Ο Μάης της ρήξης, ο Μάης της ανατροπής, ο Μάης της εξέγερσης, ο Μάης της ανταρσίας, ο Μάης του ’68.0 μήνας κατά τον οποίο άλλαξαν η νοοτροπία και η στάση ζωής του κόσμου, είτε συμμετείχε ενεργά στην εξέγερση είτε όχι, μέσα από τα μάτια ενός αναρχικού καλλιτέχνη, του Ζαν-Ζακ Αεμπέλ, ο οποίος από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 προμήνυε με τις καλλιτεχνικές του παρεμβάσεις τον Μάη της γιορτής της πραγματικής ζωής.
- Ο Μάης ξεκινά τον Γενάρη με το σπάσιμο μιας βιτρίνας στη διάρκεια μιας αντιαμερικανικης διαδήλωσης και τη σύλληψη ενός φοιτητή.
Κι όμως τίποτε δεν προμήνυε ότι πέντε μήνες μετά η εξέγερση θα εξαπλωνόταν στους δρόμους. Τόσο «τίποτε» που στις 15 Μαρτίου 1968 ο Πιερ Βιανσόν-Ποντέ δημοσίευε στη «Monde» ένα άρθρο με τίτλο «Οταν η Γαλλία πλήττει...». Και έγραψε: «Αυτό που χαρακτηρίζει σήμερα τη δημόσια ζωή μας είναι η πλήξη. Οι Γάλλοι πλήττουν! Δεν μετέχουν ούτε από κοντά ούτε από μακριά στις μεγάλες αναταράξεις που συγκλονίζουν τον κόσμο». Πώς από την πλήξη των αρχών της άνοιξης οδηγηθήκαμε στη γενικευμένη εξέγερση του τέλους της ίδιας εποχής;
- Καταρχάς αυτή είναι η εκδοχή της αστικής τάξης για τον Μάη του ’68. Είναι η άποψη ενός δημοσιογράφου εντελώς ρηχού και νωθρού. Κατά τη γνώμη μου δεν πρέπει να κοιτάμε τον Μάη του ’68 υπό το πρίσμα της αστικής τάξης. Ναι μεν αυτή η οπτική έχει κυριαρχήσει, αλλά δεν αποτελεί καθόλου τη δική μου οπτική ή την οπτική όσων έζησαν σωματικά, ψυχικά και κοινωνικά τον Μάη του ’68 εκ των έσω. Πρέπει να προσέχουμε πολύ με τις σημασιολογικές κατηγορίες και τον κοινωνικό ρόλο των ομιλητών.
Δεν πλήτταμε τη δεκαετία του ’60. Κυριαρχούσαν η πάλη και οι κοινωνικοί, πολιτισμικοί και σεξουαλικοί αγώνες. Επομένως βρίσκω εντελώς γελοία αυτή την ιστορία της πλήξης.
Γνωρίζετε ίσως ότι την περίοδο πριν από τον Μάη του '68 διοργάνωνα happenings στην Ευρώπη (Γαλλία, Αγγλία, Ολλανδία, Ιταλία): επρόκειτο για εκδηλώσεις καλλιτεχνικού αλλά και πολιτικού ενδιαφέροντος οι οποίες συνέβαλλαν στον αγώνα επιβίωσης σε μια κοινωνία όπου κυριαρχούσε η καταπίεση του καπιταλισμού. Δεν διαχωρίσαμε ποτέ το πολιτικό από το πολιτισμικό, το φιλοσοφικό ή το ποιητικό κομμάτι. Επομένως, πιστέψτε μας, δεν είχαμε τον χρόνο να βαρεθούμε. Μπορεί οι δημοσιογράφοι της «Monde» να έπλητταν, εμείς πάλι καθόλου!
- Συμμετείχατε στο Κίνημα της 22ας του Μάρτη (Mouvement du 22 Mars). Τι ήταν, τι ζητούσε και ποια ήταν η απήχησή του;
- Το Κίνημα της 22ας του Μάρτη ήταν ένας συνασπισμός ακροαριστερών κινημάτων. Απαρτιζόταν από τροτσκιστές (πέντε διαφορετικές ομάδες), μαοϊκούς (όσους βρίσκονταν στην υπηρεσία της Κίνας και χρηματοδοτούνταν απευθείας από την πρεσβεία της Κίνας αλλά και από πιο ελευθεριακούς μαοϊκούς), από κινήματα αναρχικών στα οποία συμμετείχα κι εγώ, από καταστασιακούς, ένα ρεύμα εξαιρετικά ριζοσπαστικό και σημαντικό. Απαρτιζόταν κυρίως από μια μεγάλη ομάδα νέων ανθρώπων, μη οργανωμένων, οι οποίοι ωστόσο ήταν ιδιαιτέρως παρόντες και ενεργητικοί.
Η πλειονότητα των ατόμων δεν ήταν οργανωμένη. Ολοι αυτοί συσπειρώθηκαν και προέκυψε συνασπισμός. Αυτό συνέβη στις γενικές συνελεύσεις στη Ναντέρ αλλά και αλλού. Αυτή η συσπείρωση γέννησε το Κίνημα της 22ας του Μάρτη.
Εγώ δεν ήμουν φοιτητής, αλλά είχα διοργανώσει happenings ένα δυο χρόνια πριν από τον Μάη του ’68 στο Πανεπιστήμιο της Ναντέρ. Με είχε καλέσει ο φιλόσοφος Ανρί Λεφέβρ, φίλος μου και καθηγητής εκεί, ο οποίος πίστευε ότι οι διεκδικήσεις των φοιτητών ήταν αρκετά συντεχνιακές, με την έννοια ότι η πλειονότητα δεν ήθελε να μεταμορφώσει στ' αλήθεια το σύνολο της κοινωνίας. Ετσι ο Ανρί Αεφέβρ, ο μεγάλος φιλόσοφος, πρόδρομος του Μάη του ’68, με προσκάλεσε να διοργανώσω δραστηριότητες, happenings, με σκοπό να διευρυνθεί το κίνημα μέσω πολύ πιο ριζοσπαστικών ενεργειών και να στηριχτούν τα πιο ριζοσπαστικά ρεύματα.
Στην εφημερίδα «Le Pave» καταστήσαμε σαφές το πρόγραμμά μας, το οποίο δεν ήταν στην πραγματικότητα πρόγραμμα αλλά το όνειρό μας. Διαμορφώσαμε το όνειρο μιας κοινωνίας ριζικά διαφορετικής, βασισμένης ξεκάθαρα στην απόλυτη καταστροφή του καπιταλισμού, στο τέλος της σκλαβιάς του μισθωτού και της αποξενωμένης εργασίας. Προβάλαμε ξεκάθαρα την αναγκαιότητα της αυτοδιαχείρισης και την εφευρετική, ποιητική διάσταση του «πολιτικού».
Οπως ήταν αναμενόμενο, υπήρξε άμεση σύγκρουση με τις συνδικαλιστικές οργανώσεις και τα πολιτικά κόμματα. Γιατί σε αυτή την κοινωνία, τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ελλάδα αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, τα συνδικάτα και τα κόμματα της Δεξιάς ή της Αριστερός συνδιαχειρίζονται το καπιταλιστικό σύστημα και δεν θέλουν καθόλου να ακούσουν για άμεση δημοκρατία και αυτοδιαχείριση.
Επομένως, το Κίνημα της 22ας του Μάρτη ήταν ένας ξεσηκωμός που ξέσπασε στο Πανεπιστήμιο της Ναντέρ, ο οποίος γρήγορα ξέφυγε από τα όρια του πανεπιστημιακού κόσμου. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Μάης του ’68 ήταν πάνω απ’ όλα η μεγαλύτερη γενικευμένη απεργία στα χρονικά του καπιταλισμού. Περισσότερα από δέκα εκατομμύρια κόσμου συμμετείχαν στην απεργία.
Αυτό σήμαινε ότι τα λεωφορεία, τα μετρό, τα τρένα και τα αεροπλάνα δεν λειτουργούσαν καθόλου και ότι όλα τα γραφεία και τα υπουργεία ήταν κλειστά. Ο Ντε Γκολ δεν μπορούσε να βρει στο τηλέφωνο τους ίδιους τους υπουργούς του. Εξάλλου δραπέτευσε με το ελικόπτερο, προσπαθώντας να βρει καταφύγιο στο Μπάντεν-Μπάντεν στη Γερμανία, στον στρατηγό Μασού. Το πυραμιδοειδές σύστημα της κρατικής εξουσίας κατεδαφίστηκε.
Οι δημοσιογράφοι μιλούν μονάχα για τις φοιτητικές αναταραχές και τα οδοφράγματα, τα οποία φυσικά και ήταν σημαντικά αλλά δεν ήταν μόνο αυτά ο Μάης του ’68. Ηταν πρωτίστως η γενική απεργία: όλοι σταμάτησαν να δουλεύουν για το κεφάλαιο.
Ολοι κατέβηκαν στους δρόμους, όχι μόνο στο Παρίσι αλλά και σε άλλες πόλεις. Τα εργοστάσια, οι σχολές, τα ιδρύματα τελούσαν υπό κατάληψη, όπως και τα λύκεια. Αυτό το κίνημα των καταλήψεων ήταν μαζικό και συνάμα αυθόρμητο.
Αυτό που εξελισσόταν στο εσωτερικό των εργοστασίων ήταν θεμελιώδες. Ξαφνικά αντί να καταπιέζονται από τους εργοδότες και τα κεντρικά συνδικάτα, οι απεργοί έπαιρναν τον λόγο και μιλούσαν για ό,τι ήθελαν: αυτή καθαυτή η έννοια της αποξενωμένης εργασίας επικρίθηκε. Ορίστε τι ήταν ο Μάης του ’68: ένα όνειρο μετασχηματιστικής απελευθέρωσης και όχι η απλή αποδοχή ή η υπέρβαση των ορίων που μας επέβαλλε το καπιταλιστικό σύστημα: βγάζετε λίγα χρήματα, περιμένετε τη σύνταξη, κάνετε παιδιά, δημιουργείτε οικογένειες, πάτε στρατό και, κυρίως, το βουλώνετε.
Ολο αυτό εξερράγη τον Μάη. κι αν τον ερχόμενο Ιούνη η Δεξιά κέρδισε τις εκλογές, το πνεύμα του Μάη, αυτό το πνεύμα, διατηρήθηκε. Η κατάκτηση του λόγου και η έκφραση της ανθρώπινης επιθυμίας παρέμειναν ζωντανές και εξελίχτηκαν περισσότερο τη δεκαετία του 70. Αναζωογονήθηκαν ο φεμινισμός το κίνημα των ομοφυλοφίλων, το μαζικό κίνημα κατά της αποικιοκρατίας, τα κινήματα της πολιτικής οικολογίας και της διεθνοποίησης.
- Γιατί η Δεξιά κέρδισε τις εκλογές;
Ωστόσο το όνειρο για έναν καινούργιο κόσμο παραμένει πάντα επίκαιρο και ζωντανό. Συνεχίζουμε να ονειρευόμαστε. Οχι μόνο η γενιά μου αλλά και οι πολύ νέοι. Το πνεύμα του Μάη αδιαμφισβήτητα συνεχίζει να υπάρχει έως σήμερα. Στη διάρκεια του απεργιακού κινήματος κατά του Μακράν το 2018 δεσπόζει το εξής αντικυβερνητικό σύνθημα: «Γιορτάζουν την επέτειο του 1968. Εμείς συνεχίζουμε».
- Υπήρξατε αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας της παριζιάνικης εξέγερσης. Μπορείτε να μας μεταφέρετε τις εικόνες και τα γεγονότα που έμειναν χαραγμένα στη μνήμη σας;
- Θα σας κάνω μια μεταφορά. Η γενιά μου στη δεκαετία του '60 έπαιρνε τις λεγόμενες ψυχοβιταμίνες, όπως είναι η μαριχουάνα και η μεσκαλίνη. Σε πολλές προκαπιταλιστικές κοινωνίες έπαιρναν ουσίες με τρόπο τελετουργικό, οι οποίες βοηθούσαν στη διεύρυνση της συνείδησης και επέτρεπαν στον άνθρωπο να υπερβεί τα κοινωνικά, πολιτισμικά και πολιτικά όριά του.
Ο Μάης του ’68 θα μπορούσε να πει κανείς ότι λειτούργησε με τον ίδιο τρόπο. Ξαφνικά συνειδητοποιήσαμε ότι είχαμε νέες, απίστευτες και τεράστιες δυνατότητες ως άνθρωποι τις οποίες δεν είχαμε ποτέ εξερευνήσει. Οτι μπορούσαμε να επανεφεύρουμε την ίδια μας την ύπαρξη αλλά και τις κοινωνικές, διαπροσωπικές σχέσεις εν γένει. Οτι είχαμε τη δύναμη της φαντασίας. Το πιο ωραίο σλόγκαν του Μάη του ’68 ήταν «Η φαντασία στην εξουσία»: δώστε εξουσία στη φαντασία. Θέλαμε να εφεύρουμε αυτό που δεν υπήρχε ακόμη.
Ως καλλιτέχνης θεωρούσα πάντα ότι για όσους δεν ήταν καλλιτέχνες, ποιητές, φιλόσοφοι, αλλά προλετάριοι, γυναίκες και άντρες σκλάβοι της εργοδοσίας, οι οποίοι συνθλίβονταν και αυτοματοποιούνταν από την αποξενωτική εργασία, εκείνη η προσωπική, φιλοσοφική, πολιτική εμπειρία που συνίσταται στην υπέρβαση του εγώ μπροστά στην πραγματική καπιταλιστική κοινωνία ήταν προβληματική.
Κατάλαβα, εντέλει, επειδή το είδα και το έζησα τον Μάη, ότι μια άλλη ζωή ήταν εφικτή. Αν σπάσουμε τον κλοιό της εκμετάλλευσης και της αποξένωσης τον οποίο επιβάλλει το καπιταλιστικό σύστημα σε όλα τα άτομα της κοινωνίας, η δημιουργική φαντασία μπορεί να αναπτυχθεί σε όλους, όχι μόνο στους διανοούμενους αλλά σε όλο τον κόσμο.
Αυτό το είδα στα υπό κατάληψη εργοστάσια, στο θέατρο Odeon, στη Σορβόννη και σε πολλά ακόμη μέρη -όπως λύκεια και χώρους εργασίας- που τα μετατρέψαμε σε αγορά (με την αρχαιοελληνική έννοια) έτσι ώστε όλοι να παίρνουν τον λόγο.
Άκουσα εντυπωσιακά πράγματα από ανθρώπους που έζησαν όλη τους τη ζωή ως παθητικοί μισθωτοί και που συνειδητοποίησαν ξαφνικά ότι και εκείνοι είχαν την επιθυμία μιας άλλης ζωής, άλλων κοινωνικών σχέσεων, μέσα και έξω από την οικογένεια, σε όλα τα επίπεδα ύπαρξης.
Αυτή είναι η καλύτερη ανάμνηση που έχω από τον Μάη του ’68. Και αυτή η πολύ βαθιά αλληλεγγύη η οποία αναγεννήθηκε στο πλαίσιο ενός μαζικού κοινωνικού κινήματος - γιατί, όπως και να το κάνουμε, δέκα εκατομμύρια απεργοί είναι τεράστιος αριθμός. Υπάρχουν, επομένως, στιγμές συλλογικής διαύγειας όσον αφορά το μέλλον που θέλουμε να χτίσουμε, πάνω σε ανθρώπινες σχέσεις εντελώς διαφορετικές, απελευθερωμένες από κάθε ιδεολογία, που δεν λογαριάζουν κοινωνικές τάξεις και προσωπικούς χαλινούς.
Ολοι μαζί ζήσαμε μια κοινωνική ουτοπία και τη ζήσαμε στ' αλήθεια. Ο Αντρέ Μπρετόν, πατέρας του σουρεαλισμού, είχε πει κάτι πολύ όμορφο, το οποίο ίσως αποτυπώνει καλύτερα το σήμερα απ’ ό,τι τη δεκαετία του ’30: «Ν’ αλλάξουμε τον κόσμο έλεγε ο Καρλ Μαρξ, ν’ αλλάξουμε τη ζωή έλεγε ο Αρθούρος Ρεμπώ, για μας (τους σουρεαλιστές) αυτά τα δύο συνθήματα πάνε μαζί». Αυτός είναι λοιπόν ο ορισμός της ουτοπίας μας τον Μάη του ’68.
Οχι απλώς ν’ αλλάξουμε τις σχέσεις παραγωγής ή τις κοινωνικές σχέσεις, αλλά ν’ αλλάξουμε τη σχέση που ο καθένας από μας έχει με την ίδια του την ύπαρξη. Αυτή είναι η πιο έντονη μνήμη μου.
Αυτό που δεν έχω πει ποτέ επίσημα είναι ότι η νύχτα των οδοφραγμάτων της 10ης προς την 11η Μαΐου ήταν ένα θαυμάσιο όνειρο που έζησα στην καρδιά του ξεσηκωμού και των σοβαρών ταραχών στους δρόμους.
Στο Καρτιέ Λατέν, τα ξημερώματα, κατά τις πέντε και μισή, όταν ο ήλιος ανέτειλε, είδα την πιο όμορφη, την πιο εντυπωσιακή έκθεση γλυπτών που έχω δει ποτέ μου: ένα με δύο χιλιόμετρα σειρά από αυτοκίνητα πυρπολημένα, αναποδογυρισμένα, επαναλαξευμένα, μεταμορφωμένα, ντανταϊσμένα από τους οδοφραγματίες, ανώνυμους δημιουργούς μιας θαυμάσιας τέχνης του δρόμου, χωρίς πτώματα. Ενα συλλογικό έργο που πραγματοποιήθηκε με απίστευτη χαρά.
Το αυτοκίνητο, έμβλημα της ψευτομοντερνικότητας της κοινωνίας της κατανάλωσης, της καταστροφικής μόλυνσης, της καταστροφής των χωριών και των τοπίων! Το αυτοκίνητο, ως ψευδοχρηστικό όχημα, ως σύμβολο της κοινωνικής ανόδου και ως μέσο αυτοματοποίησης, επιτέλους κομματιασμένο. Στην οδό Γκε Λισάκ ήμασταν δεκάδες χιλιάδες. Δεν ξέραμε τι κάναμε γιατί ήταν νύχτα· δώσαμε ενστικτωδώς μάχη με τους μπάτσους, κάναμε ό,τι μπορούσαμε και συνειδητοποιήσαμε την αυγή, με το πρώτο φως της ημέρας, ότι είχαμε εκ νέου λοξεύσει το αστικό μας περιβάλλον. Ολοι μαζί είχαμε φτιάξει ένα έργο καλλιτεχνικό και ουτοπικό. Αυτή η συνειδητοποίηση μου έχει μείνει αξέχαστη. Το αδύνατο είχε επιτέλους γίνει δυνατό.
Η νύχτα των οδοφραγμάτων ήταν και παραμένει μια στάλα αιωνιότητας.
εξαιρετικό!
ΑπάντησηΔιαγραφή