Ο αλβανικός μεγαλοϊδεατισμός και το ζήτημα των Τσάμηδων

Αφορμή γι αυτό το αφιέρωμα ήταν η πρόσφατη έξαρση του αλβανικού εθνικισμού, με την ανακίνηση του «Τσάμικου», στο πλαίσιο του σχεδίου για τη «Μεγάλη Αλβανία», σε συνδυασμό με τις εξαιρετικά ανησυχητικές εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή. Στις εξελίξεις αυτές, η αναζωπύρωση των μειονοτικών θεμάτων λειτουργεί ως μοχλός υποστήριξης των κυοφορούμενων ανακατατάξεων, με στόχο την ανακατανομή των αγορών και των σφαιρών επιρροής. Παλιοί και νέοι «παίκτες» συμμαχούν, ή συγκρούονται, για την κυριαρχία και την εμπέδωση των συμφερόντων τους, σε ένα χώρο που ορίζεται από το Δούναβη ως το Ευφράτη. Ένα χώρο που αντιμετωπιζόταν ανέκαθεν από τους ιμπεριαλιστές ως ενιαίο πεδίο στρατηγικών συμφερόντων. Από την άποψη αυτή η ανακίνηση του «Τσάμικου», όπως και του θέματος της μειονότητας στη Θράκη, αποκτά  εξαιρετική σημασία.

Επιδίωξη μας είναι να παρουσιάσουμε αυτό το θέμα με τη συνδρομή των διαθέσιμων πηγών, παλαιότερων και νεότερων, με σκοπό να προσεγγίσουμε την ιστορική αλήθεια, κάτω από τη «σκουριά» μιας αντίληψης που εκφράζεται, ακόμα και σήμερα, με τη θέση : «δεν υπάρχει θέμα»!

Τα κείμενα του φακέλου έγραψε ο Γιώργος Καραγιάννης - "Ημεροδρόμος"

Από τις αρχές της δεκαετίας του ΄90, στην  πολιτική των κυβερνήσεων των Τιράνων, κυριαρχεί ο αλβανικός μεγαλοϊδεατισμός, μέσα από το όραμα της «Μεγάλης Αλβανίας», που προσβλέπει στην ενσωμάτωση του Κοσόβου και στην έγερση εδαφικών αξιώσεων σε βάρος της Ελλάδας, της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας και της Σερβίας.

Μέσα στο πλαίσιο αυτό, το θέμα των Τσάμηδων κυριαρχεί στην εσωτερική πολιτική ατζέντα στα Τίρανα, με ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για τις ελληνοαλβανικές σχέσεις.

Τους τελευταίους μήνες τα Τίρανα έθεσαν πάλι με επιτακτικό τρόπο το ζήτημα. Με την επίσκεψη στην Αθήνα στις 11 Οκτωβρίου, του προέδρου της αλβανικής Βουλής, Ιλίρ Μέτα, καταβλήθηκε μια προσπάθεια να πέσουν οι τόνοι μετά την αποκάλυψη ότι η Ελλάδα και η Αλβανία είχαν στείλει non paper στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τις διμερείς συνομιλίες, στις οποίες έγινε αναφορά και στο θέμα των Τσάμηδων. Ο Μέτα, έμπειρος και μετριοπαθής πολιτικός, κράτησε χαμηλούς τόνους στις συζητήσεις του στην Αθήνα και ενέταξε  το θέμα των Τσάμηδων στο ευρύτερο πλαίσιο των «δύσκολων» σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών .

 Όμως, γρήγορα το θερμόμετρο ανέβηκε ξανά. Σε μια συζήτηση, σε τεταμένο κλίμα, στο αλβανικό κοινοβούλιο, ο υπουργός Εξωτερικών, Ντιτμίρ Μπουσάτι, χαρακτήρισε το θέμα των Τσάμηδων «εθνικό θέμα που αφορά τους Αλβανούς, παντού, όπου κι αν ζουν» και επανέλαβε πως δεν είναι ένα απλό θέμα περιουσιών, αλλά «ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών», ενώ ζήτησε και «να διαχωριστεί οριστικά η ατομική ευθύνη, για την οποία έχουν αποφανθεί τα ελληνικά δικαστήρια, από τη συλλογική ευθύνη». Πριν από τον Μπουσάτι, ο πρώην πρωθυπουργός, Σαλί Μπερίσα, είχε υποστηρίξει: « Δεν μπορεί να πει κανείς πως δεν υπάρχει “Τσάμικο ζήτημα”. Δεν μπορεί κανείς να πατήσει πάνω στο αίμα των Τσάμηδων. Τα προβλήματα με τους γείτονες είναι πιο σοβαρά από ότι στο παρελθόν».

Στην ίδια συζήτηση, στο κοινοβούλιο των Τιράνων, ο Σπετίμ Ιντρίζι, πρόεδρος του κόμματος των Τσάμηδων, επιτέθηκε στον Ιλίρ Μέτα. Τον κατηγόρησε ότι, στις συζητήσεις του στην Αθήνα, αγνόησε το ψήφισμα του αλβανικού κοινοβουλίου για το «Τσάμικο» και προειδοποίησε πώς θα αντιδράσει με κάθε μέσο στην ανέγερση κοιμητηρίων για τους Έλληνες στρατιώτες, που σκοτώθηκαν στον πόλεμο του ΄40.

 Ο «παράγοντας Τουρκία»

Σε όλα τα ζητήματα των ελληνοαλβανικών σχέσεων, πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας και τον τουρκικό παράγοντα, για την ακρίβεια τον «τουρκικό δάκτυλο» στην αλβανική πολιτική, στο πλαίσιο μιας στρατηγικής της Άγκυρας, για τη δημιουργία ενός «μουσουλμανικού τόξου» στα Βαλκάνια. Θυμίζουμε πως η Άγκυρα έπαιξε καθοριστικό ρόλο το 2010 στην ακύρωση της συμφωνίας της Αλβανίας με την Ελλάδα για την οριοθέτηση των χωρικών υδάτων. Κι ακόμη, θυμίζουμε τις στρατιωτικές συμφωνίες της Άγκυρας με τα Τίρανα για τον ελεύθερο ελλιμενισμό, τις περιπολίες και τις ασκήσεις του τουρκικού πολεμικού ναυτικού στα χωρικά ύδατα της Αλβανίας.

Για την Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει «Τσάμικο ζήτημα»

Πρέπει επίσης να σημειώσουμε τη στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μόλις τον περασμένο Ιούνιο ο αρμόδιος επίτροπος για τη διεύρυνση, Γιοχάνες Χαν, αναγνώρισε την ύπαρξη «Τσάμικου ζητήματος», το οποίο όπως είπε είναι «διμερές ζήτημα που εκκρεμεί» στις σχέσεις Ελλάδας- Αλβανίας. Ο Χαν, εξηγώντας τη θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μετά τα επεισόδια που έγιναν στις 6 Ιουνίου στη διάρκεια της επίσκεψης του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά στα Τίρανα, δήλωσε συγκεκριμένα: «Η Επιτροπή επικρότησε το γεγονός ότι οι δυο χώρες εξετάζουν τη θέσπιση κοινού μηχανισμού, που θα συνέρχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα για την επίλυση των εκκρεμών διμερών ζητημάτων. Σε αυτά περιλαμβάνονται η οριοθέτηση της ελληνοαλβανικής υφαλοκρηπίδας και των θαλασσίων ζωνών, τα δικαιώματα των ατόμων που ανήκουν σε μειονότητες και το Τσάμικο ζήτημα. Η Επιτροπή επικρότησε τις προσπάθειες αυτές, εκφράζοντας επιδοκιμασία για τις εν λόγω σημαντικές διπλωματικές δεσμεύσεις, σε ανταλλαγή επιστολών με τον υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας».

Η αντίδραση του ελληνικού υπουργείου  Εξωτερικών στη δήλωση αυτή ( την χαρακτήρισε «αναληθή και απαράδεκτη» και σημείωσε ότι «ως γνωστόν το Τσάμικο ζήτημα δεν υφίσταται και ως εκ τούτου , ουδέποτε έχει γίνει αποδεκτό ως αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των κυβερνήσεων Ελλάδας και Αλβανίας) δεν σημάνει πως και για την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν υφίσταται «Τσάμικο ζήτημα».

Η στάση των Αμερικανών

Για να έχουμε μια πλήρη εικόνα των θέσεων του «ξένου παράγοντα» στο ζήτημα αυτό πρέπει να σταθούμε  και στη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών. Θυμίζουμε λοιπόν, ότι μετά την καθεστωτική αλλαγή του 1991, στις εκλογές του Μαρτίου του 1992, νικητής αναδείχθηκε το Δημοκρατικό Κόμμα του Σάλι Μπερίσα. Την επομένη των εκλογών, στις 23 Μαρτίου, ο Μπερίσα  έθεσε για πρώτη φορά, από την αλβανική πλευρά και από το τέλος του πολέμου, ανοιχτά και μετ’ επιτάσεως, το ζήτημα των επιστροφής των Τσάμηδων: « Οι θέσεις μας είναι καθαρές (…) Οι Τσάμηδες, επειδή εξεδιώχθησαν από την Ελλάδα, όταν δεν είχε δημοκρατική κυβέρνηση, τώρα η νέα δημοκρατική κυβέρνηση να τους δώσει το δικαίωμα να επιστρέψουν πίσω στις περιουσίες τους».

Δυο  μέρες μετά, στις 25 Μαρτίου, ο Αμερικανός πρεσβευτής στα Τίρανα, Ουίλιαμ Ράιερσον, στη διάρκεια δεξίωσης στην ελληνική πρεσβεία για την εθνική εορτή, απαντώντας σε σχετική ερώτηση είπε : «Θα πρέπει να τους αποδοθούν (σ.σ. στους Τσάμηδες) οι περιουσίες στην Ελλάδα πριν τον πόλεμο». Και σαν να μην έφτανε αυτή η δήλωση, στις 27.3.1992 δηλώνει ότι ορθώς το αλβανικό Δημοκρατικό Κόμμα έθεσε θέμα Τσάμηδων. Οι  δηλώσεις  αυτές αιφνιδίασαν  την Αθήνα και την τότε κυβέρνηση Μητσοτάκη. Το υπουργείο Εξωτερικών σε ανακοίνωσή του ανέφερε ότι «δεν υφίσταται θέμα Τσάμηδων» και δεδομένου ότι το ζήτημα αυτό είναι ανύπαρκτο, δεν απασχολεί την Ελλάδα. Την ίδια μέρα ( 27.3.) ο αρμόδιος διευθυντής του υπουργείου Εξωτερικών κάλεσε τον επιτετραμμένο των ΗΠΑ στην Αθήνα και του εζήτησε εξηγήσεις για τα «αναρμοδίως και ανιστορήτως» λεχθέντα  του Ράιερσον. Παρά τις αντιδράσεις της Αθήνας, οι δηλώσεις του Ράιερσον αποτελούσαν μια χαρακτηριστική ένδειξη των προθέσεων  των Αμερικανών, που υποδαύλιζαν και υποδαυλίζουν τον αλβανικό αλυτρωτισμό.

Κοντά σ’ αυτά, πρέπει να σημειώσουμε και το «ενδιαφέρον» για το «Τσάμικο» άλλων μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι δυο από τις πιο γνωστές διεθνείς μελέτες για το ζήτημα αυτό έγιναν από το Κέντρο Έρευνας Συγκρούσεων της Βασιλικής Βρετανικής Στρατιωτικής Ακαδημίας…