Ο φάκελος της Ασφάλειας για τον πρώην γ.γ του ΚΚΕ Γιάνη Κορδάτο

Ο Γιάνης Κορδάτος -ο πρώτος, μάλλον, που έγραφε το όνομά του με ένα «ν» καθότι υπέρμαχος της δημοτικής που απέρριπτε τους πλεονασμούς των διπλών συμφώνων-γεννήθηκε την 1η Φεβρουάριου 1891 στη Ζαγορά του Πηλίου, όπου έμαθε τα πρώτα γράμματα και τελείωσε το ημιγυμνάσιο. Σπούδασε επίσης στη Σμύρνη, εσωτερικός στο Ελληνο-Γερμανικό Λύκειο του Γιαννίκη, όπου είχε καθηγητή των Ελληνικών τον Δημήτρη Γληνό, μετά στην Κωνσταντινούπολη, στο Ελληνο-Γαλλικό Λύκειο του Χατζηχρήστου, στο Κρατικό Γυμνάσιο του Βόλου και πάλι στην Πόλη (1910), όπου τελικά καταφέρνει να τελειώσει το Γυμνάσιο και να επιστρέφει στον Βόλο. Από εκεί σε λίγο θα κατεβεί στην Αθήνα για να γραφτεί στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου.
Από τη Νομική πήρε πτυχίο το 1917.

Με τις σοσιαλιστικές ιδέες ήρθε πολύ νωρίς σε επαφή και τις ασπάστηκε. Ταυτόχρονα ήταν οπαδός του δημοτικισμού και από τους πιο μαχητικούς στην υπεράσπιση της καθιέρωσης της δημοτικής γλώσσας.

Στο Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας -το μετέπειτα ΚΚΕ- εντάχθηκε αμέσως μόλις αυτό ιδρύθηκε. Το 1920 έγινε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του και λίγο αργότερα Γραμματέας του ενώ το 1922 ανέλαβε τη διεύθυνση του «Ριζοσπάστη».

Από το ΚΚΕ αποχώρησε περί το 1927. Εκτοτε ουσιαστικά αποστασιοποιήθηκε από την κομματική
δράση και αφιερώθηκε στην ιστορική έρευνα και στη συγγραφή ιστορικών βιβλίων.

Τον καιρό που ο Κορδάτος εντάχθηκε στο ΣΕΚΕ/ ΚΚΕ και αναδείχτηκε στα ανώτατα ηγετικά κλιμάκια, η φακελοποίηση προσώπων κομμάτων και οργανώσεων δεν υπήρχε, τουλάχιστον σε κεντρικό κρατικό επίπεδο.
Και όταν αυτό συνέβη στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας, εκείνος δεν είχε καμία δράση στο ΚΚΕ. Εντούτοις οι Αρχές δημιούργησαν φάκελο πολιτικών φρονημάτων στο όνομά του. Ο λόγος; Απλός. Ο Κορδάτος ουδέποτε εγκατέλειψε τον μαρξισμό και το έργο του ήταν στην αντίπερα όχθη της κυρίαρχης ιδεολογίας.

Το παλαιότερο έγγραφο στον φάκελο του Γιάνη Κορδάτου φέρει ημερομηνία 22 Φεβρουάριου 1932 και το πιο πρόσφατο 23 Σεπτεμβρίου 1961 - λίγους μήνες μετά τον θάνατό του.
Σε έναν δεύτερο φάκελο του ιδίου, που είναι ενταγμένος στους φακέλους όσων εμπλέκονταν στην πρώτη δίκη της υπόθεσης Μπελογιάννη -αν και τα έγγραφα είναι ελάχιστα και ορισμένα άσχετα με τον Κορδάτο-, το πιο πρόσφατο έγγραφο της Ασφάλειας που έχει τοποθετηθεί εκεί φέρει ημερομηνία 6-2-1976 και αφορά δημοσίευμα της «Καθημερινής» στο οποίο αναφέρονταν τα νέα ή σε επανέκδοση βιβλία του. Η Ασφάλεια μάλιστα έχει σημειώσει ότι στο «Η στρατιωτική Οργάνωση στην Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη», των Μαρξ και Ενγκελς, την εισαγωγή έχει γράψει ο Γιάνης Κορδάτος. Ας δούμε όμως τι αφορά το πιο παλιό έγγραφο του φακέλου του.

ΕΝΑΣ ΑΣΤΟΣ... ΚΑΡΦΩΝΕΙ

Πρόκειται για ένα γράμμα που φέρει την υπογραφή «Ενας αστός». Απευθύνεται στη Διεύθυνση Αθηνών της Αστυνομίας Πόλεων και, ούτε λίγο ούτε πολύ, αφορά μία κατάδοση σε βάρος του Γιάνη Κορδάτου για κομμουνιστική δράση.
Η αστυνομική διεύθυνση, όπως ήταν επόμενο, στις 29-2-1932 το προώθησε στον προϊστάμενο της ομάδας παρακολούθησης του κομμουνισμού για τα περαιτέρω. Το περιεχόμενο αυτού του γράμματος έχει ως εξής:

«Αξιότιμε κύριε Διευθυντά

Φέρω εις γνώσιν υμών, ότι εις την Εταιρίαν “Βάχος” οδός Ακαδημίας αριθ. 55 εργάζεται ως υπάλληλος κάποιος Γιάννης Κορδάτος (μέχρι προ δύο μηνών ειργάζετο εις την Εταιρίαν Οίνων και Οινοπνευμάτων οδός Σταδίου 15 μετατεθείς εκείθεν). Ο οποίος ως θα είναι εις υμάς
γνωστόν είναι από τους φανατικωτέρους και λυσωδεστέρους κομμουνιστάς. Διαρκώς προπαγανδίζει και μεταξύ των υπαλλήλων και έξω ακόμη υπέρ του κομμουνισμού εξυμνών τα αγαθά του μπολσεβικικού παραδείσου. 
Εχει και διεξάγει τακτικώς αλληλογραφίαν με την Ρωσσίαν. Εχει κάμει διάφορα κομμουνιστικά συγγράμματα μεταξύ των οποίων και την ιστορίαν του εργατικού κινήματος τον Α' τόμον και ήδη καταρτίζει τον Β' τόμον του ιδίου συγγράμματος. Εξετάσετε εις το βιβλιοπωλείον και τυπογραφείον Καλέργη Πανεπιστημίου 22β το οποίον έχει αναλάβει και την έκδοσιν των συγγραμμάτων του. 
Την πρωίαν εάν ερευνηθούν τα θυλάκιά του θα ευρεθή η εφημερίς Ριζοσπάστης, του οποίου υπήρξε άλλοτε Διευθυντής. 
Εχει δύο τέκνα εκ των οποίων το έν ονομάζεται Λενίν και τώρα το έτερον σκέπτεται να το αφιερώση εις την Ρωσσικήν ονοματολογίαν και αυτό ως άρτι γεννηθέν. 
Αθεος μέχρις αίματος συχνά κάμνει διδασκαλίαν περί αθεϊσμού. Μία παρακολούθησις και ανάκρισις δεν θα ήτο άσκοπος, καθόσον δεν θα έπρεπε η κοινωνία και ο αστισμός να τρέφη τέτοια φείδια εις τους κόλπους του. Σημειώσατε ότι ο κύριος αυτός αμοίβεται από την επιχείρησιν του Βάχου αντί μισθού μηνιαίως 10.000 διά τις υπέρ του κομμουνισμού ιδέας του και διά την λίαν καρποφόρον προπαγάνδαν του.

Μετά τιμής «Ενας αστός».

Λίγες ημέρες αργότερα, στις 5 Μαρτίου του 1932, το Τμήμα Γενικής Ασφάλειας ενημέρωνε την αστυνομική διεύθυνση της Αστυνομίας Πόλεων Αθηνών: «Λαμβάνομεν την τιμήν ν’ αναφέρωμεν σχετικώς με την υπ’ αριθ. 908 Φ. 26/328 από 29-2-32 υμετέραν διαταγήν, ότι ο Ιωάννης Κορδάτος είναι γνωστός κομμουνιστής, τον οποίον ανέκαθεν έχει υπ’ όψει της η υπηρεσία μας. Οσον αφορά τας εν τη Εταιρεία “Βάχος” προπαγανδιστικάς ενεργείας του διεπιστώσαμεν ότι δεν συντρέχει περίπτωσις ποινικής αυτού διώξεως».

Ενα άλλο έγγραφο της ίδιας περιόδου που αναφέρεται στον Γιάνη Κορδάτο, με ημερομηνία 2-3-1932, αφορά ενημερωτικό σημείωμα του υπουργείου Εξωτερικών προς το υπουργείο Εσωτερικών (Διεύθυνση Γενικής Ασφαλείας).
Στο έγγραφο αυτό σημειώνεται ότι η γερμανική Αστυνομία σε κατάσχεση υλικού που έκανε στα γραφεία της «Ενωσης Κατά του Ιμπεριαλισμού και της Εθνικής Ανεξαρτησίας», ανακάλυψε πως αυτή η Ενωση ήθελε να δημιουργήσει παράρτημα στην Ελλάδα και έστελνε έντυπα και επιστολές σε διάφορους Ελληνες και οργανώσεις. Ανάμεσά τους ο Γιάνης Κορδάτος, ο Δημήτρης Γληνός, ο «Ριζοσπάστης» και η Ενωτική ΓΣΕΕ.

Μέσα στη δεκαετία του 1930 δεν υπάρχει άλλο έγγραφο των Αρχών στον φάκελο του Κορδάτου πλην ενός με ημερομηνία 11-7-1939, όπου το Τμήμα Γενικής Ασφαλείας ζητά από τη Διεύθυνση Εγκληματολογιών Υπηρεσιών δυο αντίτυπα φωτογραφίας του Γιάνη Κορδάτου.

ΚΑΤΟΧΗ-ΕΜΦΥΛΙΟΣ

Στη διάρκεια της κατοχής η Ασφάλεια δεν έκανε καταγραφές για τον Γιάνη Κορδάτο ή έκανε αλλά δεν υπάρχουν τέτοια στοιχεία στον φάκελό του.
Η πρώτη καταγραφή φέρει ημερομηνία 25-5-1946 όπου ο Κορδάτος αναφέρεται ως μέλος του Δ.Σ. του Ελληνογιουγκοσλαβικού Συνδέσμου.
Μια δεύτερη καταγραφή αφορά το γεγονός ότι ο Κορδάτος -μαζί με άλλους διανοούμενους- υπέγραψε υπόμνημα διαμαρτυρίας κατά του Γ’ Ψηφίσματος, το οποίο δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη» στις 16-6-1946.
Η τρίτη καταγραφή εμφανίζει τον Κορδάτο ως ιδρυτικό μέλος του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου. Επίσης υπάρχουν ορισμένες καταγραφές δημοσιευμάτων στον Τύπο που φέρουν το όνομά του. Η Ασφάλεια αυτή την περίοδο στα έγγραφά της χαρακτηρίζει τον Κορδάτο κομμουνιστή, θεωρητικό συγγραφέα και δημοσιογράφο του ΚΚΕ.

Ο Κορδάτος συνελήφθη στις 14 Ιουλίου 1947 στο πλαίσιο των μαζικών συλλήψεων που έγιναν τότε σε Αθήνα, Πειραιά αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα.
Τον συνέλαβαν ο αστυνόμος Ιωάννης Καραχάλιος, ο υπαστυνόμος Γεώργιος Παναγούλιας και ο αστυφύλακας Νικόλαος Ντουμπάρας.
Μετά τη σύλληψή του κρατήθηκε και αυθημερόν βγήκε απόφαση εξορισμού του για ένα έτος στην Ικαρία.
Από την εξορία απολύθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου του 1947 ύστερα από αναστολή της ποινής του με απόφαση του υπουργείου Δημόσιας Τάξης. Μαζί του απολύθηκαν και οι Βαλέτας Γιώργος, Γρηγοριάδης Σάλωνας, Καβαφάκης Χρήστος, Κάτρης Γιάννης κ.ά.

Στις αρχές του 1949 η Ασφάλεια στρέφει την προσοχή της στους παλιούς συντάκτες των απαγορευμένων εφημερίδων, δηλαδή κομμουνιστικών και ΕΑΜικών, σε μια προσπάθεια να διερευνήσει τη στάση που κρατούσαν εκείνο το διάστημα.
Ο Γιάνης Κορδάτος καλείται στην Ασφάλεια και στις 10-3-1949 καταθέτει υπόμνημα προς τη Διεύθυνση Ασφαλείας της Αστυνομίας Πόλεων Αθηνών.

Στο υπόμνημα αυτό γράφει: «Λαμβάνω την τιμήν να γνωρίσω υμίν ότι ως επαγγελματίας δημοσιογράφος ηργάσθην επί δεκαετίαν και πλέον εις την εφημερίδα “Βραδυνή” και μετά την απελευθέρωσιν της χώρας μας εις τα “Καθημερινά Νέα”, εις την “Ανεξαρτησία”, εις τον “Ριζοσπάστη”, εις την “Ελεύθερη Ελλάδα” και εις τα “Νέα”. Εις τας ως άνω εφημερίδας έγραφα μόνον επιφυλλίδας καθαρώς ιστορικού περιεχομένου και ουδεμίαν άλλη ανάμειξιν είχον εις την σύνταξίν των. Αλλωστε από του 1925 οπότε αποχώρησα του ΚΚΕ έπαυσα να αναμειγνύομαι εις την πολιτική και είμαι αφοσιωμένος εις έρευνας κοινωνιολογικός και ιστορικός καθαρώς θεωρητικού περιεχομένου».

Περισσότερες περιπέτειες αυτό το διάστημα ο Κορδάτος δεν φαίνεται να έχει. Παρ’ όλα αυτά οι κινήσεις του παρακολουθούνται και καταγράφονται οι σημαντικότερες πολιτικές του δραστηριότητες όπως:

Τον Φεβρουάριο του 1950 συμμετείχε δραστήρια σε προεκλογικές συγκεντρώσεις της Δημοκρατικής Παράταξης, ενώ τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, μαζί με άλλους διανοούμενους, έχει υπογράψει υπέρ της Διακήρυξης της Στοκχόλμης για την Ειρήνη.
Την ίδια περίοδο αρθρογραφεί στην εφημερίδα «Δημοκρατικός» όπως και στο περιοδικό «Ανταίος», και η Ασφάλεια κρατάει αρχείο των δημοσιευμάτων του.

Σοβαρά μπλεξίματα με τις Αρχές θα αποκτήσει στις αρχές του 1951, όταν θα εμπλακεί στην υπόθεση Μπελογιάννη.

ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ ΚΑΙ 0 ΓΙΑΝΗΣ ΚΟΡΔΑΤΟΣ

Ο Κορδάτος συνελήφθη για την υπόθεση Μπελογιάννη στις 27-1-1951 ύστερα από καταθέσεις που τον ενέπλεκαν στο δίκτυο πληροφοριών του παράνομου ΚΚΕ. Μια πλήρης εικόνα σε ό,τι αφορά την περίπτωσή του καταγράφεται στην προανακριτική Εκθεση Κροντήρη για την πρώτη δίκη του Μπελογιάννη, με βιογραφικά στοιχεία για την όλη δράση του Κορδάτου, όπως τα είχαν συλλέξει και αξιολογήσει οι διωκτικές αρχές.

Το σχετικό απόσπασμα υπάρχει στον Φάκελό του και θα το παραθέσουμε (ολόκληρη η Εκθεση έχει κυκλοφορήσει στο βιβλίο «Υπόθεση Νίκου Μπελογιάννη - Η προανακριτική έκθεση της Ασφάλειας για την πρώτη δίκη», Ερευνα-Επιμέλεια: Γιώργος Πετρόπουλος, Νίκος Χατζηδημητράκος, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2015).

«ΚΟΡΔΑΤΟΣ Ιωάννης του Κωνσταντίνου και της Ζηνοβίας, ετών 60, εκ Ζαγοράς Βόλου, κάτοικος Αθηνών, οδός Λυδίας 11, δικηγόρος - συγγραφεύς -δημοσιογράφος. 
Ούτος από του 1917 ανεμίχθη εις την Σοσιαλιστικήν κίνησιν και κατά το επόμενον έτος εγένετο μέλος του νεοϊδρυθέντος Σοσιαλιστικού Κόμματος, του μετονομασθέντος κατά το 1920 εις Κομμουνιστικόν. 

Του τελευταίου τούτου εξελέγη και γραμματεύς, χρηματίσας ως τοιούτος από του 1921 μέχρι του 1924, ότε, διαφωνήσας επί της ακολουθουμένης υπό του Κ.Κ.Ε. πολιτικής εις το ζήτημα της αυτονομήσεως της Μακεδονίας και Θράκης, απεχώρησε τούτου. 
Αν και απεχώρησε του Κ.Κ.Ε., δεν άλλαξε ιδεολογίαν, εξακολουθών, ως βέβαιοί, να πιστεύη και μέχρι σήμερον εις τον επιστημονικόν σοσιαλισμόν (Μαρξισμόν), φρονών ότι ούτος εξυπηρετεί τα συμφέροντα των εργαζομένων και ότι είναι η ιδεολογία του μέλλοντος. 

Εννοείται ότι κατά το απώτερον παρελθόν το Κ.Κ.Ε. κατηγόρησε τούτον ως αποστάτην. Από της αποχωρήσεώς του εκ του Κ.Κ.Ε. συνέγραψε διάφορα βιβλία και μπροσούρες, ως “Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως” (έτος 1924), “Η ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας” (έτος 1946), “Η Παλαιά Διαθήκη υπό το φως της κριτικής” (έτος 1947), “Τα σημερινά προβλήματα του Ελληνικού Λαού” (έτος 1945), “Ρήγας Φερραίος” (έτος 1945), “Επέμβασις Αγγλων εις την Ελλάδα” (έτος 1945) και “Αγροτική εξέγερση του Κιλελέρ” (έτος 1946). 

Επίσης εδημοσίευσε εις διαφόρους εφημερίδας και περιοδικά, και ιδία εις τον “Ριζοσπάστην”, την “Ελεύθερη Ελλάδα”, τον “Ρίζο της Δευτέρας” και τον “Ανταίον”, και τελευταίως εις τον “Δημοκρατικόν”, άρθρα και ιδία επιφυλλίδας υπό το πνεύμα του Μαρξισμού. Κατά το στασιαστικόν κίνημα του Δεκεμβρίου του 1944 συνελήφθη και εκρατήθη επί τινας ημέρας εις στρατόπεδον συγκεντρώσεως, αφεθείς ακολούθως ελεύθερος. 

Κατά τον Μάρτιον του 1945 εδολοφονήθη ο υιός του Κωνσταντίνος παρ’ αγνώστων, γεγονός το οποίον έφερε τούτον έτι πλησιέστερον προς το Κ.Κ.Ε. Εις εκδοθείσαν ένα περίπου μήνα αργότερον μελέτην του υπό τον τίτλον “Τα σημερινά προβλήματα του Ελληνικού Λαού” γράφει τα εξής: “Στο γυιο μου Κώστα (Ερρίκο), που είκοσι τεσσάρων χρόνων παλληκάρι αγωνίστηκε για τις λαϊκές ελευθερίες και για τις ιδέες του δολοφονήθηκε από τους φασίστες στις 23 του Μάρτη 1945, αφιερώνω τούτη μου τη μελέτη πιστεύοντας πως το αίμα του θα ποτίση το δέντρο της λευτεριάς”. 

Δικαιολογών την απόφασίν του να δημοσιογραφή εις την εφημερίδα “Ριζοσπάστη”, ήτις, ως γνωστόν, είναι επίσημον όργανον της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε., αναφέρει τα εξής: “Τούτο έπραξα αφ’ ενός μεν διότι η ‘Βραδυνή’, εις ην ειργαζόμην ως τακτικός συντάκτης, με απέλυσε και αντιμετώπιζα οικονομικός δυσχερείας, και αφ’ ετέρου διότι με παρεκάλεσε προσωπικώς ο Σιάντος να δεχθώ να γράψω ιστορικός επιφυλλίδας εις τον ‘Ριζοσπάστην’. Δεν αποκρύπτω δε ότι, επειδή είχεν επικρατήσει η αντίληψις από την πολεμικήν του Κ.Κ.Ε. ότι είμαι αποστάτης της ιδεολογίας, εκάμφθην και έδιδα συνεργασίαν εις τον ‘Ριζοσπάστην’, επιθυμών να αποκαταστήσω την μνήμην μου. Εις τούτο συνετέλεσεν επίσης και η γενομένη τον Απρίλιον του 1945 δολοφονία του εικοσιτετραετούς υιού μου υπό ομάδος της δεξιάς”.

»Υπήρξε εκ των ιδρυτικών μελών του Ελληνο-σοβιετικού Συνδέσμου και μέλος του Ελληνογιουγκοσλαβικού Συνδέσμου. Τον Ιούνιον του 1946 η εφημερίς “Ριζοσπάστης” εδημοσίευσε διαμαρτυρίαν αυτού και άλλων αριστερών διανοουμένων επιστημόνων προς την Δ' Αναθεωρητικήν Βουλήν των Ελλήνων και “την Διεθνή κοινήν γνώμην” κατά του υπό ψήφισιν τότε Γ' ψηφίσματος “περί εκτάκτων μέτρων κατά των επιβουλευομένων την Δημοσίαν Τάξιν και Ακεραιότητα της Χώρας”. 
Την 14ην Ιουλίου 1947, συλληφθείς, εξετοπίσθη ως επικίνδυνος διά την Δημοσίαν Ασφάλειαν, κατά Σεπτέμβριον όμως ιδίου έτους αφέθη ελεύθερος κατόπιν διαταγής του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως.

»Από της εποχής ακόμη της εχθρικής κατοχής το Κ.Κ.Ε. είχεν οργανώσει ευρύ δίκτυον πληροφοριών εξ εμπίστων και ικανών στελεχών και μελών αυτού διά την συλλογήν χρησίμων πληροφοριών. Το δίκτυον τούτο διετηρήθη και μετά την συμφωνίαν της Βάρκιζας, τομέα δε τούτου διηύθυνε μέχρι της 7ης Απριλίου 1948 ο απολυθείς δημοδιδάσκαλος Κυριακόπουλος Κυριάκος. Τούτον συλληφθέντα κατά την ως άνω χρονολογίαν, διεδέχθη ο απολυθείς καθηγητής Παπαγεωργίου Δημήτριος, όστις έκτοτε διηύθυνε τον τομέα τούτον μέχρι του Μαρτίου του 1949, ότε, συλληφθέντος του Στεργίου Αναστασιάδη, μέλους του ΓΊ.Γ. της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε., έπαυσε λειτουργούν το δίκτυον πληροφοριών του Κ.Κ.Ε. 

Μεταξύ των προσώπων τα οποία εχρησιμοποίει ο Παπαγεωργίου κατά το διάστημα τούτο διά την συλλογήν χρησίμων πληροφοριών περιελαμβάνετο και ο ανωτέρω Κορδάτος Ιωάννης, μεθ’ ου, κατόπιν εντολής του Κ.Κ.Ε., ήλθε προσωπικώς εις επαφήν διά συνθήματος αναγνωρίσεως, επισκεφθείς τούτον εις την οικίαν του. 
Προηγουμένως τον Κορδάτον καθωδήγει ο Κων/ νος Μενεΐδης, δικηγόρος. Εις τον Παπαγεωργίου έδιδεν ούτος πληροφορίας επί χρονικόν διάστημα δύο έως τριών μηνών κατά το έτος 1948, και κατόπιν τας πληροφορίας ταύτας έδιδε μέσω του Μήλιου Λαζάρου, απολυθέντος καθηγητού, μεθ’ ου τον έφερεν εις επαφήν. 
Μετά των ανωτέρω συνηντάτο ο Κορδάτος προς τον σκοπόν τούτον εις την οικίαν του, εις τα βιβλιοπωλεία Καβράκου και Ζαχαροπούλου, εις το γραφείον του δικηγόρου και πολιτευτού Τζερμιά, ως και εις τον διάδρομον του γραφείου του πολιτευτού Βουδούρη, αι δε πληροφορίαιτας οποίας έδιδεν αφεώρουν κυρίως την πολιτικήν εν γένει κατάστασιν.

»Οταν κατά το θέρος του 1950 ήρχισε και πάλιν λειτουργούν το δίκτυον πληροφοριών του Κ.Κ.Ε., υπό τον Κανελλόπουλον Αθανάσιον με βοηθόν τον Παπαγεωργίου Δημήτριον, ο τελευταίος ούτος ήλθε και πάλιν εις επαφήν με τον Κορδάτον και ελάμβανεν έκτοτε παρ’ αυτού πληροφορίας μέχρι των αρχών του τρίτου δεκαημέρου του μηνός Δεκεμβρίου 1950, ότε, κατόπιν των γενομένων συλλήψεων παρά της υπηρεσίας μας ηγετικών στελεχών του Κ.Κ.Ε., έπαυσε λειτουργούν και το δίκτυον πληροφοριών του Κ.Κ.Ε.

»Την 27ην/1/1951, συλληφθείς και εξετασθείς, ισχυρίσθη ότι μόνον τον Παπαγεωργίου εγνώρισε κατά το έτος 1948, και τότε διότι τον επεσκέφθη δις ή τρις εις την οικίαν του, και μάλιστα υπό άλλο όνομα, διά να δανεισθή το βιβλίον του “Εισαγωγή εις την ιστορίαν της Ελληνικής Κεφαλαιοκρατίας”, και ότι κατά τας μετ’ αυτού συζητήσεις, ερωτώμενος επί της πολιτικής καταστάσεως, φυσικόν ήτο να λέγη την γνώμην του, χωρίς όμως να γνωρίζη ότι ο Παπαγεωργίου ενήργει κατ’ εντολήν του Κ.Κ.Ε. Διά τον Μήλιον ισχυρίσθη ότι είναι άγνωστον πρόσωπον εις αυτόν και ουδέποτε συνηντήθη μετ’ αυτού. 

Οι ισχυρισμοί ούτοι είναι ανακριβείς διότι τόσο ο Παπαγεωργίου τόσον (ΣτΕ: όσον) και ο Μήλιος η αξιοπιστία των οποίων δεν δύναται να αμφισβητηθή, εβεβαίωσαν κατηγορηατικώς ότι εν γνώσει του παρείχεν εις αυτούς υπέρ του  Κ.Κ.Ε. πληροφορίας, τοσούτω μάλλον καθ’ όσον με τον μεν πρώτον συνεδέθη διά συνθήματος αναγνωρίσεως, με τον δε δεύτερον μέσω του πρώτου και πολλάκις συνηντήθη μετ’ αυτών εις την οικίαν του και τα προαναφερθέντα βιβλιοπωλεία και γραφεία. 

Ο Παπαγεωργίου μάλιστα υποστηρίζει ακόμη ότι, πριν έλθη εις επαφήν με τον Κορδάτον, ο τελευταίος ούτος συνειργάζετο εις τον τομέα πληροφοριών του Κ.Κ.Ε. μετά του δικηγόρου Μενεΐδη Κων/νου. Ο ισχυρισμός του εξ άλλου ότι ο Παπαγεωργίου τον επεσκέφθη εις την οικίαν του δις ή τρις, και ουχί υπό το πραγματικόν του όνομα, διά να δανεισθή έν βιβλίον του, το οποίον μάλιστα είχεν εξαντληθή, και ότι μετ’ αυτού, του οποίου ούτε καν το όνομα εγνώριζε, συνεζήτει επί της πολιτικής καταστάσεως δεν είναι δυνατόν να θεωρηθή ως σοβαρός, διότι από της πρώτης επισκέψεώς του ηδύνατο να γνωρίση ότι στερείται του βιβλίου τούτου και ώφειλε να αποφυγή οιανδήποτε πολιτικήν συζήτησιν με πρόσωπον το οποίον ουδόλως εγνώριζεν.

»Διά πάντα ταύτα έχομεν την γνώμην ότι ούτος από πολλού χρόνου ειργάζετο υπέρ της επικρατήσεως του Κ.Κ.Ε. και τα αντιθέτως παρ’ αυτού υποστηρίζόμενα δεν είναι αληθή.

(Ορα καταθέσεις: Παπαγεωργίου Δημητρίου, Μή-λιου Λαζάρου και ιδίου)».

Ο Γιάνης Κορδάτος -όπως και άλλοι συγκατηγορούμενοί του- αποφυλακίστηκε προσωρινά στις 26-7-1951 μέχρι την εκδίκαση της υπόθεσης. Στη δίκη αθωώθηκε. Κράτησε την ίδια στάση με αυτήν που κρατούσε όλο το προηγούμενο διάστημα. Δήλωσε πως δεν έχει σχέση με το ΚΚΕ και πως είναι οπαδός του επιστημονικού σοσιαλισμού, δηλαδή του μαρξισμού.

ΚΟΡΔΑΤΟΣ ΚΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ

Η απολογία του στη δίκη και ειδικά η αναφορά του ότι έφυγε από το ΚΚΕ γιατί διαφώνησε στο Μακεδονικό προκάλεσε την αντίδραση του Νίκου Μπελογιάννη, ο οποίος είπε στη δική του απολογία: «Ερχομαι τώρα στο Μακεδονικό: Εδώ έγινε η μεγαλύτερη καπηλεία και στάλθηκαν εκατοντάδες άνθρωποι στο εκτελεστικό απόσπασμα. Καπηλεία δεν δίστασε να κάνει και ο Κορδάτος, που σκάλισε αρκετά το παρελθόν και δήλωσε εδώ πέρα ότι απομακρύνθηκε από την ηγεσία του ΚΚΕ γιατί διαφώνησε στο μακεδονικό ζήτημα. Αυτό δεν είναι καθόλου σωστό, γιατί ο Κορδάτος έφυγε από το κόμμα γι’ άλλους λόγους, τελείως άσχετους με αυτό το ζήτημα».

Ο Μπελογιάννης έχει κατά βάση δίκιο σ’ αυτή την επισήμανσή του. Είναι αλήθεια ότι ο Κορδάτος βρέθηκε στην πλευρά των διαφωνούντων στο 3ο Εκτακτο Συνέδριο του ΚΚΕ, του 1924, στο οποίο υιοθετήθηκε η θέση για ανεξάρτητη Μακεδονία-Θράκη στο πλαίσιο μιας Βαλκανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας. Στο συνέδριο αυτό, όπως προκύπτει από τα πρακτικά του, το βάρος της κατάθεσης και υπεράσπισης της άποψης των διαφωνούντων το σήκωσε ο Θωμάς Αποστολίδης.
Ο Κορδάτος δεν μίλησε. Οι διαφωνούντες δεν τάχθηκαν ευθέως εναντίον της θέσης που υιοθέτησε το συνέδριο. Υποστήριξαν, όμως, ότι αυτή χρειαζόταν πρώτα προπαρασκευή μέσα στον λαό και στις μειονότητες της ελληνικής Μακεδονίας («Το Τρίτο Εκτακτο Συνέδριο του ΚΚΕ - Πρακτικά», έκδοση του Ιστορικού Τμήματος της Κ.Ε. του ΚΚΕ, Αθήνα 1991, σελ. 99-131).

Είναι επίσης αλήθεια ότι το ΚΚΕ μετά το 1024 -και κυρίως όταν άρχισαν να εμφανίζονται διαφωνίες στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα- μπήκε σε φάση κρίσης η οποία οδήγησε σε διάσπαση το 1927. Αρχικά με την εμφάνιση ενός ευρύτερου αντιπολιτευτικού ρεύματος που πάνω-κάτω αντιστοιχούσε στην ενωμένη αντιπολίτευση των Τρότσκι - Κάμενεφ - Ζινόβιεφ του Σοβιετικού Κ.Κ. και στη συνέχεια με τον διαχωρισμό από αυτό το σχήμα του τροτσκιστικού ρεύματος.

Στον προσυνεδριακό διάλογο που έγινε από τέλη Ιανουαρίου ως αρχές Απριλίου του 1927 και αφορούσε το 3ο Τακτικό Συνέδριο του ΚΚΕ, ο Κορδάτος συμμετείχε ενεργά με μακροσκελέστατα άρθρα του τα οποία δημοσιεύτηκαν στον «Ριζοσπάστη» στις 8 και από 15 έως 21/2/1927.
Η ουσιαστική αποστασιοποίησή του από το ΚΚΕ τότε ξεκινάει. Μετά το 3ο Τακτικό Συνέδριο του κόμματος και τη διάσπασή του.
Συνεπώς, οι λόγοι που οδηγήθηκε εκτός ΚΚΕ δεν αφορούν αποκλειστικά και κυρίως το Μακεδονικό. Προφανώς η κύρια αιτία ήταν η κρίση στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και στο ΚΚΕ και η επίδραση που είχαν πάνω του απόψεις οι οποίες βρίσκονταν στα αντιπολιτευτικά ρεύματα εκείνης της περιόδου.
Μάλιστα το 1927, από τις στήλες του «Ριζοσπάστη» κατηγορήθηκε με στοιχεία ότι αρθρογραφούσε με ψευδώνυμο στο γαλλικό περιοδικό «Προλεταριακή Επανάσταση» του διαγραμμένου από το Γαλλικό Κ.Κ. και την κομμουνιστική Διεθνή Σουβαρίν.

Η Ασφάλεια τα γνώριζε όλα αυτά. Πρόβαλλε όμως τη διαφωνία του Κορδάτου στο Μακεδονικό γιατί ήθελε να την αξιοποιεί σε βάρος του ΚΚΕ, ειδικά μετά τις αποφάσεις της 5ης Ολομέλειας της Κ.Ε. του κόμματος το 1949.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, τα όσα είπε ο Κορδάτος στη δίκη και η αποδοκιμασία του από τον Μπελογιάννη οδήγησαν την Ασφάλεια να του αλλάξει κατηγορία επικινδυνότητας ως κομμουνιστή. Συγκεκριμένα, την 1η Φεβρουάριου του 1952 η Υποδιεύθυνση Γενικής Ασφαλείας Αθηνών αναφέρει σε έγγραφό της: «Κατόπιν της εκδηλωθείσης εις το Στρατοδικείον αντιθέσεώς του προς το Κ.Κ.Ε. δέον να καταχωρήσητε εις την κατάστασιν επικινδύνων κομμουνιστών Β' κατηγορίας, να έχητε όμως τούτον υπ’ όψιν αναφέροντες περί της επιδεικνυομένης διαγωγής του».

ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ ΜΑΡΞΙΣΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ

Στη δεύτερη δίκη Μπελογιάννη ο Κορδάτος δεν είχε καμία εμπλοκή. Υπέγραψε όμως υπόμνημα μαζί με άλλους διανοούμενους ζητώντας να μην εκτελεστούν ο Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του. Υπόμνημα, επίσης, είχε υπογράψει για την απελευθέρωση του Μανώλη Γλέζου.

Η Ασφάλεια παρακολουθεί κάθε του κίνηση και καταγράφει τις σπουδαιότερες εξ αυτών. Ιδιαίτερη προσοχή δίνει στην αλληλογραφία του και ειδικά σε αυτήν που προέρχεται από το εξωτερικό. Για παράδειγμα, αρχές του 1954 αποστέλλεται στον Κορδάτο δέμα μέσα στο οποίο υπάρχει ένα βιβλίο στη γερμανική γλώσσα. Το βιβλίο αφορούσε την Αρχαία Ελλάδα και το είχε στείλει από τη Βιέννη ο γνωστός ιστορικός Πολύχρονης Ενεπεκίδης.
Η Ασφάλεια παρακρατεί το δέμα και το αποστέλλει στην ΚΥΠ για τα περαιτέρω. Στο σχετικό σημείωμα αναφέρονται πληροφορίες για τη δράση του Κορδάτου, ανάμεσα στις οποίες και η εξής: «Εξορισθείς προπολεμικώς εις Ακροναυπλίαν». Είναι το μοναδικό σημείωμα της Ασφάλειας στον Φάκελο Κορδάτου που γράφει για εξορισμό του στην Ακροναυπλία.

Ο Γιάνης Κορδάτος ολοκλήρωσε τον βίο του απόλυτα συνεπής στην επιλογή του να παραμείνει διανοούμενος μαρξιστής και συγγραφέας. Σε όλη τη δεκαετία του 1950 συνέχισε το ερευνητικό ιστορικό του έργο, έγραφε άρθρα στην «Αυγή», έκανε διαλέξεις ιστορικού περιεχομένου, συμμετείχε στον Ελληνοσοβιετικό Σύνδεσμο και στο κίνημα ειρήνης και εκδηλωνόταν πολιτικά στις προεκλογικές περιόδους συμμετέχοντας στις εκδηλώσεις της ΕΔΑ.

Στο Ατομικό Δελτίο του, που συνέταξε η Ασφάλεια στις 2-2-1961, αναγράφεται ότι πολιτικά δραστηριοποιείται «κατά την εκάστοτε προεκλογική περίοδο (...) και κινείται αόκνως και επικινδύνως υπέρ της επικρατήσεως των κομμουνιστικών αντιλήψεων». Για τη μόρφωσή του σημειώνεται ότι ήταν μεγάλη, ότι είχε μεγάλο κύρος και ότι ουδέποτε υπέγραψε δήλωση μετάνοιας. Προστίθεται, μάλιστα, ότι κλήθηκε στην Ασφάλεια στις 10-10-1960 γι’ αυτό το θέμα αλλά «δεν προσήλθε».

Ο Γιάνης Κορδάτος πέθανε στις 28-4-1961 από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου. Αλλά δεν ξεχάστηκε. Το συγγραφικό έργο του συνεχίζει ώς τις μέρες μας να αποτελεί ανεξάντλητη πηγή γνώσεων. Ο ίδιος έθεσε τις βάσεις της Ιστορίας ως επιστήμης στην Ελλάδα. Υπήρξε ο πρωτεργάτης και ο δημιουργός της ελληνικής μαρξιστικής ιστορικής σχολής.

Πηγή: "Οι γενικοί γραμματείς του ΚΚΕ μέσα από τους φακέλους της ασφάλειας" - Εκδοση της "Εφημερίδας των Συντακτών".