Το σπίτι ανήκε σε έναν δάσκαλο, τον Παναγή Δημητράτο, που εκτελέστηκε έναν χρόνο αργότερα από τους Γερμανούς. Η δράση της ΕΠΟΝ έμεινε αξιομνημόνευτη στις επόμενες γενιές αριστερών και όχι μόνο. Ωστόσο η ΕΠΟΝ, όπως είναι φυσικό, δεν υπήρξε ξαφνικό δημιούργημα εκείνου του βραδιού. Πολλές διεργασίες είχαν προηγηθεί της ίδρυσής της, καθώς πανελλαδικά δρούσαν αρκετές προδρομικές της αντιστασιακές οργανώσεις νεολαίας, η συγχώνευση των οποίων οδήγησε στη σύστασή της.
Η ΕΠΟΝ, λοιπόν, δημιουργήθηκε το 1943 με πρωτοβουλία της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ) και συμμετοχή αρχικά εννέα ακόμη αντιστασιακών οργανώσεων νεολαίας: Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας (ΣΕΠΕ), Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία (ΛΕΝ), Φιλική Εταιρεία Νέων (ΦΕΝ), Λεύτερη Νέα (ΛΝ), Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία (ΕΕΕΝ), Ενιαία Μαθητική Νεολαία (ΕΜΝ), Θεσσαλικός Ιερός Λόχος (ΘΙΛ), Ενωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης (ΕΝΑΡ), Αγροτική Νεολαία Ελλάδας (ΑΝΕ).
Αλλά ας πάρουμε την ιστορία από την αρχή.
Η παράνομη -ήδη από την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά- ΟΚΝΕ άρχισε από το πρώτο διάστημα της Κατοχής να ανασυγκροτείται -με μεγάλες βέβαια δυσκολίες-αφότου νέοι κομμουνιστές άρχισαν να δραπετεύουν από τόπους φυλάκισης και εξορίας (Ακροναυπλία κ.ά.).
Η πρότερη εμπειρία των νέων κομμουνιστών στην παρανομία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οργανωτική ανάπτυξη της ΟΚΝΕ σε διάφορους χώρους (εργασίας, φοιτητικό κ.ά.), αλλά η σκληρή Κατοχή τους ανάγκασε να δρουν σε τόσο μικρά συνωμοτικά σχήματα (πυρήνες δυάδων και τριάδων) ώστε η μεγάλη οργανωτική της ανάπτυξη να είναι αδύνατη. Εξαιτίας αυτού και στο πλαίσιο του ΕΑΜ, που ιδρύθηκε στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1941, η ΟΚΝΕ άρχισε να προσανατολίζεται σε ευρύτερες συνεργασίες με άλλες οργανώσεις νεολαίας, για το κοινό καλό όλων τους και της Αντίστασης στην Ελλάδα γενικότερα.
ΕΑΜ Νέων, 5 Φεβρουάριου 1942 στη Νεάπολη
Το βράδυ της 5ης Φεβρουάριου 1942 σε ένα σπίτι στη Νεάπολη Εξαρχείων συνεδρίασαν μυστικά αντιπρόσωποι της ΟΚΝΕ, της ΣΕΠΕ, της ΦΕΝ, της Ελευθερίας και της Δημοκρατικής Ενωσης Νέων, προκειμένου να συστήσουν το ΕΑΜΝ.
Υπέγραψαν ένα συμφωνητικό κοινής δράσης και ακολούθησε η Διακήρυξη της Προσωρινής Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜΝ, που απευθυνόταν σε όλους τους νέους της Ελλάδας:
«Αδέλφια, ύστερα από 120 χρόνια ελεύθερης εθνικής ζωής, η πατρίδα μας ξαναϋποδουλώθηκε εθνικά. [...] Εμείς οι 5 οργανώσεις της νέας γενιάς [αναφέρονται οι τίτλοι των οργανώσεων που προαναφέρθηκαν], αφού υπογράψαμε Συμφωνητικό κοινής δράσης, σας καλούμε στη μάχη.
Σας καλούμε να πυκνώσετε τις γραμμές του ΕΑΜΝ, και με τον όγκο και τη νεανική σας ορμή, να το κάνετε ακατανίκητη δύναμη, οδηγητή της νέας γενιάς στην πάλη για τη ζωή και την εθνική λευτεριά. Κάθε πραγματικά εθνική οργάνωση νέων, κάθε πραγματικός νέος πατριώτης έχει θέση στο ΕΑΜΝ
[...]».
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το ΕΑΜΝ υπήρξε το πρώτο ενιαίο μέτωπο αντιστασιακών οργανώσεων νεολαίας. Το χαρακτήριζε η κοινή δράση των νέων για τη διεξαγωγή του αντιστασιακού αγώνα. Το ΕΑΜΝ συσπείρωσε γύρω από πυρήνες της ΟΚΝΕ, που ήταν η πιο συγκροτημένη οργάνωσή του, έναν μεγαλύτερο αριθμό νέων, οι οποίοι δεν είχαν απαραίτητα σχέση με την κομμουνιστική ιδεολογία ούτε ήταν όμως και αρνητικά προκατειλημμένοι απέναντι της.
Για τη δημιουργία του ΕΑΜΝ αξιοποιήθηκαν, επίσης, προσωπικότητες των γραμμάτων, καθηγητές πανεπιστημίου και γενικά άνθρωποι που βρίσκονταν σε άμεση επαφή με τη νεολαία και οι οποίοι με το κύρος τους θα αναλάμβαναν την πρωτοβουλία για τη σύγκληση της σύσκεψης των οργανώσεων της νεολαίας με σκοπό τη δημιουργία ενιαίας οργάνωσης νεολαίας.
Πιο συγκεκριμένα, στο λεγόμενο Εθνικό Συμβούλιο του ΕΑΜΝ συμμετείχαν αρκετοί άνθρωποι των γραμμάτων, όπως οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Γεωργαλάς, Θεμιστοκλής Τσάτσος και Διονύσιος Ζακυθηνός, ο καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Αθανάσιος Ρουσσόπουλος, η Μαρία Σβώλου, ο υφηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών Φαίδων Βεγλερής, οι παιδαγωγοί Ρόζα Ιμβριώτη και Κώστας Σωτηρίου κ.ά Ετσι, το ΕΑΜΝ αποτέλεσε τη μαγιά για να δημιουργηθεί έναν χρόνο αργότερα η ΕΠΟΝ.
Μάρτιος 1942, η κρίσιμη Β ’ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΟΚΝΕ
Ωστόσο, καθώς το ΕΑΜΝ υπήρξε μετωπικό σχήμα (όλες οι οργανώσεις κρατούσαν την οργανωτική τους αυτοτέλεια, με ό,τι αυτό σήμαινε τόσο για την Αντίσταση όσο και ευρύτερα για τον οργανωτικό χαρακτήρα μιας οργάνωσης νεολαίας), η διαδικασία ενοποίησης της νεολαίας δεν θα συνεχιζόταν αν η ΟΚΝΕ δεν έπαιρνε χάρη στην οργανωτική της εμπειρία κάποιες πρωτοβουλίες.
Στα τέλη Μαρτίου του 1942 έλαβε λοιπόν χώρα η Β' Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΟΚΝΕ, ο δεύτερος μεγάλος και καθοριστικός θα λέγαμε σταθμός που έθεσε τις βάσεις για τη δημιουργία της ΕΠΟΝ κάποιους μήνες μετά.
Θα σημειώσουμε κάποια ενδεικτικά αποσπάσματα των αποφάσεων αυτής της συνδιάσκεψης της ΟΚΝΕ, που δείχνουν την τάση που επικρατούσε πλέον στην οργάνωση για ενοποίηση των οργανώσεων νεολαίας: «Η ως τώρα εθνικοαπελευθερωτική συνεργασία με τις οργανώσεις που συγκρότησαν το ΕΑΜΝ, η προθυμία και άλλων οργανώσεων να μπουν σ’ αυτό, αποδείχνει ότι είναι δυνατή όχι μόνο η ενιαία δράση, αλλά και η ενιαία οργάνωση της νέας μας γενιάς. [...] Η ενιαία οργάνωση [...] θ’ αποτελέσει γιγαντιαίο μαγνητικό πόλο που θα τραβήξει δεκάδες κι εκατοντάδες χιλιάδες νέων στις γραμμές της, γιγαντιαίο μοχλό κινητοποίησης για την πάλη της νέας γενιάς [...]».
Η Φιλική Εταιρεία Νέων συστάθηκε στην Αθήνα ήδη από τις 4 Μαΐου 1941 από φοιτητές, με πρωτοβουλία του Σταύρου Γιαννακόπουλου (Πέτρος Ανταίος), του Πέτρου Πατρέλλη και του Λ.Π.
Μέσα από το καταστατικό της παρουσιάζεται ως «εθνική απελευθερωτική οργάνωση πάλης της νεολαίας ενάντια στους χιτλεροφασίστες καταχτητές και τους προδότες». Επίσης, σύμφωνα με αυτό καλούσε «στις γραμμές [της] κάθε νέο πατριώτη που ήθελε ν’ αγωνιστεί για την απελευθέρωση της Ελλάδας, ανεξάρτητα από κοινωνική προέλευση, ιδεολογική και πολιτική τοποθέτηση».
Τύπωνε προκηρύξεις σε έναν πρωτόγονο πολύγραφο και έγραφε τα συνθήματα στους τοίχους κτιρίων της πρωτεύουσας «Λευτεριά ή θάνατος».
Η αναφορά του τίτλου (ΦΕΝ) στην οργάνωση που αγωνίστηκε για την επανάσταση του 21 δείχνει πως ο συνειρμός με το ουσιαστικοποιημένο «Εικοσιένα» ήταν άμεσος και πως οι πολιτικοποιημένοι νέοι που ίδρυσαν και συμμετείχαν στη ΦΕΝ, μέσα από μια ρομαντική διάθεση, επιθυμούσαν να συμβάλουν στο χτίσιμο του ιδεολογήματος «Επανάσταση του 21 - Αντίσταση».
Αυτό συνέβη προκειμένου, προφανώς, να αντλήσουν για το αντιστασιακό τους εγχείρημα περισσότερη αίγλη, νιώθοντας συνεχιστές ενός καταξιωμένου στη συλλογική μνήμη της Ελλάδας αγώνα
Αξίζει να σημειωθεί ότι το ιδεολόγημα αυτό το οικιοποιήθηκε αργότερα τόσο η επίσημη Αριστερά όσο και η αντίπαλη της παράταξη. Την περίοδο που η ΦΕΝ συγχωνεύτηκε στην ΕΠΟΝ, το 1943, πρόεδρός της ήταν ο Βενιζέλος Προδρόμου και γραμματέας ο Κώστας Λιναρδάτος.
Η Λεύτερη Νέα αποτέλεσε τη μοναδική αμιγώς γυναικεία οργάνωση στον χώρο της Αντίστασης. Ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1942 με πρωτοβουλία νέων γυναικών της ΟΚΝΕ και του ΕΑΜΝ.
Παρ’ όλα αυτά, δεν περιορίστηκε στη στρατολόγηση κομμουνιστριών. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τον μεγάλο ζήλο που επέδειξαν τα ηγετικά της στελέχη είχε ως αποτέλεσμα τον Φεβρουάριο του 1943, οπότε συγχωνεύτηκε στην ΕΠΟΝ, να υπολογίζεται ότι η ΑΝ αριθμεί πανελλαδικά περίπου 6-7.000 μέλη (εργάτριες, φοιτήτριες, κορίτσια κ.ά).
Πρωταγωνίστριες στην προσπάθεια συγκρότησής της και τη δράση της υπήρξαν οι Ηλεκτρα Αποστόλου (Στάσα), Μαρία Αγριγιαννάκη-Καραγιώργη (Αννα), Κική Βουδούρη-Κασιμάτη (Φαίδρα), Φώφη Λαζάρου, Ρίτσα Παπαθεοφίλου (Κατίνα), Κατίνα Καρρά, Ματίνα Γουδούρη, Μαντώ Σταματιβδου, Λούλα Νομικού, Κούλα Ξηραδάκη (Νίκη).
Το πρώτο διάστημα της ίδρυσης της ΑΝ γραμματέας ανέλαβε η Μαρία Καραγιώργη, αλλά μετά την κομματική αποστολή της στη Θεσσαλία και μέχρι τη συγχώνευση της οργάνωσης στην ΕΠΟΝ γραμματέας ανέλαβε η Ηλέκτρα Αποστόλου. Εξέδιδε την εφημερίδα «Η Φωνή της Νέας».
Ως απολογισμό της δράσης της ΑΝ αναφέρουμε ένα απόσπασμα από άρθρο της Αποστόλου από το τελευταίο τεύχος του οργάνου του ΕΑΜΝ «Λευτεριά» (τ. 5, Φεβρουάριος 1943), λίγο πριν από την αυτοδιάλυση της ΑΝ για να ενταχθεί στην ΕΠΟΝ: «Η Λεύτερη Νέα τραβά σαν μαγνήτης τα ζωντανά κορίτσια της χώρας μας γιατί το πρόγραμμά της ανταποκρίνεται πέρα για πέρα στους σημερινούς πόθους και τα ιδανικά τους».
Ο Θεσσαλικός Ιερός Λόχος ιδρύθηκε στις αρχές του 1942 από τον απεσταλμένο της ΟΚΝΕ Κυριάκο Τσακίρη (Κώστας Θεσσαλός), όταν η τοπική ΟΚΝΕ αποφάσισε να αυτοδιαλυθεί με στόχο τον σχηματισμό μιας πιο ευρείας οργάνωσης. Η οργανωτική ανάπτυξη του ΘΙΛ σε όλες τις μεγάλες πάλας της Θεσσαλίας (Λάρισα, Βόλος, Τρίκαλα, Καρδίτσα) και σε πολλά χωριά της περιοχής υπήρξε εντυπωσιακή.
Υπολογίζεται ότι από τα 600 περίπου μέλη της ΟΚΝΕ τον Μάρτιο του 1942 έφτασε στις αρχές του 1943, οπότε συνίδρυσε την ΕΠΟΝ, να αριθμεί γύρω στις 4.000 νέους και νέες, εκ των οποίων η πλειονότητα δεν ήταν κομμουνιστές. Αλλά και στη δράση του ο ΘΙΛ υπήρξε σημαντικός, ακόμη και δημόσια όπως για παράδειγμα στην επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1942 στη Λάρισα, οπότε έγινε στέψη του Ηρώου από μαθητές γυμνασίου, μέλη του ΘΙΛ, ως πράξη αντίστασης.
Παράλληλα από τον Σεπτέμβριο του 1942 εξέδιδε την εφημερίδα «Ιερολοχίτης», που αργότερα αποτέλεσε όργανο της ΕΠΟΝ.
Η Ενωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης αποτελεί απόπειρα σύστασης αντιστασιακής οργάνωσης νεολαίας στους νομούς Φθιώτιδας, Φωκίδας και Ευρυτανίας με πρωτοβουλία μελών της ΟΚΝΕ από το καλοκαίρι του 1942, οπότε η τελευταία είχε ανασυγκροτηθεί.
Τη Διοικούσα Επιτροπή της ΕΝΑΡ αποτελούσαν οι Μήτσιος Αποστολάκος, Χρήστος
Ραχιώτης, Μπάμπης Σιλέλας, Αγγελος Παπακώστας, Σωτήρης Νασίκας, Γεώργιος Κυριαζής, Πάνος Σκιαδάς, Κατίνα Λουμπίδου, Βαγγέλης Καρκάνης.
Από την πρωτοχρονιά του 1943 εξέδιδε την εφημερίδα «Η Φωνή του Φεραίου», που λίγο καιρό αργότερα εκδιδόταν ως όργανο της ΕΠΟΝ.
Πέρα από τη διαφωτιστική δουλειά, η ΕΝΑΡ συγκέντρωνε όπλα για το αντάρτικο, ενώ μάλιστα τον Σεπτέμβριο του 1942 σχημάτισε και αντάρτικη ομάδα με καπετάνιο τον Κ. Σκαρμπούτσο και στρατιωτικό διοικητή τον Στάθη Πολίτη.
Η Αγροτική Νεολαία Ελλάδας ιδρύθηκε παράλληλα με την ανασυγκρότηση του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας (ΑΚΕ), ήδη από τις πρώτες μέρες της Κατοχής, γραμματέας του οποίου ήταν ο Κώστας Γαβριηλίδης.
Η Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Εργατικού ΕΑΜ (ΕΕΑΜ) το 1941, εκδίδοντας την εφημερίδα «Μάχη».
Είχε προσχωρήσει στο ΕΑΜΝ, διατηρώντας την οργανωτική της αυτοτέλεια.
Η Ενιαία Μαθητική Νεολαία ιδρύθηκε στο τέλος του 1942 με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, προσχωρώντας και αυτή στο ΕΑΜΝ.
Η Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία νεολαία του κόμματος Ενωση Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ), και η Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας, νεολαία του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΚΕ), ιδρύθηκαν στα τέλη του 1941, συμμετέχοντας επίσης στη δημιουργία του ΕΑΜΝ.
Οι διεργασίες για την ενοποίηση
Αφού είδαμε λίγα στοιχεία για όλες ας οργανώσεις που συνίδρυσαν την ΕΠΟΝ, ας σημειώσουμε πως τον Ιανουάριο του 1943 οι ουσιαστικές αποφάσεις, που επικύρωναν τις αντίστοιχες προαναφερθείσες της Β' Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης της ΟΚΝΕ, είχαν πλέον ληφθεί.
Ετσι, στις 14 Ιανουαρίου 1943 η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜΝ εξέφραζε με ανακοίνωσή της την ευχή να επιτευχθεί άμεσα ο στόχος της ενιαίας οργάνωσης νεολαίας: «Μπροστά στην πραγματικότητα των κοινών κινδύνων, των κοινών πόθων και ιδανικών [...] η Ολομέλεια της Κ.Ε. [του ΕΑΜΝ] εκφράζει θερμή ευχή στις διοικήσεις των οργανώσεων που συμμετέχουν να δώσουν όλες τις δυνάμεις τους για την πραγματοποίηση της πλέριας ενότητας της νέας γενιάς με τη δημιουργία μιας ενιαίας πανελλαδικής εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης νέων που θα ολοκληρώσει τους σκοπούς του ΕΑΜΝ και θα δώσει σάρκα και οστά στους πόθους ολόκληρης της νεολαίας της χώρας μας».
Ακολούθησε η ακόμη σημαντικότερη σύσκεψη της 1ης Φεβρουάριου 1943, στην οποία συμμετείχαν η ΟΚΝΕ, η ΣΕΠΕ και η ΛΕΝ, πολιτικές νεολαίες-συνιστώσες του ΕΑΜΝ, οι αντιπρόσωποι των οποίων δεσμεύονταν για την πραγματοποίηση ίδρυσης της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νεολαίας:
Η ΟΚΝΕ, παρότι υπήρξε η σημαντικότερη συνιδρύτρια οργάνωση της ΕΠΟΝ, επιθυμούσε από την αρχή η συμμετοχή των νέων στην υπό ίδρυση οργάνωση νεολαίας να είναι ευρύτερη, πλατύτερη, μαζικότερη. Αυτό αποτυπώνεται και στη μαρτυρία του ιδρυτικού στελέχους της ΕΠΟΝ Πέτρου Ανταίου, ο οποίος αναφέρεται στις προκατασκευαστικές διεργασίες της σύσκεψης:
«Ο καθοδηγητής μου (σ.σ.: στην ΟΚΝΕ) ο Μολυβδάς μου είπε τότε: ‘Έσύ θα κάνεις την εισήγηση της ΕΠΟΝ”. “Γιατί να κάνω εγώ την εισήγηση, αφού ο γραμματέας της Κομμουνιστικής Νεολαίας είναι άλλος;” ρώτησα εγώ. Όχι” επέμεινε ο Μολυβδάς. ‘Έσύ είσαι ο γραμματέας του ΕΑΜ των νέων και θέλουμε από την αρχή να δοθεί ο τόνος μιας ενιαίας οργάνωσης, όχι αποκλειστικά κομμουνιστικής. Αν κάνας την εισήγηση και όλα πάνε καλά και τη φτιάξουμε την οργάνωση (δεν τη λέγαμε ΕΠΟΝ ακόμα, τη λέγαμε Ενιαία), τότε, μπαγάσα, θα τα καταφέρεις, θα βγεις στο βουνό [...]”. Πήγαν όλα καλά με την εισήγηση και φτιάξαμε την οργάνωση με μεγάλο ενθουσιασμό. Εκείνη τη βραδιά αποφασίσαμε να τη βγάλουμε Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, ΕΠΟΝ [...]».
Καθώς δεν έχει διασωθεί σχετικό έγγραφο από την ημέρα της ιστορικής σύσκεψης, οι αντιπρόσωποι των παραπάνω οργανώσεων που ίδρυσαν την ΕΠΟΝ, όπως φαίνεται από μεταγενέστερες έγγραφες μαρτυρίες-εκθέσεις παρόντων σε αυτήν, υπήρξαν οι εξής: Μήτσος Βλαντάς και Στέλιος Γιαννακόπουλος (ΟΚΝΕ), Σκεύος και Λυκούργος (ΣΕΠΕ), Πλουμίδης και Γ. Σταύρος (ΛΕΝ), Στεργιόπουλος και Σκληρός (ΑΝΕ), Αδάμ Μολυβδάς (ΕΝΑΡ), Κυριάκος Τσακίρης (ΘΙΛ), Μπάμπης Δρακόπουλος και Κώστας Φιλίνης (ΕΜΝ), Ηλέκτρα Αποστόλου, Ματίνα Γουδούρη, Βενιτράτου και Ρόζα Ιμβριώτου (ΑΝ), Προέδρου και Κώστας Λιναρδάτος (ΦΕΝ), Πέτρος Διβέρης και Γιώργης Τρικαλινός (ΕΕΕΝ), Σταύρος Κασιμάτης (Φοιτητές), Βαγγέλης Βασβανάς (Νέοι Μακεδονίας), Θόδωρος Λιακόπουλος (Νέοι Πελοποννήσου), Γεώργιος Γεωργαλάς, Αθανάσιος Ρουσσόπουλος και Μαρία Σβώλου (Εθνικό Συμβούλιο Νέων του ΕΑΜΝ).
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι λόγω της ρευστότητας της κατάστασης την περίοδο της Κατοχής και των οργανωτικών και όχι μόνο δυσκολιών (στρατολογήσεις κ.ά.), δεν ήταν λίγοι οι νέοι (κυρίως της ΟΚΝΕ) που, μέχρι την ίδρυση της ΕΠΟΝ, συμμετείχαν από καιρό σε καιρό σε διάφορα αντιστασιακά σχήματα
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στην ιδρυτική σύσκεψη της 23ης Φεβρουάριου 1943 το μέλος της ΟΚΝΕ Αδάμ Μολυβδάς εκπροσωπούσε την ΕΝΑΡ της οποίας ήταν μέλος, ενώ το μέλος της ΟΚΝΕ Γιώργης Τρικαλινός στην ίδια σύσκεψη συμμετείχε ως αντιπρόσωπος της ΕΕΕΝ.
Είναι, επίσης, ευνόητο ότι προκειμένου να ολοκληρωθούν με επιτυχία οι διεργασίες δημιουργίας της ΕΠΟΝ συνέβαλαν με τον δικό τους τρόπο πάρα πολλοί άνθρωποι, όπως ήδη αναφέρθηκε.
Αν πρέπει κάποιους να ξεχωρίσουμε, μπορούμε ίσως να στηριχτούμε στην κρίση-μαρτυρία του παρόντα εκ μέρους της ΦΕΝ στην ιδρυτική σύσκεψη Κώστα Λιναρδάτου, όπως αποτυπώνεται σε συνέντευξή του το 2003: «Αυτοί που κατά τη γνώμη μου ήταν επικεφαλής για την οργάνωση της Ιδρυτικής Σύσκεψης της ΕΠΟΝ ήταν ο Βλαντάς, ο Μολυβδάς, ο Τρικαλινός, ο Σταύρος Γιαννακόπουλος (Σταμάτης) που πέθανε πρόσφατα, ο Κασιμάτης και η Ηλέκτρα για τα κορίτσια».
Οι σκοποί της οργάνωσης
Οι σκοποί της ΕΠΟΝ, όπως εγγράφονται ήδη από την ιδρυτική σύσκεψη, είναι οι εξής:
α. Η εθνική απελευθέρωση με γνώμονα την ακεραιότητα της Ελλάδας.
β. Η εξόντωση του φασισμού τώρα και στο μέλλον και με οποιαδήποτε μορφή και αν παρουσιαστεί. Αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας έτσι που όλες οι εξουσίες ν’ απορρέουν από την κυρίαρχη θέληση του λαού και της νέας γενιάς.
γ. Η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και η υπεράσπιση της ειρήνης με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και της αδελφικής συνεργασίας όλων των λαών και νεολαιών, και ειδικά της βαλκανικής.
δ. Η υπεράσπιση των οικονομικών, πολιτικών, εκπολιτιστικών και μορφωτικών δικαιωμάτων και επιδιώξεων της νέας γενιάς. Πρέπει να καθορίζεται στο καταστατικό ότι η ΕΠΟΝ είναι οργάνωση εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική - προοδευτική, αντιπολεμική - φιλειρηνική.
ε. Αποφασίζεται η έκδοση δημοσιογραφικού κεντρικού οργάνου με τίτλο «Νέα Γενιά».
στ. Η Πανελλαδική Σύσκεψη αποφασίζει και αναθέτει στο Προσωρινό Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΠΟΝ να κάνει διαπραγματεύσεις με κάθε εθνική οργάνωση νέων που δεν θα έχει προσχωρήσει στην ΕΠΟΝ με σκοπό να το πράξει.
ζ. Η Πανελλαδική Σύσκεψη αποφασίζει την ένταξη της ΕΠΟΝ στο ΕΑΜ σαν εκπρόσωπος της νέας γενιάς, με συμμετοχή αντιπροσώπου της στην ΚΕ του τελευταίου.
Προκειμένου να κατανοήσουμε τον χαρακτήρα της ΕΠΟΝ, παραθέτουμε ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τη Διακήρυξη της ιδρυτικής σύσκεψης, όπως διασώθηκε:«[...] Στιγμές υπέρτατου κινδύνου περνάμε σα νέα γενιά, σα λαός, σα χωριστά άτομα και γενικά σαν έθνος. Στη διάρκεια 22 μηνών υποδούλωσης κάτω από την μπότα φασιστών Γερμανών, Ιταλών και Βούλγαρων περάσαμε ανήκουστα βάσανα, πίκρες και καταστροφές. Μπρος στους θανάσιμους κινδύνους που μας απειλούν μ' ολοκληρωτικό αφανισμό [...] εμείς οι αντιπρόσωποι των 10 εθνικών οργανώσεων της νέας γενιάς σαλπίζουμε συναγερμό ενότητας για πάλη στα νιάτα της Ελλάδας, για τα ωραιότερα ιδανικά. Για την εθνική μας λευτεριά. Για την οριστική και ολοκληρωτική εξόντωση του φασισμού τώρα και στο μέλλον. Για μια Ελλάδα ελεύθερη, που όλες οι εξουσίες να πηγάζουν από την κυριαρχική θέληση του λαού και της νέας γενιάς. [...] Για μια Ελλάδα που θα βρει σ’αυτή. η νέα γενιά την ευημερία, τη μόρφωση, τη χαρά, το μέλλον».
Οπως φαίνεται επίσης και από τα παραπάνω, η ΕΠΟΝ μπορεί να είχε αριστερό πρόσημο, αλλά όχι αμιγώς κομμουνιστικό. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο το γεγονός ότι το αρχικό «Ε» της ΕΠΟΝ δεν σήμαινε «Εθνικοαπελευθερωτική», όπως στο ΕΑΜ, αλλά «Ενιαία». Από την ίδρυσή της λοιπόν δεν εμφανίστηκε ως μια ληξιπρόθεσμη οργάνωση που θα έπαυε να υπάρχει την επομένη της απελευθέρωσης.
Αντίθετα προσέβλεπε στο μέλλον, έδινε προοπτική, πρόσφερε ένα γενικότερο όραμα ζωής το οποίο ανταποκρινόταν σε βαθύτερα αιτήματα και ανάγκες των νέων της εποχής. Σε όλα αυτά οφείλεται κατά κύριο λόγο και η επιτυχία της τόσο οργανωτικά -καθώς στο τέλος της Κατοχής υπολογίζεται ότι είχε περίπου 600.000 μέλη πανελλαδικά (αντίθετα προς την παράνομη ολιγομελή ΟΚΝΕ των αρχών της Κατοχής)- όσο και στο επίπεδο της πολύπλευρης δράσης, όπως αποτυπώθηκε στη συλλογική μνήμη μεγάλου τμήματος των παλιότερων τουλάχιστον γενιών.
Για τέλος, ας αφήσουμε να μας περιγράφει, με αρκετό λυρισμό, ορισμένες στιγμές της ιστορικής ιδρυτικής σύσκεψης της ΕΠΟΝ της 23ης Φεβρουάριου, μόλις τρία χρόνια μετά (1946), ο μετέπειτα κομμουνιστής δημοσιογράφος και τότε ΕΠΟΝίτης, μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού της ΕΠΟΝ «Νέα Γενιά», Νίκος Καραντηνός:
«Από δυο μέρες πριν είχαν αρχίσει να μπαίνουν στο σπίτι οι πρώτοι αντιπρόσωποι. Αντάμωναν σε κάποιο δρόμο με τα δευτερόλεπτα Στις 4.05' στη Μουστοξύδου ή σας 6.20' στη Λ. Κατσώνη κι ύστερα τραβούσαν κατά τους Αμπελόκηπους. Τα μάτια γιομάτα έγνοια ερευνούσαν καθετί. Μια βροχή αδιάκοπη έπεφτε όλο τ' απόγευμα. Και τη συνέχισε όλη τη νύχτα Αργά, με το σκοτάδι, μπήκαν οι τελευταίοι αντιπρόσωποι.
Αύριο στις 23 του Φλεβάρη είναι η επέτειος του Κόκκινου Στρατού κι η Αθήνα, όσο κι αν την πλακώνει η μπότα, απόψε τη νύχτα θα στείλει το μήνυμά της στο μαχητή του Ανατολικού μετώπου.
[...] Για πολλά μίλησαν οι αντιπρόσωποι εκείνο το βράδυ. Εσμιξαν για πρώτη φορά νέοι απ’ όλη σχεδόν την Ελλάδα. Είχαν έρθει αντιπρόσωποι της νεολαίας απ’ τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, τη Ρούμελη. Και καθένας έφερνε τη φωτιά την κρυφή, που σε λίγο θέριευε ολούθε. [...]
Με το σούρουπο η ιδρυτική σύσκεψη είχε τελειώσει. Σ’ ένα δωμάτιο του ίδιου σπιτιού είχε συνέλθει κιόλας κι η A' Ολομέλεια του ΚΣ της ΕΠΟΝ. Οι αντιπρόσωποι δυο δυο γλιστρούσαν απ’ το σπίτι στην πλατεία. Η βροχή πούχε αρχίσει από το χτεσινό απόγιομα, απόψε σταμάτησε. Κατά τη δύση ο ήλιος είχε μια καλοκαιριάτικη φωτεινάδα. Ετούτο το βράδυ ο φοιτητής αντάμωσε τους πρώτους επονίτες στη Νεάπολη, τους είπε γι' αυτό το καινούργιο ξεκίνημα για την ΕΠΟΝ. Μέσα στο εργοστάσιο, πάνω στον αργαλειό, ακούστηκαν ψιθυριστά οι πρώτες λέξεις για την ΕΠΟΝ».
Πηγή: Νίκος Τσικρίκης, ιστορικός - Hotoc
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου