Χαρίλαος και Λεωνίδας στο ασανσέρ της εξουσίας

Φλωράκης και Κύρκος είχαν σχεδιάσει την δημιουργία του Συνασπισμού από το 1988. Δεξιά επιστολή του πρώτου προς τον δεύτερο, μετά τις πρώτες προσεγγίσεις.

Πηγή: Γ. Πετρόπουλος -Δ. Ψαρράς: "Χαρίλαος Φλωράκης - Επαναστάτης παντός καιρού"

Με τον ιδιαίτερο τρόπο που συνήθιζε να περιγράφει την πολιτική ζωή, μέσα από προσωπικά ανθρώπινα στιγμιότυπα, ο Λεωνίδας Κύρκος στις αναμνήσεις του αναφέρει την πρώτη συνάντησή του με τον Χαρίλαο Φλωράκη μετά τη διάλυση της Ενωμένης Αριστερής.
Ηταν στο ξενοδοχείο King George, στην πλατεία Συντάγματος, κάποια στιγμή στη δεύτερη μεταπολιτευτική κυβέρνηση Καραμανλή. Ηταν προσκεκλημένος από τον πρόεδρο της Βουλής σε κάποια εκδήλωση με αφορμή την επίσκεψη κινεζικής κοινοβουλευτικής αντιπροσωπείας. «Ο πορτιέρης, άμα με είδε, μου φώναξε: "Κύριε Κύρκο, τρεχάτε να προλάβετε το ασανσέρ. Οι άλλοι ήρθαν, μόλις μπήκε ο τελευταίος". Ετρεξα και άνοιξα την πόρτα. Μέσα ήταν ο Χαρίλαος και είχε πατήσει το κουμπί. Το ασανσέρ άρχισε να ανεβαίνει. Πρώτο πάτωμα, δεύτερο, τρίτο. Τον ρωτάω: "Ε, δεν θα πούμε ένα γεια σου;". Μιλιά. Φτάσαμε στον πέμπτο. "Ε, λοιπόν, γεια σου Χαρίλαε!". Χαμογέλασε».1

Δέκα χρόνια αργότερα οι δύο ιστορικοί ηγέτες της Αριστερός θα κάθονταν στο ίδιο τραπέζι και θα σχεδίαζαν τη δημιουργία ενός συμμαχικού σχήματος, με σκοπό να συστεγαστούν οι δύο αντίπαλες πολιτικές ομάδες που είχαν προκόψει μετά τη διάσπαση του 1968.

Πώς συνέβη αυτή η μεταστροφή και κατόρθωσαν να συνεννοηθούν και να συνεργαστούν οι δύο αντιμαχόμενες μερίδες που είχαν προκόψει από τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968; Ασφαλώς έπαιξαν ιδιαίτερο ρόλο οι εξελίξεις στη Σοβιετική Ενωση μετά την άνοδο του Γκορμπατσόφ στην εξουσία το 1985. Διηγείται και πάλι ο Κύρκος: «Με το δροσερό αεράκι που φυσούσε από τη Μόσχα, ένα ένα τα εμπόδια αίρονταν, οι καχυποψίες παραμερίζονταν, μια νέα συντροφικότητα έκανε τα πρώτα της βήματα. Οι οιωνοί ήταν καλοί. Και τι έκπληξη! Μια μέρα ο Χαρίλαος μας ειδοποίησε πως ήθελε να έρθει στα γραφεία μας, στην πλατεία Κουμουνδούρου».2

Ομως για να συμβούν όλα αυτά, χρειάστηκε να προηγηθούν αλλαγές και στις δύο πλευρές. Για τη μεν πλευρά του ΚΚΕ Εσωτερικού, η απαιτούμενη αλλαγή ήταν προφανής: έπρεπε να εκλείψει το αγκάθι του ονόματος. Και πράγματι, το θέμα αυτό είχε αντιμετωπιστεί από τον Λεωνίδα Κύρκο με τη «μετεξέλιξη» του ΚΚΕ Εσωτερικού σε Ελληνική Αριστερά (ΕΑΡ), η οποία πραγματοποίησε το ιδρυτικό της Συνέδριο στις 22-26/4/1987. Η διαφωνία σημαντικού μέρους των στελεχών του κόμματος υπό τον πρώην γραμματέα Γιάννη Μπανιά, που στη συνέχεια συγκρότησαν την Ανανεωτική Κομμουνιστική και Οικολογική Αριστερά (ΑΚΟΑ), πλήγωσε βέβαια την πτέρυγα αυτή, αλλά επιβεβαίωσε τις προθέσεις της να μη διεκδικεί πλέον την «κομμουνιστική» κληρονομιά.

Η συνεδρίαση για τη δημιουργία της οικουμενικής κυβέρνησης Ζολώτα. Το 1989, ο Μητσοτάκης προσέγγισε τον Φλωράκη.

Από την πλευρά του ΚΚΕ το πρόβλημα ήταν εσωτερικό, γιατί η ηγεσία του είχε μεγαλύτερες δυσκολίες να αφομοιώσει τις νέες κατευθύνσεις που επέβαλλε στο ΚΚΣΕ, και κατ’ επέκταση στα άλλα κομμουνιστικά κόμματα, ο Γκορμπατσόφ. Εδώ ο Χαρ. Φλωράκης χρειάστηκε έναν εξωτερικό «μοχλό» προκειμένου να επιταχύνει τις εξελίξεις, αλλά και να τις καναλιζάρει σύμφωνα με τις δικές του πεποιθήσεις. Και αυτός δεν ήταν άλλος από την έκδοση μιας απογευματινής εφημερίδας, με ευρύτερη απεύθυνση από τον Ριζοσπάστη και χωρίς τον περιορισμό της κομματικής ταμπέλας. Τη γέννηση αυτής της εφημερίδας, που έλαβε το όνομα Πρώτη, περιγράφει με μελανά χρώματα ο Γρηγόρης Φαράκος:

«Η ανάγκη να διαθέτει το ΚΚΕ μια απογευματινή εφημερίδα συζητούνταν από χρόνια στο Π.Γ. Υπήρχαν δυσκολίες οικονομικές, πέρα από την έλλειψη κατάλληλου διευθυντικού κι αρκετού δημοσιογραφικού προσωπικού. Το τόσο σημαντικό ζήτημα αντιμετωπίστηκε με τον πιο πρόχειρο κι ανεύθυνο τρόπο, η ευθύνη ανατέθηκε ουσιαστικά στον Ν. Καλούδη, τον λιγότερο ικανό, τουλάχιστον για υπόθεση εφημερίδας. Η Πρώτη εκδόθηκε στις 8 Απριλίου 1986 από μια ομάδα εκδοτών. Το ΚΚΕ τη χρηματοδοτούσε από την αρχή με αρκετές δεκάδες εκατομμύρια. Ολοι μαζί οι άλλοι εκδότες είχαν δώσει λιγότερα από δέκα εκατομμύρια. Δεν είχαν ευθύνη, αφού είχαν σαφώς δηλώσει τις περιορισμένες δυνατότητές τους και ανταποκρίθηκαν εντίμως στις υποχρεώσεις τους.

Ανάμεσά τους ήταν ο επιχειρηματίας σε δημόσια έργα Χρ. Καλογρίτσας, κουμπάρος του Χαρ. Φλωράκη. Στη συνεδρίαση του Π.Γ. που αποφασίστηκε η έκδοση της Πρώτης, 22 Φεβρουάριου 1986, επισήμανα ότι ανοίγουμε ένα “χορό εκατομμυρίων”, προχωρούμε “γυμνοί στ’ αγκάθια”. Υπογράμμιζα, παρ' όλο που ήξερα ότι θα προκαλέσω την πρόσθετη μήνιν του κουμπάρου του, τις επικίνδυνες φιλοδοξίες του Χρ. Καλογρίτσα. Κινδυνεύει, είπα, να γίνει μια “χαμένη υπόθεση” κι είναι κρίμα. Φυσικά δεν εισακούστηκα. Το μόνο που απασχολούσε τον Χαρ. Φλωράκη ήταν να έχει στα χέρια του δημοσιογραφικό όργανο που πίστευε ότι θα το ελέγχει πλήρως μέσω των Καλούδη, Καλογρίτσα».3

Η αξιοπιστία της εφημερίδας δοκιμάστηκε από τα πρώτα της φύλλα. Υποχρεώθηκε να αναμετρηθεί με την πραγματικότητα, όταν συνέβη το δυστύχημα με τον πυρηνικό αντιδραστήρα του Τσερνόμπιλ. Και τότε αποδείχτηκε ότι δεν διέθετε καμιά αυτονομία σε σχέση με την ηγεσία του ΚΚΕ.
Η εφημερίδα ξεκίνησε καμπάνια εναντίον του «κιτρινισμού», με στόχο να αποδειχτεί ότι δεν υπήρξε κανένας κίνδυνος. «Φοβία με στοιχεία μηδέν» ήταν το ένα πρωτοσέλιδο, 4 διότι στο κάτω κάτω της γραφής «το τσιγάρο είναι 500 φορές πιο επικίνδυνο»,5 καθώς και ότι «η ραδιενέργεια από το Τσερνόμπιλ δημιούργησε μόνο ψυχολογικά προβλήματα».6

Αλλά ο λόγος που εκδόθηκε η εφημερίδα δεν έπαυε να εξυπηρετείται. Εξαρχής η Πρώτη υποστήριζε την αλλαγή τίτλου του ΚΚΕ Εσωτερικού 7 και έδινε βήμα σε όσα «ανένταχτα» στελέχη της Αριστερός ανταποκρίνονταν στο κάλεσμα για ενότητα. Γύρω από την εφημερίδα αυτή συγκροτήθηκε ένας πυρήνας στελεχών της Αριστερός που επιδίωκαν την ενότητα των αριστερών πολιτικών σχημάτων αλλά και τον πλήρη απογαλακτισμό του αριστερού εκλογικού σώματος από το Π ΑΣΟΚ.
Οι διεργασίες οδήγησαν σε «Κοινό Πόρισμα» ΚΚΕ και ΕΑΡ. Η πρώτη επίσημη κοινή ανακοίνωση έγινε στις 19/10/1988, μετά την επίσκεψη του Φλωράκη στα γραφεία της ΕΑΡ. Μεταξύ άλλων, «οι Χαρ. Φλωράκης και Λ. Κύρκος συμφώνησαν στην ανάγκη να διερευνηθούν οι δυνατότητες προγραμματικής σύγκλισης ανάμεσα στο ΚΚΕ και την ΕΑΡ στο πλαίσιο των προσπαθειών για τη συνάντηση των δυνάμεων της Αριστεράς». 8

Στις 23/12/1988 συνήλθε η ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ και ενέκρινε το «Κοινό Πόρισμα». Σύμφωνα με τον επίσημο βιογράφο του, από τότε άρχισε «η ανάβαση του Χαρ. Φλωράκη: από ηγέτης του ΚΚΕ γινόταν ηγέτης του Λαϊκού Κινήματος, αγωνιστής και εγγυητής των ελευθεριών του λαού, ο νέος Μακρυγιάννης της δημόσιας και εθνικής μας ζωής». 9

Η αλήθεια είναι ότι από εκείνη τη στιγμή ο Φλωράκης αναδείχτηκε για πρώτη φορά βασικός παράγοντας της κεντρικής πολιτικής σκηνής. Ανέλαβε τη θέση του προέδρου του Συνασπισμού, ενώ ο Κύρκος πήρε τη θέση του γραμματέα. Λίγους μήνες αργότερα, στις 20/2/1989 η δημιουργία του νέου πολιτικού σχηματισμού θα επισφραγιζόταν με μεγάλη συγκέντρωση στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας και ομιλητές τον Φλωράκη και τον Κύρκο. Στην ομιλία του ο Φλωράκης θα υποστηρίξει ότι «ο Συνασπισμός που διαμορφώνεται είναι μακράς πνοής», με «προοπτική την εξουσία της Αριστερός και της Προόδου».

Ο στόχος των δύο νέων συνεργατών ήταν σαφής. Να διεμβολίσει η Αριστερά τον «δικομματισμό» και να διεκδικήσει την ηγεμονία στο προοδευτικό στρατόπεδο, σε σύγκρουση με το ΠΑΣΟΚ, το οποίο κλυδωνιζόταν από ποικίλα σκάνδαλα, με κορυφαίο το σκάνδαλο Κοσκωτά, και παρουσίαζε πλέον συμπτώματα αποσύνθεσης, με τις εσωτερικές έριδες να φτάνουν έως και την αμφισβήτηση του ασθενούντος ιδρυτή.

Ο Φλωράκης μετείχε στις συσκέψεις των αρχηγών των κομμάτων που οδήγησαν μετά τις εκλογές του Ιουνίου του 1989 στην κυβέρνηση Τζαννετάκη (με στήριξη Ν.Δ. και Συνασπισμού) και μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1989 στην οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα. Σύμφωνα με τα πρακτικά των συσκέψεων, ο Φλωράκης δικαιολόγησε τον Ιούνιο τη σύμπραξη με τη Ν.Δ., αποδίδοντας στο ΠΑΣΟΚ την ευθύνη: «Εκφράσαμε το παράπονο ότι μας θυμήθηκαν ύστερα από 8 χρόνια, διότι αυτά τα αιτήματα τα προβάλλαμε εμείς πριν το 1981 ». 10 
Τον Νοέμβριο το κλίμα θα έχει αλλάξει και ο Φλωράκης θα επαινέσει το πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ: «Το τελευταίο πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ που ανακοινώθηκε έχει πολλά χρήσιμα και αποδεκτά πράγματα». 11

Οι διαδικασίες αυτές του 1989 οδήγησαν τελικά στην κατάκτηση της αυτοδυναμίας από τη Ν.Δ. στις εκλογές του 1990. Σε επιστολή του προς τον Λεωνίδα Κύρκο, ο Απόστολος Λάζαρης είχε προειδοποιήσει για τους κινδύνους από τη μονόπλευρη αντιπασοκική ρητορική του Συνασπισμού: «Αγαπητέ Λεωνίδα, απ’ τις ομιλίες που γίνονται στις διάφορες συγκεντρώσεις του Συνασπισμού βγαίνει το συμπέρασμα πως συνήθως το κεντρικό μοτίβο είναι ο αντιπασοκισμός και μάλιστα ο αντιανδρεϊσμός». Το συμπέρασμα του επιστολογράφου είναι ότι «με αυτή την τακτική μας έχουμε κάπως υποβαθμίσει και την αντιπαράθεση προς τη Νέα Δημοκρατία. Είναι φανερό πως το κύριο βάρος της αντιπαράθεσης αυτής το έχουμε τώρα επωμισθεί εμείς γιατί έχασε το ΠΑΣΟΚ την πολιτική του αξιοπιστία. Αν συνεπώς δεν οργανωθούμε κατάλληλα γι’ αυτή την επιχείρηση, θα είμαστε ιστορικά συνυπεύθυνοι με το ΠΑΣΟΚ για τον στρατιωτικό περίπατο που θα κάνει η Νέα Δημοκρατία στην εξουσία». 12

Η προσωπική γνώμη του Φλωράκη για τον Μητσοτάκη και τον Παπανδρέου έχει αποτυπωθεί σε συνέντευξή του στον Γιώργο Δουατζή που μεταδόθηκε από την ΕΡΤ τον Οκτώβριο του 1989. [Ο Μητσοτάκης] «δεν είναι αυτός που παρουσιάζει ορισμένη μερίδα του αστικού Τύπου. Είναι, θα έλεγα, διαμετρικά αντίθετος. Εχω σχηματίσει πάρα πολύ θετική εικόνα. Βεβαίως, είναι ένας σκληρός ιδεολογικά και πολιτικά αντίπαλος, ωστόσο έχει σημαντικά χαρίσματα. Το πρώτο είναι ότι σου λέει αυτό το οποίο σκέφτεται. Σου λέει, εκεί είμαι σύμφωνος, εκεί όχι κύριε, διαφωνώ, δεν πρόκειται να κάνω πίσω. Οπου όμως συμφωνήσει πραγματικά, τότε δεν θα σε κοροϊδέψει». Αντίθετα, «όταν συζητάει κανείς με τον κ. Παπανδρέου, σχηματίζει μια πάρα πολύ αγαθή και καλή εικόνα. Αλλά, όμως, στην πράξη κάνει εντελώς τα αντίθετα από εκείνα τα οποία λέει». 13

Κατά παράδοξο τρόπο, η προσωπική συμβολή του Χαρ. Φλωράκη στις διεργασίες του 1989 και 1990 δεν υπήρξε τόσο αποφασιστική στα εργασιακά ζητήματα ή τα δικαιώματα των εργαζομένων, όσο σε τομείς που αποτελούσαν έως τότε ταμπού για τους διαχειριστές της εξουσίας, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση των μειονοτήτων εντός της Ελλάδας. Μιλώντας στη Βουλή στις 29/8/1989 ο Φλωράκης δεν δίστασε να χαλάσει το πανηγυρικό κλίμα για την «άρση των συνεπειών του εμφυλίου», θέτοντας το ζήτημα της επιστροφής των Σλαβομακεδόνων πολιτικών προσφύγων: «Το 1982 δόθηκε το δικαίωμα του επαναπατρισμού στους πολιτικούς πρόσφυγες "Ελληνες το γένος". Αυτή η διατύπωση αφαιρεί το δικαίωμα του επαναπατρισμού σ’ έναν ορισμένο αριθμό Ελλήνων πολιτικών προσφύγων που είναι Ελληνες πολίτες, που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην Ελλάδα, τους στερούν το δικαίωμα του επαναπατρισμού γιατί δεν είναι "Ελληνες το γένος", αλλά είναι άλλης καταγωγής. Δεν τους επιτρέπουν ούτε να επισκεφθούν την οικογένειά τους. Θεωρούμε απαράδεκτη και ρατσιστική αυτή την απόφαση....». 14

Η ομιλία του διακόπηκε με φωνές και διαμαρτυρίες από την πτέρυγα του ΠΑΣΟΚ. Αλλά ο Φλωράκης συνέχισε. Και την ίδια μέρα επέμεινε στη θέση του, όταν ρωτήθηκε από τον Δημήτρη Τρίμη: «Είδατε πού φτάσαμε με τα λάθη της προηγούμενης πολιτικής στη Δυτική Θράκη. Βρισκόμαστε σε σοβαρές τριβές για το θέμα της μουσουλμανικής μειονότητας. Αυτό πρέπει να μας διδάξει. Και να μην το επαναλάβουμε. Ως γνωστόν, κανένα ελληνικό κόμμα δεν θέτει σήμερα θέμα “Μακεδονικό”. Προς τι λοιπόν η συνέχιση των απαγορεύσεων και των πιέσεων στους πρόσφυγες και σε κατοίκους των περιοχών;». 15

Λίγους μήνες αργότερα, στη συζήτηση μεταξύ των τριών πολιτικών αρχηγών των κομμάτων που μετείχαν στην «οικουμενική» κυβέρνηση Ζολώτα (12/3/1990, Πάντειο) ο Φλωράκης τόλμησε και πάλι να ζητήσει λύση στα χρόνια μειονοτικά προβλήματα της χώρας. Είχε πει τότε το ίδιο που τόλμησε να ξεστομίσει μετά από χρόνια ο Δημήτρης Χριστόπουλος και έπεσαν όλοι να τον φάνε: «Ελάτε σε επικοινωνία με τον κόσμο αυτόν της μουσουλμανικής μειονότητας. Με τη μέχρι τώρα πολιτική μας, Τούρκους, Πομάκους, Τσιγγάνους τούς κάναμε μια γροθιά και τους ρίξαμε στην αγκαλιά των Τούρκων. Πρέπει ν’ αλλάξει αυτό. 180 μοίρες στροφή πρέπει να κάνουμε στην εξωτερική πολιτική όσον αφορά την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος».

Στη συνέχεια επανήλθε στο ζήτημα των Σλαβομακεδόνων πολιτικών προσφύγων: «Πρέπει να καταργηθούν ορισμένες διακρίσεις. Εγώ μίλησα για τα Σκόπια. Τι εκμεταλλεύονται τα Σκόπια; Ορισμένες διακρίσεις που ακολουθούμε εμείς σ’ αυτούς τους Ελληνες πολίτες σλάβικης καταγωγής. Κανένα πολιτικό κόμμα δεν λέει σήμερα ότι υπάρχει σλαβομακεδονική μειονότητα. Γιατί αυτές οι διακρίσεις; Για φανταστείτε. Υπάρχουν πολιτικοί πρόσφυγες που γεννήθηκαν στην περιοχή αυτή. Εκεί μεγάλωσαν, εκεί έχουν τους συγγενείς τους. Και να μην τους επιτρέπουν να επαναπατρισθούν, γιατί είναι σλάβικης καταγωγής. Υπάρχει απόφαση τέτοια των δύο υπουργείων, Εσωτερικών και Εξωτερικών. Και θα σας πω και κάτι. Από το Βελεστίνο ένας Μιχάλης Παπαδάμ. Ελληνας βέβαια, ελληνικής καταγωγής, μάλιστα είναι Σαρακατσάνος, που λένε ότι είναι οι πιο γνήσιοι Ελληνες.
Η κόρη του, η οποία ήταν στην Τασκένδη, παντρεύτηκε έναν Ελληνα σλάβικης καταγωγής. Οχι μόνο δεν επιτρέπουν τώρα στον γαμπρό του Παπαδάμ αλλά ούτε στην κόρη του να πάει στο Βελεστίνο. Είναι μειονοτική πολιτική αυτή; Αυτά πρέπει να αλλάξουν. Και φτάσαμε στο σημείο οι Τούρκοι, με το πιο αντιδημοκρατικό καθεστώς που εκτελούν ανθρώπους καθημερινά, να μας εγκαλούν εμάς για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εκεί φτάσαμε». Ενδιαφέρον έχει ότι ο Κ. Μητσοτάκης, που έλαβε αμέσως μετά τον λόγο, έσπευσε να κλείσει τη συζήτηση, λέγοντας ότι «δεν θα ήταν χρήσιμη».

Παραπομπές

1. Λεωνίδας Κύρκος, Στιγμές από την προσωπική μου διαδρομή, εκδ. Εστία, Αθήνα 2007,σ. 156-157.
2. Στο ίδιο, σ. 163.
3. Γρήγορης Φαράκος, Μαρτυρίες και στοχασμοί. 1941-1991, 50χρόνια πολιτικής δράσης, εκδ. Προσκήνιο, Αθήνα 1993, σ. 320-322.
4. Η Πρώτη, 6/5/1986.
5. «Χωρίς κίνδυνο», Η Πρώτη, 7/5/1986.
6. Η Πρώτη, 19/5/1986.
7. «ΚΚΕ εσ. Η Αθήνα ψήφισε αλλαγή του τίτλου», Η Πρώτη, 30/4/1986.
8. «Κοινή ανακοίνωση», ΑΣΚΙ, Αρχείο Λεωνίδα Κύρκου, Κ40/Φ3.
9. Χρήστος Θεοχαράτος, Χαρίλαος Φλωράκης. Ο λαϊκός ηγέτης, τ. Β', εκδ. Τυποεκδοτική, Αθήνα 2003, σ. 435.
10. Το Πολιτικό '89, εκδ. Το Ποντίκι, Αθήνα 1989, σ. 40-42. (
11. Στο ίδιο, σ 91.
12. Επιστολή του Απόστολου Λάζαρη προς τον Λεωνίδα Κύρκο, σχετικά με τη συγκρότηση και τη λειτουργία του Συνασπισμού, Αθήνα 8/3/1989, ΑΣΚΙ, Αρχείο Λεωνίδα Κύρκου, Κ40/Φ3.
13. Χαρίλαος Φλωράκης: «Στις δύσκολες στιγμές, συμβουλεύομαι το μαξιλάρι», συνέντευξη στον Γιώργο Δουαιζή, http://fractalart.gr/charilaos- florakis.
14. «Αγύριστο παρελθόν το εμφυλιακό χώρισμα», Ριζοσπάστης, 30/8/1989.
15. Δημήτρης Τρίμης, «Η θέση του κ. Φλωράκη», Σχολιαστής, τχ. 79, Σεπτέμβριος 1989.

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ