Η τραγική κατάληξη του έπους της Εθνικής Αντίστασης συμπαρέσυρε και την ΕΠΟΝ

Δυστυχώς η τραγική κατάληξη του έπους της Εθνικής Αντίστασης συμπαρέσυρε και την ΕΠΟΝ. Μετά τη Βάρκιζα και το ξέσπασμα της Λευκής Τρομοκρατίας όσοι νέοι είχαν περάσει από την οργάνωση διέτρεχαν θανάσιμο κίνδυνο. Πολλοί νέοι φοιτητές και επιστήμονες της ΕΠΟΝ σώθηκαν χάρη στις ενέργειες του διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Οκτάβιου Μερλιέ και του φιλέλληνα διανοούμενου Ροζέ Μιλλιέξ.

Τα Χριστούγεννα του 1945 περίπου 200 Ελληνες, νέοι επιστήμονες και καλλιτέχνες. άφηναν πίσω τους την Ελλάδα -που σιγά σιγά συρόταν στην περιπέτεια του Εμφυλίου- κι έφυγαν για το Παρίσι ως υπότροφοι του Γαλλικού Ινστιτούτου, ταξιδεύοντας με ένα πλοίο που έγινε θρύλος, το νεοζηλανδέζικο «Ματαρόα» (η γυναίκα με τα μεγάλα μάτια στα πολυνησιακά). Το ταξίδι άρχισε από τον Πειραιά προς τον Τάραντα της Ιταλίας και από κει με τρένο μέσω Ελβετίας προς το Παρίσι...

Αρχηγός της ομάδας ο αρχιτέκτονας Πάνος Τζελέπης και ανάμεσα στους υπότροφους ήταν οι φιλόσοφοι Κορνήλιος Καστοριάδης, Κώστας Παπαϊωάννου, Μιμικά Κρανάκη, Κώστας Αξελός, ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος, οι φοιτητές αρχιτεκτονικής Εμμανουήλ Κινδύνης, Αριστομένης Προβελέγγιος, Αθανάσιος Γάττος, Κωνσταντίνος Μανουηλίδης. Νικόλας Χατζημιχάλης, Γιώργος Κανδύλης, Πάνος Τσολάκης, Τάκης Ζενέτος, ο κινηματογραφιστής Μάνος Ζαχαρίας, ο γλύπτης Μέμος Μακρής, ο ζωγράφος Ντίκος Βυζάντιος, η ζωγράφος Νέλλη Ανδρικοπούλου (αργότερα σύζυγος Εγγονόπουλου), ο μουσικός Δημήτρης Χωραφάς, ο Αδωνις Κύρου (σκηνοθέτης), ο τεχνοκριτικός Αγγελος Προκοπίου, οι γιατροί Ανδρέας Γληνός (γιος του Δημήτρη Γληνού) και Ευάγγελος Μπρικας, η συγγραφέας Ελλη Αλεξίου, η ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου, ο ποιητής Ανδρέας Καμπάς, οι φιλόλογοι Εμμανουήλ Κριαράς και Σταμάτιος Καρατζάς και πολλοί άλλοι.

Ενδεικτική του δυναμικού της ΕΠΟΝ ήταν η συμμετοχή προσώπων όπως ο Λεωνίδας Κύρκος, η Αννα Συνοδινού, η Μαίρη Λαλοπούλου, η Ελένη Γλύκατζη - Αρβελέρ και η Ναταλία Μελά

Μια ανάγνωση των ονομάτων κάποιων νέων που στελέχωσαν τις γραμμές της ΕΠΟΝ στην Αθήνα φανερώνει το εύρος και την ποιότητα της οργάνωσης.
Λεωνίδας Κύρκος, Μίνως Αργυράκης (σκηνοθέτης), Θανάσης Βέγγος, Δημήτρης Δεσποτίδης («Πέτρος», Εκδόσεις Θεμέλιο), Γιώργος Φαρσακίδης (χαράκτης), Μαίρη Λαλοπούλου (ηθοποιός), Γρηγόρης Γρηγορίου (σκηνοθέτης), Χρήστος Πασαλάρης (δημοσιογράφος), Σόνια Γαΐτη, Αννα Συνοδινού, Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ (ιστορικός), Ναταλία Μελά, Βάσος Καπάνταης (γλύπτης), Λένα Τσούχλου, Γιαννιός Μιγάδης (ζωγράφος), Ανδρέας Καμπάς (ποιητής), Νάνος Βαλαωρίτης (ποιητής), Μάνος Χατζιδάκις (συνθέτης, μουσικός).

Την άνοιξη του 1946 οι Ενωμένοι Καλλιτέχνες παρουσίασαν το έργο «Το καλοκαίρι θα θερίσουμε» του πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα Αλέξη Δαμιανού. Για την παράσταση αυτή ο Χατζιδάκις έγραψε το τραγούδι «Τα παιδιά κάτω στον κάμπο», το οποίο ξαναχρησιμοποίησε αργότερα (1974) στην ταινία του Ντούσαν Μακαβέγεφ «Sweet movie».

Το τραγούδι εκτελούνταν από χορωδία που διηύθυνε ο ΕΠΟΝίτης μουσικός Μίκης Θεοδωράκης: «Η πρώτη μας συνύπαρξη με τον Μάνο... [...] Αυτός είχε γράψει τη μουσική για “Το καλοκαίρι θα θερίσουμε” κι εγώ διεύθυνα μια μικρή χορωδία από ΕΠΟΝίτες. Κάπου κάπου τον αντικαθιστούσα στο αρμόνιο. Ο θίασος των Ενωμένων Καλλιτεχνών ήταν ο επίσημος θίασος της Αριστερός, του ΕΑΜ, κι αυτό από μόνο του έδειχνε το ιδεολογικό στρατόπεδο στο οποίο ανήκαμε και οι δύο [...]».

Την ίδια στιγμή σκληρές μάχες δίνονταν σε όλη τη χώρα και οι νεολαίοι της ΕΠΟΝ σε πολλές περιπτώσεις κάλυπταν με τα όπλα τους την υποχώρηση των τμημάτων του προς το βουνό.

Η ΕΠΟΝ συνέχισε τη δράση της μέχρι το πικρό τέλος. Ομως η φήμη της την ξεπέρασε. Επρόκειτο για ένα κοινωνικό πείραμα πρωτοφανών διαστάσεων που όμως έμεινε ανολοκλήρωτο.

Πηγή: Βασιλική Λάζου, Διδάκτορας Ιστορίας - HotDoc