Οι πρώτες επαφές με το εργατικό κίνημα

Πηγή:  Γ. Πετρόπουλος -Δ. Ψαρράς: "Χαρίλαος Φλωράκης - Επαναστάτης παντός καιρού"

Ο ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΦΛΩΡΑΚΗΣ ήταν γιος της Στυλιανής Λιανού και του Γιάννη Φλωράκη. Γεννήθηκε στις 20 Ιουλίου του 1914 στα Θεσσαλικά Αγραφα, στο χωριό Παλιοζογλώπι της σημερινής Δημοτικής Ενότητας Ιταμού του Δήμου Καρδίτσας. Είχε δύο ακόμα αδελφούς, τον Αλέξανδρο και τον Λάμπρο και τρεις αδελφές, την Αθηνά, τη Σοφία και την Αγγελική.
Η οικογένεια του Χαρίλαου έμενε στην Καρδίτσα καθώς ο πατέρας του είχε εκεί ξυλεμπορικό κατάστημα, το οποίο δούλευε μέχρι το 1930 οπότε και καταστράφηκε από πυρκαγιά. Ο ίδιος έως δέκα χρονών έζησε κοντά στη γιαγιά του, στο Παλιοζογλώπι, καθώς κάποιος από την οικογένεια έπρεπε να μείνει μαζί της.1

Ο Χαρίλαος ένιωσε τα πρώτα επαναστατικά σκιρτήματα ερχόμενος, ως μαθητής, σε επαφή με το αγροτικό και εργατικό κίνημα της Καρδίτσας. Ο ίδιος στην αυτοβιογραφική του έκθεση που έδωσε στο ΚΚΕ, το 1951 -στο πλαίσιο της ανακαταγραφής όλων των μελών και στελεχών του κόμματος- γράφει: «Το 1926 και μετά η Καρδίτσα παρουσίαζε σοβαρή εργατική και αγροτική κίνηση (καπνεργάτες και αγρότες). Οι αγροτικές διαδηλώσεις με τις μαύρες σημαίες, με μοναδικό αίτημα φθηνό καλαμπόκι, μου είχαν τραβήξει την προσοχή. Το Εργατικό Κέντρο της Καρδίτσας ήτανε κοντά στο σπίτι μου και πάνω στο δρόμο μου σχολειό-σπίτι. Γυρνώντας το απόγευμα από το σχολειό στεκόμουν στο Εργατικό Κέντρο και άκουγα τις ομιλίες και συζητήσεις των εργατών για τα ζητήματά τους, για το δίκιο τους. Πιο πολύ με τραβούσαν τα τραγούδια τους που λέγαν μετά τις ομιλίες στα οποία άρχισα να παίρνω και εγώ μέρος. Εκεί γνωρίστηκα με πολλούς εργάτες και έγινα φίλος των, ιδιαίτερα με τον Τάσο Αρβανίτη, τον Χρόνη, τον Θωμά Τσιρογιάννη, τον Καναβό.

»Ενα βράδυ τις μέρες των Απόκρεων γυρνώντας με τη μάνα μου από ένα συγγενικό μας σπίτι είδα από την Αρνη να δέρνει άγρια ένας χωροφύλακας έναν εργάτη γνωστό μου, που τον έβλεπα στο Εργατικό Κέντρο, γιατί κοίταξε από το τζάμι μέσα στην αίθουσα που γινότανε χορός της αριστοκρατίας της Καρδίτσας. Το γεγονός αυτό μου έκανε να πιστέψω ότι όσα λέγαν οι εργάτες στο Εργατικό Κέντρο ήτανε αλήθεια και ακόμη ότι όλοι οι χωροφύλακες ήταν όργανα των πλούσιων και εχθροί του λαού.

Μια μέρα ο τσαγκάρης Καναβός με παρακάλεσε να βγαίνω περίπατο στην πόλη με ένα σύντροφο από την Καβάλα (δεν μου είπανε το όνομά του) που τον κυνηγούσε η αστυνομία της Καβάλας και αναγκάστηκε να έρθει στην Καρδίτσα και αυτό γιατί μαζί μου δεν μπορούσαν να τον υποψιαστούν. Πραγματικά τον σύντροφο τον συνόδεψα όσες φορές ήθελε στις διάφορες δουλειές του έως έφυγε από την Καρδίτσα. Ο σύντροφος εκείνος με μίλησε συγκεκριμένα για τη σαπίλα της αστικής κοινωνίας, για το δίκιο των εργαζομένων, για την ανάγκη του αγώνα. Αργότερα ο χτίστης Χρόνης με γνώρισε με τον σ. Βαγγέλη Κουρκάτζελο.

Ετσι ο σ. Κουρκάτζελος το 1929 με οργάνωσε στις ομάδες πρωτοπόρων με τους μαθητές Γιάννη Ντότσικα, Καραμαγκιόλα. Η δράση μου στις ομάδες πρωτοπόρων ήταν να μιλάμε ανάμεσα στους μαθητές αφηρημένα για κομμουνισμό, μαζευόμασταν παράνομα 4-6 μαθητές, μας μίλαγε ο σ. Χρόνης, ο σ. Κουρκάτζελος, μας έκανε ανάλυση από το βιβλίο, το αλφάβητο του κομμουνισμού. Δίναμε και συνδρομή, δεν θυμάμαι για ποιο σκοπό. Την Κυριακή το πρωί πηγαίναμε στα λιβάδεια των στρατώνων και παίρναμε μέρος στον κόκκινο αθλητισμό, αγοράζαμε την εφημερίδα της ΟΚΝΕ. Το 1931 έφυγα για την Αθήνα».

Ο Χαρίλαος αρχικά ήρθε μόνος του στην Αθήνα, στον αδελφό του πατέρα του, με σκοπό να δει τι σπουδές θα κάνει. Η οικογένεια του μετακόμισε στην πρωτεύουσα περί τα τέλη του 1933. Στην Αθήνα δεν γνώριζε κανέναν και αρχικά η επαφή του με το κομμουνιστικό κίνημα ήταν να αγοράζει και να διαβάζει Ριζοσπάστη. Στη συνέχεια όμως έπιασε επαφή με την «Εργατική Βοήθεια».
Στην Αθήνα για σπουδές - Τριατατικός

Η «Εργατική Βοήθεια Ελλάδας» (ΕΒΕ) δημιουργήθηκε το 1924 και ήταν μια οργάνωση ταξικής αλληλεγγύης σε όλα τα επίπεδα καθοδηγούμενη από το ΚΚΕ. Ο Χαρίλαος ήθελε να πάει στη σχολή Ικάρων και το 1932 έδωσε εξετάσεις σε δύο μαθήματα. Αλλά όταν ήρθε η ώρα να δώσει το τρίτο τον εμπόδισε η οικογένειά του και ο θείος του καθώς είχε συμβεί ένα αεροπορικό δυστύχημα και φοβήθηκαν για τη ζωή του. 2 

Ο Φλωράκης στο στρατοδικείο το 1960, με τη μητέρα του Στυλιανή και την αδελφή του Αθηνά

Κάποια στιγμή γράφτηκε και στη Νομική αλλά ουδέποτε την παρακολούθησε. Αργότερα, στη Μεταπολίτευση, όταν ήθελε να επιστήσει την προσοχή των νέων στις σπουδές τους έλεγε: «Να παρακολουθείτε τα μαθήματα στο πανεπιστήμιο και να συμμετέχετε. Μην το κάνετε σαν κι εμένα που είχα γραφτεί στη Νομική αλλά πέρναγα απ' έξω».

Στα τέλη του 1932 διορίστηκε στο υπουργείο Στρατιωτικών ως έκτακτος υπάλληλος, απ’ όπου απολύθηκε το 1933 και πήγε στη σχολή των ΤΤΤ (= Ταχυδρομεία, Τηλεγραφεία, Τηλεφωνία). Η σχολή ήταν κρατική - επαγγελματική. Οι σπουδές διαρκούσαν ένα χρόνο. Κι όταν τελείωνες σε προσλάμβανε η ίδια η εταιρεία. Ετσι στα 1934 διορίστηκε τηλεγραφητής. Είχε μπει στο 20ό έτος της ηλικίας του.

Ως τριατατικός (υπάλληλος των ΤΤΤ) ο Χαρίλαος Φλωράκης εργάστηκε σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας (Σέρρες, Θεσσαλονίκη, Λάρισα) όπου και ανέπτυξε συνδικαλιστική δράση. Στο βιογραφικό του σημείωμα προς το ΚΚΕ (1951) γράφει σχετικά: «Στις αρχές του 1933 (δεν θυμάμαι μήνα) κηρύχτηκε απεργία των τριατατικών. Στη σχολή ήρθανε μέλη της απεργιακής επιτροπής Κοτσοτζός Γραμ. της Ομοσπονδίας ΤΤΤ, Κοτσιγιάννης, Νίκος Τσέντος, Μάρκος Γεωργαλής, μάς μίλησαν για την απεργία και ζήτησαν τη βοήθειά μας. Εμείς μιλήσαμε στους μαθητές ότι πρέπει να κατεβούμε σε απεργία σε ένδειξη αλληλεγγύης. Πράγματι βγήκε επιτροπή αγώνα με γραμματέα τον σ. Κώστα Σαραντόπουλο, εμένα και τον Λονάρδο (ο Σαραντόπουλος στην περίοδο τής κατοχής ήταν μέλος τής περιφερειακής Μεσσηνίας) και απεργήσαμε με απόλυτη επιτυχία.

»Κάτω από την καθοδήγηση της Ομοσπονδίας φτιάσαμε αργότερα σύλλογο μαθητών των ΤΤΤ, γραμματέας του συλλόγου βγήκα εγώ. Τις συνεδριάσεις μας τις παρακολουθούσε ο Παντελής Δαμασκόπουλος. Το 1935 τοποθετήθηκα στις Σέρρες σαν υπάλληλος. Τέλη του 1935 μετατέθηκα στη Θεσσαλονίκη.

»Στη Θεσσαλονίκη πήρα ενεργό δράση σε όλη τη συνδικαλιστική κίνηση των υπαλλήλων. Την άνοιξη του 1936 μετατέθηκα στη Λάρισα. Στη Λάρισα ανασυγκροτήσαμε τη συνδικαλιστική οργάνωση. Εκεί ανέλαβα γραμματέας της συνδικαλιστικής επιτροπής με μέλη τους σ. Καραγιάννη, Σχοινά, Κουρτάρα, πλήρωνα συνδρομή.

Κάναμε διάφορες κινητοποιήσεις, σε μια παρουσίαση στη διεύθυνση της αστυνομίας (ζητούσαμε άδεια για συγκέντρωση) τσακώθηκα με τον διοικητή Ραφτοδήμο. Τότε ο Ραφτοδήμος μού είπε «το Γυμνάσιο της Λάρισας και εσάς τους τριατατικούς εγώ θα σας διαλύσω. Την άλλη μέρα μού κοινοποίησαν διαταγή μετάθεσης για το χωρίο Ραψάνη. Εγώ το έσκασα, πήγα στην Αθήνα και ύστερα από προσπάθειες της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ομοσπονδίας ΤΤΤ μετατέθηκα στην Τρίπολη, δούλευα συνδικαλιστικά, και ήμουνα μέλος της συνδικαλιστικής επιτροπής Αρκαδίας. Βγήκα αναπληρωματικός αντιπρόσωπος στο Συνέδριο ΤΤΤ, επλήρωνα συνδρομή στον σ. Παρασκευά Δημόπουλο».

Στη μεταξική δικτατορία

Στη διάρκεια του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου ο Χαρίλαος θα αναπτύξει, με όσες δυνατότητες είχε, δράση κατά της δικτατορίας. Στο βιογραφικό του σημείωμα αναφέρει: «Στα 1937 τσακώθηκα με τον γνωστό από τότε αντικομμουνιστή υπολοχαγό Παπαδόγκωνα και λοχαγό Δημήτριο Σαρρή (ήτανε στη λογοκρισία του τηλεγραφείου). Ο Παπαδόγκωνας έκανε Αναφορά στο ΙΙ σύνταγμα Τρίπολης ότι ήμουνα κομμουνιστής και ζητούσε τη δίωξή μου. Με πολλές φροντίδες του αδελφού μου τιμωρήθηκα μόνο από τη διεύθυνση ΤΤΤ Αρκαδίας για απρεπή συμπεριφορά και μετατέθηκα στην Κόρινθο.

Τέλη του 1938 μετατέθηκα στην Αθήνα, αρχές του 1939 πήγα φαντάρος στο τάγμα τηλ/τών Θεσσαλονίκης. Τον Ιούλη του 1939 με διώξανε από το τάγμα τηλ/τών Θεσσαλονίκης ως μη εμπνέοντα εμπιστοσύνη και με στείλανε στα Τρίκαλα σ’ ένα τάγμα ανεξάρτητο που ήταν μάζεμα από ανθρώπους βασικά παλιοστοιχεία (πρεζάκηδες, μαχαιροβγάλτες κ.λπ. απ’ όλη την Ελλάδα) στο τάγμα αυτό υπήρχαν και λίγοι αριστεροί, τέτοιους γνώρισα εκεί τον φοιτητή Βαγγελόπουλο, καθηγητή Σαμαρά κ.λπ.

Με το τάγμα μας διώξανε αμέσως πεζοπορία για τα σύνορα. Σταματήσαμε στην περιοχή Γρεβενών για δυο μήνες εκεί μας βάλανε και σκάβαμε χαρακώματα στο Μελήσσι-Παληοχώρι. Μετά συνεχίσαμε την πορεία στο Νεστόρι Καστοριάς, όπου συνεχίσαμε το σκάψιμο στο Χιονάτο. Αρχές του 1940 διαλύθηκε το τάγμα και με στείλανε στο τάγμα γεφυροποιών στη Λάρισσα και σε δυο μήνες με μετέθεσαν στο τάγμα σκαπανέων στο Βόλο απ’ όπου πήρα απολυτήριο το καλοκαίρι του 1940.

Στην περίοδο της μεταξικής δικτατορίας η στάση μου ήταν αντιφασιστική-αντιμεταξική. Στην ΕΟΝ αρνήθηκα να μπω. Ξέχωρα από το επεισόδιο που είχα στην Τρίπολη με τον Παπαδόγκωνα- Σαρρή και στην Κόρινθο σαν προϊστάμενος τμήματος του τηλεγραφείου έβγαλα έξω από το τηλεγραφείο μια επιτροπή από γυναίκες, πού ήρθαν να πουλήσουν εισιτήρια για τον πρωτοχρονιάτικο χορό της ΕΟΝ, βρίζοντας μπροστά τους την ΕΟΝ. Το επεισόδιο αυτό το αποσόβησε ο ανθυπασπιστής της χωρ/κής Ηλίας Γαντές (ο αδελφός του ήταν κομμουνιστής), όπως έμαθα στην κατοχή. Τον ανθυπασπιστή Γαντέ τον εξετέλεσαν οι Γερμανοί για πατριωτική δράση».

Παραπομπές

1. Διήγηση του ίδιου, Αννα Παναγιωιαρέα, Κι σέν' πώς σ'λεν; Χαρίλαος Φλωράκης, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2001, σ. 40,

2. Στο ίδιο, σ. 64-65.

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ