Η «Απεργία Εθνικής Σωτηρίας». Μάχες και αντίποινα στην Καλλιθέα, Κουκακι, Παλαιά Σφαγεία (24-31.8.1944)

Αναζητώντας ένα µέτρο αποτελεσµατικότερης αντίδρασης στα µπλόκα και τις µαζικές αποστολές οµήρων στη Γερµανία, το ΕΑΜ έριξε εκ νέου το σύνθηµα για πανεθνική απεργία την Πέµπτη, 24 Αυγούστου. Το γεγονός ότι επιστρατεύτηκε ξανά το όπλο της απεργίας, ενδιαφέρει στο βαθµό που επιβεβαιώνει την επιµονή για πολιτικούς αγώνες, ακόµα και σε στιγµές ακραίας τροµοκρατίας. Με κεντρικό σύνθηµα της απεργίας «Εθνικής Σωτηρίας», όπως ονοµάστηκε, «να σώσουµε τα
αιχµάλωτα αδέλφια µας και τη ζωή µας», το ΕΑΜ Αθήνας εναρµόνισε τις προκηρύξεις του µε το πολεµικό κάλεσµα της ΚΕ του ΚΚΕ για τον Αύγουστο:

«Η µεγάλη στιγµή της µάχης έφτασε. Εµπρός για τη νίκη. Εµπρός για τη λευτεριά. Το έθνος κινδυνεύει. Η επιστράτευση πραγµατοποιείται. 150.000 Έλληνες ζητά ο Χίτλερ, 100.000 υποσχέθηκε να δώσει ο Ράλλης απ’ την Αθήνα. Άρχισαν αποστολές στα γερµανικά κάτεργα. Κάθε στιγµή η επίθεση γίνεται αγριότερη. Βγάζουν µάτια µε τις λόγχες. Καίνε ζωντανούς µέσα στα σπίτια. Θερίζουν µε τα πολυβόλα. Χωρίς εξαίρεση, χωρίς ίχνος ανθρωπισµού. Οι στιγµές είναι κρίσιµες. Ο θάνατος απλώνεται παντού. Σ’ όλη τη σκλαβωµένη Ελλάδα. Σ’ ολόκληρη την Αθήνα.

Έλληνες, όχι δισταγµοί. Όχι λύπες. Αποφάσεις επιβάλλουν οι στιγµές. Ν’ απαντήσουµε κεραυνοβόλα στο Χίτλερ και στο Ράλλη. Εµπρός να εξορµήσουµε µε την αιµατόβρεχτη µα υπερήφανη σηµαία µας µπροστά. Εµπρός για την 24ωρη Εθνική Απεργία της Πέµπτης. Εµπρός όλοι ενωµένοι στο εθνικό πένθος της 24 Αυγούστου. Μ’ ένα παλµό, µ’ ένα σύνθηµα. Να µαταιώσουµε την επιστράτευση. Να υπερασπιστούµε το έθνος. Να µείνουµε έλληνες στο πλευρό των συµµάχων.
Πανεθνικός ο κίνδυνος. Πανεθνική η Νίκη. Εµπρός όλοι στη µάχη. Κανείς απεργοσπάστης. Κανείς προδότης. Ρόδα να µην κυλήσει. Εργοστάσιο να µην ανοίξει. Γραφείο να µη λειτουργήσει. ∆ε µας χωρίζουν πάθη και διαφορές. Μας ενώνει ένα αίσθηµα: το µίσος στους τυράννους. Ένα καθήκον: η υπεράσπιση του έθνους.

Ζήτω η Εθνική Απεργία της Πέµπτης, Αθήνα-Πειραιά. Ζήτω το Έθνος.

Ζήτω οι Μεγάλοι Σύµµαχοι!» 1
.
Οι δυνάµεις του ΕΛΑΣ (και ιδιαίτερα της Ι Ταξιαρχίας) κινητοποιήθηκαν για αυστηρή περιφρούρηση στους τοµείς ευθύνης της, καθώς ήταν παραπάνω από βέβαιο πως ο Ράλλης θα χρησιµοποιούσε τους Ευζώνους για να χτυπήσει την απεργία.

 Πράγµατι, στις 06.00 το πρωί, δυο φορτηγά γεµάτα πεζικό έφτασαν στο αµαξοστάσιο των τραµ της Καλλιθέας µε σκοπό να επιστρατεύσουν τους τραµβαγέρηδες. Όταν τα φυλάκια του ΕΛΑΣ άνοιξαν πυρ κατά των τραµ που κινούνταν, ξεκίνησε µάχη. Στις 10.00 κατέφθασαν από τη Συγγρού γερµανικά οχήµατα για να ενισχύσουν τους Τσολιάδες που πολεµούσαν στο αµαξοστάσιο.

Ένα τµήµα Γερµανών κατέλαβε το Ιωσηφόγλειο Ορφανοτροφείο και ένα δεύτερο προωθήθηκε προς το κέντρο της Καλλιθέας συναντώντας µετά από λίγο τα πυρά του 2ου Λόχου Καλλιθέας (Γιώργος
Γιουρούκος–Μιλτιάδης Ζαννής) που πολεµούσε µε πείσµα 2. Γύρω από το χωµάτινο
λόφο της οδού Σκρα, τρεις αντάρτες τραυµατίστηκαν, το ίδιο και ένας Γερµανός αξιωµατικός στην οδό Ανδροµάχης.

Αφού ξόδεψαν τα πυροµαχικά τους, όσοι µαχητές δε σκορπίστηκαν σε σπίτια, δοκίµασαν να διασχίσουν τη Συγγρού, στην περιοχή Χρυσάκη. Έξι έπεσαν στα χέρια των Γερµανών που τους επιβίβασαν σε φορτηγά µε προορισµό τη Μέρλιν.
 Η αντεπίθεση του άλλου Λόχου της Καλλιθέας από τη βορεινή πλευρά της οδού ∆ήµητρας µε επικεφαλής τους διοικητές του ΙΙ Τάγµατος, Σόλωνα Ψωµιάδη («Λάµπη») και Τάσο Αναστασίου, απέτυχε.

Οι Γερµανοί πολυβολητές στην ταράτσα του Ιωσηφόγλειου είχαν πολύ καλή ορατότητα, µε αποτέλεσµα ο δεύτερος να χάσει τη ζωή του και ο πρώτος τα δάχτυλά του αριστερού χεριού του. Ο τραυµατισµένος Λάµπης περισυνελέγη από µαχητές του Παλαιού Φαλήρου που τον κουβάλησαν στα χέρια µέχρι το Έντεν.

Στο ύψος της Αµφιθέας (Βουρλοπόταµο) µαχητές του Παλαιού Φαλήρου ενεπλάκησαν µε γερµανικές ενισχύσεις που έρχονταν από το Φάληρο. Ένας ΕΛΑΣίτης, ο Βασίλης Αρναουτάκης, σκοτώθηκε από τα γερµανικά πυρά στην οδό Πανδρόσου 3.

Οι µάχες σταµάτησαν ως συνήθως το απόγευµα. Οι απώλειες ΕΛΑΣιτών και πολιτών έφτασαν τους 39 νεκρούς από τους οποίους, 20 ήταν καλλιθεάτες απεργοί που εκτελέστηκαν στην οδό Ανδροµάχης, σε αντίποινα για τον τραυµατισµό του Γερµανού αξιωµατικού.

Όταν το βράδυ ο τραυµατίας εξέπνευσε, ακόµα 18 κρατούµενοι µαζί µε τους 6 αιχµαλώτους ΕΛΑΣίτες της προηγούµενης µέρας, µεταφέρθηκαν από το Γουδή και τη Μέρλιν για να εκτελεστούν στο ίδιο σηµείο σε τριάδες. Εκεί έπεσαν ο καπετάνιος του 2ου Λόχου Καλλιθέας, Μιλτιάδης Ζαννής (Μιχάλης), τραυµατισµένος από την προηγούµενη µέρα, ο Γιάννης Τυφλοπήτας, στέλεχος της ΟΠΛΑ στον Υµηττό, ο καισαριανιώτης λοχαγός Αντώνης Αραµπατζής και ο γραµµατέας της ΕΠΟΝ Καισαριανής, Κώστας Μπερντέσης (Αλέκος), όλοι συλληφθέντες σε προηγούµενα µπλόκα 4. Μόνο ένας ΕΛΑΣίτης, ο Παναγιώτης Κουλίτσος, σώθηκε σαν από θαύµα µε βαριά κοιλιακά τραύµατα 5.
.
Οι απώλειες αυτές δεν ήταν οι τελευταίες. Την αυγή της ∆ευτέρας, 28 Αυγούστου, Γερµανοί και Τάγµατα Ασφαλείας περικύκλωσαν το Κουκάκι, τα Παλαιά Σφαγεία και την Καλλιθέα και αφού συγκέντρωσαν όλους τους άντρες στο γήπεδο της Α.Ε. Καλλιθέας, εκτέλεσαν τους 24 µε υπόδειξη µασκοφόρων 6.

Σε λίγο οι κάτοικοι των Παλαιών Σφαγείων είδαν έντροµοι τα σπίτια τους να καίγονται από τα γερµανικά φλογοβόλα. Όλη η Καλλιθέα καλύφθηκε από ένα σύννεφο µαύρου καπνού, κάτω από τις επευφηµίες των Τσολιάδων «που πετάνε τα φέσια ψηλά και βαράν στον αέρα να το χαρούνε». 7

Θέλοντας ίσως να αντισταθµίσει τις εντυπώσεις από το φοβερό αιµατοκύλισµα, ο Πλυτζανόπουλος διέταξε να αφεθούν ελεύθεροι όλοι οι όµηροι του µπλόκου 8.

Σε πεισµατώδεις συγκρούσεις στα Σφαγεία, ο ΕΛΑΣ είχε βαριές απώλειες –17 µαχητές νεκρούς και τραυµατίες– στη µάταιη προσπάθειά του να αποκρούσει τους επιδροµείς, ανάµεσά τους τον καπετάνιο του Λόχου Σφαγείων, Γιώργο Γεωργιάδη του οποίου το σπίτι κάηκε 9.

Ο τρόµος είχε κατακυριεύσει τη νοτιοανατολική γωνία του κέντρου της Αθήνας. Την επόµενη τα
Τάγµατα αιχµαλώτισαν έξι άοπλα µέλη των εαµικών και κοµµατικών οργανώσεων Πλάκας κοντά στην πλατεία Κολοκοτρώνη στο Κουκάκι και τους σκότωσαν οµαδικά στη Γέφυρα του Κουκακίου, κοντά στη λεωφόρο Συγγρού. Μαζί και η µόλις 18 ετών γραµµατέας της ΚΟΒ Κουκακίου, Κούλα Αγγελή («Ξανθούλα») 10.

Ο κύκλος του αίµατος του εφιαλτικού Αυγούστου έκλεισε στις 31 Αυγούστου, όταν, προφανώς µετά από προδοσία, 17 µαχητές –ολόκληρο το Φρουραρχείο της Αγίας Ελεούσας– µαζί µε το λοχαγό Γιώργο Γιουρούκο, έναν από τους ήρωες της µάχης της 24ης Αυγούστου, αιχµαλωτίστηκαν και θανατώθηκαν από τµήµα της γερµανικής ναυτικής αστυνοµίας µέσα στο κτίριο του ψυχιατρείου της Αγίας Ελεούσας όπου είχαν καταλύσει για να ξεκουραστούν. Μαζί τους εκτελέστηκαν και πέντε γυναίκες –η µια καλόγρια– που θεωρήθηκαν «ένοπλες συνωµότριες» 11.


1 Μακρής, σ. 146-147

2 Μαγνητοφωνηµένη συνέντευξη Γιούρα Τσολακίδη, ΕΛΑΣ Καλλιθέας

3. Κυριακίδης Γιάννης, Εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας…, σ. 252-253 // Αδαµόπουλος Αλέκος,
Αναµνήσεις από την Εθνική Αντίσταση. Πάτρα 1999, σ. 47.

4. Ελεύθερον Βήµα, 25.8.1944

5 Μακρής, σ. 154-155.

6. 532 Αρχείο Ληξιαρχείου ∆ήµου Αθηναίων // Ο αριθµός 24 συµπίπτει µε τις πληροφορίες τις οργάνωσης (Ραδιοφωνικά Νέα, 31.8.1944), αν και ο αριθµός των νεκρών ενδέχεται να είναι µεγαλύτερος λόγω της έκτασης του µπλόκου. Βλ. Αρχείο Υπηρεσίας Αναζητήσεων Ερυθρού Σταυρού, IC/Liste 105, φακ. 2 «Εκτελεσθέντες ανά την Ελλάδα», (i) Καλλιθέα, Γουδί // Ραδιοφωνικά Νέα, 31.8.1944.

7.  Λιόγγαρης Βασίλης, Συνοικισµός Χαροκόπου. Φιλιππότης, Αθήνα 1985, σ. 240.

8.  Mazower, σ. 379.

9. Μακρής, σ. 156-157 // Μαγνητοφωνηµένη συνέντευξη Γιούρα Τσολακίδη

10. Βασιλικόπουλος Λεων., «Η θυσία των ΕΠΟΝιτών». Ριζοσπάστης, 2. 9. 1944.

11.  Μακρής, σ. // Μουτσογιάννης, σ. 153-154 // Αρχείο Υπηρεσίας Αναζητήσεων Ερυθρού Σταυρού, IC/Liste 105, φακ. 2 «Εκτελεσθέντες ανά την Ελλάδα», (i) Καλλιθέα, Γουδί

.