Η σχέση του μετέπειτα δικτάτορα Γεωργίου Παπαδοπούλου αποτυπωμένη σε μια φωτογραφία. Φιλική εκδρομή στο Νευροκόπι για κυνήγι αγριογούρουνου με τον Ελληνοαμερικανό πράκτορα της CIA ζορτζ Στίβενς (αριστερά)
Πηγή: Του Φοίβου Οικονομίδη Διδάκτορα Ιστορίας της Σορβόννης – ερευνητή δημοσιογράφου – HotDoc History
Ο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας ως έχει από το 1949 ευνοεί ένα στρατιωτικό κατεστημένο εσωτερικής ασφάλειας «για να αποφευχθεί η κομμουνιστική κατάκτηση της Ελλάδας». Πλήρη γνώση των κινήσεων των συνωμοτών υπό την επίβλεψη της CIA.
Το τέλος του B' Παγκόσμιου Πολέμου έφερε τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και τη Σοβιετική Ενωση στην πρώτη γραμμή της διεθνούς πολιτικής ζωής, δύο χώρες που ανήκαν στις νικήτριες δυνάμεις αυτού του πολέμου. Αλλά η συμμαχία των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ στη διάρκεια του πολέμου υπήρξε συγκυριακή.
Το πολιτικό σύστημα, η ιδεολογία και ο τρόπος ζωής που επικρατούσαν στις δύο αυτές χώρες ήταν εντελώς διαφορετικά. Ετσι δεν άργησαν να βρεθούν αντίπαλες στον μεταπολεμικό κόσμο. Η έντονη διαμάχη τους για πολλούς λόγους δεν πήρε τη μορφή της άμεσης θερμής αντιπαράθεσης ανάμεσά τους, αλλά έλαβε μια άλλη μορφή που ονομάστηκε Ψυχρός Πόλεμος. Αυτή η νέα μορφή «πολέμου», η οποία δεν απέκλειε τις τοπικές πολεμικές αντιπαραθέσεις και επεμβάσεις, συνίστατο κυρίως στην προσπάθεια της κάθε πλευράς να υποσκάψει, αφού πρώτα εδραιώσει τη θέση της στον χώρο της επιρροής της, με φανερό και μυστικό τρόπο το ηθικό του αντιπάλου από πολιτική, οικονομική και πολιτιστική άποψη. Ανάμεσα στα «όπλα» των δύο δυνάμεων συγκαταλεγόταν και η υποκίνηση πραξικοπημάτων στον χώρο της επιρροής τους ή εξεγέρσεων στο αντίπαλο στρατόπεδο, αν έκριναν ότι αυτό θα λειτουργούσε προς το συμφέρον του στρατοπέδου τους.
Ο Γουόλτ Ράστοου ειδήμων του Ψυχρού πολέμου, υπενθύμιζε ότι στην Ελλάδα την περίοδο του "ανταρτοπολέμου είχε υπάρξει μια ατέλειωτη σειρά αδύναμων κυβερνήσεων, με τους στρατιωτικούς ν' αποτελούν το σχετικά σταθερό στοιχείο". Εδώ συμβουλεύει τον Αμερικανό πρόεδρο Λίντον Τζόνσον για τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς στο Κε Σαν του Βιετνάμ τον Φεβρουάριο του 1968.
Η Ελλάδα που ανήκε μεταπολεμικά στον δυτικό χώρο επιρροής, ακριβώς στα σύνορα των δύο κόσμων, έπρεπε με τη σειρά της να διασφαλίσει τη θέση της στη Δύση με τη βοήθεια των Αμερικανών, οι οποίοι από τον Μάρτιο του 1947 άρχισαν να υποκαθιστούν τους Αγγλους στην ελληνική επικράτεια μετά την αναγγελία του δόγματος Τρούμαν. Μετά το τέλος του αιματηρού εμφύλιου πολέμου υπήρχε ένας λόγος επιπλέον για την ανάγκη διασφάλισης της εσωτερικής τάξης του αστικού καθεστώτος στην Ελλάδα.
Το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας (NSC) των ΗΠΑ αποδέχθηκε ότι από την άποψη «των μακροχρόνιων στρατηγικών συμφερόντων των ΗΠΑ» έπρεπε να εδραιωθεί «ένα ελληνικό στρατιωτικό κατεστημένο, ικανό για τη διατήρηση της εσωτερικής ασφάλειας ώστε ν’ αποφευχθεί η κομμουνιστική κατάκτηση της Ελλάδας». 1
Σ’ αυτό τον νέο αποφασιστικό αγώνα εναντίον της ΕΣΣΔ η αμερικανική ηγεσία έβρισκε στον χώρο της άκρας Δεξιάς έναν ευκαιριακό αλλά συνεπή σύμμαχο που είχε δείξει έμπρακτα την αδιαλλαξία του απέναντι στην Αριστερά κάθε απόχρωσης. Στην Ελλάδα οι Αμερικανοί έδειχναν ; μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στο στρατιωτικό παρά στο πολιτικό κατεστημένο.
Ο πρωθυπουργός Σοφοκλής Βενιζέλος έπεισε τον στρατάρχη Παπάγο να ξαναβάλει τους στασιαστές του ΙΔΕΑ την 31η Μαϊου 1951 στους στρατώνες. Εδώ με τον στρατηγό Λεωνίδα Σπαή
Τον Φεβρουάριο του 1965 ο πρόεδρος του Συμβουλίου Πολιτικού Σχεδιασμού του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Γουόλτ Ράστοου, εκδηλώνοντας την ιδιαίτερη αισιοδοξία του για την έκβαση του πολέμου στο Βιετνάμ, όπου είχαν εμπλακεί πολυάριθμες αμερικανικές δυνάμεις, υπενθύμισε ότι και στην Ελλάδα την περίοδο «του ανταρτοπόλεμου» είχε υπάρξει «μια ατέλειωτη σειρά αδύναμων κυβερνήσεων, με τους στρατιωτικούς ν’ αποτελούν το σχετικά σταθερό στοιχείο».2
Οι ΗΠΑ βαθμιαία τέθηκαν επικεφαλής του παγκόσμιου αντικομμουνιστικού αγώνα και έθεσαν υπό την άμεση επιρροή τους τους Ελληνες ομοϊδεάτες τους. Τουλάχιστον από το 1947, οπότε πραγματοποιήθηκαν οι διακριτικές συναντήσεις του βοηθού στρατιωτικού ακόλουθου της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα ταγματάρχη Πολ Αντρεποντ με ηγετικό κλιμάκιο του ΙΔΕΑ, η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε επαφές με αυτή την ακροδεξιά μυστική στρατιωτική οργάνωση.
Στις 31 Μαΐου 1951 ο Τσαρλς Γιοστ, ένας ικανός Αμερικανός διπλωμάτης που υπηρετούσε στην Αθήνα στο πλευρό του Πιουρκρόι, μετέδωσε στην υπηρεσία του πληροφορίες για την εκδήλωση ενός πραξικοπήματος καθώς τις πρώτες πρωινές ώρες εκείνης της μέρας «διάφορες μονάδες του ελληνικού στρατού είχαν περικυκλώσει το Κοινοβούλιο και τον ραδιοφωνικό σταθμό Αθηνών». Αλλά ο πρωθυπουργός Σοφοκλής Βενιζέλος κάλεσε τον στρατάρχη Παπάγο στις 6 π.μ να παρέμβει, ο οποίος και ζήτησε από τους στασιαστές να επιστρέψουν στους στρατώνες τους και εκείνοι υπάκουσαν Ο Ποστ παρατήρησε ότι οι κινηματίες «ανήκουν στη μυστική οργάνωση μέσα στις ένοπλες δυνάμεις που ονομάζεται ΙΔΕΑ, για την οποία το Στέιτ Ντιπάρτμεντ είναι ενήμερο». 3
Ο Βενιζέλος και ο βασιλιάς Παύλος ήθελαν να τιμωρηθούν οι πραξικοπηματίες, αλλά οι Αμερικανοί και ο Παπάγος είχαν σοβαρές αντιρρήσεις και επέβαλαν τη θέση τους Τελικά κανένας στρατιωτικός δεν αποτάχθηκε ούτε δικάστηκε για το κίνημα της 31ης Μαΐου 1951. Την ίδια περίοδε είχε ανακύψει μια έντονη διαφωνία μεταξύ Αμερικανών και Αγγλων στρατιωτικών και διπλωματών στην Ελλάδα.
Ο Αμερικανός ναύαρχος Σέρμαν δήλωσε ξεκάθαρα στους Αγγλους το 1951 ότι δεν υπήρχε "τίποτα πιο απεχθές από το να μιλούν για βρετανική ευθύνη στην Ελλάδα" (Στη φωτογραφία δεξιά, δίπλα στον στρατάρχη ΜακΑρθουρ)
Ο Αμερικανός ναύαρχος πετάει έξω τους Βρετανούς
Οι αγγλοαμερικανικές αντιθέσεις εκδηλώνονταν σε διάφορους τομείς. Σε αμερικανική στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη ο ναύαρχος Σέρμαν παρατήρησε το 1951 ότι οι ΗΠΑ ήταν η χώρα που έκανε τόσο πολλά στην Ελλάδα, την Τουρκία κα στο Ιράν. Ετσι οι ΗΠΑ ήταν «η μοναδική δύναμη» που είχε ηγετική θέση σ’ αυτές τις χώρες και θα ήταν άδικο να παραδοθεί εκ νέου η τύχη τους στην Αγγλία. Οι σχέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Αγγλίας στην Ελλάδα ήταν «πολύ περίπλοκες» καθώς ο Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα έκανε κριτική στον Αμερικανό στρατηγό Βαν Φλιτ. Κατά τη γνώμη του Σέρμαν δεν υπήρχε «τίποτα πιο απεχθές» από το να μιλούν οι Αγγλοι για «Βρετανική ευθύνη στην Ελλάδα». Οι Αμερικανοί είχαν αναλάβει την αμυντική θωράκισα Ελλάδας και Τουρκίας και δεν υπήρχε πλέον θέμα για βρετανική ευθύνη σ’ αυτές τις χώρες. 4
Σύμφωνα με ένα ηγετικό στέλεχος του ΙΔΕΑ, τον στρατηγό Γεώργιο Καραγιάννη, ο ΙΔΕΑ, προφανώς ικανοποιημένος, αδρανοποιήθηκε μετά τη νίκη του στρατάρχη Παπάγου στις εκλογές του Νοεμβρίου 1952 και την ανάδειξή του στην πρωθυπουργία της χώρας.
Η επιλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή για την πρωθυπουργία οφείλεται και στην προτίμηση των Αμερικανών για δυνάμεις έξω από την άμεση βρετανική επιρροή.
Το 1957 παρουσιάσθηκε μια νέα συνωμοτική στρατιωτική ομάδα στον χώρο του στρατεύματος, η ΕΕΝΑ (Ενωσις Ελλήνων Νέων Αξιωματικών) που άρχισε να έχει στενές προνομιακές σχέσεις με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. Κεντρικά στελέχη της ΕΕΝΑ προέρχονταν από τον παλιό ΙΔΕΑ.
Ο τότε αρχηγός ΓΕΣ στρατηγός Π. Νικολόπουλος έλαβε γνώση για την ύπαρξη της νέας οργάνωσης, αλλά δεν μπόρεσε να την εξαρθρώσει, αν και προσπάθησε. Φαινόταν να έχει ισχυρούς προστάτες.
Από την ίδρυσή της η ΕΕΝΑ προσπάθησε σε σταθερή βάση να προσελκύσει στις γραμμές της παλιά στελέχη του ΙΔΕΑ και άλλους αξιωματικούς. Ενας από αυτούς που προσέγγισε ήταν και ο αξιωματικός των τεθωρακισμένων Πανουργιάς Πανουργιάς, ο οποίος για μικρό χρονικό διάστημα είχε βρεθεί και στην ηγεσία του ΙΔΕΑ. «Μεγάλο μέρος -έγραψε ο Πανουργιάς- εκ των αρχαιότερων» μελών της ομάδας «ήτις ενήργησεν την επανάστασιν», της 21ης Απριλίου 1967, «υπήρξαν μέλη του παλαιού ΙΔΕΑ». Επειδή είχαν συμπορευτεί με τον Πανουργιά στον ΙΔΕΑ τα μέλη της νέας συνωμοτικής στρατιωτικής αμάδας προσπάθησαν να τον προσελκύσουν στη νέα οργάνωση.
«Ο Παττακός επέμεινε από το 1959»
«Εις εμέ -τόνισε ο Πανουργιάς- εγένετο κατ’ επανάληψιν κρούσις υπό του ταξιάρχου Παττακού κατά το 1959 αρχικώς και κατά το 1961 μετά φορτικότητας να συμμετάσχω της ομάδος των. Είχον κατ’ επανάληψιν συζητήσεις μετά τίνων εξ’ αυτών κυρίως δε μετά του Παττακού και ενός ετέρου τότε μέλους της Διευθυνούσης Επιτροπής» της συνωμοτικής ομάδας. 5
Τον Απρίλιο του 1963, τέσσερα χρόνια πριν από το πραξικόπημα του 1967, ο αρχηγός ΓΕΣ αντιστράτηγος Βασίλειος Καρδαμάκης μετέφερε στην αμερικανική πρεσβεία την πρόταση της συνωμοτικής ομάδας να πραγματοποιήσει εκείνη τη χρονική στιγμή ένα στρατιωτικό πραξικόπημα.
Τα ονόματα-κλειδιά των «αληθινά πατριωτών» αξιωματικών που «ηγούντο της συνωμοσίας» και που ανέφερε ο Καρδαμάκης ήταν ο ταξίαρχος Οδυσσέ ας Αγγελής, ο συνταγματάρχης Αλέξανδρος Χατζηπέτρος, όπως και ο αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος. Αλλά η αμερικανική ηγεσία, υπό τον πρόεδρο Τζον Κένεντι, δεν συμφώνησε εκείνη τη χρονική στιγμή. Ο Καρδαμάκης ενημερώθηκε για την αμερικανική άρνηση. Είναι αξιοσημείωτο ότι η στρατιωτική συνωμοτική ομάδα των Παπαδόπουλου-Αγγελή απευθύνθηκε το 1963 στην αμερικανική πρεσβεία για να πάρει το πράσινο φως και όταν έλαβε αρνητική απάντηση συμμορφώθηκε. Υπάρχει μια σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στις δύο πλευρές και οπωσδήποτε μια συμπόρευση και διακριτική επαφή.
"Από το 1959 ο Παττακός μετά φορτικότητας μου ζητούσε να συμμετάσχω της συνωμοτικής ομάδας των" αποκαλύπτει ο στρατηγός Πανουργιάς Πανουργιάς (Ο Παττακός μαζί με τον Παπαδόπουλο και τον βουλευτή της ΕΡΕ Ν. Φαρμάκη)
Πολλοί γνωρίζουν περί τη συνωμοτική ομάδα, αλλά πιστεύουν ότι αποτελεί τμήμα του γενικότερου πολιτικοστρατιωτικού κατεστημένου που έχει επικεφαλής τον βασιλιά.
Μόνο οι Αμερικανοί έχουν γνώση του ιδιαίτερου ανεξάρτητου ρόλου της και θεωρούν την ομάδα Γ. Παπαδόπουλου ως υπεύθυνη για την εσωτερική άμυνα της Ελλάδος απέναντι στην Αριστερά και τους συγκεκριμένους ως «συνοδοιπόρους». Η κύρια διασύνδεση της συνωμοτικής ομάδας με τους Αμερικανούς ήταν διαμέσου της CIA.
Τον Φεβρουάριο του 1964 μετά την αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία που κατάκτησε στις εκλογές η Ενωσις Κέντρου (ΕΚ), ο νέος πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ανέθεσε στον γιο του Ανδρέα το υπουργείο Προεδρίας της Κυβερνήσεως στο οποίο υπαγόταν η ελληνική ΚΥΠ (Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών).
Ο Ανδρέας δεν άργησε να διαπιστώσει ότι «φυσικά» η CIA είχε «κάτω από τον έλεγχό της την ΚΥΠ». Οι Αμερικανοί «είχαν παίξει πρωτεύοντα ρόλο στην οργάνωση της ΚΥΠ και συνεργάστηκαν στενά μαζί της σε σωρεία περιπτώσεων. Αλλά το πιο εντυπωσιακό γεγονός ήταν ότι τη χρηματοδοτούσαν αγνοώντας το υπεύθυνο ελληνικό υπουργείο».
Ο Ανδρέας μετά την επιστροφή του από τις ΗΠΑ στην Ελλάδα δεν άργησε ν’ αντιληφθεί «βαθμιαία» ότι «η CIA είχε αναπτύξει αξιόλογη δραστηριότητα» σε κάθε τομέα της ελληνικής ζωής με «αναρίθμητους πράκτορες», «πολλοί από τους οποίους ήταν Ελληνοαμερικανοί». «Οι διαπιστώσεις μου» για τον ρόλο των Αμερικανών στην Ελλάδα», θα γράψει ο Ανδ. Παπανδρέου, «πάνω από όλα ήταν αποτέλεσμα των στενών μου σχέσεων με μέλη της αμερικανικής πρεσβείας, που στο σύνολό τους ήταν ευφυείς και δραστήριοι άνθρωποι». 7
Πράγματι ο κεντρικός πυρήνας περί τη συνωμοτική ομάδα που οργάνωσε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 ανήκε στην ΚΥΠ και είχε στενές διασυνδέσεις μαζί της. Από τους 24 κατηγορουμένους που δικάστηκαν ως πρωταίτιοι για το πραξικόπημα, οι περισσότεροι είχαν θητεύσει στην ΚΥΠ και στις υπηρεσίες πληροφοριών του Β' Γραφείου των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, με τις οποίες διατηρούσαν έναν ιδιαίτερο δεσμό:
Ο Αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα Χένδρι Λαμουίς δεν θεώρησε σκόπιμο να ενημερώσει την ελληνική κυβέρνηση για την "κρούση" που του είχε κάνει το 1963 η συνωμοτική ομάδα των Παπαδόπουλου - Αγγελή για να πάρει το πράσινο φως για το πραξικόπημα. (Δεύτερος δεξιά, δίπλα από τον πρόεδρο Τζόνσον και μαζί με τους πρεσβευτές των ΗΠΑ σε Κύπρο Μπέλτσερ και Τουρκία Χερ)
Γεώργιος Παπαδόπουλος: Μακρά θητεία στην ΚΥΠ. Θεωρούνταν ο ισχυρός άνδρας της ΚΥΠ με μεγάλη επιρροή στον χώρο της. Είχε στενές διασυνδέσεις με τη CIA.
Νικόλαος Μακαρέζος: Η δικτατορία τον βρήκε διευθυντή του Α Κλάδου της ΚΥΠ. Πρώην στρατιωτικός ακόλουθος στη Βόννη.
Στυλιανός Γ. Παττακός: «Η πρωτότοκος κόρη του και στενή του συνεργάτις ειργάζετο εις την ΚΥΠ ως ιδιαιτέρα γραμματεύς του διευθυντού της Υπηρεσίας αντιστράτηγου Κυριάκου Παπαγεωργόπουλου την περίοδο πριν από το πραξικόπημα, που τον αντικατέστησε η δικτατορία της 21ης Απριλίου. Το απόγευμα της 19ης Απριλίου 1967, η κόρη του Παττακού παραβρέθηκε στη σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στην πατρική της οικία και στην οποία συμμετείχαν οι Γ. Παπαδόπουλος, Ν. Μακαρέζος και Στ. Παττακός. Η ίδια εδακτυλογράψησεν όσα χειρόγραφα της έδωσαν οι συνωμότες, που περιλάμβαναν «τα τελικά σημεία, τα οποία επρογραμμάτιζαν λεπτομερώς - κατά λεπτόν - τας ενέργειας όλων των παραγόντων της επαναστάσεως από της ώρας Ώ" (έναρξης του πραξικοπήματος) έως και της ώρας ορκωμοσίας της Κυβερνήσεως».
Οδυσσέας Αγγελής: Διετέλεσε διευθυντής του Β’ Γραφείου ΓΕΣ (Πληροφοριών). «Εξετιμάτο τα μέγιστα από τους κύκλους του ΝΑΤΟ». Αρχηγός ΓΕΣ στη διάρκεια της δικτατορίας.
Αλέξανδρος Χατζηπέτρος: Διοικητής της βάσης του ΝΑΤΟ στην Κρήτη. Μετά την επικράτηση της 21ης Απριλίου έγινε διευθυντής της ΚΥΠ.
Ιωάννης Λαδάς: «Υπηρετούσε σε ειδικό τμήμα της ΚΥΠ». Αργότερα διοικητής της ΕΣΑ (Ελληνική Στρατιωτική Αστυνομία).
Νικόλας Γκαντώνας: Η δικτατορία της 21ης Απριλίου τον βρήκε υπεύθυνο της ΚΥΠ Βόρειας Ελλάδας.
Κωνσταντίνος Καρύδας: Με μακρά θητεία στην ΚΥΠ (Θεσσαλονίκη κ.ά.).
Μιχάλης Ρουφογάλης: Υπηρετούσε στην ΚΥΠ πριν και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, οπότε έγινε διευθυντής της. Δημήτρης Ιωαννίδης: ΚΥΠ και ΕΣΑ. Στενές διασυνδέσεις με τη CIA.
Νικόλαος Ντερτιλής: Διετέλεσε προσωπάρχης της ΚΥΠ. Με δράση στην Κύπρο.
Ευάγγελος Τσάκας: Διετέλεσε διευθυντής του Γραφείου Ειδικών Επιχειρήσεων της ΚΥΠ.
Μιχαήλ Μπαλόπουλος: Η δικτατορία τον βρήκε να υπηρετεί στο Α2 του ΓΕΣ.
Ιωάννης Παλαιολόγος: Σε στενή διασύνδεση με το Α2 του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας και με την ΚΥΠ. Είχε παίξει ρόλο και στην υπόθεση των αεροπόρων. Μετά την πτώση της δικτατορίας διέφυγε στο εξωτερικό. 8
Ο Ανδρέας Παπανδρέου έκανε την διαπίστωση πως "η CIA είχε αναπτύξει αξιόλογη δραστηριότητα με αναρίθμητους πράκτορες, πολλοί από τους οποίους ήταν Ελληνοαμερικανοί". Ο Γ. Παπαδόπουλος με δυο απ' αυτούς, τους Τζορτζ Στίβενς και Τζον Φατσέα.
Η άνοδος της ΕΚ (Ενωσης Κέντρου) στην εξουσία τον Φεβρουάριο του 1964, παρόλο που κινήθηκε απόλυτα στο πλαίσιο του αστικού κράτους, άρχισε να δημιουργεί ένα αίσθημα ανησυχίας στην αμερικανική ηγεσία που πρωτοστάτησε στην ανατροπή της. Τα μικρά φιλελεύθερα δημοκρατικά ανοίγματα της νέας κυβέρνησης δημιουργούσαν σοβαρές ανησυχίες. Ενας από τους λόγους ήταν και οι μεταθέσεις που πραγματοποίησε στον χώρο του στρατεύματος και με τις οποίες άθελά της η κυβέρνηση της ΕΚ αδυνάτισε τον μηχανισμό της συνωμοτικής ομάδας για την επιβολή μιας δικτατορίας, αν οι περιστάσεις απαιτούσαν μια παρόμοια ενέργεια.
Ο υφυπουργός Αμυνας Μιχάλης Παπακωνσταντίνου στην κυβέρνηση της ΕΚ μετά την ανάληψη των καθηκόντων του διαπίστωσε ότι οι προηγούμενες κυβερνήσεις της Δεξιάς «διατηρούσαν στην ΚΥΠ, στη ΓΔΕΑ (Γενική Διεύθυνση Εθνικής Ασφαλείας) και στο Α2 του ΓΕΣ μόνο ακρότατους δεξιούς».
Οι αυταπάτες του πολιτικού κόσμου
Η κυβέρνηση της ΕΚ για λόγους αυτοπροστασίας επιχείρησε να μεταθέσει ορισμένους ακροδεξιούς αξιωματικούς από καίριες θέσεις και άθελά της έφτασε στον πυρήνα της μελλοντικής χούντας. Η νέα κυβέρνηση μετέθεσε τον Γ. Παπαδόπουλο από την ΚΥΠ «σε μια μονάδα πυροβολικού στον Εβρο» και «με τηλεγραφική διαταγή» τον Δ. Ιωαννίδη από την Κύπρο επίσης στη βόρεια Ελλάδα. Το ίδιο συνέβη και με άλλους αξιωματικούς που λίγο αργότερα θα πρωταγωνιστήσουν στο πραξικόπημα του Απριλίου του ’67.
Αλλά όπως αναγνώρισε ο Μ. Παπακωνσταντίνου, η κυβέρνηση της ΕΚ «δεν είχε σαφή αντίληψη» ότι μετά τις μεταθέσεις ακροδεξιών αξιωματικών «είχε διασκορπίσει στα πέρατα της Ελλάδος τον πυρήνα της χούντας».9
Ο πολιτικός κόσμος ζούσε με την αυταπάτη ότι στην κορυφή της ιεραρχίας του πολιτικοστρατιωτικού κατεστημένου είναι ο βασιλιάς, που όμως οι Αμερικανοί τον θεωρούν βασικό στήριγμα της αγγλικής παρουσίας στην Ελλάδα.
Γ. Παπαδόπουλος, Στ. Παττακός, Δημ. Πατίλης, Γ. Ζωιτάκης, Γρ. Σπαντιδάκης
Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι με τη σειρά του παραπλανημένος και προτού ξεσπάσει το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου σε ομιλία του είπε ότι «για την Ενωση Κέντρου η απάντηση στην αναίσχυντη δικτατορία είναι απλή. Χωρίς την έγκριση του βασιλέως δικτατορία δε γίνεται».
Αλλά ο πολιτικός κόσμος, ο βασιλιάς, οι Αγγλοι είναι αποπροσανατολισμένοι και αιφνιδιάζονται απόλυτα κατά την εκδήλωση του πραξικοπήματος. Μόνο η CIA γνωρίζει και δίνει συνεχείς πληροφορίες για τις κινήσεις της συνωμοτικής στρατιωτικής ομάδας και επισημαίνει με ακρίβεια τους στόχους της.
Η ανατροπή της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου το καλοκαίρι του 1965 και η ανάληψη της εξουσίας από τον Στέφανο Στεφανόπουλο, τον θεωρούμενο ως αποστάτη και αποσκιρτήσαντα από το κόμμα του μαζί με άλλους βουλευτές της Ενωσης Κέντρου, έδωσε την ευκαιρία για μια επιστροφή των μελών της συνωμοτικής ακροδεξιάς ομάδας σε επίκαιρες θέσεις στο λεκανοπέδιο της Αττικής ώστε να κινηθούν με επιτυχία την κατάλληλη στιγμή.
Διευθυντής του Γραφείου Πληροφοριών του ΓΕΣ ο Οδυσσέας Αγγελής, "εξετιμάτο τα μέγιστα από τους κύκλους του ΝΑΤΟ". Ο Παπαδόπουλος τον τοποθέτησε αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού στην διάρκεια της δικτατορίας
Ηξεραν πού θα μετατεθούν
Ο σταθμός της CIA στην Ελλάδα, στις 7 Μαρτίου 1966, μετέδωσε ότι« τα ακόλουθα μέλη της στρατιωτικής συνωμοτικής ομάδας έχουν πρόσφατα επιστρέφει σε θέσεις κλειδιά στην περιοχή των Αθηνών:
α) Αντισυνταγματάρχης Κώστας Παπαδόπουλος, αδελφός του Γεώργιου. Διορίστηκε διοικητής στο Τάγμα Διονύσου από τις αρχές Φεβρουάριου 1966.
β) Αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Σταματελόπουλος, διοικητής του τάγματος Αγίας Παρασκευής από τα μέσα Οκτωβρίου 1965.
γ) Αντισυνταγματάρχης Αντώνιος Μέξης αναμένεται ν’ αναλάβει σύντομα τη διοίκηση ενός τάγματος στην περιοχή των Αθηνών.
δ) Αντισυνταγματάρχης Ιωάννης Λαδάς, διοικητής της Στρατιωτικής Αστυνομίας με αρχηγείο στο ΓΕΣ.
ε) Αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Ιωαννίδης αναμένεται σύντομα ν' αναλάβει τη διοίκηση ενός τάγματος στην περιοχή των Αθηνών.
στ) Αντισυνταγματάρχης Θεόδωρος Πατσούρος αναμένεται σύντομα ν’ αναλάβει μια διοίκηση επικοινωνιών στην Αθήνα.
ζ) Αντισυνταγματάρχης Μιχαήλ Ρουφογάλης προσωρινά διορίστηκε στις 23 Φεβρουάριου ’66 για να διευθύνει το Γραφείο Ασφαλείας της ελληνικής ΚΥΠ και αναμένεται να μετακινηθεί στον Α Κλάδο της ΚΥΠ.
η) Αντισυνταγματάρχης Αντώνιος Λέκκας αναμένεται ν’ αναλάβει σύντομα μια διοίκηση κλειδί στην περιοχή των Αθηνών»
Ο Αντρέας Παπανδρέου πίστευε πως χωρίς την έγκριση του βασιλιά η κυβέρνηση του πατέρα του δεν ήταν δυνατόν να ανατραπεί στρατιωτικά. (Φωτογραφία από το Καστρί)
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο σταθμός της CIA δεν μιλάει μόνο για τις μεταθέσεις που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί, αλλά για εκείνες που πρόκειται να γίνουν στο μέλλον.
Η CIA βρίσκεται πολύ κοντά στη συνωμοτική ομάδα και μερικές φορές η πηγή των πληροφοριών της φαίνεται σαν να παρευρίσκεται στις συναντήσεις της, γνωρίζοντας πλήθος λεπτομερειών των συζητήσεων.
Στις 20 Δεκεμβρίου1966 ο σταθμός της CIA στην Ελλάδα μετέδωσε στην αμερικανική διοίκηση, με θέμα: «Ηγεσία της ακροδεξιάς ελληνικής στρατιωτικής συνωμοτικής ομάδας». Οι κεντρικοί συνωμότες είχαν συναντηθεί στις 13 Δεκεμβρίου 1966 στο σπίτι του αντισυνταγματάρχη Λαδά όπου ορίσθηκε το «Επαναστατικό Συμβούλιο». Τα μέλη του ήταν:
* αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος * αντισυνταγματάρχης Ιωάννης Λαδάς * αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Σταματελόπουλος * αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Ιωαννίδης * αντισυνταγματάρχης Αντώνιος Λέκκας * αντισυνταγματάρχης Μιχαήλ Ρουφογάλης * αντισυνταγματάρχης Αντώνιος Μέξης.
«Ενας ή δύο ακόμη αξιωματικοί» του ίδιου συμβουλίου ήταν «άγνωστοι στην πηγή» της CIA. «Ο ένας από αυτούς είναι είτε ταξίαρχος είτε υποστράτηγος, αλλά του οποίου το όνομα δεν γνώριζε η πηγή». Η «πηγή», δηλαδή ο άνθρωπος της CIA, φαίνεται να βρίσκεται πολύ κοντά ή να παρευρίσκεται στη μυστική σύσκεψη. Βλέπει όλους τους συμμετέχοντες και δεν γνωρίζει το όνομα μόνο των δύο. Εδωσε πολλές λεπτομέρειες της συνάντησης και ενημέρωσε για μια άλλη σύσκεψη στις 22 Νοεμβρίου, όπου «ο Γεώργιος Παπαδόπουλος ανέφερε ότι αν η πολιτική κατάσταση συνεχίσει να επιδεινώνεται στον σημερινό βαθμό, δραστική ενέργεια, δηλαδή δικτατορία θα χρειαστεί να επιβληθεί».10
Ο αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος καταγράφεται στις εκθέσεις της CIA ως επικεφαλής της συνωμοσίας
Εφθανε το νέο έτος και η πρώτη συνάντηση της συνωμοτικής ομάδας μετά την πτώση της κυβέρνησης Στεφανόπουλου πραγματοποιήθηκε στις 4 Ιανουάριου1967, όπου «ο συνταγματάρχης Παπαδόπουλος ήταν ο κύριος ομιλητής». Ο Λαγουδάκης είχε πληροφορίες, γι’ αυτήν τη νέα μυστική στρατιωτική οργάνωση με την ονομασία ΕΕΝΑ από το1957. 11
Ο Αμερικάνος πρεσβευτής Φίλιπ άλμποτ (αριστερά) έκρινε ότι η εντολή του Κωνσταντίνου (δεξιά) στον αρχηγό της ΕΡΕ Παν Κανελλόπουλο για σχηματισμό κυβέρνησης μπορούσε να αποδειχθεί "η χειρότερη" κίνηση του.
Περί τα τέλη Δεκεμβρίου 1966 η κυβέρνηση Στεφανόπουλου παραιτήθηκε και ανέλαβε υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Ιωάννη Παρασκευόπουλο. Αλλά τις πρώτες μέρες του Απριλίου ’67 ο βασιλιάς Κωνσταντίνος έδωσε εντολή για σχηματισμό κυβέρνησης στον αρχηγό της ΕΡΕ Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Ο Αμερικανός πρεσβευτής Φίλιπ Τάλμποτ έκρινε ότι η απόφαση αυτή του Κωνσταντίνου μπορούσε ν' αποδειχθεί «η χειρότερη» κίνησή του.
Αλλά ίσως να ήταν και μια κίνηση για μια δικτατορική μελλοντική λύση, σε συνεργασία με εκπροσώπους της ΕΡΕ. «Ηταν φανερό -παρατήρησε ο Τάλμποτ- ότι ο νεαρός βασιλιάς πιστεύει ότι ο θρόνος του και η σύνδεση της Ελλάδας με τη Δύση βρίσκονταν σε κίνδυνο... Συμπέρανε ότι σχεδόν μόνο ένα θαύμα μπορεί να τον σώσει από μια τελική επιλογή είτε να παραχωρήσει τη χώρα του στον Παπανδρέου είτε να εγκαθιδρύσει μια δικτατορία είτε πριν είτε ακριβώς μετά τις εκλογές που προβλέπονται για τον Μάιο».
Ο βασιλιάς και οι περί αυτόν νομίζουν ότι ελέγχουν τα πράγματα, αλλά αυτό δεν συμβαίνει. Μια άλλη δύναμη, την οποία γνωρίζει μόνο η CIΑ, είναι έτοιμη να προχωρήσει σ’ ένα πραξικόπημα που θα αιφνιδιάσει τους πάντες, όλες τις επίσημες πολιτικές δυνάμεις, της Δεξιάς, του κέντρου, της Αριστεράς, τους Αγγλους και το ίδιο το παλάτι.
Τα πρώτα τηλεγραφήματα του Ραλφ Μάρεϊ μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος δείχνουν αιφνιδιασμό και έλλειψη πληροφοριών. Ο πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας ήξερε λιγότερα από τον Αμερικάνο αεροπορικό ακόλουθο.
Η ομάδα του Γ. Παπαδόπουλου την 21η Απριλίου 1967 επιβλήθηκε με χαρακτηριστική ευκολία όλα ήταν οργανωμένα, θέτοντας σε εφαρμογή το σχέδιο του ΝΑΤΟ «Προμηθεύς», το οποίο είχε συσταθεί για την αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου στην Ελλάδα. Οπως κατέθεσε ο στρατιωτικός ακόλουθος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα συνταγματάρχης Ολιβερ Μάρσαλ ενώπιον της αμερικανικής Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής για το σχέδιο «Προμηθεύς»: «Γνωρίζαμε ότι έκαναν δοκιμαστικές ασκήσεις επ’ αυτού. Ηταν σχέδιο του ΝΑΤΟ. Το ξέραμε». Ο Μάρσαλ επιβεβαίωσε ότι το σχέδιο αυτό είχε χρησιμοποιηθεί από τους πραξικοπηματίες αξιωματικούς «για να αναλάβουν τον έλεγχο της χώρας». Και φυσικά το ΝΑΤΟ ποτέ δεν διαμαρτυρήθηκε γι’ αυτό,
Ο Λεωνίδας Κύρκος επιχειρώντας να αιτιολογήσει την εξάρθρωση του μεγαλύτερου μέρους των στελεχών της ΕΔΑ από την πρώτη μέρα του πραξικοπήματος θα γράψει ότι «η ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον αρχηγό της κοινοβουλευτικής Δεξιάς μπέρδεψε όσους πιστεύαμε πως οδηγούμασταν σε στρατιωτική δικτατορία». «Ηταν άραγε δυνατόν ένα πραξικόπημα εναντίον μιας δεξιάς κυβέρνησης;» 12
Ο Ανδρέας θα παρατηρήσει μετά τη σύλληψή του «όπως και να’ χει το πράγμα... μας πιάσανε στον ύπνο». Η εφημερίδα «Εστία» μετά τη σύλληψη του πρωθυπουργού Παναγιώτη Κανελλόπουλου έγραψε ότι «εκοιμάτο τον νύδημον όταν ήλθαν να του αναγγείλουν ότι κατηργήθη... εφόσον ο κ. Κανελλόπουλος κατελήφθη κοιμώμενος, θα ηδύνατο κατά μείζονα λόγον, να ευρεθεί υπνώττων, εάν εξεδηλούτο το πραξικόπημα από μέρους των Εαμοσλάβων της φίλης Λαοκρατίας».
Οι Βρετανοί δεν περίμεναν ένα πραξικόπημα που θα στρεφόταν και εναντίον του βασιλιά και της αυλής του.
«Ο βασιλιάς -τηλεγράφησε ο Βρετανός πρεσβευτής Ραλφ Μάρεϊ- ειδοποιήθηκε από τον Αρναούτη», στενό στρατιωτικό του σύμβουλο, για την εξέλιξη του πραξικοπήματος «λίγο πριν από τη σύλληψη του τελευταίου».
Με επιστολή προς τον Τζόνσον το 1968 ο Γ. Παπαδόπουλος υπενθύμισε ότι η κυβέρνηση του στην Ελλάδα αποτελούσε "τμήμα του ελεύθερου κόσμου" υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Στις 10 Απριλίου 1969 ο αντιπρόεδρος Σπύρο Αγκνιου δέχτηκε τον Παττακό στην Ουάσιγκτον.
Ο Αμερικανός ακόλουθος ήξερε καλύτερα
Τα πρώτα τηλεγραφήματα του Μάρεϊ μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος δείχνουν αιφνιδιασμό και σύγχυση. εμπεριέχουν ακόμη και ανακριβείς πληροφορίες όπως την πιθανή συμμετοχή του στρατηγού Παπαδάτου στο κίνημα καθώς και άγνοια για τους πρωτεργάτες της 21ης Απριλίου 1967.
Στις 20 Απριλίου ο πρόεδρος της βρετανικής υποεπιτροπής Αμυνας και Εξωτερικών της Βουλής Ρόμπερτ Εντουαρντς είχε φθάσει στην Αθήνα και υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των στρατιωτικών κινήσεων στην πρωτεύουσα. Την παραμονή του πραξικοπήματος ο πρεσβευτής Μάρεϊ είχε ενημερώσει τον Εντουαρντς ότι θα γίνονταν εκλογές στην Ελλάδα και νικήτρια θα ήταν «η αριστερή» Ενωση Κέντρου.
Μόλις διαπιστώθηκαν οι στρατιωτικές κινήσεις στο κέντρο της Αθήνας «οι περισσότεροι των συμμάχων που είναι μέλη του ΝΑΤΟ έστειλαν στρατιωτικούς ακόλουθους» για να μάθουν τι ακριβώς συνέβαινε.
Ο Τάλμποτ με τον δικτάτορα πλέον, Γεώργιο Παπαδόπουλο συνοδεύοντας τον Αμερικανό αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών Στιούαρτ Ρόγκκουελ.
«Μου φάνηκε εκπληκτικό -έγραψε ο Εντουαρντς- ότι εκτός από τον Αμερικανό αεροπορικό ακόλουθο κανένας δεν φάνηκε να έχει την παραμικρή υποψία για τη συνωμοσία των στρατιωτικών» στην Ελλάδα. 12
Η «μεγάλη» και η «μικρή» χούντα μόνο τυπικά μπορούν να επονομαστούν έτσι. Τα φαινόμενα απατούσαν, ίσως όχι τυχαία. Η «μεγάλη» χούντα και ο Κωνσταντίνος έμοιαζαν περισσότερο με διακοσμητικά στοιχεία που μ’ ένα απλό φύσημα της ομάδας Παπαδόπουλου χάθηκαν από το προσκήνιο.
Τον Δεκέμβριο του 1966 η κυβέρνηση Στέφανου Στεφανόπουλου (στη μέση) παραιτήθηκε. Διακρίνονται ακόμη οι Γ. Νόβας, Στ. Κωστόπουλος και Κ. Μητσοτάκης.
Η αληθινή χούντα ήταν αυτή η οποία έθεσε σ’ εφαρμογή ένα πολύ καλά οργανωμένο σχέδιο που αιφνιδίασε τους πάντες και επιβλήθηκε με υποδειγματική ευκολία τη νύχτα της 20ής προς την 21η Απριλίου 1967. Εχοντας πλάι της τη διακριτική υποστήριξη της CIA. Οπως υπενθύμισε «ο πρωθυπουργός» Γεώργιος Παπαδόπουλος στις αρχές του 1968 στον Αμερικανό πρόεδρο Τζόνσον, η κυβέρνησή του στην Ελλάδα αποτελούσε «τμήμα του ελεύθερου κόσμου» του οποίου ηγούνται οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (επιστολή Γ. Παπαδόπουλου προς Τζόνσον).
Παραπομπές
1 Απόφαση του NSC 42/1, άκρως απόρρητη 1949.
2 Αμερικανικά Ντοκουμέντα, Γ. Ράστοου (για Βιετνάμ), 15.2.1965.
3 Αμερικανικά Ντοκουμέντα, Τσ. Γιοστ προς Στέιτ Ντιπάρτμεντ, 31.5.1951.
4 Φ. Οικονομίδης, Το παγκόσμιο παιχνίδι στα Βαλκάνια, εκδόσεις ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ σελ. 512.
5 Εκθεση Π. Πανουργία Οκτωβρίου 1967 προς Κωνσταντίνο Καραμανλή
6 Department of State Fibes, Athens, Επιστολή Λαμπουίς προς Ρασκ, Ακρως απόρρητη, 5.4.1963 «Ε-Ιστορικά», 20 Απριλίου, 2000, τεύχος 27.
7 Ανδ. Παπανδρέου, Η δημοκρατία στο απόσπασμα, εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ σ. 151-153.
8 Β Οικονομίδης, Το σύνδρομο του Οδυσσέα, εκδόσεις ΟΡΦΕΑΣ σ. 499-501.
9 Μ. Παπακωνσταντίνου, Η ταραγμένη εξαετία, εκδόσεις ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ τόμος 1, σ. 168-169, Σπ. Λιναρδάτος, Από τον Εμφύλιο στη Χούντα, εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ, τόμος Ε, σ. 356.
10 Ενημερωτικές αναφορές της CIA, 7.3.1966 και 20.12.1966
11 Stern, The Wrong Horse σ. 42-42.
12 Λ. Κύρκος, Ανατρεπτικά, εκδόσεις Προσκήνιο σ. 190. Α. Παπανδρέου, ό.π σ. 36. Εστία 24.4.1967.
13 PREM 13/2140, τηλεγραφήματα της 21.4.1967 και 24.4.1967 (Το σύνδρομο του Οδυσσέα), σ. 510-511).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου