Η διάσκεψη του Λιβάνου και οι παραφυάδες της

 Βασίλη Ραφαηλίδη "Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνιού κράτους 1830 - 1974)
Από το βιβλίο του

Η ΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΛΙΒΑΝΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΦΥΑΔΕΣ ΤΗΣ

1. Η Διάσκεψη του Λιβάνου

Η Διάσκεψη του Λιβάνου είναι το Βατερλώ του ΕΑΜ, του ΚΚΕ και γενικότερα των αριστερών πολιτικών δυνάμεων. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, πρόεδρος της κυβερνήσεως και κύριος εκπρόσωπος όλων των αστικών κομμάτων, νικάει κατά κράτος τους συνέδρους που ήρθαν απ’ την Ελλάδα με αγγλικό αεροπλάνο, μέσω Ιταλίας. Και είναι, οι εξ Ελλάδος σύνεδροι, οι εξής: Ρούσσος, εκπρόσωπος του ΚΚΕ, Σβώλος, Αγγελόπουλος και Ασκούτσης, εκπρόσωποι της ΠΕΕΑ, Πορφυγογένης, εκπρόσωπος του ΕΑΜ, και Σαράφης, εκπρόσωπος του ΕΛΑΣ.

Ο ΕΔΕΣ του Ζέρβα εκπροσωπείται με τρεις, υπό την αρχηγία του Πυρομάγλου, και η ΕΚΚΑ του πρόσφατα εκτελεσθέντος απ’ τον ΕΛΑΣ Ψαρρού εκπροσωπείται από τον Καρτάλη.
Στην αποστολή υπάρχουν και δύο στρατηγοί, οι Βεντήρης και Σταθάτος, ως εκπρόσωποι του συνασπισμού των Εθνικών Οργανώσεων, όπως ονομάζονται τώρα όλες εκείνες οι ομάδες και ομαδούλες, ανάμεσα στις οποίες και η Οργάνωση X (οι περίφημοι χίτες) του Γρίβα που δημιουργήθηκε όχι για να βλάψει τον καταχτητή, δεν τον έβλαψε ποτέ ούτε κατ’ ελάχιστον, αλλά το ΕΑΜ και το ΚΚΕ. Σύνολο αντιπροσώπων απ’ την Ελλάδα, δώδεκα. Κομουνιστές, σοσιαλιστές, δημοκράτες, φασιστοειδείς, όλοι ανάκατα. Δώδεκα είναι και οι εκπρόσωποι των ελληνικών κομμάτων που εδρεύουν στην Μέση Ανατολή.

Και το παιχνίδι αρχίζει υπό την διαιτησία του Γ. Παπανδρέου που αποδεικνύεται μέγας εξπέρ των εκβιασμών, πάντα με τη βοήθεια των Άγγλων.
Ο Άγγλος πρεσβευτής κοντά στην εξόριστη (έτσι τη λεν, αν και κανένας δεν την εξόρισε) ελληνική κυβέρνηση, Ρέτζιναλντ Λίπερ δεν αφήνει λεπτό τους Έλληνες μόνους τους να διασκεφτούν και να αποφασίσουν για την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, γιατί αυτό είναι το αντικείμενο της Διάσκεψης του Λιβάνου: πώς θα σχηματιστεί μια αντιπροσωπευτική ελληνική κυβέρνηση από όλα τα κόμματα και όλες τις αντιστασιακές οργανώσεις, ακόμα και από καθαρά φασιστικές σαν την οργάνωση X του Γρίβα.

Είναι φανερό πως αυτό το κουλουβάχατο που προτείνεται απ’ τον Παπανδρέου σαν ενωτική κυβέρνηση δεν πρόκειται να έχει μέλλον, όμως προς το παρόν προέχει ο εγκλωβισμός του ΕΑΜ και της κυβέρνησης του, της ΠΕΕΑ, σ’ ένα κυβερνητικό σχήμα που δεν θα το ελέγχει το ΕΑΜ, και όλοι οι χειρισμοί του Παναδρέου αποσκοπούν σ’ αυτό ακριβώς.

Αυτό που κυρίως φοβούνται και οι Έλληνες αστοί πολιτικοί και οι Άγγλοι είναι ο στρατός τους ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ, που είναι πανίσχυρος, και που θα μπορούσε με τη δύναμή του να επιβάλει ντε φάκτο μια δική του κυβέρνηση.
 Ήδη ο Τίτο, χωρίς να ρωτήσει κανέναν και χωρίς να συν-διασκεφτεί με κανέναν, έχει εγκαταστήσει τη δική του εξουσία στη Γιουγκοσλαβία, και οι πάντες τρέμουν μήπως ο ΕΛΑΣ τον μιμηθεί.

Αυτός είναι ο λόγος που μόλις φτάσει ο Σαράφης στο Κάιρο, οι πάντες πέφτουν πάνω του, ξεχνώντας πως υπάρχουν και άλλοι σύνεδροι. Προσπαθούν να τον πείσουν να διαλύσει τον ΕΛΑΣ και να βάλει στη θέση του τακτικό στρατό δυνάμεως 200.000 ανδρών, που θα προέρχεται από στρατολογία! 
Ο Σαράφης σκάει στα γέλια. Του προτείνουν στρατολογία τη στιγμή που οι Γερμανοί βρίσκονται ακόμα στην Ελλάδα. Το σχέδιο εγκατελείπεται ως ουτοπικό, και η διάσκεψη που αρχίζει θα προχωρήσει στα λιγότερο ουτοπικά.

2. Καμπανάκι για to ΕΑΜ

Επί συνόλου 24 συνέδρων που συναποφασίζουν για το μέλλον της Ελλάδας στο Ντουρ ελ Σαουέρ του Λιβάνου από την 17η Μαΐου 1944 και για κάμποσες μέρες (η διάσκεψη ξεφτίζει λίγο λίγο και κανείς δεν ξέρει πότε ακριβώς τελειώνει), οι κομουνιστές είναι μόνο δύο, ο Ρούσσος, από μέρους του ΚΚΕ και ο Πορφυγογένης, από μέρους του ΕΑΜ.
Από μόνοι τους, δεν θα μπορούσαν να κάνουν απολύτως τίποτα, χωρίς τη βοήθεια των άλλων ΕΑΜιτών που είναι μαζί τους. Όμως, το ΕΑΜ είναι στ’ αλήθεια μέτωπο, και αυτή την εποχή ο έλεγχος των κομουνιστών πάνω του δεν είναι καθόλου αποτελεσματικός.
Το δημιούργησαν μεν οι κομουνιστές το ΕΑΜ, αλλά το άφησαν να εξελιχτεί και να διευρυνθεί χωρίς τη στενή επιστασία τους, όπως δείχνει και η συγκρότηση της ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, που ήταν η κυβέρνηση του βουνού του ΕΑΜ).

Παρά ταύτα, και ενώ ήξερε ο Παπανδρέου τι είναι το ΕΑΜ, αρχίζει μια κατά μέτωπο επίθεση όχι στο ΚΚΕ αλλά στο ΕΑΜ, που επιχειρεί να το εμφανίσει δολιότατα σαν απολύτως κομουνιστοκρατούμενο, παρόλο που ο Άγγελος Αγγελόπουλος βρισκόταν εκεί δίπλα του, παρόλο που ο Σαράφης δεν ήταν ποτέ κομουνιστής.
Λέει ο Παπανδρέου πως το ΕΑΜ παρεμποδίζει την εθνική αντίσταση, διότι δεν επιτρέπει να ανέβουν στο βουνό όλοι οι Έλληνες, αν προηγουμένως δε δηλώσουν υποταγή στο ΕΑΜ, και στο ΚΚΕ.

Ο Παπανδρέου, λοιπόν, είναι αυτός που επισήμως ταυτίζει το ΕΑΜ με το ΚΚΕ, κι αυτή η ταύτιση δε θα σταματήσει μέχρι το τέλος του εμφυλίου πολέμου, αλλά και μέχρι σήμερα ακόμα. Και οι ΕΑΜίτες εκεί δίπλα του δε σηκώνονται να του σπάσουν το κεφάλι. Τους κατηγορεί για παρεμπόδιση της εθνικής αντίστασης, αυτούς που έκαναν τα περισσότερα, αυτούς που ρίχτηκαν στον αγώνα απ’ την πρώτη στιγμή, αυτούς που προσέφεραν τα περισσότερα θύματα.
Τους κατηγορεί ακόμα σαν υπεύθυνους για τη δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας όπου, λέει, βρήκαν προστασία οι διωκόμενοι από το ΕΑΜ.
Δε λέει όμως γιατί αυτοί οι καλοί Έλληνες ζήτησαν την προστασία των Γερμανών και όχι των άλλων, των μη κομουνιστικών αντιστασιακών οργανώσεων, π.χ. του ΕΔΕΣ.
Ο Παπανδρέου δίνει συγχωροχάρτι στο δοσιλογισμό. Προετοιμάζει το έδαφος για τη συνεργασία με τους περίφημους «εθνικόφρονες» (διάβαζε δοσίλογους και δοσιλογίζοντες). Μάλιστα, απειλεί τους ΕΑΜίτες με λογοδοσία για τα εγκλήματά τους! Ετοιμάζει από τώρα τον εμφύλιο πόλεμο και τον διωγμό των αριστερών, ο άθλιος.

Ωστόσο, υπάρχει ένα τεράστιο πρόσφατο έγκλημα, που το εκμεταλλεύεται πολύ επιδέξια. Πρόκειται για την εκτέλεση, μάλλον τη δολοφονία απ’ τον ΕΛΑΣ του Ψαρρού, για την οποία ο Καρτάλης μιλάει ακατάπαυστα.
Οι κομουνιστές αρχίζουν να πληρώνουν για τις βλακείες τους. Όμως, ο Παπανδρέου προσάπτει στο ΕΑΜ και την παρακίνηση σε στάση του ελληνικού στρατού της Μέσης Ανατολής.
Οι ΕΑΜίτες διαμαρτύρονται έντονα. Οι πάντες γνωρίζουν πως δεν είναι αυτοί που προκάλεσαν τα επεισόδια. Πώς, όμως, να αποδείξουν ότι επρόκειτο για αγγλική προβοκάτσια;
Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ βρίσκονται στριμωγμένα στη γωνία, και ο Παπανδρέου πετυχαίνει την πρώτη και μόνη πραγματικά μεγάλη νίκη της πολιτικής του καριέρας. Στη διάσκεψη του Λιβάνου κάνει ό,τι θέλει, ή μάλλον ό,τι θέλουν οι 'Αγγλοι.

3. Τα ναυάγια του Λιβάνου

Ο εκπρόσωπος του ΚΚΕ στη Διάσκεψη του Λιβάνου, ο Ρούσσος κάνει μια εκπληχτική αγόρευση για να ανακρούσει τον Παπανδρέου, αλλά τα λόγια του πέφτουν στο κενό. Όλα έχουν προαποφασιστεί, όχι μόνο από τους 'Αγγλους και τον Παπανδρέου αλλά και από τον Στάλιν και τον Τσώρτσιλ. Η μόνη λύση για το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ είναι να ακολουθήσουν το παράδειγμα του Τίτο και να τους φέρουν όλους μπροστά σε τετελεσμένα. Όμως στην ελληνική αντίσταση κανείς δεν έχει το ανάστημα του Τίτο και το ΕΑΜ παραπαίει ανάμεσα στο συμβιβασμό και τη δυναμική αντίδραση. Δεν ξέρει τι ακριβώς πρέπει να κάνει.

Άλλωστε, οι εκπρόσωποί του στη Διάσκεψη του Λιβάνου βρίσκονται μακρυά απ’ την έδρα του ΕΑΜ και του ΚΚΕ και πρέπει να πάρουν αποφάσεις εκεί, στα γρήγορα. Και τα κάνουν θάλασσα. Συμφωνούν να πάρουν μέρος στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, υπό τον όρο πως δεν θα εκτελεστούν οι κατάδικοι για τη στάση στον στρατό της Μέσης Ανατολής.
Το παίζουν φιλάνθρωποι και προσπαθούν να προστατεύσουν ανθρώπους που δεν είναι και τόσο δικοί τους, χωρίς να πάρουν υπ’ όψιν πως οι Άγγλοι δεν έχουν σκοπό να εκτελέσουν κανέναν, απλώς παίζουν σκληρό παιχνίδι για να εκβιάσουν το ΕΑΜ. Αλλά το ΕΑΜ, λόγω κοινωνικής συστάσεως και μόνο, δεν είναι δυνατό να παίξει σκληρό παιχνίδι και να φανεί αδιάφορο για την τύχη των καταδίκων της Ελ Ντάμα, που υποτίθεται πως περιμένουν την εκτέλεση τους.

Τελικά, βλέποντας το ΕΑΜ πως ο Παπανδρέου είναι ανυποχώρητος, ενδίδει σε όλα και δέχεται να πάρει μέρος στην κυβέρνηση άνευ όρων.
Είναι ήδη αιχμάλωτο των Άγγλων και του Παπανδρέου, που τρίβει τα χέρια του. Κατάφερε να εγκλωβίσει το ΕΑΜ σε μια κυβέρνηση «συνενοχής» και «συνυπευθυνότητας», όπου οι κομουνιστές, οι σοσιαλιστές και οι δημοκρατικοί ριζοσπάστες δεν θα έχουν αποφασιστικό λόγο, παρόλο που το ΕΑΜ κυριαρχεί απολύτως στην ύπαιθρο ελληνική χώρα. Το ΕΑΜ παρέδωσε την εξουσία στα λεγόμενα αστικά κόμματα τότε, στο Λίβανο. Το παιχνίδι έχει κριθεί εκεί, τότε.

Είναι λάθος να πιστεύει κανείς πως το ΕΑΜ θα επέβαλλε καθεστώς Λαϊκής Δημοκρατίας στην Ελλάδα μετά τη λήξη του πολέμου. Αφενός γιατί το ΕΑΜ είχε φύγει απ' τον στενό έλεγχο του ΚΚΕ και αφετέρου διότι οι συμφωνίες Στάλιν-Τσώρτσιλ δεν θα επέτρεπαν κάτι τέτοιο.
Ωστόσο, ένα σοσιαλδημοκρατικό καθεστώς δια του ΕΑΜ ήταν απολύτως εφικτό τότε. Αρκεί να μπορούσε το ΕΑΜ να πάρει τις αναγκαίες πολιτικές πρωτοβουλίες.
Δεν το μπόρεσε, αφενός γιατί σκόνταψε στην ευφυΐα του Γ. Παπανδρέου και αφετέρου διότι το ΚΚΕ καιροσκοπούσε εντός του ΕΑΜ, με συνέπεια να χάσει στο τέλος και τ’ αβγά και τα καλάθια.

Έλεγε το ΚΚΕ, εμείς φκιάξαμε το ΕΑΜ, εμείς θα αποφασίσουμε και για τα περαιτέρω. Ναι αλλά, ο Σβώλος, ο Τσιριμώκος, ο Αγγελόπουλος και οι άλλοι σημαίνοντες παράγοντες του ΕΑΜ δεν θέλουν κομουνιστικό καθεστώς, θέλουν σοσιαλδημοκρατικό, και προς αυτή την κατεύθυνση τα πράγματα θα μπορούσαν να εξελιχτούν ανετότατα, αν δεν προσέκρουαν αφενός στην πολιτική ικανότητα του Παπανδρέου και αφετέρου στη βλακώδη πίστη του ΚΚΕ πως ο Στάλιν είναι μαζί τους, τη στιγμή που τους είχε ξεπουλήσει κιόλας στους Άγγλους με τη συμφωνία της Γιάλτας.

4. Πλακάκια ρωσοαγγλικά

Στις 5 Μαΐου, 17 μέρες πριν αρχίσει η Διάσκεψη του Λιβάνου που θα είναι μακράς διάρκειας, ο υπουργός των εξωτερικών της Αγγλίας Ήντεν συζητάει ώρες ατέλειωτες στο Λονδίνο με τον Ρώσο πρεσβευτή Γκούσεφ. Τι λεν; Κανείς δεν ξέρει. Όμως, εύκολα το εικάζουμε απ’ την πρόταση που κάνει ο Τσώρτσιλ στον Ρούσβελτ αμέσως μετά.

Άκου να δεις σύμμαχε, του λέει, οι Ρώσοι συμφωνούν να έχουμε εμείς οι Άγγλοι τον «επικρατέστερο έλεγχο» στην παραδοσιακά φίλη και σύμμαχο Ελλάδα κι εκείνοι τον «επικρατέστερο έλεγχο» στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, αλλά μόνο με την προϋπόθεση πως θα συμφωνήσεις κι εσύ.

Φίλε Τσώρτσιλ, του λέει ο Ρούσβελτ, ο Κόρντελ Χαρτ, ο υπουργός μου των εξωτερικών, μου λέει να αποφύγουμε αυτές τις αηδίες για ζώνες επιρροής αν θέλουμε να εφαρμόσουμε με συνέπεια τις διακηρύξεις που εγκρίναμε με τον Χάρτη του Ατλαντικού, απ’ τον οποίο θα ξεπηδήσει ο ΟΗΕ που ετοιμάζουμε. Ο Ρούσβελτ είναι όντως δημοκράτης και θέλει να γίνονται όλα με τους τύπους και με κάθε δυνατή διεθνή νομιμότητα. Όμως, ο Τσώρτσιλ δεν τον αφήνει ήσυχο και τον κάνει να χάσει τον ύπνο του.

Τελικά με το πες πες τον πείθει, υπό τον όρο πως ο «επικρατέστερος έλεγχος» θα ισχύει μόνο όσο διαρκεί ο πόλεμος και μετά όλοι θα υπακούσουν στον ΟΗΕ. Εντάξει, λέει η αλεπού ο Τσώρτσιλ, που ξέρει πως ουδέν μονιμότερο του προσωρινού.

Δεν γνωρίζουμε αν οι εκπρόσωποι των αντιστασιακών οργανώσεων που συνεδριάζουν μέχρι και τον Ιούλιο του 1944 ξέρουν κάτι απ’ αυτά τα μαγειρέματα, όμως ο Παπανδρέου σίγουρα ξέρει, αν και ποτέ δεν αποδείχτηκε τι ακριβώς ήξερε. Το εικάζουμε όμως αφενός απ’ τη σιγουριά με την οποία διεξάγει τις διαπραγματεύσεις και αφετέρου απ’ αυτά που λέει στον εκπρόσωπο του ΕΔΕΣ Πύρομάγλου, που είναι ένας πολύ τίμιος άνθρωπος.
Του λέει, λοιπόν, πως ο ΕΔΕΣ πρέπει να αναλάβει τη διάλυση του ΕΛΑΣ, και ο Πυρομάγλου του απαντάει πως δεν αναλαμβάνει την ευθύνη για την έναρξη του εμφυλίου πολέμου.
Ο Παπανδρέου απαντάει πως ο εμφύλιος πόλεμος έτσι κι αλλιώς θα γίνει μετά την απελευθέρωση, καλύτερα λοιπόν ν’ αρχίσει από τώρα για να τελειώσει νωρίτερα. Και ο Πυρομάγλου του λέει, την ευθύνη για τον εμφύλιο πόλεμο, που τον θεωρείς αναπόφευκτο, να την αναλάβεις εσύ και οι Άγγλοι και εμένα να μη με ανακατώνεις.