ελεεινών τύπων, όπως ο γερουσιαστής Μακ-Κάρθι.
Ο «εχθρός» βρισκόταν μέσα στη χώρα αλλά όχι εκεί που τον έψαχναν τα λευκά κολάρα του Κογκρέσου.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Του Παναγιώτη Φρούντζου, δημοσιογράφου - HtoHistory
Ο Χάμφρεϊ Μπόγκαρντ δεν ενσάρκωνε απλώς γενναίους άντρες. Απέδειξε πως ήταν όταν τον Οκτώβριο του 1947 ηγήθηκε της "πορείας στην Ουάσιγκτον", μιας αντιπροσωπείας 25 εκπροσώπων του Χόλιγουντ που διαμαρτυρόταν ενάντια στις διώξεις ανθρώπων του κινηματογράφου και την καταπάτηση των δικαιωμάτων κάθε Αμερικανού πολίτη. Δίπλα του η γυναίκα του Λορίν Μπακόλ. Ακολουθούν ο Ντάνι Κέι, η Τζουν Χάβοκ, ο Πολ Χέντρι και πίσω ο Ρίτσαρντ Κόντε κ.α
"Γιατί ν' αποκρύψω ένα μυστικό που δεν το πίστευα πλέον και γιατί να υπερασπιστώ ανθρώπους οι οποίοι ήδη είχαν καταδοθεί ή θα τους κατέδιδαν πολύ γρήγορα κάποιοι άλλοι; Του είπα ότι εδώ και πολλά χρόνια μισούσα τους κομμουνιστές και ότι δεν έβρισκα σωστό να εγκαταλείψω την καριέρα μου για να τους υπερασπιστώ"
Ελία Καζάν στον Αρθουρ Μίλερ
Το Χόλιγουντ ποτέ δεν σε απογοητεύει. Είναι πάντα ακριβώς αυτό που περιμένεις να είναι - ο εκτυφλωτικός ήλιος του άλλωστε φανερώνει και την πιο κρυφή πτυχή μιας γης που δεν έχει να κρύψει και πολλά πράγματα. Καλοβαλμένες επαύλεις, περιποιημένοι κήποι με ευωδιαστά και πολύχρωμα λουλούδια, ο γλυκός αέρας που κατεβαίνει από το Hollywood Hills West, φαρδιές λεωφόροι, λαμπεροί άνθρωποι και ακόμη πιο λαμπερά αυτοκίνητα.
Το αμερικανικό όνειρο στην καλύτερη συνθήκη του.
Αυτή που έχει σηκώσει το χαλάκι της εξώπορτάς του και έχει παραχώσει προβλήματα ναρκωτικών, ερωτικών σκανδάλων που συνδυάζουν τον φόνο με τον βιασμό, πορνείας, οικονομικών ατασθαλιών που ρίχνουν στον Καιάδα της ανυποληψίας και της έλλειψης ρευστότητας κινηματογραφικούς κολοσσούς. Κηλίδες που σβήνουν εύκολα γιατί το αμπαλαζαρισμένο αμερικανικό όνειρο είναι σχεδόν αυτοκαθαριζόμενο.
Πόσο αυτοκαθαριζόμενο; Το 1999 το Board of Governors της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογραφικών Τεχνών και Επιστημών έδωσε στον Ελία Καζάν τιμητικό Οσκαρ για το σύνολο του έργου του.
Εκτός από τις σπουδαίες του ταινίες, φαντάζομαι, αποτίμησαν και τη στάση που ο Καζάν κράτησε ενώπιον των μελών της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών (House Un-American Activities Committee - HUAC) της Γερουσίας με πρόεδρο αρχικά τον Τζέι Παρνέλ Τόμας και στη συνέχεια τον άπληστο για δημοσιότητα γερουσιαστή Τζόζεφ ΜακΚάρθι και κατέληξαν ότι αυτός ο άνθρωπος θα έπρεπε να ξεπλυθεί από την τιποτένια τακτική του την εποχή του κυνηγιού των «κόκκινων» στη δυτική ακτή. Οσκαρ με τη δύναμη του... πανίσχυρου Vim - αν και δεν είμαι σίγουρος πως οι μεγαλόσχημοι άμα δε και οι... μικρόσχημοι της κινηματογραφικής βιομηχανίας ή ακόμη και ο δυναστικός μέσος όρος στις Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν αξιόμεμπτο το γεγονός ότι ο μετανάστης από την Ανατολή κατέδωσε συναδέλφους και παλιούς του συντρόφους για να γλιτώσει το σαρκίο του.
Ο Ουίλιαμ Γουίλκερσον, εκδότης του "Hollywood Reportr" κατονόμασε για πρώτη φορά δημοσίως τους "κομμουνιστές του Χόλιγουντ".
Η σωτηρία της ψυχής είναι μεγάλο πράγμα
Στις 5 Μαρτίου 1946 ο τέως (καθώς έχασε τις εκλογές του 1945) πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Ουίνστον Τσόρτσιλ εκτός από την πατρότητα της νίκης διεκδίκησε και την πατρότητα της ονοματοδοσίας των σοσιαλιστικών δημοκρατιών της ανατολικής Ευρώπης.
Καλεσμένος στο Westminster College στο Φούλτον του Μισούρι, σε έναν από τους περίφημους λόγους του έκοψε την κορδέλα των εγκαινίων της νέας εποχής τρόμου, του Ψυχρού Πολέμου, λέγοντας: «Από το Στετίνο στη Βαλτική έως την Τεργέστη στην Αδριατική ένα σιδερένιο παραπέτασμα διασχίζει την Ευρώπη».
Ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Χάρι Τρούμαν δεν θα μπορούσε να μη συμφωνήσει με
τον παλιό του σύμμαχο, ιδιαίτερα με την επισήμανσή του ότι πρέπει να προσέξουν την κομμουνιστική πέμπτη φάλαγγα που δρα στη δυτική και τη νότια Ευρώπη. Και γιατί όχι και στις ΗΠΑ;
Εννέα από τους δέκα "υπόπτους" σεναριογράφους, σκηνοθέτες και παραγωγούς που κατηγορήθηκαν για περιφρόνηση του Κογκρέσου. Από Αριστερα, Εντριαν Σκοτ, Εντουαρντ Ντμίτρικ, Σαμιουέλ Ορνιτζ, Λέστερ Κόουλ, Χέρμπετ τζ. Μπίμπερμαν. Αλμπερτ Μαλτζ, ΑλβαΜπέσι, Τζον Χάουαρντ Λόουσον. Ρινγκ Λάρντνερ. Τζούνιορ. Λος Αντζελες στις 10 Δεκεμβρίου 1947
Στις 29 Ιουλίου 1946 ο Ουίλιαμ Ουίλκερσον, εκδότης και ιδρυτής του περιοδικού «The Hollywood Reporter», στο άρθρο του «Μια ψήφος για τον Τζο Στάλιν» κατονομάζει ως συμπαθούντες κομμουνιστές τους σεναριογράφους Ντάλτον Τράμπο (υποψήφιος για Οσκαρ διασκευής σεναρίου το 1940 με το "Kitty Foyle", Μορίς Ραπφ, Λέστερ Κόουλ, Χάουαρντ Κοις (συν-σεναριογράφος στην «Καζαμπλάνκα» για την οποία πήρε Οσκαρ το 1944), Τζον Γουέξλι, Ρινγκ Λάρντνερ Τζούνιορ, Χάρολντ Σάλεμσον, Χένρι Μέγερς, Τίοντορ Στρος, Τζον Χάουαρντ Λόουσον και Χάρολντ Μπούχμαν.
Η χρήσιμη-άχρηστη πληροφορία είναι πως προτού προχωρήσει στην έκδοση της λίστας ο Ουίλιαμ Ουίλκερσον εξομολογήθηκε στον πνευματικό του.
Η επιτροπή, η οποία διακηρύσσει ότι σκοπός της είναι να ερευνήσει κατά πόσο κομμουνιστές πράκτορες και «συμπαθούντες» προπαγανδίζουν την ιδεολογία τους στα αμερικανικά φιλμ, πιάνει δουλειά τον Οκτώβριο του 1947.
Αυτό βέβαια που επιδιώκει να αποτρέψει είναι η ρεαλιστική καταγραφή της αμερικανικής πραγματικότητας από τα μεγάλα στούντιο και όχι η κομμουνιστική προπαγάνδα - εξάλλου οι κομμουνιστές του μηχανισμού και του Χόλιγουντ ειδικά εκείνη την περίοδο κρατούν επιφυλακτική. σχεδόν αμυντική στάση.
Ο σεναριογράφος Ντάλτον Τράμπο (στη μέση) χαιρετά τον κόσμο ου βρέθηκε στην αποχαρετιστήρια διαδήλωση στο αεροδρόμιο του Λος Αντζελες στις 8 Ιουνίου 1950. Ο Τράμπο έφευγε από την Ουάσιγκτον, όπου εξέτισε την ποινή φυλάκισης που του επιβλήθηκε με την κατηγορία της περιφρόνησης του Κογκρέσου επειδή είχε αρνηθεί να απαντήσει στην επιτροπή εάν είναι κομμουνιστής ή όχι. Στα δεξιά του είναι τα παιδιά του, ο Κρίστοφερ και η Νίκολα, και η σύζυγός του Κλίο.
Μεγαλύτερο κίνδυνο για τις επερχόμενες μέρες του σκοταδισμού αποτελούν οι υποστηρικτές της γραμμής του ρουσβελτικού New Deal, οι οποίοι πέρασαν τις μέρες του πολέμου νιώθοντας ότι η Σοβιετική Ενωση είναι η μεγάλη φίλη και σύμμαχος χώρα.
Ταινίες όπως τα «Σταφύλια της οργής» (1940) του Τζον Φορντ πλέον δεν γίνονται αποδεκτές. Το Χόλιγουντ θα έπρεπε να προβάλλει θετικές εικόνες από την καθημερινότητα - η «κουφετί» απόχρωση αισθητικής στις κομεντί του Ροκ Χάντσον και της Ντόρις Ντέι είναι το νέο ζητούμενο.
Το ροζ θα λειτουργούσε αντιστικτικά στο κόκκινο που πρόβαλε ηθικά δικαιωμένο από τις στάχτες του Δεύτερου Μεγάλου Πολέμου. Κατάσταση που θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή και από ανθρώπους όπως ο Σαμ Γκόλντουιν, ο οποίος ειρωνευόμενος την υστερία των αρχών που ξαμολήθηκαν από τη δεκαετία του 30 να ψάχνουν να βρουν ερυθρά σημαινόμενα στις ταινίες είχε
δηλώσει σαρκαστικά: «Αν θέλεις να στείλεις ένα μήνυμα, κάν’ το με τη Western Union».
Επτά δημιουργοί του Χόλιγκουτ καταφτάνουν χαμογελαστοί στο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Ουάσιγκτον στις 22 Ιουνίου 1950. Από αριστερά Σαμιουελ Ορνιτζ, Ρινγκ Λαντνερ, Αλμπερτ Μαλτζ, Αλβα Μπέσι, Λέστερ Κοοουλ, Χέμπερτ Μπίμπερμαν, Εντουάρντ Ντμίτρικ.
Η έρευνα ξεκινά και περισσότεροι από 40 άνθρωποι της αμερικανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας δέχονται κλήση για να παρουσιαστούν μπροστά στην επιτροπή, η οποία έχει βάλει στο στόχαστρό της περίπου πεντακόσιους ανθρώπους του κινηματογράφου. Δύσκολη συνθήκη σε ζόρικες εποχές.
Ομως «when the going gets tough, the tough get going». Αυτό βέβαια ερμηνεύεται με διάφορους τρόπους. Μια ερμηνεία είναι αυτή του Καζάν, ο οποίος συνεργάστηκε με τους ανακριτές την άνοιξη του 1952 και κατέδωσε συναδέλφους και πρώην συντρόφους του: «Γιατί ν’ αποκρύψω ένα μυστικό που δεν το πίστευα πλέον και γιατί να υπερασπιστώ ανθρώπους οι οποίοι ήδη είχαν καταδοθεί ή θα τους κατέδιδαν πολύ γρήγορα κάποιοι άλλοι; Του είπα (σ.σ.: του Αρθουρ Μίλερ) ότι εδώ και πολλά χρόνια μισούσα τους κομμουνιστές και ότι δεν έβρισκα σωστό να εγκαταλείψω την καριέρα μου για να τους υπερασπιστώ».
Σύμφωνα με τα λεγάμενα του σκηνοθέτη, ο Μίλερ το μόνο που βρήκε να του απαντήσει ήταν: «Ο,τι και να κάνεις θα είναι καλά καμωμένο για μένα. Ξέρω πολύ καλά ότι η καρδιά σου βρίσκεται στη σωστή θέση». Σίβυλλα και καρδιολόγος στη συσκευασία ενός ο Μίλερ (αν πιστέψουμε τα λόγια του σπιούνου), «αποβουτυρωμένος σκληρός» το «πατριωτάκι» ο Καζάν.
Δράση, αντίδραση και άτακτη υποχώρηση
Οταν επιδίδονται οι πρώτες κλήσεις το Χόλιγουντ φαίνεται αποφασισμένο να αντισταθεί. Ο πρόεδρος του συνδέσμου Αμερικανών παραγωγών (Motion Picture Association of America) Ερικ Τζόνστον δηλώνει ότι δεν θα συμμετάσχει ποτέ σε κάτι τόσο αντιαμερικανικό όσο η μαύρη λίστα, ενώ τον Οκτώβριο του 1947 μια αντιπροσωπεία από είκοσι πέντε επιφανείς εκπροσώπους του Χόλιγουντ -μεταξύ των οποίων ο Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ, η Λορίν Μπακόλ, ο Ντάνι Κέι, ο Τζιν Κέλι, ο Τζον Χιούστον και ο Ιρα Γκέρσουιν- επιβιβάζονται σε πτήση της TWA με προορισμό την Ουάσινγκτον.
Στην πρωτεύουσα παρουσιάζουν την Επιτροπή για την Πρώτη Τροπολογία, μια μη πολιτική οργάνωση που αγωνίζεται μόνο για την ειλικρίνεια, τη δικαιοσύνη και τα δικαιώματα κάθε Αμερικανού πολίτη.
Πολλές φωτογραφίες έμειναν από αυτό το ταξίδι, όπως και ένα ραδιοφωνικό πρόγραμμα, το «Hollywood fights back», στο οποίο σταρ όπως η Τζούντι Γκάρλαντ εξέφρασαν την αποδοκιμασία τους για την έρευνα της HUAC στο Χόλιγουντ. «Είμαστε άνθρωποι της σοουμπίζ, αλλά και Αμερικανοί πολίτες. Είναι άλλο πράγμα να υποστηρίζει κάποιος ότι είμαστε κακοί ηθοποιοί -αυτό πονάει, αλλά μπορούμε να το αντέξουμε- και άλλο ότι είμαστε κακοί Αμερικανοί. Αυτό το απεχθανόμαστε» ακούστηκε η τόσο γνώριμη φωνή της Ντόροθι στο «Ο μάγος του Οζ» από τους ραδιοφωνικούς δέκτες.
«Οι δέκα του Χόλιγουντ» που απέμειναν εννιά
Η απόφαση για αντίσταση όμως κάμπτεται πολύ γρήγορα όταν μερικοί από τους πρώτους που καλούνται να περάσουν την ανοιχτή στο κοινό διαδικασία της ακρόασης -ανάκρισης κατηγορούν την επιτροπή για παραβίαση των πολιτικών τους δικαιωμάτων, καθώς η Πρώτη Τροπολογία του συντάγματος των ΗΠΑ τους παρείχε το δικαίωμα να ανήκουν σε οποιαδήποτε πολιτική οργάνωση επιλέξουν οι ίδιοι- οι περισσότεροι από τους κληθέντες είτε επιλέγουν να συνεργαστούν με τους ανακριτές είτε επικαλούνται το δικαίωμα που τους παρέχει η Πέμπτη Τροπολογία κατά της αυτοενοχοποίησης.
Ο Τύπος στρέφεται εναντίον του Χόλιγουντ - πρόκειται για τον ορισμό της κακής δημοσιότητας που απεχθάνονται οι χρηματοδότες των ταινιών. Στις 24 Νοεμβρίου η επιτροπή κινεί τη διαδικασία εναντίον τους με την κατηγορία της περιφρόνησης του Κογκρέσου. Κατηγορούμενοι είναι οι Ντάλτον Τράμπο, Εντουαρντ Ντμίτρικ, Εντριαν Σκοτ, Χέρμπερτ Τζ. Μπίμπερμαν, Ρινγκ Λάρντνερ Τζούνιορ, Αλβα Μπέσι, Λέστερ Κόουλ, Τζον Χάουαρντ Λόουσον, Αλμπερτ Μαλτζ και Σάμιουελ Ορνιτζ.
Λίγες μέρες αργότερα 50 παραγωγοί των μεγαλύτερων εταιρειών συναντιούνται στο ξενοδοχείο Waldorf Astoria και αποφασίζουν να συνθηκολογήσουν με το αμερικανικό βαθύ κράτος, δηλώνοντας πως ούτε κομμουνιστές ούτε άλλα ανατρεπτικά στοιχεία εναντίον της κυβέρνησης των ΗΠΑ θα βρουν δουλειά στον κινηματογράφο.
Οσο δε για τους «δέκα του Χόλιγουντ», αποπέμπονται από τα πλατό -πλέον ο δρόμος για τους «αποβουτυρωμένους σκληρούς» σαν τον Ελία Καζάν, τον Ουόλτ Ντίσνεϊ, τον Γκάρι Κούπερ, τον Ρόμπερτ Τέιλορ, τον Ρόναλντ Ρέιγκαν και πολλούς άλλους είναι πιο ανοιχτός από ποτέ.
Η συνάντηση στο ξενοδοχείο Waldorf Astroria κατέληξε στην απόφαση να μην ξαναδώσουν δουλειά στα κομμουνιστικά και ανατρεπτικά στοιχεία. Ο Τύπος ανήγγειλε το θέμα εύσχημα "Οι 10 του Χόλογουντ κατηγορούνται για περιφρόνηση".
Οι «δέκα» δικάζονται και καταδικάζονται σε έναν χρόνο φυλακή και 1.000 δολάρια τον Απρίλιο του 1948.
Καταθέτουν έφεση την οποία χάνουν και υποχρεώνονται να εκτίσουν την ποινή τους το 1950. Από τη φυλακή ένα από τα μέλη της ομάδας των «δέκα», ο Εντουαρντ Ντμίτρικ, αποφάσισε να συνεργαστεί με την κυβέρνηση.
Το 1951 καταθέτει και δίνει τα ονόματα 26 συναδέλφων του, για τους οποίους υποστήριξε ότι ήταν κομμουνιστές. Καθώς δε το βαθύ κράτος δεν αγαπά μόνο τη ρουφιανιά αλλά και τον ρουφιάνο, ο Ντμίτρικ επέστρεψε μετ’ επαίνων στην κινηματογραφική βιομηχανία.
«Δώσε τον κομμουνιστή», part Π
Η HUAC γύρισε στο Χόλιγουντ για τον δεύτερο γύρο το 1951.Ο ένας γνώριζε τον άλλο στην «πόλη των αγγέλων», αλλά οι κυνηγοί των μαγισσών ήταν διψασμένοι για ονόματα.
Ονόματα συμπαθούντων, ονόματα συνοδοιπόρων, ονόματα συντρόφων. Οποιος δεν υπέκυπτε στον παράλληλο εκβιασμό της επιτροπής και των μεγάλων στούντιο βρισκόταν έξω από το παιχνίδι, με την ολοκληρωτική καταστροφή να πετάει σαν γύπας πάνω από μισοπεθαμένο άνθρωπο στη μέση της ερήμου.
Επίδειξη δύναμης που προσφέρεται για την αναπαραγωγή της εικόνας των ΗΠΑ ως κραταιάς (τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό) δύναμης στο συλλογικό υποσυνείδητο. Από την ανακριτική ακρόαση περνούν φιλελεύθεροι, αριστεροί, κομμουνιστές, συντηρητικοί. Το Κογκρέσο δεν κάνει διακρίσεις.
Ο Ζίρο Μοστέλ, που το 1950 πρωταγωνίστησε στο «Πανικός στους δρόμους» του Ελία Καζάν, μπαίνει στη μαύρη λίστα γιατί δηλώνει πως οι θρησκευτικές του πεποιθήσεις δεν του επιτρέπουν να κατονομάσει άλλους ανθρώπους.
Ο μοσχαναθρεμμένος παραγωγός Μπαντ Σούλμπεργκ συνεργάζεται γιατί αντιλαμβάνεται πως «η κομμουνιστική συνωμοσία είναι πραγματικότητα».
Ο Καζάν συνεργάζεται, η Λουσίλ Μπολ τη γλίτωσε αν και η μαρτυρία της δεν ήταν πειστική, ο Σαμ Τζάφι, υποψήφιος για Οσκαρ για τη «Ζούγκλα της ασφάλτου» (1950), μπήκε στη μαύρη λίστα, όπως και ο Λάιονελ Στάντερ -ο οποίος δήλωσε πως ποτέ δεν εντάχτηκε στο κομμουνιστικό κόμμα καθώς οι αντιλήψεις του βρισκόταν πιο αριστερά-, η θεατρική συγγραφέας και σεναριογράφος Αίλιαν Χέλμαν (η οποία ξαναμπήκε σε στούντιο το 1966), η τραγουδίστρια Λένα Χορν (η οποία έδωσε αγώνα για να πείσει πως δεν ήταν κομμουνίστρια και ότι αποκηρύσσει τον κομμουνισμό προτού επιστρέψει στην τηλεόραση και στην εγγραφή δίσκων στα τέλη της δεκαετίας του ’50), η Αι Γκραντ, υποψήφια για Οσκαρ για τον ρόλο της στην ταινία «Detective story» (1951), η οποία αρνήθηκε να καταθέσει εναντίον του πρώτου συζύγου της, του σεναριογράφου Αρνολντ Μάνοφ - όταν η Γκραντ επέστρεψε στον χώρο κέρδισε ένα Οσκαρ ερμηνείας κι άλλο ένα σκηνοθεσίας ντοκιμαντέρ.
Και ο Τσάρλι Τσάπλιν μπήκε στο στόχαστρο και υποχρεώθηκε να επιστρέψει στην Ευρώπη. "Είμαι θύμα κακοπροαίρετων ψεμάτων" θα δηλώσει στην "Daily Mail" (18 Απριλίου 1953)
Η επιτροπή έβαλε στο στόχαστρό της αρκετές πρόσωπικότητες της έβδομης τέχνης: Τσάρλι Τσάπλιν, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ζυλ Ντασσέν, Ααρον Κόπλαντ, Χανς Αϊσλερ, Αμπρααμ Πολόνσκι, Τζον Μπέρι, Τζον Γκάρφιλντ, Τζόζεφ Λόουζι, Εντουαρντ Ρόμπινσον, Κλίφορντ Οντετς, Λάρι Παρκς, Πολ Ρόμτισον, Ντάνιελ Χάμετ, Λίλιαν Χέλμαν, Στέρλινγκ Χέιντεν, Ερβιν Σο, Ορσον Ουέλς, Μάικλ Γου-ίλσον, Τζούντι Χόλιντεϊ, Μάρτιν Ριτ, Πολ Τζάρικο, Γουίλ Γκιρ, Λι Γκραντ, Μάρσα Χαντ, Μπέρτζες Μέρεντιθ, Χάουαρντ ντα Σίλβα, Τζέρι Φίλντινγκ, Αν Ρεβίρ, Γκέιλ Σόντεργκαρντ, Πιτ Σίγκερ και άλλους πολλούς.
Αλλοι συμβιβάστηκαν και κατέδωσαν, άλλοι ακολούθησαν τον δρόμο της αυτοεξορίας (όπως ο Ζυλ Ντασσέν και ο Ορσον Ουέλς, αν και η Επιτροπή δεν μπόρεσε ποτέ να ανακαλύψει «επιβαρυντικά» στοιχεία εναντίον του), άλλοι συντρίφτηκαν βιολογικά και ηθικά από το ξόδεμα της ζωής τους και άλλοι (κυρίως σεναριογράφοι) υιοθέτησαν ψευδώνυμα για να συνεχίσουν να εργάζονται: αυτή την τακτική ακολούθησαν ο Αμπρααμ Πολόνσκι, ο Ουόλτερ Μπερνστίν, ο Αρνολντ Μάνοφ και ο Ντάλτον Τράμπο. Μάλιστα ο τελευταίος το 1953 και το 1956 κέρδισε δύο Οσκαρ σεναρίου για τις «Διακοπές στη Ρώμη» και τον «Γενναίο», το πρώτο με άλλο όνομα και το δεύτερο με ανύπαρκτο.
Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ παρακολουθεί την διαδικασία στη "σκιά" του Τράμπο και της γυναίκας του Κλίο. Ο Γερμαμός δραματουργός θα περάσει κι αυτός τη βάσανο της επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών.
Το 1960 ο Οτο Πρέμινγκερ και ο Κερκ Ντάγκλας ανακοίνωσαν ότι σεναριογράφος των ταινιών «Εξοδος» και «Σπάρτακος» ήταν ο Τράμπο.
Η μαύρη λίστα πλέον έπνεε τα λοίσθια και η νέα Αριστερά του Χόλιγουντ σύντομα θα έκανε την εμφάνισή της, κάνοντας τις επιτροπές τέτοιου είδους να μοιάζουν απολιθώματα ξεπερασμένης εποχής.
Μπορεί ο Ψυχρός Πόλεμος να πλησίαζε στην κορύφωσή του, όμως πολύ σύντομα οι Ηνωμένες Πολιτείες θα υποδέχονταν χιλιάδες φέρετρα νεαρών στρατιωτών από τον πόλεμο του Βιετνάμ που είναι σίγουρο ότι δεν τον προκάλεσαν ούτε οι σύντροφοι ούτε οι συναγωνιστές ούτε οι συμπαθούντες στο Χόλιγουντ αλλά τα μεγάλα αφεντικά ελεεινών τύπων, όπως ο γερουσιαστής Μακ-Κάρθι.
Ο «εχθρός» βρισκόταν μέσα στη χώρα αλλά όχι εκεί που τον έψαχναν τα λευκά κολάρα του Κογκρέσου.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου