Συχνά, άλλωστε, οι πρώτες επαφές ανάμεσα στην ηγεσία μιας κοινότητας και τον δωσιλογικό μηχανισμό των αστικών κέντρων, που καταλήγει στον «εξοπλισμό» του χωριού, ξεκινούν από την προσπάθεια σωτηρίας κάποιων χωρικών που έχουν συλληφθεί, είτε ως όμηροι είτε σαν κομμουνιστές 2.
Παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις, οι κατηγορίες ένοπλων δωσιλογικών σχηματισμών παρουσιάζουν μια σειρά από κοινά χαρακτηριστικά. Κατ’ αρχήν, όλες αυτές οι μονάδες αποτέλεσαν οργανικό τμήμα των κατοχικών στρατευμάτων. Γενικοί διοικητές τους, αρμόδιοι για την έκδοση όχι μόνο των σχετικών αδειών οπλοφορίας αλλά και των «διαταγών κινήσεως» των επιμέρους μονάδων τους, ήταν οι Ανώτεροι Αρχηγοί των SS και της (γερμανικής) Αστυνομίας στην Ελλάδα, Γιούργκεν Στρουπ και Βάλτερ Σιμάνα 3.
Όταν τρίτοι παράγοντες, όπως οι σουηδοί αντιπρόσωποι του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, είχαν κάποιο πρόβλημα με το τοπικό Τάγμα Ασφαλείας, για την αυτόματη επίλυσή του αρκούσε έτσι συνήθως η προσφυγή στις προϊστάμενες του γερμανικές αρχές 4.
Την ίδια ακριβώς διαδικασία ακολουθούσαν ακόμη και ορισμένοι από τους στρατιωτικούς διοικητές των Ταγμάτων, για να αντιμετωπίσουν προστριβές με συναδέλφους τους ή με την «πολιτική ηγεσία» τους 5.
Ακόμη πιο αποκαλυπτική είναι η καταμέτρηση, στους υπηρεσιακούς στατιστικούς πίνακες της Βέρμαχτ, των απωλειών των ταγματασφαλιτών μαζί με αυτές των καθεαυτό γερμανικών μονάδων 6. Τα αισθήματα ήταν άλλωστε αμοιβαία, όπως διαπιστώνουμε από τη γνωστή αναφορά του υποδιοικητή του Τάγματος Ασφαλείας Χαλκίδας, συνταγματάρχη Χρήστου Γερακίνη, σχετικά με τις απώλειες μιας εκκαθαριστικής επιχείρησης στην Κεντρική Εύβοια τον Ιούνιο του 1944: «Εκ των ημετέρων, εις Γερμανός βαρέως τραυματίας» 7...
Εξίσου κοινές σε όλες τις περιπτώσεις υπήρξαν και οι δημόσιες διακηρύξεις συστράτευσης στην πολεμική προσπάθεια και πίστης στην πολιτική ηγεσία του Ράιχ. Εκτός από τα πασίγνωστα δημόσια συγχαρητήρια του Παπαδόγκωνα προς τον Χίτλερ για τη διάσωσή του από τη δολοφονική απόπειρα της 20 Ιουλίου 1944 (τα οποία τελείωναν με την «προσευχή» των υποτιθέμενων απογόνων του Λεωνίδα: «Κύριε, διαφύλασσε τον Φύρερ») 8, σε ανάλογα διαβήματα με την ίδια ακριβώς ευκαιρία προέβησαν επίσης οι «φιλοβρετανοί» πόντιοι καπεταναίοι του ΕΕΣ -διατρανώνοντας κι αυτοί την αποφασιστικότητά τους να συνδράμουν στον αγώνα «υπέρ της Ευρώπης, εναντίον των άτιμων Εβραιοπλουτοκρατών και των απαίσιων πρακτόρων της Μόσχας» 9. Αλλες πτυχές αυτής της ταύτισης περιλαμβάνουν προκηρύξεις στο ίδιο μήκος κύματος 10 και δημόσιες ομιλίες, από κοινού με τοπικούς παράγοντες κι αξιωματικούς των SS 11.
Η συμμετοχή όλων ανεξαίρετα των Ταγμάτων Ασφαλείας σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις της Βέρμαχτ, εναντίον του ΕΛΑΣ και -κυρίως- της εαμικής μαζικής του βάσης, συνιστά το τρίτο (και, κατά τη γνώμη μου, το καθοριστικό) κοινό χαρακτηριστικό αυτών των σχηματισμών.
Στην Αθήνα, τα ευζωνικά τάγματα διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στα κυλιόμενα γερμανικά «μπλόκα» του 1944, που αποσκοπούν όχι μόνο στην κατατρομοκράτηση του πληθυσμού και την καταστροφή της πολιτικής υποδομής του ΕΑΜ, αλλά και στη συγκέντρωση εργατών για αναγκαστική εργασία στα εργοστάσια της Γερμανίας. 12
Παρόμοιες επιχειρήσεις πραγματοποιούνται και στη συμπρωτεύουσα, με το μπλόκο π.χ. της Καλαμαριάς (13.8.44) και τη εκτέλεση 15 κατοίκων «βάσει καταλόγου δοθέντος υπό της ελληνικής χωροφυλακής» 13. Αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα, η εγκατάσταση των Ταγμάτων Ασφαλείας σε κάποια πόλη συνοδεύεται συνήθως από ανάλογα μέτρα.
Τυπική περίπτωση, η είσοδος του τάγματος του Βρεττάκου στην Καλαμάτα, τον Ιανουάριο του 1944, για την «απελευθέρωση» της πόλης από την «αφόρητον τρομοκρατίαν του ΕΛΑΣ». Η επιχείρηση, που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της εκκαθαριστικής επιχείρησης «Κότσυφας» της 117ης μεραρχίας καταδρομών της Βέρμαχτ, κατέληξε σε μαζικές συλλήψεις (142 σύμφωνα με τα γερμανικά αρχεία, 200 κατά το Βρεττάκο) 14, οι περισσότεροι δε από τους ομήρους αυτούς τουφεκίστηκαν ένα μήνα αργότερα, σε αντίποινα για μια επιτυχημένη επίθεση του ΕΛΑΣ σε γερμανική εφοδιοπομπή 15.
Μαζικές συλλήψεις πραγματοποιούνται επίσης τον ίδιο μήνα στη Σπάρτη, το Γύθειο και τα περίχωρά τους, συχνά με βάση τους προπολεμικούς φακέλους των υπηρεσιών ασφαλείας· στο επόμενο διάστημα, κάπου 200 «συνειδητοποιημένοι κομμουνισταί βαρυνόμενοι με σοβαράν εγκληματικήν δράσιν» κλείνονται στις φυλακές κι άλλοι 80 καταδικάζονται σε θάνατο από τα έκτακτα στρατοδικεία 16. Στην Εύβοια, πάλι, μέσα σε μια μονάχα βδομαδιάτικη εξόρμησή του, τον Απρίλιο του 1944, ο στρατηγός Παπαθανασόπουλος εκτελεί 64 κατοίκους, στέλνει 370 ομήρους σε Αθήνα-Χαϊδάρι και κλείνει στις φυλακές της Χαλκίδας άλλους 565, 17
Παραπομπές
1. FO 371/43764/7185, Leeper to Eden, Cairo 22.4.44. Για το φόβο των γερμανικών αντιποίνων, ως αιτία προσχώρησης στα Τάγματα Ασφαλείας, βλ. επίσης Αναγνωστόπουλος 1973, σ.385, και Κωστής Παπακόγκος, Αρχείο Πέρσον. Κατοχικά ντοκουμέντα του ΔΕΣ Πελοπόννησου, Αθήνα 1977, σ.64. Ο ίδιος ο Μιχάλαγας, άλλωστε, ταξινομεί την αποφυγή γερμανικών αντιποίνων ως τον κυριότερο λόγο ύπαρξης του ΕΕΣ (ΑΝΠ/5/14α, Μιχ. Παπα-δόπουλος προς Πλαστήρα. Κοζάνη 25.4.45, σ.3-5).
2 Σαραντόπουλος 2003, σ.120-6· Τμήμα Αυγής του ΣΝΟΦ (Αν. Παντούλης) προς Π.Ε. Καστοριάς του ΣΝΟΦ (28.3.44), σε EM SO HOE, σ.365.
3 Ενεπεκίδης 1964, σ.54-7· Fleischer 1980-82. σ.193· Δορδανάς 2001. σ.103 & 120· PIC 18.7.44, όπ.π., σ.52· Μάγερ 2003, σ.503 & 557.
4 Παπακόγκος 1977, σ.68.
5. ΔΙΣ/915/Α/7, Υπνος Κ. Κωστόπουλος «Περί της Ιστορίας του Τάγματος Ασφαλείας Σπάρτης», Π. Φάληρον 12.12.54, σ.9-10· ΔΙΣ/915/Β/5, «Περί των Ταγμάτων Ασφαλείας Πελοποννήσου» (1944)· Έκθεση Βρεττάκου (1955) σε ΔΙΣ 1998,τ.8ος, σ.182.
6 Fleischer 1980-82, σ.202· Μάγερ 2003, σ.529, 538, 550, 560, 567-8 & 589· Νίκος Ζερβής, Η γερμανική Κατοχή στ?/ Meaotjvia, Καλαμάτα 1998, σ.78,213 & 217.
7. Φωτοτυπία της αναφοράς (4.6.1944) σε Παπαστρατής 1995, σ.67· η διατύπωση αποδίδεται συχνά, λανθασμένα, στο διοικητή του Τάγματος στρατηγό Παπαθανασόπουλο. Για την ίδια επιχείρηση, βλ. Δουατζής 1982, σ. 147-8 & 221-2- επίσης, το κοινό μνημόσυνο Γερμανών και ταγματασφαλιτών στις 18.5.44 στην Ιστιαία (στο ίδιο, σ.235-7).
8. «Ο αρχηγός εθελοντικών δυνάμεων Πελοποννήσου, συνταγματάρχης κ. Παπαδόγκωνας, προς τον Φύρερ», Καθημερινή 27.7.1944- «Ο Φύρερ εκφράζει τας ευχαριστίας του προς τον κ. Παπαδόγκωνα και τους εθελοντάς του», Καθημερινή 13.8.44.
9. Δορδανάς 2001, σ.115-6- Νέα Ευρώπη 25.7.44- II Φωνή των Ελλήνων (8.1944). φωτοτυπία σε Γιώργος Καραμαλάκης, Η Εθνική Αντίσταση στο νομό Κιλκίς (1941-1944), Κιλκίς 1990, σ.185. Ανάλογα τηλεγραφήματα απέστειλαν επίσης ο Πούλος, η ΕΕΕ κι άλλοι τοπικοί παράγοντες.
10 Λουκάτος 1991, σ.434, για προκήρυξη της ΠΟΚ (Αργοστόλι 28.7.44) εναντίον «των Αγγλοαμερικανοεβραίων και των Μπολσεβίκων, των δυο κακών αυτών δαιμόνων της ανθρωπότητος».
11. Τα Νέα - Σημαία - Θάρρος (Καλαμάτα) 1.7.44- Λάζαρης 1989, σ. 136-7 & 146-7· Κωσταντάρας 1964, σ.66· Μαραντζίδης 2001, σ.171 · Δημήτρης Φυλακτός, Εθνική Αντίσταση 1941-1944. Αναμνήσεις από το Βελβεντό, Αθήνα 1977, σ.58-9· Διδώ Σωτηρίου «Εθνικιστές που προδίδουν το έθνος», Κομμουνιστική Επιθεώρηση 25 (4.1944), σ.771-2.
12. Τα σημαντικότερα απ’ αυτά τα μπλόκα ήταν της Κοκκινιάς (8.3 &17.8), της Καλογρέζας (15-16.3), των Ανατ. Συνοικιών [Παγκράτι- Καισαριανή -Ζωγράφου-Ιλίσια] (21.4, 15-18.6, 4.7, 1.8, 4-6.8), των Λιοσίων (6.7), των Παλιών Σφαγείων [Κουκάκι] (21.7 & 28.8), της Καλλιθέας (23-24.7, 21.8 & 28.8), του Βύρωνα (7.8), του Ν. Κόσμου [Δουργούτι] (8.8), κλπ .
Αναλυτικά: Μακρής 1985· Mazower 1995, σ.370-80· Ζέκεντορφ 1991, σ.224,235,240,237-8 & 263· Στ’ Αρματα! Στ’Άρματα! Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης 1940-1945, χ.τ.έ. 1967, σ.258-9, 272, 304, 319, 345-7, 364-5, 371, 373, 381-6· Βασίλης Μπαρτζώτας, Η Εθνική Αντίσταση στην αδούλωτη Αθήνα, Αθήνα 1984. Για την «ζώγρησιν δούλων» της γερμανικής παλμικής βιομηχανίας, βλ. επίσης Χρήστος Ζαλοκώστας, Το χρονικό της σκλαβιάς, Αθήνα 1997 (π.έ. 1949), σ.187.
13. Κώστας Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης, 1921-1944, Θεσ/νίκη 1996, σ.251· ΙΑΥΕ/1944/2.4, Α.Δ. Θεσ/νίκης (Σχης Μ. Μαντούβαλος) προς Υπ.Εσωτ., εν Θεσ/νίκη 16.8.44, αρ.πρ. 12/13/20.
14. Μάγερ 2003, σ.530· Έκθεση Λ. Βρεττάκου (1-10.1.1955), ΔΙΣ 1998, τ.8ος, σ.181. Ο Βρεττάκος ισχυρίζεται ότι «πλέον των 10 νεκρών ελασιτών επλήρωσαν την αντίστασίν των», ενώ τα γερμανικά αρχεία αναφέρουν μόνο 3 νεκρούς· επίσης, ένας ταγματασφαλίτης σκοτώθηκε (και 3 τραυματίστηκαν) μέσα στην πύλη από την ΟΠΛΑ. Για μια διαφορετική εικόνα της ίδιας επιχείρησης, απ’ την πλευρά των καταδιωκόμενων εαμιτών: Εμμανουηλίδης 1999, σ.47-53.
15. Ζερβής 1998, σ.165.
16. ΑΙΣ/915/Α/3, Π. Δεμέστιχας «Έκθεσις περί των Ταγμάτων Ασφαλείας εν Λακωνία» (1.11.54), σ.5-6.
17. Δουατζής 1982, σ.180.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου