Πηγή: Γ. Πετρόπουλος -Δ. Ψαρράς: "Χαρίλαος Φλωράκης - Επαναστάτης παντός καιρού"
ΤΟ «ΜΠΛΟΚ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ», όπως ονομαζόταν εκείνα τα χρόνια η άτυπη αλλά διαρκής σύμπραξη ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ, εμφάνισε μια πρώτη ρωγμή το βράδυ των εκλογών του 1981. Το ΚΚΕ έπαψε να είναι χρήσιμος σύμμαχος για το ΠΑΣΟΚ. Μόλις είχε πια οριστικοποιηθεί ο θρίαμβος του ΠΑΣΟΚ, ο Φλωράκης τηλεφώνησε στον Παπανδρέου για να τον συγχαρεί. Κι εκείνος απάντησε αμέσως: «Μη χαθείς, Χαρίλαε. Αύριο θα σε φωνάξω να αποφασίσουμε για την κυβέρνηση». Και ο μεν Χαρίλαος δεν χάθηκε. Χάθηκε όμως ο Ανδρέας.
Οταν, χρόνια αργότερα, τον Ιούλιο του 1989 ο Φλωράκης επιχειρούσε να δικαιολογηθεί που δεν συνεργάστηκε ο Συνασπισμός με το ΠΑΣΟΚ, αλλά στήριξε την κυβέρνηση Τζαννετάκη με τη Νέα Δημοκρατία θύμιζε εκείνες τις δύσκολες μέρες της Αλλαγής: «Από το 1981 τους καλούσαμε να συνεργαστούμε και είπα σε μια συζήτηση που είχαμε: Μαζί χτυπούσαμε τα νταούλια, αλλά τον παρά ολόκληρο τον πήρε το ΠΑΣΟΚ». 1
Η στάση αυτή του Φλωράκη απέναντι στο ΠΑΣΟΚ αποτυπώθηκε στην αγόρευσή του μετά τις προγραμματικές δηλώσεις του Α. Παπανδρέου στη Βουλή στις 23/11/1981. Είναι ακριβές αυτό που γράφει ο επίσημος βιογράφος του, ότι δηλαδή «απάντησε όχι ως πολιτικός αντίπαλος του ΠΑΣΟΚ, αλλά ως φίλος και συναγωνιστής και ηγέτης που έχει κάνει και δική του υπόθεση την "υπόθεση της αλλαγής"».2
Σε κρίσιμα ζητήματα εμφανίστηκε να «κατανοεί» την αναβλητικότητα που παρουσίασε ευθύς εξαρχής η νέα κυβέρνηση ως προς τα ζητήματα που το ίδιο το ΠΑΣΟΚ είχε θέσει προεκλογικά. Ακόμα και στα πιο κεντρικά θέματα του δικού του πολιτικού προγράμματος ο ηγέτης του ΚΚΕ εμφανίστηκε διαλλακτικός, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση τη σχέση της χώρας με την ΕΟΚ: «Το ΚΚΕ δεν θα πάψει να αγωνίζεται στο πλευρό των εργαζομένων για την αποδέσμευση της χώρας από την ΕΟΚ. Πέρα απ’ αυτό, θεωρούμε άμεση ανάγκη τη λήψη μέτρων για την απόκρουση των συνεπειών της ένταξης».
Ενδιαφέρον έχει και η κατάληξη της ομιλίας, στην οποία συμπυκνώνεται όλη η αμηχανία της Αριστεράς απέναντι στην άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία: «Θεωρούμε ότι οι προγραμματικές δηλώσεις υστερούν σε κρίσιμα ζητήματα της αλλαγής, υπάρχουν ανεπάρκειες και διφορούμενα. Δίνεται τουλάχιστον η εντύπωση πως ουσιαστικοί στόχοι της αλλαγής αναβάλλονται επ’ αόριστο. Και συγκεκριμένα στόχοι που συνδέονται με την απαλλαγή του τόπου μας από την ξένη εξάρτηση. Δεν θα καταψηφίσουμε την κυβέρνηση. Αλλά δεν μπορούμε συνεπώς να δώσουμε και θετική ψήφο. Το ΠΑΣΟΚ, άλλωστε, διαθέτει αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία και η κυβέρνησή του δεν εξαρτάται από τη δική μας ψήφο».
Ομως οι «αυταπάτες» του ΚΚΕ για τη δυνατότητα σύμπραξης ή επηρεασμού του ΠΑΣΟΚ άρχισαν πολύ γρήγορα να διαψεύδονται. Κάνοντας έναν απολογισμό των πρώτων μηνών της κυβέρνησης της Αλλαγής στην Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, ο X. Φλωράκης θα εμφανιστεί στις 27/3/1982 απαισιόδοξος: «Παρά το γεγονός ότι πάρθηκαν ορισμένα μέτρα δημοκρατικού, γενικά, χαρακτήρα, η πολιτική της κυβέρνησης χαρακτηρίζεται από υπαναχωρήσεις και αντιφάσεις και σαν σύνολο δεν προωθεί την αλλαγή που έχει ανάγκη ο τόπος. Δεν αντιμετωπίζει τα θεμελιακά προβλήματα της αλλαγής, όπως του ΝΑΤΟ, των βάσεων, της ΕΟΚ, των στεγανών στον κρατικό μηχανισμό, της κατάργησης της ασυδοσίας των μονοπωλίων και της ουσιαστικής βελτίωσης της θέσης των εργαζομένων». 3
Τα πρώτα ζιζάνια στις σχέσεις ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ θα ρίξει η Νέα Δημοκρατία στις δημοτικές εκλογές τον Οκτώβριο του 1982, υποστηρίζοντας στον δεύτερο γύρο τους κομμουνιστές υποψηφίους, προκειμένου να αποκλειστούν οι κυβερνητικοί. Αλλά το ΠΑΣΟΚ δεν είχε πει την τελευταία του λέξη απέναντι στο ΚΚΕ. Είχε ακόμα να παίξει το «φιλοσοβιετικό» χαρτί, φέρνοντας σε προφανή αμηχανία την ηγεσία του ΚΚΕ. Με μια σειρά πρωτοβουλίες σε διεθνές επίπεδο, ο Ανδρέας Παπανδρέου εμφανιζόταν να διαφοροποιείται από τη σκληρή νατοϊκή γραμμή. Ο επίσημος βιογράφος του Φλωράκη επισημαίνει τη δυσκολία μελών και στελεχών του ΚΚΕ να ερμηνεύσουν και να αντιμετωπίσουν αυτές τις πολιτικές πρωτοβουλίες του αρχηγού του ΠΑΣΟΚ: «Το "φιλοσοβιετικό" χαρτί του Α. Παπανδρέου προκαλούσε για αρκετά και κρίσιμα χρόνια σύγχυση και μούδιασμα στο ΚΚΕ, τόσο σε επίπεδο μελών και οπαδών, όσο και σε επίπεδο στελεχών και ηγεσίας. Υπήρχαν εκείνοι που πίστευαν ότι το χαρτί αυτό το παίζει μόνο για εσωτερικούς λόγους και δεκάρα δεν δίνει για τα προβλήματα της ύφεσης και της ειρήνης για τα οποία αγωνίζονταν διεθνώς οι Σοβιετικοί. Αλλά υπήρχαν και εκείνοι που διατύπωναν την άποψη, ότι, ανεξαρτήτως προθέσεων, οι θέσεις του Α. Παπανδρέου είναι θετικές για τις δυνάμεις της ειρήνης και της συνδιαλλαγής.
Υπήρχαν εκείνοι που είχαν ήδη επισημάνει ότι ο Α. Παπανδρέου το "φιλοσοβιετικό" χαρτί του το παίζει κάθε φορά που αντιμετωπίζει εσωτερικά προβλήματα ή που ετοιμάζει επίθεση εναντίον των λαϊκών εισοδημάτων. Υπήρχαν, όμως, και εκείνοι που πίστευαν ότι πρόκειται για συμπτώσεις και όχι για επικοινωνιακό σχέδιο της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ. Υπήρχαν ορισμένοι, που όλες αυτές τις ανησυχίες και τις υποψίες τους ήθελαν να τις βροντοφωνάξουν στον κόσμο. Αλλά και υπήρχαν κάποιοι άλλοι που είχαν την πεποίθηση ότι μια πρόωρη ρήξη ή ένα οδυνηρό ξεμπρόστιασμα του Α. Παπανδρέου, μόνο την αντίδραση (ντόπια και ξένη) θα ωφελούσε. Οι πιο μετριοπαθείς βέβαια προτιμούσαν την επίσημη γραμμή: Δηλαδή την κριτική στήριξη κάθε κυβερνητικής πρωτοβουλίας για ανεξαρτησία, δημοκρατία και προκοπή και την κριτική αντιπαράθεση σε κάθε κυβερνητική παρασπονδία ή απεμπόληση υποσχέσεων. Στους υπέρμαχους της κριτικής στήριξης, αλλά και της κριτικής αντιπαράθεσης ανήκε και ο Χαρ. Φλωράκης». 4
Σε όλη αυτή την πρώτη μεταπολιτευτική περίοδο, και ιδίως κατά τα πρώτα χρόνια διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ ο X. Φλωράκης αντέτεινε τον στόχο της «πραγματικής αλλαγής», η οποία όμως δεν ήταν παρά αναμάσημα του προεκλογικού προγράμματος του ΠΑΣΟΚ. Στόχος ήταν περισσότερο να προσελκυστεί ο απογοητευμένος r ψηφοφόρος της κυβέρνησης παρά να προταθούν κάποιες νέες πολιτικές κατευθύνσεις. «Αλλαγή στην Ελλάδα θα γίνει», θα πει σε μια συνέντευξη Τύπου. «Είτε το θέλουν ορισμένες πολιτικές δυνάμεις, είτε δεν το θέλουν. Είναι, πώς να το πω, μία ανάγκη. Γιατί υπάρχουν οξύτατα προβλήματα που περιμένουν λύση. Μπορεί να καθυστερήσει. Μπορεί να έχει γρηγορότερους ρυθμούς. Κι αν ορισμένες δυνάμεις αντιδρούν σήμερα σ' αυτήν την αλλαγή, η ζωή θα ξεπετάξει καινούριες δυνάμεις που θα αναλάβουν να συμβάλουν στην πραγματοποίησή της». 5
Απαντώντας σε ερωτήσεις οπαδών του κόμματος σε ανοιχτή συγκέντρωση, ο Φλωράκης θα αναφερθεί στο παράδειγμα του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο συνεργαζόταν με τον Μιτεράν στη βάση του κοινού προγράμματος. «Ακούτε σύντροφοι, λένε συχνά ότι αυτά τα κάνουμε γιατί θέλουμε να μπούμε στην κυβέρνηση. Βέβαια εμείς πάντα επιδιώκουμε να μπούμε σε μια συμμαχική κυβέρνηση, ακόμα να πάρουμε και την εξουσία, αυτός είναι ο στόχος μας [χειροκροτήματα]. Ορισμένοι νομίζουν ότι έχουμε κάποιο κόμπλεξ. Ή ότι επειδή μάθαμε γυμνοί νομίζουν ότι ντρεπόμαστε ντυμένοι (χειροκροτήματα). Θεμιτό, κάθε κόμμα το έχει αυτό το πράγμα, στο πρόγραμμά του. Αλλά εμείς δεν μπαίνουμε σε οποιαδήποτε κυβέρνηση. Για να μπούμε σε κάποια κυβέρνηση πρέπει να συμφωνήσουμε σε ένα μίνιμουμ πρόγραμμα [χειροκροτήματα]. Τι πρέπει να έχει αυτό το πρόγραμμα, δεν μπορώ να σας πω συγκεκριμένα, πρέπει εκείνο, εκείνο, εκείνο, γιατί εκεί θα κάνεις διαπραγματεύσεις, μπορείς να πεις ότι, ξέρεις, αυτό δεν θα το αντιμετωπίσουμε τώρα, θα το αντιμετωπίσουμε μετά από δύο χρόνια, από τρία, κλπ. [...] Κανένας δεν μπορεί να καθορίσει από τώρα πώς θα φτιαχτεί και ποια θα είναι η σύνθεση της [δημοκρατικής κυβέρνησης με τη συμμετοχή του ΚΚΕ], Θα εξαρτηθεί από μια σειρά παράγοντες. Από ποιες δυνάμεις θα έχουν το πάνω χέρι που θα προωθήσουν αυτή τη λύση. Δεν είναι εκεί το πρόβλημα, ποια θα είναι η μορφή της και ποιοι θα συμμετέχουν. Ποιο είναι το πρόβλημα. Πρέπει αυτή η κυβέρνηση που θα γίνει να στηρίζεται σε ένα μίνιμουμ πρόγραμμα, ένα πρόγραμμα που θα στοχεύει την αλλαγή, που θα στηρίζεται σε όλες τις δυνάμεις που έτσι ή αλλιώς είναι υπέρ της αλλαγής». 6
Μέχρι και το τέλος του 1984, ο X. Φλωράκης θα εντοπίζει το γεγονός ότι η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου «μετατόπιζε όλο και πιο δεξιά τον άξονα της πολιτικής της», αλλά θα συνεχίσει να επιζητεί τη συνεργασία του ΠΑΣΟΚ: «Δεν ξέρω τι θα κάνει το ΠΑΣΟΚ. Εκείνο που ξέρω είναι ότι είναι αναγκασμένο να διαλέξει: ή θα στραφεί σε σχήματα προς τα κεντροδεξιά, ή θα συνεργαστεί με τις δυνάμεις της αλλαγής». 7
Η οριστική ρήξη με το ΠΑΣΟΚ έρχεται για το ΚΚΕ και τον X. Φλωράκη μετά τις εκλογές του 1985, με την υιοθέτηση πολιτικών λιτότητας από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου. Είχε αντιληφθεί ο ηγέτης του ΚΚΕ ότι η σύμπλευση των «δυνάμεων της Αλλαγής» λειτουργούσε πλέον εις βάρος της Αριστεράς και είχε ήδη παγιώσει την ηγεμονία του ΠΑΣΟΚ στον ευρύτερο χώρο των λεγάμενων «προοδευτικών» δυνάμεων. Οι δημοτικές εκλογές του 1986 υπήρξαν η στιγμή που ο Φλωράκης θεώρησε ότι πρέπει να διαρραγεί με θεαματικό τρόπο η ενότητα στη βάση των «δυνάμεων της Αλλαγής». Το αποτέλεσμα ήταν να εκλεγούν στους τρεις μεγάλους δήμους της χώρας οι νεοδημοκράτες υποψήφιοι (Εβερτ, Κούβελας, Ανδριανόπουλος), με την ανοχή αν όχι την κρυφή πριμοδότηση της Αριστερής.
Η πολύχρονη, όμως, σύμπλευση με την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ δεν θα αφήσει ανεπηρέαστη την πολιτική σκέψη του Φλωράκη, ο οποίος θα υιοθετήσει έναν ήπιο μεταρρυθμιστικό λόγο και θα εγκαταλείψει και ο ίδιος τα ριζοσπαστικά συνθήματα των πρώτων μεταπολιτευτικών χρόνων: «Στα πλαίσια της πραγματικής αλλαγής είμαστε κατά της ασυδοσίας και των προνομιών αλλά είμαστε υπέρ της πρωτοβουλίας των επιχειρήσεων, πάνω σε παραγωγικούς αναπτυξιακούς στόχους. Είμαστε κατά της ρεμούλας». 8
Κατά παράδοξο δηλαδή τρόπο, η αποκόλλησή του από το ΠΑΣΟΚ δεν προκάλεσε τη ριζοσπαστικοποίηση του προγραμματικού λόγου του ΚΚΕ. Αλλά αυτή η συντηρητική αυτοσυγκράτηση του κόμματος άνοιγε νέες προοπτικές. Είχε έρθει η ώρα να επιζητήσει ο X. Φλωράκης συμμαχίες στον χώρο της Αριστερής με εκείνους που μέχρι τότε αποκαλούσε «δεξιούς αναθεωρητές», αλλά και να επιδιώξει μια «εθνική συνεννόηση» με τη Δεξιά που έφτασε έως την απόπειρα συγκυβέρνησης.
Παραπομπές
1 Τάσος Παππάς, Η χίμαιρα της μεγάλης Αριστερός, εκδ. Δελφίνι, Αθήνα 1993.
2 Χρήστος Θεοχαράτος, Χαρίλαος Φλωράκης. Ο λαϊκός ηγέτης t. Β', εκδ. Τυποεκδοτική, Αθήνα 2003, σ. 251.
3 ΚΚΕ, Από το 10ο ώς το 11ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Ντοκουμέντα, σ. 255.
4 Χρήστος Θεοχαράτος, ό.π., σ. 290-291.
5 «Αλλαγή θα γίνει, είτε το θέλουν είτε όχι μερικοί», συνέντευξη Τύπου του X. Φλωράκη, Ριζοσπάστης, 8/9/1982.
6 «Για να μπούμε σε μια κυβέρνηση πρέπει να συμφωνήσουμε σ’ ένα μίνιμουμ πρόγραμμα», Ριζοσπάστης, 17/7/1983.
7 Τα Νέα, 10/12/1984.
8 «Δεν θέλουμε το κλείσιμο των ιδιωτικών επιχειρήσεων», συνέντευξη στο περ. Ισοζύγιο, τχ. 2, Φεβρουάριος 1986.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Με τις πρώτες ομιλίες του και με συναντήσεις με τον Παπανδρέου ο Φλωράκης διατηρούσε τη σύμπλευση των "δυνάμεων της Αλλαγής"
ΤΟ «ΜΠΛΟΚ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ», όπως ονομαζόταν εκείνα τα χρόνια η άτυπη αλλά διαρκής σύμπραξη ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ, εμφάνισε μια πρώτη ρωγμή το βράδυ των εκλογών του 1981. Το ΚΚΕ έπαψε να είναι χρήσιμος σύμμαχος για το ΠΑΣΟΚ. Μόλις είχε πια οριστικοποιηθεί ο θρίαμβος του ΠΑΣΟΚ, ο Φλωράκης τηλεφώνησε στον Παπανδρέου για να τον συγχαρεί. Κι εκείνος απάντησε αμέσως: «Μη χαθείς, Χαρίλαε. Αύριο θα σε φωνάξω να αποφασίσουμε για την κυβέρνηση». Και ο μεν Χαρίλαος δεν χάθηκε. Χάθηκε όμως ο Ανδρέας.
Οταν, χρόνια αργότερα, τον Ιούλιο του 1989 ο Φλωράκης επιχειρούσε να δικαιολογηθεί που δεν συνεργάστηκε ο Συνασπισμός με το ΠΑΣΟΚ, αλλά στήριξε την κυβέρνηση Τζαννετάκη με τη Νέα Δημοκρατία θύμιζε εκείνες τις δύσκολες μέρες της Αλλαγής: «Από το 1981 τους καλούσαμε να συνεργαστούμε και είπα σε μια συζήτηση που είχαμε: Μαζί χτυπούσαμε τα νταούλια, αλλά τον παρά ολόκληρο τον πήρε το ΠΑΣΟΚ». 1
Η στάση αυτή του Φλωράκη απέναντι στο ΠΑΣΟΚ αποτυπώθηκε στην αγόρευσή του μετά τις προγραμματικές δηλώσεις του Α. Παπανδρέου στη Βουλή στις 23/11/1981. Είναι ακριβές αυτό που γράφει ο επίσημος βιογράφος του, ότι δηλαδή «απάντησε όχι ως πολιτικός αντίπαλος του ΠΑΣΟΚ, αλλά ως φίλος και συναγωνιστής και ηγέτης που έχει κάνει και δική του υπόθεση την "υπόθεση της αλλαγής"».2
Σε κρίσιμα ζητήματα εμφανίστηκε να «κατανοεί» την αναβλητικότητα που παρουσίασε ευθύς εξαρχής η νέα κυβέρνηση ως προς τα ζητήματα που το ίδιο το ΠΑΣΟΚ είχε θέσει προεκλογικά. Ακόμα και στα πιο κεντρικά θέματα του δικού του πολιτικού προγράμματος ο ηγέτης του ΚΚΕ εμφανίστηκε διαλλακτικός, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση τη σχέση της χώρας με την ΕΟΚ: «Το ΚΚΕ δεν θα πάψει να αγωνίζεται στο πλευρό των εργαζομένων για την αποδέσμευση της χώρας από την ΕΟΚ. Πέρα απ’ αυτό, θεωρούμε άμεση ανάγκη τη λήψη μέτρων για την απόκρουση των συνεπειών της ένταξης».
Ενδιαφέρον έχει και η κατάληξη της ομιλίας, στην οποία συμπυκνώνεται όλη η αμηχανία της Αριστεράς απέναντι στην άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία: «Θεωρούμε ότι οι προγραμματικές δηλώσεις υστερούν σε κρίσιμα ζητήματα της αλλαγής, υπάρχουν ανεπάρκειες και διφορούμενα. Δίνεται τουλάχιστον η εντύπωση πως ουσιαστικοί στόχοι της αλλαγής αναβάλλονται επ’ αόριστο. Και συγκεκριμένα στόχοι που συνδέονται με την απαλλαγή του τόπου μας από την ξένη εξάρτηση. Δεν θα καταψηφίσουμε την κυβέρνηση. Αλλά δεν μπορούμε συνεπώς να δώσουμε και θετική ψήφο. Το ΠΑΣΟΚ, άλλωστε, διαθέτει αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία και η κυβέρνησή του δεν εξαρτάται από τη δική μας ψήφο».
Ομως οι «αυταπάτες» του ΚΚΕ για τη δυνατότητα σύμπραξης ή επηρεασμού του ΠΑΣΟΚ άρχισαν πολύ γρήγορα να διαψεύδονται. Κάνοντας έναν απολογισμό των πρώτων μηνών της κυβέρνησης της Αλλαγής στην Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, ο X. Φλωράκης θα εμφανιστεί στις 27/3/1982 απαισιόδοξος: «Παρά το γεγονός ότι πάρθηκαν ορισμένα μέτρα δημοκρατικού, γενικά, χαρακτήρα, η πολιτική της κυβέρνησης χαρακτηρίζεται από υπαναχωρήσεις και αντιφάσεις και σαν σύνολο δεν προωθεί την αλλαγή που έχει ανάγκη ο τόπος. Δεν αντιμετωπίζει τα θεμελιακά προβλήματα της αλλαγής, όπως του ΝΑΤΟ, των βάσεων, της ΕΟΚ, των στεγανών στον κρατικό μηχανισμό, της κατάργησης της ασυδοσίας των μονοπωλίων και της ουσιαστικής βελτίωσης της θέσης των εργαζομένων». 3
Τα πρώτα ζιζάνια στις σχέσεις ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ θα ρίξει η Νέα Δημοκρατία στις δημοτικές εκλογές τον Οκτώβριο του 1982, υποστηρίζοντας στον δεύτερο γύρο τους κομμουνιστές υποψηφίους, προκειμένου να αποκλειστούν οι κυβερνητικοί. Αλλά το ΠΑΣΟΚ δεν είχε πει την τελευταία του λέξη απέναντι στο ΚΚΕ. Είχε ακόμα να παίξει το «φιλοσοβιετικό» χαρτί, φέρνοντας σε προφανή αμηχανία την ηγεσία του ΚΚΕ. Με μια σειρά πρωτοβουλίες σε διεθνές επίπεδο, ο Ανδρέας Παπανδρέου εμφανιζόταν να διαφοροποιείται από τη σκληρή νατοϊκή γραμμή. Ο επίσημος βιογράφος του Φλωράκη επισημαίνει τη δυσκολία μελών και στελεχών του ΚΚΕ να ερμηνεύσουν και να αντιμετωπίσουν αυτές τις πολιτικές πρωτοβουλίες του αρχηγού του ΠΑΣΟΚ: «Το "φιλοσοβιετικό" χαρτί του Α. Παπανδρέου προκαλούσε για αρκετά και κρίσιμα χρόνια σύγχυση και μούδιασμα στο ΚΚΕ, τόσο σε επίπεδο μελών και οπαδών, όσο και σε επίπεδο στελεχών και ηγεσίας. Υπήρχαν εκείνοι που πίστευαν ότι το χαρτί αυτό το παίζει μόνο για εσωτερικούς λόγους και δεκάρα δεν δίνει για τα προβλήματα της ύφεσης και της ειρήνης για τα οποία αγωνίζονταν διεθνώς οι Σοβιετικοί. Αλλά υπήρχαν και εκείνοι που διατύπωναν την άποψη, ότι, ανεξαρτήτως προθέσεων, οι θέσεις του Α. Παπανδρέου είναι θετικές για τις δυνάμεις της ειρήνης και της συνδιαλλαγής.
Υπήρχαν εκείνοι που είχαν ήδη επισημάνει ότι ο Α. Παπανδρέου το "φιλοσοβιετικό" χαρτί του το παίζει κάθε φορά που αντιμετωπίζει εσωτερικά προβλήματα ή που ετοιμάζει επίθεση εναντίον των λαϊκών εισοδημάτων. Υπήρχαν, όμως, και εκείνοι που πίστευαν ότι πρόκειται για συμπτώσεις και όχι για επικοινωνιακό σχέδιο της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ. Υπήρχαν ορισμένοι, που όλες αυτές τις ανησυχίες και τις υποψίες τους ήθελαν να τις βροντοφωνάξουν στον κόσμο. Αλλά και υπήρχαν κάποιοι άλλοι που είχαν την πεποίθηση ότι μια πρόωρη ρήξη ή ένα οδυνηρό ξεμπρόστιασμα του Α. Παπανδρέου, μόνο την αντίδραση (ντόπια και ξένη) θα ωφελούσε. Οι πιο μετριοπαθείς βέβαια προτιμούσαν την επίσημη γραμμή: Δηλαδή την κριτική στήριξη κάθε κυβερνητικής πρωτοβουλίας για ανεξαρτησία, δημοκρατία και προκοπή και την κριτική αντιπαράθεση σε κάθε κυβερνητική παρασπονδία ή απεμπόληση υποσχέσεων. Στους υπέρμαχους της κριτικής στήριξης, αλλά και της κριτικής αντιπαράθεσης ανήκε και ο Χαρ. Φλωράκης». 4
Σε όλη αυτή την πρώτη μεταπολιτευτική περίοδο, και ιδίως κατά τα πρώτα χρόνια διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ ο X. Φλωράκης αντέτεινε τον στόχο της «πραγματικής αλλαγής», η οποία όμως δεν ήταν παρά αναμάσημα του προεκλογικού προγράμματος του ΠΑΣΟΚ. Στόχος ήταν περισσότερο να προσελκυστεί ο απογοητευμένος r ψηφοφόρος της κυβέρνησης παρά να προταθούν κάποιες νέες πολιτικές κατευθύνσεις. «Αλλαγή στην Ελλάδα θα γίνει», θα πει σε μια συνέντευξη Τύπου. «Είτε το θέλουν ορισμένες πολιτικές δυνάμεις, είτε δεν το θέλουν. Είναι, πώς να το πω, μία ανάγκη. Γιατί υπάρχουν οξύτατα προβλήματα που περιμένουν λύση. Μπορεί να καθυστερήσει. Μπορεί να έχει γρηγορότερους ρυθμούς. Κι αν ορισμένες δυνάμεις αντιδρούν σήμερα σ' αυτήν την αλλαγή, η ζωή θα ξεπετάξει καινούριες δυνάμεις που θα αναλάβουν να συμβάλουν στην πραγματοποίησή της». 5
Το κεντρικό σύνθημα του ΚΚΕ μετατράπηκε στην επαγγελία της "πραγματικής αλλαγής"
Απαντώντας σε ερωτήσεις οπαδών του κόμματος σε ανοιχτή συγκέντρωση, ο Φλωράκης θα αναφερθεί στο παράδειγμα του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο συνεργαζόταν με τον Μιτεράν στη βάση του κοινού προγράμματος. «Ακούτε σύντροφοι, λένε συχνά ότι αυτά τα κάνουμε γιατί θέλουμε να μπούμε στην κυβέρνηση. Βέβαια εμείς πάντα επιδιώκουμε να μπούμε σε μια συμμαχική κυβέρνηση, ακόμα να πάρουμε και την εξουσία, αυτός είναι ο στόχος μας [χειροκροτήματα]. Ορισμένοι νομίζουν ότι έχουμε κάποιο κόμπλεξ. Ή ότι επειδή μάθαμε γυμνοί νομίζουν ότι ντρεπόμαστε ντυμένοι (χειροκροτήματα). Θεμιτό, κάθε κόμμα το έχει αυτό το πράγμα, στο πρόγραμμά του. Αλλά εμείς δεν μπαίνουμε σε οποιαδήποτε κυβέρνηση. Για να μπούμε σε κάποια κυβέρνηση πρέπει να συμφωνήσουμε σε ένα μίνιμουμ πρόγραμμα [χειροκροτήματα]. Τι πρέπει να έχει αυτό το πρόγραμμα, δεν μπορώ να σας πω συγκεκριμένα, πρέπει εκείνο, εκείνο, εκείνο, γιατί εκεί θα κάνεις διαπραγματεύσεις, μπορείς να πεις ότι, ξέρεις, αυτό δεν θα το αντιμετωπίσουμε τώρα, θα το αντιμετωπίσουμε μετά από δύο χρόνια, από τρία, κλπ. [...] Κανένας δεν μπορεί να καθορίσει από τώρα πώς θα φτιαχτεί και ποια θα είναι η σύνθεση της [δημοκρατικής κυβέρνησης με τη συμμετοχή του ΚΚΕ], Θα εξαρτηθεί από μια σειρά παράγοντες. Από ποιες δυνάμεις θα έχουν το πάνω χέρι που θα προωθήσουν αυτή τη λύση. Δεν είναι εκεί το πρόβλημα, ποια θα είναι η μορφή της και ποιοι θα συμμετέχουν. Ποιο είναι το πρόβλημα. Πρέπει αυτή η κυβέρνηση που θα γίνει να στηρίζεται σε ένα μίνιμουμ πρόγραμμα, ένα πρόγραμμα που θα στοχεύει την αλλαγή, που θα στηρίζεται σε όλες τις δυνάμεις που έτσι ή αλλιώς είναι υπέρ της αλλαγής». 6
Μέχρι και το τέλος του 1984, ο X. Φλωράκης θα εντοπίζει το γεγονός ότι η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου «μετατόπιζε όλο και πιο δεξιά τον άξονα της πολιτικής της», αλλά θα συνεχίσει να επιζητεί τη συνεργασία του ΠΑΣΟΚ: «Δεν ξέρω τι θα κάνει το ΠΑΣΟΚ. Εκείνο που ξέρω είναι ότι είναι αναγκασμένο να διαλέξει: ή θα στραφεί σε σχήματα προς τα κεντροδεξιά, ή θα συνεργαστεί με τις δυνάμεις της αλλαγής». 7
Η οριστική ρήξη με το ΠΑΣΟΚ έρχεται για το ΚΚΕ και τον X. Φλωράκη μετά τις εκλογές του 1985, με την υιοθέτηση πολιτικών λιτότητας από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου. Είχε αντιληφθεί ο ηγέτης του ΚΚΕ ότι η σύμπλευση των «δυνάμεων της Αλλαγής» λειτουργούσε πλέον εις βάρος της Αριστεράς και είχε ήδη παγιώσει την ηγεμονία του ΠΑΣΟΚ στον ευρύτερο χώρο των λεγάμενων «προοδευτικών» δυνάμεων. Οι δημοτικές εκλογές του 1986 υπήρξαν η στιγμή που ο Φλωράκης θεώρησε ότι πρέπει να διαρραγεί με θεαματικό τρόπο η ενότητα στη βάση των «δυνάμεων της Αλλαγής». Το αποτέλεσμα ήταν να εκλεγούν στους τρεις μεγάλους δήμους της χώρας οι νεοδημοκράτες υποψήφιοι (Εβερτ, Κούβελας, Ανδριανόπουλος), με την ανοχή αν όχι την κρυφή πριμοδότηση της Αριστερής.
Η πολύχρονη, όμως, σύμπλευση με την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ δεν θα αφήσει ανεπηρέαστη την πολιτική σκέψη του Φλωράκη, ο οποίος θα υιοθετήσει έναν ήπιο μεταρρυθμιστικό λόγο και θα εγκαταλείψει και ο ίδιος τα ριζοσπαστικά συνθήματα των πρώτων μεταπολιτευτικών χρόνων: «Στα πλαίσια της πραγματικής αλλαγής είμαστε κατά της ασυδοσίας και των προνομιών αλλά είμαστε υπέρ της πρωτοβουλίας των επιχειρήσεων, πάνω σε παραγωγικούς αναπτυξιακούς στόχους. Είμαστε κατά της ρεμούλας». 8
Κατά παράδοξο δηλαδή τρόπο, η αποκόλλησή του από το ΠΑΣΟΚ δεν προκάλεσε τη ριζοσπαστικοποίηση του προγραμματικού λόγου του ΚΚΕ. Αλλά αυτή η συντηρητική αυτοσυγκράτηση του κόμματος άνοιγε νέες προοπτικές. Είχε έρθει η ώρα να επιζητήσει ο X. Φλωράκης συμμαχίες στον χώρο της Αριστερής με εκείνους που μέχρι τότε αποκαλούσε «δεξιούς αναθεωρητές», αλλά και να επιδιώξει μια «εθνική συνεννόηση» με τη Δεξιά που έφτασε έως την απόπειρα συγκυβέρνησης.
Παραπομπές
1 Τάσος Παππάς, Η χίμαιρα της μεγάλης Αριστερός, εκδ. Δελφίνι, Αθήνα 1993.
2 Χρήστος Θεοχαράτος, Χαρίλαος Φλωράκης. Ο λαϊκός ηγέτης t. Β', εκδ. Τυποεκδοτική, Αθήνα 2003, σ. 251.
3 ΚΚΕ, Από το 10ο ώς το 11ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Ντοκουμέντα, σ. 255.
4 Χρήστος Θεοχαράτος, ό.π., σ. 290-291.
5 «Αλλαγή θα γίνει, είτε το θέλουν είτε όχι μερικοί», συνέντευξη Τύπου του X. Φλωράκη, Ριζοσπάστης, 8/9/1982.
6 «Για να μπούμε σε μια κυβέρνηση πρέπει να συμφωνήσουμε σ’ ένα μίνιμουμ πρόγραμμα», Ριζοσπάστης, 17/7/1983.
7 Τα Νέα, 10/12/1984.
8 «Δεν θέλουμε το κλείσιμο των ιδιωτικών επιχειρήσεων», συνέντευξη στο περ. Ισοζύγιο, τχ. 2, Φεβρουάριος 1986.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου