Θέατρο της ξεχασμένης «μάχης» ήταν ο θεσσαλικός κάμπος, όπου επί δύο μήνες, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, εξελίσσονταν διάφορα επεισόδια, πολεμικά και άλλα, για τον έλεγχο της παραγωγής του σιταριού.
Από τη μια πλευρά βρίσκονταν οι Γερμανοί κατακτητές και οι ντόπιοι συνεργάτες τους, που έλεγχαν τις μεγάλες πόλεις -Τρίκαλα, Καλαμπάκα, Καρδίτσα, Λάρισα, Αγιά και Βόλο- και επεδίωκαν να κρατήσουν, για άλλη μια χρονιά, για λογαριασμό τους το μεγαλύτερο μέρος της σοδειάς.
Από την άλλη ήταν ο ΕΛΑΣ, που έλεγχε την ύπαιθρο και μαζί με το ΕΑΜ κατάφεραν, εφαρμόζοντας με εντυπωσιακή οργάνωση, ένα ολοκληρωμένο σχέδιο: να προστατεύσουν το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής και να εξασφαλιστεί για τη χρονιά το ψωμί του λαού.
Πολύτιμα στοιχεία για τον σχεδιασμό των ανταρτών και την εξέλιξη της «μάχης» έχουν διασωθεί χάρη στον διακεκριμένο δημοσιογράφο του «Ριζοσπάστη» Κώστα Βιδάλη, που δολοφονήθηκε τον Αύγουστο του 1946 από την παρακρατική ομάδα του Σούρλα, κοντά στο Πλατύκαμπο Λάρισας.
Ο Βιδάλης, σε ρεπορτάζ που δημοσιεύτηκαν το 1944 στις εκδόσεις του Ρήγα από το ΕΑΜ Θεσσαλίας, τοποθετεί στις αρχές Μαΐου εκείνου του έτους το ξεκίνημα των προσπαθειών των Γερμανών και των ντόπιων συνεργατών τους να «βάλουν στο χέρι τη σοδειά».
«Ο νομάρχης της Λάρισας με έγγραφό του, που το υπογράφει και ο Γερμανός φρούραρχος, ζητάει από τις κοινότητες καταστάσεις για την παραγωγή. […] Τους υπόσχονται σπάγγο για τα δεμάτια, λεφτά. Τους υπόσχονται… Μα και ταυτόχρονα τους απειλούν», έγραψε ο Βιδάλης.
Ανάλογα στοιχεία για την παραγωγή ζητούνται στην περιφέρεια Βόλου-Αλμυρού, στον Τύρναβο και στις άλλες θεσσαλικές περιφέρειες.
Το γενικό πρόσταγμα έχει ο Γερμανός ταγματάρχης Μάνεκε, γεωπόνος, ειδικός εντεταλμένος για τη σοδειά, ο οποίος εγκαθίσταται στη Λάρισα και οργανώνει το σχέδιο για την αρπαγή του σιταριού.
Βοηθοί του, 10 Γερμανοί γεωπόνοι, που έφτασαν από την Ουκρανία και εγκαταστάθηκαν στον Βόλο.
Στις 21 Μαΐου ο Μάνεκε κάλεσε τον διευθυντή της Ενωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών για να συζητήσουν τον τρόπο με τον οποίο θα γίνει η συγκέντρωση του σταριού και τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν.
Ο Γερμανός είπε ότι η Γερμανική Διοίκηση και η κυβέρνηση του Ράλλη θα πάρουν από κάθε παραγωγό το 35% της παραγωγής του «και το ποσοστό αυτό -πρόσθεσε- αποτελεί την εγγύηση ότι δεν θα πάρουν σιτάρι οι αντάρτες».
«Και η επίσημη έκθεση αναφέρει: Στην παρατήρηση του διευθυντή της Ενωσης, ότι η συγκέντρωση είναι αδύνατη για λόγους τεχνικούς, δηλαδή για την έλλειψη προσωπικού, μεταφορικών μέσων, σάκκων κ.λπ., η απάντηση του Γερμανού ληστή ήταν: θα υπερπηδηθούν όλες οι δυσκολίες και η συγκέντρωση θα γίνει οπωσδήποτε. Προσωπικό θα το βρούμε χρησιμοποιώντας τους δικηγόρους και όλους τους άλλους υπαλλήλους, τους εμπόρους κ.λπ. Για μεταφορικά μέσα θα χρησιμοποιηθούν τα αυτοκίνητα των Ες Ες. Την έλλειψη σάκκων θα την αντιμετωπίσουμε όπως και στη Ρωσία. Θα κάνουμε ό,τι κάναμε στην Ουκρανία: Μόλις θα αλωνίζεται το σιτάρι, θα γίνεται σωρός και τα αυτοκίνητα που θα έρχονται, θα το φορτώνουν χύμα».[1]
Την 1η Ιουνίου δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο νόμος 1469/44 (ΦΕΚ Α' 118) που προβλέπει ότι ο κάθε αγρότης ανάλογα με την ποσότητα της συγκομιδής του θα υποχρεούται να παραδίδει ένα μέρος αυτής.
Οι κλίμακες ήταν τρεις: για ποσότητα από 2.001 έως 5.000 οκάδες θα παραδίδεται το 10%, από 5.001 έως 10.000 οκάδες το 20% και από 10.001 οκάδες και άνω το 30%.
Επιπλέον αυτού του ποσοστού ορίστηκε, με απόφαση του «υπουργού» Οικονομικών Εκτορα Τσιρονίκου (ΦΕΚ Β' 78/1.6.1944), να δίνουν οι αγρότες της Θεσσαλίας το 9% της παραγωγής ως αλωνιστικά δικαιώματα. Δηλαδή, για τους περισσότερους αγρότες το ποσοστό της παραγωγής που θα έχαναν κυμαινόταν από 30% έως 40%!
Και παρότι όλοι αναγνώριζαν ότι «από μίαν καλήν συγκομιδήν του σίτου εξαρτάται η ζωή ολοκλήρου του Εθνους ημών μέχρι του θερισμού του 1945», οι ντόπιοι συνεργάτες των Γερμανών αλλά και δύο μητροπολίτες, ο Δημητριάδος Ιωακείμ και ο Ζιχνών Κύριλλος, έξαρχος Λάρισας, ζητούσαν με άρθρα τους στον «Λαρισαϊκό Τύπο» να γίνει σεβαστός ο συγκεκριμένος νόμος! [2]
Τότε είναι που πέφτει στον θεσσαλικό κάμπο το σύνθημα: «Ούτε σπυρί στάρι στον καταχτητή και τους προδότες», ενώ πόλεις και χωριά γεμίζουν με τρικάκια και προκηρύξεις που καλούν τον λαό να προστατεύσει τη σοδειά του.
Σε κάθε χωριό κάθε βράδυ γίνεται και μια συγκέντρωση διαμαρτυρίας. Εκατοντάδες επιτροπές συγκροτούνται και κατεβαίνουν κάθε μέρα προς τα επαρχιακά κέντρα. Διαμαρτύρονται, καταθέτουν υπομνήματα και δηλώνουν ότι δεν θα παραδώσουν τίποτα.
Με πρωτοβουλία του ΕΑΜ συγκαλείται Πανθεσσαλικό Συνέδριο γεωπόνων όπου αποφασίζεται ο τρόπος δράσης, ενώ ειδικό επιτελικό σχέδιο εκπονείται από το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ.
Σε «Ειδική Διαταγή Επιχειρήσεων», με ημερομηνία 10 Ιουνίου 1944, που υπογράφει ο υποστράτηγος Στέφανος Σαράφης, αναφέρονται τα εξής:
«Πρόθεσις του Γενικού Στρατηγείου είναι να εμποδίσει την επιτυχία της ανωτέρω επιδιώξεως των κατακτητών δι’ όλων των εις διάθεσίν των μέσων και εν ανάγκη διά μεγάλων θυσιών εις αίμα, αφ’ ενός διά της εξασφαλίσεως της παραγωγής των αγροτών των πεδινών περιοχών της χώρας και αφ’ ετέρου διά της μεταφοράς και εναποθηκεύσεως εις τα καταφύγια (ασφαλή, πολλαπλά, κλιμακωμένα εις μέγα βάθος και πλάτος της ορεινής ελευθέρας περιοχής) του μέρους της παραγωγής ταύτης, του κατ’ ελάχιστον αναγκαιούντος διά την μέχρι της επομένης εσοδείας διατροφήν των ορεινών πληθυσμών και των τμημάτων του ΕΛΑΣ. Προς τον σκοπόν αυτόν διατάσσει ρητώς και κατηγορηματικώς την προώθησιν προς τας πεδινάς και τας πλουσίας εις γεωργικήν παραγωγήν περιοχάς, μέρους της όλης δυνάμεως του ΕΛΑΣ, εξικνουμένου μέχρι του τρίτου ή τετάρτου ταύτης. Και επιπλέον κατά τας εκάστοτε παρουσιασθησομένας ειδικάς τακτικάς περιπτώσεις κατά περιοχάς και έτερον μέρος της όλης δυνάμεως των τμημάτων του» [3]
Με βάση τη διαταγή αυτή, μονάδες του τακτικού ΕΛΑΣ κατέβηκαν από τα γύρω βουνά στις άκρες του κάμπου και ειδικά αποσπάσματα προωθήθηκαν με αιχμή το αντάρτικο ιππικό. Επίσης, κινητοποιήθηκε στα χωριά ο εφεδρικός ΕΛΑΣ.
Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ που πήραν θέσεις στην περιοχή ήταν:
Το απόσπασμα Καρατζά-Μπουκουβάλα στην περιοχή Καρδίτσης δεξιά του Πηνειού, με διοικητή τον υπολοχαγό Ιερώνυμο Τρωιάνο (Καρατζά) και καπετάνιο τον Μίμη Τάσο (Μπουκουβάλα), με δυνάμεις του ιππικού και του 1/38 Συντάγματος.Δυνάμεις του 5ου Συντάγματος, του ιππικού και της Χ Μεραρχίας, στην περιοχή Τρικάλων-Κουτσοχείρου, αριστερά του Πηνειού.
Το Απόσπασμα Κάμπου με δυνάμεις των συνταγμάτων 51ου στον κάμπο της Κακάρας μέχρι τον Δομοκό και 52ου στην περιοχή Λαμίας-Μακρακώμης-Σπερχειάδος. Το Απόσπασμα Ανατολικής Θεσσαλίας Οθρυος, με διοικητή τον επίλαρχο Σπ. Γερασιμίδη και καπετάνιο τον υπολοχαγό Θ. Καλλίνο, με δυνάμεις ιππικού και του 54ου Συντάγματος.
Ο κάμπος από το Βελεστίνο μέχρι τα Τέμπη, ανατολικά της Λάρισας, ανατέθηκε στο 54ο Σύνταγμα και ο κάμπος Τυρνάβου στη Διοίκηση Ολύμπου.[4]
Προχωρώντας ο ΕΛΑΣ σε δεκάδες μικροεπιθέσεις, σαμποτάζ και ενέδρες ανάγκασε τους Γερμανούς να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους στην προστασία των σιδηροδρομικών κόμβων και σε άλλα νευραλγικά σημεία και να περιορίσουν τις περιπολίες.
Στο μεταξύ από την πρώτη εβδομάδα του Ιουνίου έχει αρχίσει ο θερισμός που διαρκεί έναν μήνα.
Αγρότες και εργάτες δουλεύουν, γρήγορα, μέρα και νύχτα, με τις δυνάμεις των ανταρτών να φυλάνε καραούλι.
Για πρώτη φορά λύνεται το ζήτημα του μεροκάματου των θεριστών, που προκαλούσε πολλές τριβές.
Η λύση δίνεται από τις τοπικές αυτοδιοικήσεις, που δημιουργούν μια άτυπη «συλλογική σύμβαση» ορίζοντας κατώτατο μεροκάματο: από 12 οκάδες στάρι για τους άνδρες, χωριστά το φαΐ, και 8 για τις γυναίκες, χωριστά το φαΐ. Από εκεί και πάνω το μεροκάματο καθοριζόταν με ελεύθερη συμφωνία, που εξαρτιόταν κυρίως από την προσφορά και τη ζήτηση εργασίας.
Ετσι, προχωράει η μάχη του θερισμού. Αλλού εξελίσσεται ομαλά και χωρίς κανένα επεισόδιο, αλλού με συγκρούσεις, αλλού με μάχες, ανάλογα με τη θέση που βρίσκονται τα χωράφια σε σχέση με τις θέσεις των Γερμανών.
140-175 εκατ. οκάδες στάρι κρύφτηκαν σε δάση και βουνά
Μάχες και κλεφτοπόλεμος με τους Γερμανούς
Ιδιαίτερη περίπτωση ήταν η περιοχή της Πόρτας (σημερινή Πύλη Τρικάλων), που αποτελούσε τα σύνορα ανάμεσα στην ελεύθερη και την κατεχόμενη Δυτική Θεσσαλία.
Τα χωράφια ήταν κάτι σαν «νεκρή ζώνη» και οι Γερμανοί δεν έδιναν άδειες για να θερίσουν οι αγρότες.
Οι αντιστασιακές οργανώσεις έκαναν ειδικό σχεδιασμό. Ετσι, στις 18 Ιουνίου πριν ακόμα βγει ο ήλιος όλοι οι αγρότες, είτε είχαν χωράφια είτε όχι, πήγαν να θερίσουν στη «νεκρή ζώνη».
Μέχρι τις 11 το μεσημέρι η δουλειά προχωρούσε κανονικά, χωρίς επεισόδιο. Ξαφνικά, όμως, γύρω από τα χωράφια άρχισαν να ρίχνουν πολυβόλα. Οι Γερμανοί είχαν σχεδόν κυκλώσει τους αγρότες και έσπερναν τον θάνατο.
Τελικά, οι κατακτητές με ντόπιους συνεργάτες τους έπιασαν 90 γυναικόπαιδα, τα ξυλοκόπησαν χωρίς οίκτο και κράτησαν τελικά 13.
Δέκα μεταφέρθηκαν αρχικά στα Τρίκαλα και από εκεί στη Θεσσαλονίκη. Επιτροπή από το χωριό έφτασε εκεί και κατόρθωσε να τα απελευθερώσει.
Στην Καρδίτσα οι Γερμανοί με συνεργάτες τους, μέλη του ΕΑΣΑΔ (Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσεως), προσπάθησαν δέκα φορές να θερίσουν χωράφια, αλλά αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην πόλη άπρακτοι ύστερα από παρεμβάσεις του ΕΛΑΣ.
Συγκεντρωμένα στοιχεία για τις μάχες δεν υπάρχουν. Από αναφορές τμημάτων της ΕΠΟΝ Θεσσαλίας, που διασώζονται στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), αντλούμε σημαντικές πληροφορίες:
«Στο χωριό Κοσκινά [Καρδίτσας] γίνεται η πρώτη σύγκρουση. 150 Γερμανοί και εασαδίτες ληστές έρχονται με τανκς και κανόνια ν’ αρπάξουν το ψωμί μας. Εκεί κοντά στέκουν ακοίμητοι φρουροί της ζωής και του ψωμιού του λαού τα παλληκάρια του ΕΛΑΣ. 9 ώρες κρατάει η μάχη. […] Δέκα επονίτες έπεσαν νεκροί. Μα η μάχη κερδήθηκε. Η μηχανή σώθηκε και οι ληστοσυμμορίτες που γλύτωσαν έφυγαν με αδειανά χέρια αφήνοντας 60 νεκρούς και 20 τραυματίες. Οι οικογένειες που είχαν αιχμαλωτιστεί λευτερώθηκαν και πάνω από 2.500 γιδοπρόβατα σώθηκαν».[5]
«Οι ομάδες της Διμοιρίας της Μεραρχίας, η ομάδα του 4ου Συν/τος και η ομάδα του ανεξάρτητου λόχου του 4ου Συν/τος πήραν μέρος σ’ ένα εγχείρημα που αντικειμενικός σκοπός ήταν το κάψιμο δύο αλωνιστικών συγκροτημάτων. Η επιχείρηση πέτυχε πέρα για πέρα. Σκοτώθηκαν 10 Γερμανοί. Απώλειες δικές μας ένας τραυματίας της υποδειγμ. Ομάδας του ανεξάρτητου λόχου».[6]
Η επιχείρηση αυτή έγινε στο Μπελέτσι, όπως ονομαζόταν τότε το σημερινό Παλαιομονάστηρο Τρικάλων.
«Οι επονίτες του ανεξάρτητου λόχου του 4ου Συντ/τος […] στο χωριό Δραμίζι [σήμερα Κοτρώνι Τρικάλων] θέρισαν σιτάρια‘.[6]
«Στο χωριό Αχλαδιά [Καρδίτσας], ο Ουλαμός μας θέρισε 75 στρέμματα χωράφια των πυροπαθών, των θυμάτων φασισμού και αντάρτικων οικογενειών. Διασώσαμε από την πυρκαγιά 2 σπίτια στην Αχλαδιά».[7]
Συνολικά, στη Θεσσαλία οι αντάρτες θέρισαν πάνω από 10.000 στρέμματα χωραφιών ανταρτοοικογενειών, θυμάτων του αλβανικού μετώπου κ.ά.
Από άλλες πηγές πληροφορούμαστε ότι εκείνες τις μέρες ο ΕΛΑΣ ανατίναξε γέφυρες και μεγάλο τμήμα της γραμμής Βόλου-Τρικάλων, με αποτέλεσμα να διακοπεί η σιδηροδρομική σύνδεση.
Οι Γερμανοί απέσυραν τα φυλάκιά τους από ενδιάμεσους σταθμούς. Ο κάμπος από τον Παλαιοφάρσαλο μέχρι την Καρδίτσα-Τρίκαλα βρέθηκε έξω από τον έλεγχό τους.
Το ίδιο και ο κάμπος από το Παλαιοφάρσαλο προς την Ιτέα και προς τον Παλαμά, δεξιά του Πηνειού.
Στις 25 Ιουνίου Γερμανοί πήγαν στην Αστρίτσα Καρδίτσας από τον σταθμό Ορφανών, της σιδηροδρομικής γραμμής Αθηνών-Λαρίσης. Τους συνέλαβαν εφεδροελασίτες.
Την επομένη, Γερμανοί με 9 αυτοκίνητα και 2 τανκς επέδραμαν στο χωριό Διάλεσι (σήμερα Διαλεχτό) Τρικάλων, κοντά στους πρόποδες του Κόζιακα.
Ο ΕΛΑΣ τούς χτύπησε και σε μάχη μιας ώρας σκοτώθηκε ένας Γερμανός και τραυματίστηκε ο διερμηνέας τους.
Τέλος, τη νύχτα της 29ης Ιουνίου Γερμανοί με 35 αυτοκίνητα, τανκς και αντιαρματικά πυροβόλα εξόρμησαν από την Καρδίτσα. Ενα τμήμα τους πήγε στο χωριό Ρούσσο, όπου προσεβλήθη από τον ΕΛΑΣ.
Υστερα από πεντάωρη μάχη αναγκάστηκε να συμπτυχθεί.
Το άλλο τμήμα των Γερμανών πήγε στο χωριό Ζαΐμη, αλλά και αυτό χτυπήθηκε από τον ΕΛΑΣ και έπειτα από εξάωρη μάχη συμπτύχθηκε.
Οι Γερμανοί είχαν 10 νεκρούς. Ομως έκαψαν έναν μύλο και δύο σπίτια καθώς και μερικές θημωνιές σιτάρι.[8]
Ο Σπύρος Μελετζής, ο φωτογράφος της Εθνικής Αντίστασης, έγραψε μεταξύ άλλων: «Η μάχη της σοδειάς ήταν ένα κατόρθωμα του λαού και των ανταρτών.
Ο κάμπος της Θεσσαλίας κατάσπαρτος με στάχυα.[…] Οι καταχτητές το ήθελαν όλο δικό τους. Ο ελληνικός λαός το ήθελε και κείνος δικό του. Το στρατηγείο του ΕΛΑΣ, που είχε τόσο σωστά εκτιμήσει την αξία του, έβγαλε τούτη τη διαταγή: Ούτε σπυρί, ούτε στάρι στους καταχτητές.
Και η διαταγή αυτή πραγματοποιήθηκε. Χιλιάδες άντρες και γυναίκες μαζί και αντάρτες, πήραν μέρος σ' αυτή τη μάχη της σοδειάς.
Νύχτα θερίστηκαν τα χωράφια. Μεταφέρθηκαν τα δεμάτια με εκατοντάδες βοδάμαξες προς τα ριζά των βουνών για το αλώνισμα.
Ετσι, όλη η παραγωγή που ήταν κόπος του ελληνικού λαού, έγινε δική του».[9]
Με το τέλος του θερισμού ξεκίνησε το αλώνισμα, αλλά οι Γερμανοί δεν έχουν πλέον επαρκείς δυνάμεις για να ελέγξουν την ύπαιθρο.
Εχουν δώσει όμως εντολές να πηγαίνει το σιτάρι στα καθορισμένα συγκροτήματα αλωνιστικών μηχανών. Εκεί θα έπαιρναν το παρακράτημα, 35-40%, ανάλογα με την παραγωγή.
Το ελληνικό σχέδιο καθόριζε: ο αλωνισμός να γίνει με οποιοδήποτε μέσο, με τις ελεύθερες μηχανές, με τις δοκάνες, με στούμπισμα. Μα προπαντός γρήγορα, χωρίς καθυστέρηση.
Σε διάφορες περιοχές γίνονται μάχες. Ο ΕΛΑΣ ματαιώνει την αρπαγή δύο αλωνιστικών μηχανών από το Μπραΐμι (το όνομα προερχόταν από το «Δελή Ιμπραήμ» και είναι η σημερινή Αγιοπηγή Καρδίτσας), παίρνει μία από το κτήμα του μεγαλοτσιφλικά Μαραθέα, στα όρια της Θεσσαλίας με τη Φθιώτιδα, αχρηστεύει τρεις στο τσιφλίκι της Μπάκραινας του Παπαγεωργίου και δίνει μάχες με τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους όταν επιχειρούν να αρπάξουν μέρος της σοδειάς.
Από τις περίπου 350 αλωνιστικές μηχανές της Θεσσαλίας, οι 320 δούλεψαν υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ, 15 αχρηστεύτηκαν και μόνο 15 δούλεψαν μέσα στις πόλεις -τη Λάρισα, την Καρδίτσα, τους Σοφάδες, το Δεμερλή (σήμερα Σταυρός Φαρσάλων), τα Τρίκαλα- για λογαριασμό των Γερμανών.[10]
Σε περιοχές που δεν υπήρχε δυνατότητα να πλησιάσουν αλωνιστικές μηχανές το αλώνισμα έγινε με το σύστημα της δοκάνης και η αυτοδιοίκηση με τις ΕΑΜικές οργανώσεις φρόντισαν για την κατανομή των ζώων του χωριού.
Μετά τον αλωνισμό, το σχέδιο προέβλεπε την απόκρυψη του σιταριού. Βασικό ήταν να μη μεταφερθεί σε σπίτια. Γι' αυτό αποφασίστηκε να κρυφτεί σε αυτοσχέδιες αποθήκες μέσα στα δάση ή στα ορεινά.
Τα αποτελέσματα αυτής της μεγάλης μάχης ήταν εντυπωσιακά.
Η σοδειά υπολογιζόταν από 140 εκατ. οκάδες έως 175 εκατ. οκάδες. Το 95% έμεινε στους αγρότες, 2,5% κάηκε από τον ΕΛΑΣ ή τους Γερμανούς και μόλις το 2,5% περιήλθε στους κατακτητές.
Ο νόμος της δωσιλογικής κυβέρνησης Ράλλη θα αφαιρούσε το 35% της παραγωγής, δηλαδή 52,5 εκατ. οκάδες από τα 150 εκατ. οκάδες της παραγωγής και άλλα 10% θα έπαιρναν τα όργανά τους στην αλωνιστική μηχανή.
Αυτό είχε φανεί δύο χρόνια νωρίτερα, οπότε στον αγρότη έμεινε μόλις το 25% της παραγωγής του…
Η μάχη της σοδειάς το καλοκαίρι του 1944
«Ούτε ένα σπυρί χαμένο» με όπλο την αλληλεγγύη
Το σχέδιο του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ είχε δύο βασικούς άξονες, σε σχέση με τις κινήσεις των αγροτών και τις στρατιωτικές ενέργειες, αντίστοιχα.
Είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή, όμως, η οργάνωση που υπήρξε για την επιτυχία του σχεδίου και η αλληλεγγύη την οποία ενέπνευσε.
Βάση του ΕΑΜικού σχεδιασμού ήταν οι αποφάσεις του Πανθεσσαλικού Συνεδρίου Γεωπόνων, οι οποίες προέβλεπαν μεταξύ άλλων:
Α) Ο θερισμός να γίνει με όλα τα μέσα και στο ταχύτερο χρονικό διάστημα.
Β) Οταν δεν υπάρχει σπάγκος για δεματοποίηση, να χρησιμοποιούνται τα ίδια τα στάρια.
Γ) Τα δεμάτια να μένουν στα χωράφια τσερένια και να μη μαζεύονται σε θυμωνιές. Ετσι, θα αποφευχθούν τυχαίες πυρκαγιές αλλά, κυρίως, θα αποφευχθεί το κάψιμο θυμωνιών από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους.
Δ) Ο αλωνισμός να γίνει με όλες τις μεθόδους. Με δοκάνες, με τα ζώα, με στούμπιασμα και με μηχανές αν είναι δυνατόν. Να μην περιμένουμε ποτέ όμως να έρθει η μηχανή για να γίνει ο αλωνισμός.
Ε) Η μεταφορά των δεματιών από τα τσερένια στις μηχανές θα γίνεται τη στιγμή που η μηχανή θα αλωνίζει.
ΣΤ) Το στάρι θα πρέπει αμέσως να κρύβεται. Και για το κρύψιμο αναπτύχθηκε ένα ολόκληρο σύστημα.
Η επιτυχία του σχεδίου βασιζόταν στην αλληλεγγύη, για την οποία είχαν προβλεφθεί τα εξής:
Σταχολόγημα. Αφησαν τους σταχολόγους να σταχολογήσουν μετά 5 ημέρες από το θέρο. Αλλού, αφού τράβηξαν τα δεμάτια και αλλού καθόριζαν κάθε μέρα περιοχές και διαμερίσματα σταχολογήματος. Μα πουθενά δεν άφησαν τα ζώα στα χωράφια, προτού μαζέψει και το τελευταίο στάχυ η στρατιά των γυναικών και των παιδιών των σταχολόγων που κατέβηκαν από τα βουνά και βγήκαν από τις πόλεις.
«Μα και οι σταχολόγοι κατάλαβαν βαθειά τη σημασία της αλληλεγγύης που δείχνανε οι χωριάτες απέναντί τους. Πάνω από 2 εκατομμύρια οκάδες στάρι λογαριάζεται η απόδοση από το σταχολόγημα. Ο πλούτος αυτός, το ψωμί αυτό πήγαινε άλλοτε χαμένο. Φέτος, όμως, πραγματικά, ούτε ένα σπειρί στάρι δε χάθηκε και οι αδύνατοι βοηθήθηκαν».[11]
Ανταλλαγή δουλειάς: Οι αγρότες να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον ανταλλάσσοντας τη δουλειά τους.Για να θεριστούν όσο το δυνατό γρηγορότερα τα στάρια, να χρησιμοποιηθούν οι ορεινοί που έχουν ανάγκη από ψωμί και οι εργάτες που βγήκαν από τις πόλεις για τον θερισμό.
Ομως, υπήρχε και το επιτελικό σχέδιο του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ. Σύμφωνα με αυτό:
Α) Ολες οι διαθέσιμες δυνάμεις του ΕΛΑΣ κατεβαίνουν στα ριζά και άλλες, ελαφρές και ταχυκίνητες, ρίχνονται μέσα στον κάμπο. Ολες οι δυνάμεις του εφεδρικού ΕΛΑΣ να πάρουν μέρος στη μάχη της σοδειάς.
Β) Δίνονται όλες οι αναγκαίες διαταγές προς όλους τους σχηματισμούς του ΕΛΑΣ να χτυπάνε αλύπητα κάθε εχθρική ενέργεια, που αποβλέπει άμεσα ή έμμεσα στο άρπαγμα της σοδειάς.
Γ) Να δουλέψουν όλες οι αλωνιστικές μηχανές ελεύθερα για λογαριασμό του λαού. Και μόνον όταν εξαντληθούν όλες οι στρατιωτικές ενέργειες και υπάρχει βεβαιότητα ότι θα δουλέψουν για λογαριασμό του εχθρού, τότε και μόνο θα καταστρέφονται οι αλωνιστικές μηχανές. Στην ίδια ανυπέρβλητη ανάγκη θα καίγονται τα στάρια και οι θυμωνιές.
Δ) Να ενεργηθούν όλοι οι αναγκαίοι αντιπερισπασμοί, ώστε να γίνει η κατάτμηση των εχθρικών δυνάμεων.
Η μάχη της σοδειάς!
Της Κατίνας Παΐζη
Του Μπουκουβάλα* τα παιδιά ζωστήκαν τ’ άρματα.
Καβαλικέψανε τα κάτασπρα φαριά τους
κι όλο τον κάμπο τραγουδώντας ετριγύρισαν
για να θερίσουν οι χωριάτες τη σοδειά τους.
Χρυσά τα στάχυα, του φτωχού μόχτος πολύμηνος
γέρνουν βαριά στο πυρωμένο απάνω χώμα.
Σπαθιά ασημένια τα δρεπάνια ανασηκώνονται
κι όρκος τα λόγια αντιλαλούν στο κάθε στόμα:
«Μήτε σπυρί σταριού να πάρει ο μαύρος τύραννος».
Κι ευτύς τον όρκο τα φτερά του ανέμου αρπάξαν,
κραυγή τον σήκωσαν τρανής οργής κι απόφασης
και στου θεριού την άγρια μπούκα τον πετάξαν.
Καβαλικέψανε τα κάτασπρα φαριά τους
κι όλο τον κάμπο τραγουδώντας ετριγύρισαν
για να θερίσουν οι χωριάτες τη σοδειά τους.
Χρυσά τα στάχυα, του φτωχού μόχτος πολύμηνος
γέρνουν βαριά στο πυρωμένο απάνω χώμα.
Σπαθιά ασημένια τα δρεπάνια ανασηκώνονται
κι όρκος τα λόγια αντιλαλούν στο κάθε στόμα:
«Μήτε σπυρί σταριού να πάρει ο μαύρος τύραννος».
Κι ευτύς τον όρκο τα φτερά του ανέμου αρπάξαν,
κραυγή τον σήκωσαν τρανής οργής κι απόφασης
και στου θεριού την άγρια μπούκα τον πετάξαν.
Χυμούν οι γύπες· και ξερνούν φωτιά και σίδερο
των μανιασμένων δολοφόνων τα κανόνια
και τα γεννήματα ν’ αρπάξουν αγωνίζονται
κι άδεια ν’ αφήσουν κι αιματόβρεχτα τ’ αλώνια.
Μα οι κοπελιές με βια θερίζουν ασπρομάντηλες
το στάρι που έσπειραν οι αδούλωτοι χωριάτες
κι ολόγυρά τους πολεμούνε οι καβαλάρηδες
στ’ άσπρα φαριά, τους λυσσασμένους απελάτες.
των μανιασμένων δολοφόνων τα κανόνια
και τα γεννήματα ν’ αρπάξουν αγωνίζονται
κι άδεια ν’ αφήσουν κι αιματόβρεχτα τ’ αλώνια.
Μα οι κοπελιές με βια θερίζουν ασπρομάντηλες
το στάρι που έσπειραν οι αδούλωτοι χωριάτες
κι ολόγυρά τους πολεμούνε οι καβαλάρηδες
στ’ άσπρα φαριά, τους λυσσασμένους απελάτες.
Δημοσιεύτηκε στο τεύχος υπ’ αριθ. 6 του περιοδικού «Ελεύθερα Γράμματα» (16.6.1945).
*Πρόκειται για τον Δημήτρη Τάσο, πιο γνωστό ως Μίμη Μπουκουβάλα (1919;-2012), καπετάνιο της Ταξιαρχίας Ιππικού του ΕΛΑΣ, που έγινε θρύλος στη Θεσσαλία.
Πηγές:
[1] Κ. Βιδάλης «Η μάχη της σοδειάς - μάχη θρίαμβος», σελ. 91 (Από το βιβλίο του Λ. Αρσενίου «Η δολοφονία του Κώστα Βιδάλη», εκδόσεις Αφών Τολίδη)
[2] Κ. Βιδάλης, ό.π., σελ. 97
[3] Αλέκος Χατζηκώστας, atexnos.gr
[4] Λάζαρος Αρσενίου «Η Θεσσαλία στην Αντίσταση», Περιφερειακές Εκδόσεις «έλλα»
[5] «Νέος Μαχητής» τεύχος 10.6.1948, ΑΣΚΙ-Δ.Σ.Ε. Εφημερίδες - 00004
[6] «Δελτίο δράσης από 1ης Ιουνίου μέχρι 30 Ιουνίου (1944)», Ε.Λ.Α.Σ / Χ Μεραρχία / Επιτροπή Διαφώτισης Ανταρτών / Τμήμα ΕΠΟΝ, ΑΣΚΙ - Αρχείο ΕΠΟΝ - 02 Ι Μεραρχία - Β 00136
[7] «Εκθεσις του Υποδειγματικού Ουλαμού ΕΛΑΣ ΕΠΟΝ του 3/7 Συντ/τος Ιππικού από 1η Ιουνίου μέχρι 31 Ιουλίου 1944», ΑΣΚΙ - Αρχείο ΕΠΟΝ - 02 Ι Μεραρχία - Β 00137
[8] Λάζαρος Αρσενίου, ό.π.
[9] Εφ. «Ριζοσπάστης», Σάββατο 29 Ιούλη 2006, σελ. 24
[10] Κ. Βιδάλης, ό.π., σελ. 131
[11] Κ. Βιδάλης, ό.π., σελ. 106-107
[2] Κ. Βιδάλης, ό.π., σελ. 97
[3] Αλέκος Χατζηκώστας, atexnos.gr
[4] Λάζαρος Αρσενίου «Η Θεσσαλία στην Αντίσταση», Περιφερειακές Εκδόσεις «έλλα»
[5] «Νέος Μαχητής» τεύχος 10.6.1948, ΑΣΚΙ-Δ.Σ.Ε. Εφημερίδες - 00004
[6] «Δελτίο δράσης από 1ης Ιουνίου μέχρι 30 Ιουνίου (1944)», Ε.Λ.Α.Σ / Χ Μεραρχία / Επιτροπή Διαφώτισης Ανταρτών / Τμήμα ΕΠΟΝ, ΑΣΚΙ - Αρχείο ΕΠΟΝ - 02 Ι Μεραρχία - Β 00136
[7] «Εκθεσις του Υποδειγματικού Ουλαμού ΕΛΑΣ ΕΠΟΝ του 3/7 Συντ/τος Ιππικού από 1η Ιουνίου μέχρι 31 Ιουλίου 1944», ΑΣΚΙ - Αρχείο ΕΠΟΝ - 02 Ι Μεραρχία - Β 00137
[8] Λάζαρος Αρσενίου, ό.π.
[9] Εφ. «Ριζοσπάστης», Σάββατο 29 Ιούλη 2006, σελ. 24
[10] Κ. Βιδάλης, ό.π., σελ. 131
[11] Κ. Βιδάλης, ό.π., σελ. 106-107
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου